Unu'a Ĉapitr'o

La leg'ant'o, kiu dediĉ'is al mi'a'j antaŭ'a'j verk'o'j — malgraŭ ili'a modest'a valor'o — bon'vol'a'n pri'atent'o'n, nun cert'e surpriz'e ek'sci'as, ke mi, — post tiom da aventur'o'j kaj grav'a sufer'o — de'nov'e ŝip'vojaĝ'is al la ocean'o'j.

Ankaŭ mi pov'as asert'i, ke nun, re'ven'int'e el Kazohinio kaj pri'pens'int'e la tra'viv'it'a'j'n sufer'o'j'n inter la hinoj, sed precip'e inter la behinoj, mi hav'as tut'e la sam'a'n konvink'o'n.

Ĝust'e pro tio, — ne por sen'kulp'iĝ'o sed nur por klar'ig'o — est'u permes'it'e al mi menci'i, ke ĉi-okaz'e mi'n instig'is al la vojaĝ'o ne nur mi'a mal'ben'it'a aventur'am'a sang'o, sed ankaŭ la destin'o de Grand'a Briti'o kaj de la krist'an'a civilizaci'o. Kaj mi demand'as la kultur'it'a'n Leg'ant'o'n: ĉu ekzist'as ia ajn pli dec'a destin'o por angl'a ŝtat'an'o, ol marŝ'ad'i sub la standard'o de Li'a Majest'a Moŝt'o kaj serv'i la grandioz'a'j'n ide'o'j'n de la human'ec'o kaj de la krist'an'ism'o kontraŭ ili'a'j obstin'a'j mal'amik'o'j?

Ebl'e merit'as i'a'n sen'kulp'ig'o'n la fakt'o, ke mi'a vojaĝ'o al Kazohinio gvid'is mi'n al tut'e ne'kon'at'a'j provinc'o'j kaj rezult'ig'is tiel ekster'ordinar'a'j'n tra'viv'aĵ'o'j'n, kia'j'n neni'u el mi'a'j hom'frat'o'j spert'is antaŭ'e. Sed precip'e la ek'kon'o de la behina mal'san'o vek'is en mi la esper'o'n, ke mi'a vojaĝ'o ne est'is tut'e sen'frukt'a kaj ke mi, per la pri'skrib'o de mi'a'j tra'viv'aĵ'o'j, tamen pov'as iom'e util'i al mi'a patri'o kaj al la kurac'ist'a scienc'o, laŭ mi'a'j modest'a'j kapabl'o'j.

Mi konjekt'as, ke la Leg'ant'o kelk'foj'e akcept'os mi'a'n rakont'o'n kun dub'o kaj ĝust'e pro tio mi jam nun deklar'as, ke mi en mi'a pri'skrib'o ĉiam klopod'is persist'i al la sever'e objektiv'a'j fakt'o'j.

Tamen mi tut'e ne est'os surpriz'it'a, se kelk'a'j part'o'j de mi'a jen'a libr'o okaz'ig'os pri'dub'o'n. Kazohinio situ'as tiom mal'proksim'e de mi'a patri'o kaj de la eŭrop'a civilizaci'o, ke la tie'a'j kutim'o'j, kaj precip'e la behina mal'san'o ĉe ni est'as tut'e ne'kon'at'a'j kaj, — se mi ne est'us vid'int'a tiu'j'n per mi'a'j propr'a'j okul'o'j, — ebl'e mi ne pov'us kred'i tiu'j'n. Nun, kiam mi fin'labor'int'e mi'a'j'n vojaĝ'not'o'j'n tamen mi publik'ig'as jen'a'n libr'o'n, tiu fakt'o pruv'as nur mi'a'n ne'ĉes'ig'ebl'a'n nostalgi'o'n al la objektiv'a ver'dir'em'o, kiu- eĉ malgraŭ la minac'o de la pri'dub'o — tamen instig'is mi'n al la pri'skrib'o de la ver'a'j okaz'int'aĵ'o'j.

***

La hom'ar'o, sav'it'a el si'a'j pek'o'j skrib'is la 1935-an jar'o'n, kiam la kabinet'o de Li'a Majest'a Moŝt'o ven'is al la konklud'o, ke ĝi dev'as plej ver'ŝajn'e deklar'i defend'milit'o'n kontraŭ Italio.

Kred'ebl'e mi ne bezon'as klar'ig'i al la Leg'ant'o, ke la kaŭz'o de la dis'opini'o'j est'is la mal'amik'a kondut'o de Italio kontraŭ la liber'ec'o de la etiopia popol'o.

Italion gvid'is en tiu ag'ad'o sen'dub'e la intenc'o pli vast'ig'i si'a'n naci'a'n grand'ec'o'n kaj tia'n intenc'o'n pov'as akcept'i ĉiu angl'a ĝentil'hom'o nur kun respekt'o, eĉ de la mal'amik'o. Por evit'i, ke la Leg'ant'o mi'n akuz'u pri ne'objektiv'ec'o, mi rapid'as deklar'i, ke tio'n re'kon'is ĉiu honest'a ŝtat'an'o de Grand'a Briti'o. Precip'e profund'a'n impres'o'n far'is en ni'a'j anim'o'j la entuziasm'o ofer'em'o de la ital'a ĉef'pastr'ar'o, kiam ili donac'is al la altar'o de la patri'o si'a'n mon'o'n, valor'a'j'n pastor'baston'o'j'n kaj juvel'ŝton'a'j'n or'krucifiks'o'j'n por aĉet'i tank'o'j'n, bajonet'o'j'n kaj brul'bomb'o'j'n por la nobl'a'j cel'o'j.

Kor'tuŝ'it'e ni leg'is entuziasm'a'j'n episkop'a'j'n epistol'o'j'n en kiu'j ili ne ĉes'is kuraĝ'ig'i per stimul'a'j vort'o'j la kamp'ar'an'o'j'n, la spic'ist'o'j'n, la pasteĉ'frit'ist'o'j'n, fiŝ'ist'o'j'n, dok'labor'ist'o'j'n, almoz'pet'ul'o'j'n, ŝaf'ist'o'j'n, glaci'aĵ'ist'o'j'n kaj kandel'far'ist'o'j'n sen ras- kaj klas'diferenc'o, ke ili ir'u en la tranĉe'o'j'n por dis'vast'ig'i inter la nigr'ul'o'j la kultur'o'n kaj la pur'a'n krist'an'a'n civilizaci'o'n, dum la pastr'ar'o sen'ĉes'e preĝ'os hejm'e al la Sav'int'o kaj al la Sankt'a Virg'ul'in'o de Loretto, por ke la favor'o de la ĉiel'o'j sub'ten'u ili'a'j'n arm'il'o'j'n por ili'a nobl'a destin'o.

Ni volont'e re'kon'is ankaŭ la mir'ind'a'n si'n'ofer'o'n de la ital'a'j soldat'o'j, kies hero'a'n kuraĝ'o'n kaj ceter'a'j'n honest'a'j'n virt'o'j'n ĉiu fidel'a kaj firm'karakter'a brit'a ŝtat'an'o dev'as imit'i kiel bril'a'n ekzempl'o'n. Kompren'ebl'e sub angl'a flag'o kaj kontraŭ la ital'o'j.

Do, mi emfaz'e ripet'as, ke ekzist'is neni'a dis'harmoni'o inter mi'a patri'o kaj Italio pro la kiel'o de la afer'o'j. Nur la kial'o okaz'ig'is kelk'a'j'n bedaŭr'ind'a'j'n disonanc'o'j'n.

Nom'e, Italio prav'ig'is si'a'n abisen'a'n ag'ad'o'n per la argument'o, ke ili intenc'as liber'ig'i la abisen'o'j'n de la sub'prem'ad'o kaj dis'vast'ig'i inter ili la kultur'o'n. La evident'a mal'ver'ec'o de ĉi tiu argument'o dev'as rid'ig'i ĉiu'n prudent'e pens'ant'a'n hom'o'n, antaŭ kiu est'as kon'at'a'j la fals'a'j bombast'o'j, uz'at'a'j de la sagac'a diplomati'o de ali'a'j land'o'j.

Mi ne vol'as pek'i per la erar'o'j de la antaŭ'juĝ'o'j, kiel tiu'j vojaĝ'ant'o'j, kiu'j ne hont'as super'mezur'e tro'ig'i la glor'o'n de si'a'j patri'o'j sub la mask'o de scienc'a pri'skrib'o. Tamen, eĉ gard'ant'e la dev'ig'a'n respekt'o'n al fremd'a'j land'o'j kaj ankaŭ la regul'o'j'n de la ĝentil'a modest'ec'o, mi pov'as rimark'i, ke tiu asert'o de la italia diplomati'o est'as nur fals'ad'o de la afer'o'j kaj tia erar'o, kia'n angl'a ŝtat'an'o neniam far'us.

Nom'e, est'as afer'o evident'a kaj ĝeneral'e sci'at'a, ke la ofer'pen'a, sed nobl'a labor'o, liber'ig'i la tropik'a'j'n popol'o'j'n kaj dis'vast'ig'i la kultur'o'n ĉiam est'is la honor'a task'o de Angli'o. Por pruv'o est'as sufiĉ'a menci'i la mult'a'j'n koloni'o'j'n de Mal'antaŭ'a Hindio ĝis la bur'o'j, kiu'j'n popol'o'j'n liber'ig'is mi'a patri'o el la sub'prem'o per la kost'o de mal'facil'a'j batal'o'j.

Kaj, kvankam angl'a'n ĝentil'hom'o'n ne interes'as la materi'a'j rilat'o'j de la afer'o'j, tamen mi ne pov'as pri'silent'i tiu'n mi'a'n opini'o'n, ke Italion ver'ŝajn'e influ'is en si'a decid'o krom la kultur'o kaj la liber'ec'o ankaŭ la kaf'o'plant'aĵ'o'j kaj naft'o'kamp'o'j de Etiopio.

Tial la ministeri'o de Li'a Majest'a Moŝt'o decid'is, ke post la aprob'ig'o de la kontraŭ'ital'a'j sankci'o'j ĝi deklar'os defend'milit'o'n kontraŭ Italio.

Por cert'ig'i la eŭrop'a'n ekvilibr'o'n kaj pac'o'n, urĝ'e est'is send'it'a'j en Egipti'o'n kelk'a'j divizi'o'j, ekip'it'a'j per aeroplan'o'j, tank'o'j, flam'ĵet'il'o'j kaj brul'bomb'o'j kaj al la Mediterane'o est'is send'it'a'j kelk'a'j grand'a'j milit'ŝip'o'j, akompan'e de torped'o'romp'ŝip'o'j kaj sub'mar'ŝip'o'j.

Tio'n la ital'a gazet'ar'o kompren'ebl'e akcept'is kun grand'a mal'konsent'o, asert'ant'e, ke ni'a'n patri'o'n influ'is ebl'e, krom la menci'it'a'j cel'o'j, ankaŭ la posed'avid'o, kaj ke Angli'o envi'as al la mal'riĉ'a ital'a popol'o eĉ tiu'j'n kelk'a'j'n abisen'a'j'n min'ej'o'j'n kaj petrol'font'o'j'n, kiu'j — kvankam ili tut'e ne interes'as la ital'o'j'n, — tamen est'as menci'ind'a'j, kiam tem'as pri angl'o'j.

Ebl'e la detal'aĵ'o'j jam ted'as la Leg'ant'o'n, sed mi'a sever'a decid'o est'as persist'i ĉe la objektiv'a ver'o kaj ĉiam laŭt'ig'i mi'a'n modest'a'n voĉ'o'n, kiam ajn traf'as ne'ind'a kalumni'o ni'a'n patri'o'n, ĝi'a'j'n milit'ŝip'o'j'n, tank'o'j'n, aeroplan'o'j'n kaj ĝeneral'e ĉiu'j'n grandioz'a'j'n kre'aĵ'o'j'n, kiu'j disting'as la hom'o'n de la rab'o'best'o'j.

Do, por ke mi ne perd'u la faden'o'n de mi'a rakont'o, en la sam'a temp'o okaz'is, ke la kroz'o'ŝip'o “Terrible” de Li'a Majest'a Moŝt'o, kiu ankr'is sur la ĉin'a'j akv'o'j, est'is hejm'e'n'vok'it'a por est'i send'at'a al la Mediterane'o kaj anstataŭ'e est'is komandit'a la mal'nov'a kaj kaduk'a kroz'o'ŝip'o “Invincible” por reprezent'i per si'a ĉe'est'o la standard'o'n de Li'a Majest'a Moŝt'o kaj la just'a'j'n pretend'o'j'n de mi'a patri'o.

Sed ankaŭ la task'o de la Invincible ne est'is facil'a, ĉar la interes'o'j de mi'a patri'o est'is minac'at'a'j ankaŭ orient'e de la japan'a dis'vast'iĝ'o, eĉ pli, la ĉin'a popol'o ribel'ad'is kontraŭ la koncesi'a'j zon'o'j, reprezent'ant'a'j la kultur'o'n kaj civilizaci'o'n, por kies defend'o la Invincible dev'is deĵor'i en Ŝanghajo.

Mi'a patri'o est'is decid'int'a sekur'ig'i la civilizaci'o'n ankaŭ orient'e, sed tio'n nun mal'help'is la ital'a konflikt'o, kiu'n Japani'o fervor'e frukt'uz'is kaj ankaŭ ĝi mem komenc'is sekur'ig'i la civilizaci'o'n en nord'a Ĉini'o, provizor'e en harmoni'o kun la regul'ar'o de la Lig'o de la Naci'o'j kaj kun Ili'a ŝat'at'a patri'o.

Do, la Invincible dev'is anstataŭ'i la Terrible, part'e ĝust'e pro ĝi'a kaduk'ec'o, por ke, se ebl'e la japan'o'j ĝi'n dron'ig'us, la mal'gajn'o ne est'u tro grand'a kaj ni ne dev'u rigard'i tiu'n ag'ad'o'n mal'amik'a, evit'ant'e tiel la super'flu'a'n konflikt'o'n.

La intenc'o est'is sever'a milit'sekret'o, sed iom post iom ĝi far'iĝ'is kon'at'a inter la mar'ist'o'j, kiu'j pro tio unu post la ali'a pet'is liber'temp'o'n aŭ trans'lok'ig'o'n. Post la rifuz'o de tiu'j pet'o'j ili dizert'is unu post la ali'a.

La ministr'ar'o dev'is uz'i ali'a'n metod'o'n, ĉar est'is tim'ind'e, ke la trud'e sur'ŝip'ig'at'a soldat'ar'o dizert'os en Ŝanghajo. Do, ili promes'is du'obl'a'n salajr'o'n al la soldat'o'j kaj alt'sum'a'n viv'asekur'o'n.

Mi serv'is tiu'temp'e sur la kroz'o'ŝip'o Trafalgar, kiel ĥirurg'o, kaj foj'e mi menci'is la afer'o'n al mi'a edz'in'o.

Mi'a edz'in'o, kiu est'is ĉiam la ideal'a model'o de la edz'in'a fidel'o kaj de patr'in'o, kiu laŭ'manier'e de fervor'a kaj virt'a viv'kun'ul'in'o, neniam lac'iĝ'is mi'n sen'ĉes'e admon'i per si'a'j konsol'o'j kaj stimul'ad'o'j pri mi'a'j edz'a'j dev'o'j, — tuj kompren'is la situaci'o'n kaj instig'is mi'n sen'prokrast'e pet'i trans'lok'ig'o'n al la Invincible.

Si klar'ig'is entuziasm'e, ke en Ŝanghajo mi ne hav'os el'spez'o'j'n, ne pov'os pas'ig'i mi'a'j'n post'tag'mez'o'j'n kun mi'a'j sen'taŭg'a'j amik'o'j en la klub'o, nek facil'anim'e mal'ŝpar'i mi'a'n mon'o'n per domen'o'lud'o, sed mi pov'os ĉio'n hejm'e'n'send'i por sub'ten'i mi'a'n ŝat'at'a'n famili'o'n. Eĉ pri la sort'o de mi'a famili'o post mi'a mort'o mi ne hav'os zorg'o'j'n, ĉar krom la pensi'mon'o, ankaŭ la abund'a viv'asekur'o don'os sufiĉ'a'n fundament'o'n al ŝi kaj al mi'a famili'o, por ke ili gard'u mi'a'n memor'o'n laŭ mi'a rang'o.

La nobl'a'j vort'o'j- de mi'a mild'a kaj am'at'a edz'in'o kaj la al'vok'o de mi'a ador'at'a patri'o sam'e instig'is mi'n pet'i mi'a'n trans'lok'ig'o'n al la Invincible; kio'n mi fakt'e ricev'is post unu semajn'o.

Post unu plu'a semajn'o jam okaz'is ankaŭ la ek'vetur'o. Mi'a edz'in'o toler'is la dolor'o'j'n de la adiaŭ'o kun anim'fort'o, konven'a al patriot'in'o tiom, ke eĉ al la haven'o ŝi ne akompan'is mi'n por mi'n ne mal'ĝoj'ig'i super'flu'e per si'a'j larm'o'j; sed por pli'fort'ig'i si'a'n dolor'ant'a'n anim'o'n, ŝi rapid'ir'is al si'a mod'ist'in'o, prov'i la rob'o'n, mend'it'a'n por la post'morgaŭ'a kvin'hor'a te'o de sinjor'in'o eric Palmer, el mi'a unu'a du'obl'a salajr'o.

Ceter'e la ek'ir'o okaz'is sen ia sensaci'o. Je la 4-a oktobr'o, post apenaŭ du'on'hor'a en'ŝip'iĝ'o, la Invincible lev'is la ankr'o'n kaj post kelk'a'j ĉap'sving'ad'o'j kaj tri'obl'a hip-hip-hura, ni navig'is al la mar'o.

Jam je la ok'a de oktobr'o ni tra'vetur'is la Ĝibraltar'an mar'kol'o'n. Post plu'a'j kvar tag'o'j ni ven'is al Malto, kie ni en'ŝip'ig'is ole'o'n kaj nutr'aĵ'o'n, sed jam la sam'a'n tag'o'n ni plu'ir'is kaj je la 14-a ni al'ven'is al la Suez'a kanal'o, tra kiu, krom ni, ĝust'e tiam pas'is plur'a'j ital'a'j transport'ŝip'o'j, akompan'at'a'j de kelk'a'j torped'o-romp'ŝip'o'j kaj de la kiras'a kroz'o'ŝip'o “Il Duce”, kiu nom'iĝ'is antaŭ'e “Liberta”, sed pro la postul'ad'o de la dank'em'a popol'o, liber'ig'it'a de la mal'nov'a, sub'prem'ant'a reĝim'o, oni re'bapt'is ĝi'n, kio'n la nobl'anim'a kaj altruist'a diktator'o, malgraŭ si'a tut'a modest'ec'o, ne pov'is mal'help'i.

La ĝoj'o'n de la renkont'iĝ'o kun la ital'a'j milit'ŝip'o'j ni manifest'is reciprok'e laŭ la plej ĝentil'a manier'o. Ni ambaŭ sur'mast'ig'is la standard'o'n de la ali'a naci'o, klin'is la propr'a'n flag'o'n kaj paf'is solen'a'j'n kanon'salv'o'j'n, part'e por interpret'i ni'a'j'n amik'a'j'n sent'o'j'n, part'e, ke la ali'a vid'u, ke ni hav'as munici'o'n.

Mi ne vol'as ted'i la Leg'ant'o'n per la pri'skrib'o de ni'a vojaĝ'o sur la Ruĝ'a Mar'o, kvankam precip'e apud Aden'o, ni ĝu'is kelk'a'j'n mir'ind'e bel'a'j'n panoram'o'j'n. Mi daŭr'ig'as la pri'skrib'o'n, ĉe la moment'o kiam ni al'ven'is la Hind'a'n Ocean'o'n.

Ni'a voj'o konduk'is long'e laŭ la ekvator'o, ĉar ni dev'is ating'i la cel'o'n de la vojaĝ'o sen ia sensaci'o kaj tiel ni klopod'is laŭ'ebl'e evit'i la kutim'a'j'n ŝip'lini'o'j'n. Ni'a sekv'ant'a staci'o est'is Singaporo, al kiu ni dev'is ven'i per ĉirkaŭ'ir'o de la insul'o Sumatr'o.

Ni'a ŝip'o tranĉ'is la ond'eg'o'j'n de la Hind'a Ocean'o jam de ok tag'o'j kaj ni jam esper'is al'ven'i al Ŝanghajo sen ia akcident'o. La ŝip'estr'o si'n prepar'is ind'e reprezent'i per ni'a ŝip'o la angl'a'n kultur'o'n, kaj pro tio li tuj en'karcer'ig'is du mar'ist'o'j'n en mal'lum'a'n ĉel'o'n kaj unu ali'a'n li minac'is per milit'juĝ'ist'ar'o, ĉar ili ne frot'is si'a'j'n mantel'buton'o'j'n dec'e bril'a'j kaj ili ne ten'is la paf'il'o'n sufiĉ'e streĉ'e ĉe la parad'a inspekt'ad'o.

Ĉio ir'is en la plej bon'a ord'o. Ni jam bril'ig'is la kanon'tub'o'j'n, la mur'o'j est'is farb'it'a'j, kaj fin'e ni aspekt'is tiel tim'ig'e, kvazaŭ ni est'us ĵus ven'int'a'j el la dok'o, kie ni est'is tut'e modern'ig'it'a'j.

Vesper'e, ĉirkaŭ la sep'a hor'o mi star'is apud la mez'ferdek'a kupol'o. Apud mi kontent'e frot'ad'is si'a'j'n man'o'j'n mi'a amik'o ŝip'leŭtenant'o kaj el la ŝip'an'a'j ĉambr'o'j son'is monoton'a kant'o, akompan'at'a de harmonik'o kaj kastanjet'o. Ia mal'nov'a kant'o, lern'it'a en Barcelono. (Por ke la lert'a leg'ant'o ja ne akuz'u ni'a'n brav'a'n oficir'ar'o'n pri neglekt'em'o, mi rapid'as rimark'ig'i, ke tiam ankoraŭ ne eksplod'is la hispan'a civil'milit'o, sekv'e mi'a patri'o ankoraŭ eĉ ne sub'skrib'is la kontrakt'o'n pri ne'inter'ven'o).

Subit'e, sen ia ajn antaŭ'sign'o, mi sent'is akr'a'n ek'puŝ'o'n. Ni'a'j helic'o'j retro'tir'is la ŝip'o'n per plen'a kontraŭ'vapor'o. Mi aŭd'is sen'ord'a'n kri'ad'o'n kaj kur'ad'o'n.

Tim'ig'it'e mi ĉirkaŭ'rigard'is kaj subit'e mi ĉio'n kompren'is. Sur la mar'a surfac'o al'proksim'iĝ'is long'a strek'o kun terur'a rapid'ec'o. Dum moment'o mi esper'et'is, ke ĝi ebl'e preter'kur'os la pru'o'n, sed van'e.

Mi hav'is nur tiom da temp'o, ke mi pov'is mi'n teren'ĵet'i en la angul'o apud la kajut'o kaj en la sekv'ant'a moment'o jam terur'a puŝ'eg'o ĵet'is mi'n al la kontraŭ'a mur'o kaj mi preskaŭ surd'iĝ'is pro la tondr'eg'o.

Mi'a kap'o zum'zum'is pro la grand'a frap'o kaj nur man'pied'e mi pov'is el'ramp'i. Apud mi kuŝ'is mi'a amik'o leŭtenant'o, kovr'it'a de sang'o kaj laŭt'e rid'eg'is:

— La stult'ul'o'j!... La stult'ul'o'j!... — li sufok'iĝ'ad'is.- Nun ili nepr'e kred'as, ke ili far'is bon'a'n kapt'o'n! Kiel ni super'ruz'is la sen'taŭg'ul'o'j'n? Bon'eg'e est'is bril'ig'i la dek'col'a'j'n tub'o'j'n!... Oni dev'as krev'i de la rid'o!

Li est'us ankoraŭ daŭr'ig'int'a, sed inter'temp'e li mort'is, kaj mi rapid'e grimp'ad'is al la poŭp'o, kiu ankoraŭ el'star'is el la mar'o. Iu mar'ist'o ankoraŭ ĵet'is post ni en la sav'boat'o'n kelk'a'j'n sav'zon'o'j'n, ali'a sukces'is en'ĵet'i ĉirkaŭ kvar'dek funt'o'j'n da konserv'aĵ'o'j, sed post'e ni rapid'e sur'akv'iĝ'is kaj for'rem'is, por ke ni evit'u la kirl'akv'o'n, est'iĝ'ant'a'n sur la lok'o de ni'a ŝip'o.

Mi ne vol'as ted'i la Leg'ant'o'n per la detal'aĵ'o'j. Ankaŭ sen tio li pov'as imag'i, kiel ni pas'ig'is la sekv'ant'a'n mal'lum'eg'a'n nokt'o'n mal'supr'e, sur la sud'a hemisfer'o, mal'proksim'e de ĉiu ŝip'lini'o kaj kiom aflikt'is ni'n, kiam je la du'a post nokt'o'mez'o ne ven'is plu respond'o al ni'a kri'ad'o, kaj ni dev'is konstat'i, ke ni perd'is la kontakt'o'n kun la ceter'a'j boat'o'j.

Sen'cel'e, konfuz'e ni rem'ad'is ĝis maten'o kaj, kiam la sun'o lev'iĝ'is, ni vid'is neni'o'n krom akv'o kaj akv'o.

Mal'jun'a mar'ist'o persist'e asert'is, ke en ĉi tiu region'o ekzist'as mar'flu'o, en kiu'n ni en'iĝ'is per ni'a stult'a rem'ad'o, kaj tiel ni ven'is ankoraŭ pli profund'e'n.

Sen'esper'iĝ'int'e mi mal'ben'is mi'a'n aventur'em'a'n sang'o'n, kiu post tiom da sufer'o, de'nov'e mi'n log'is al la mar'o, kaj preĝ'e mi pet'is la sen'lim'e kompat'em'a'n Sinjor'o'n de la Ĉiel'o'j, ke nur unu'foj'e ankoraŭ Li sav'u mi'n kaj mi neniam plu sur'ŝip'iĝ'os.

Mi'a'n mal'esper'o'n mild'ig'is nur la cert'a sci'o, ke mi'a ador'at'a edz'in'o kaj famili'o hered'os nom'o'n de hero'o, kiu sur la ĉef'a plac'o de Southampton, gravur'it'e en ŝton'o montr'os al la fremd'a'j ŝtat'an'o'j la lok'o'n, kie'n ili dev'as met'i la flor'kron'o'n. Post la inter'pac'iĝ'o nepr'e al'ven'os eĉ la mar'ministr'o de tiu ŝtat'o, kiu nun ni'n torped'is kaj li ofer'os entuziasm'a'j'n fraz'o'j'n pri la glor'o de ni'a hero'ism'o. Ĉi tiu sci'o plen'ig'is ni'n ĉiu'j'n per fier'ec'o. Ni konvink'iĝ'is, ke angl'a patriot'o ne pov'as pli mult'e dezir'i de la viv'o kaj ni atend'is kun supr'e'n'lev'it'a'j kap'o'j kaj kun kant'ad'o ni'a'n glor'plen'a'n mal'sat'mort'o'n.

Nom'e, la konserv'o'j je la kvar'a tag'o el'ĉerp'iĝ'is. Ni mal'ferm'is la last'a'j'n du skatol'o'j'n tag'mez'e, el'trink'is la last'a'n gut'o'n da akv'o, kaj ni pret'iĝ'is al mal'sat'mort'o.

Sed feliĉ'e, ĉe sun'sub'ir'o, ni traf'is en uragan'o'n, kiu iom post iom pli fort'iĝ'is kaj fin'e iĝ'is tiel furioz'a, kiel eĉ la plej mal'jun'a'j mar'ist'o'j ne re'memor'is. Eĉ mi mem pov'as ĝi'n kompar'i nur al la monzun-vent'eg'o, kiu kapt'is mi'n apud la Molukka-insul'o'j dum mi'a vojaĝ'o al Brobdingnag.

Kun mal'firm'a'j kor'o'j ni ĉiu'j sur'kroĉ'is la sav'zon'o'j'n kaj post du'on'hor'o, kiam la sav'boat'o mal'aper'is en la ond'o'j, mi prov'is mi'a'j'n ŝanc'o'j'n kun la zon'o ĉirkaŭ mi'a tali'o.

Post plu'a du'on'hor'o la uragan'o ek'silent'is. Uz'ant'e la okaz'o'n, mi klopod'is mi'n fiks'i per la ŝnur'o'j de la zon'o.

Kiam fin'e ek'tag'iĝ'is, mi vid'is neniu'n ĉirkaŭ mi, sed kun tiom p1i grand'a ĝoj'o de mi'a mal'firm'a kor'o, je la distanc'o de du mejl'o'j aper'is antaŭ mi'a'j okul'o'j la bord'kontur'o'j de insul'o.

Mi ek'naĝ'is, streĉ'ant'e mi'a'n tut'a'n rest'int'a'n fort'o'n. Al mi'a'j brak'o'j don'is nov'a'n fort'o'n la sci'o, ke mi'a nom'o, en ŝton'o'n gravur'it'e anonc'os mi'a'n hero'a'n mort'o'n kaj eĉ dum mi'a viv'o! Ankoraŭ pli: mi neniam vid'os mi'a'n ador'at'a'n edz'in'o'n!

Post kvar'hor'a terur'a fort'o'streĉ'o fin'e mi sukces'is ating'i la bord'o'n, kie pro la ekstrem'a lac'o, mi tuj teren'fal'is kaj en'dorm'iĝ'is.

Du'a Ĉapitr'o

Kiam mi mal'ferm'is mi'a'j'n okul'o'j'n, jam est'is de'nov'e maten'o. La bril'a'j sun'radi'o'j jam sek'ig'is mi'a'n vest'aĵ'o'n, sed pli sufer'ig'is mi'n mal'sat'o kaj soif'o.

Mi ek'ir'is al la intern'o de la insul'o kaj baldaŭ mi trov'is bel'eg'e kultur'it'a'j'n riz'kamp'o'j'n. Inter la riz'kamp'o'j laŭ'long'e-laŭ'larĝ'e etend'iĝ'is tub'o'j. Ver'ŝajn'e per tiu'j oni konduk'is la akv'o'n por akv'um'i la parcel'o'j'n, ĉar la riz'o postul'as tre mal'sek'a'n hum'o'n.

Laŭ la parcel'o'j mi pied'ir'is jam preskaŭ du hor'o'j'n, kiam fin'e mi al'ven'is al aŭt'o'voj'o.

Mi pov'as asert'i, ke mi'a buŝ'o kaj okul'o'j rest'is mal'ferm'it'a'j pro mir'eg'o, vid'ant'e tiu'n grandioz'a'n voj'o'n, al kiu simil'a'n mi ankoraŭ ne vid'is dum mi'a viv'o. Ĝi est'is far'it'a el ia ekster'ordinar'e delikat'a materi'o. Pli mol'a ol beton'o, elast'a kiel kaŭĉuk'o, adher'a kiel ŝton'er'o kaj glat'a kiel la spegul'o. Ambaŭ'flank'e vic'o'j de frukt'arb'o'j, krad'o'j de kanal'tru'o'j, dekstr'e eĉ apart'a trotuar'o en la ombr'o de sen'fin'a ale'o. En kvin'dek jard'a'j distanc'o'j grand'a'j ĝarden'a'j brak'seĝ'o'j, tamen ne el kan'o, aŭ salik'branĉ'o'j, sed el ia strang'a, glat'a material'o. La brak'seĝ'o'j est'is ĉirkaŭ'at'a'j de cipres'arbust'o'j. Sur kvar'on'mejl'a'j distanc'o'j star'is mal'grand'a'j dom'et'o'j el beton'o kaj vitr'o, sol'a ĉambr'o kies intern'o est'is kvin paŝ'o'j'n long'a kaj sam'e larĝ'a.

Ĉiu'j ili'a'j flank'o'j konsist'is el unu'sol'a fenestr'o ĉirkaŭ'kur'ant'a la tut'a'n ej'o'n. Nur ĉe la kvar angul'o'j ten'is la tegment'o'n metal'kolon'o'j. En'rigard'ant'e mi vid'is ind'e preciz'a'n, sed ekster'ordinar'e sen'ornam'a'n tabl'o'n kun komfort'a'j, mol'a'j gum'fotel'o'j ĉirkaŭ'e. En la angul'o est'is elektr'a forn'o. En Eŭrop'o mi vid'is simil'a'j'n, sed tut'e ne tiom luks'a'j'n vitr'o'ĉambr'o'j'n ĉe la tram'staci'o'j de la metropol'o'j kaj sur promen'ej'o'j de luks'ban'ej'o'j, kie'n oni rifuĝ'as dum pluv'o. Mi'a'n supoz'o'n ŝajn'e pruv'is ankaŭ la fakt'o, ke sur la pord'o mank'is la serur'o.

Laŭ la aŭt'o'voj'o, en du'dek'paŝ'a'j distanc'o'j, ambaŭ'flank'e star'is masiv'a'j, glat'a'j, arĝent'kolor'a'j lamp'kolon'o'j tub'o'form'a'j.

Iom post iom mi konvink'iĝ'is, ke mi ven'is en la park'o'n de riĉ'eg'ul'o. Tiu bel'eg'a voj'o, la vitr'o'ĉambr'o'j, lamp'o'j, nenio'kaz'e pov'as est'i publik'a posed'aĵ'o, ĉar kiel ajn mi rigard'is; mi ne sukces'is trov'i la sign'o'n de difekt'ad'o aŭ de pornograf'a'j desegn'o'j. Kaj ankaŭ ceter'e, ĉiu'j ĉi est'is far'it'a'j mult'e pli perfekt'e, ol est'as kutim'e ĉe objekt'o'j destin'it'a'j por publik'a uz'ad'o.

Mi mir'is nur pri tio, ke tiu grand'eg'a valor'aĵ'o ne hav'is bar'il'o'j'n. Post'e ankaŭ tio est'is mir'ig'a, ke tiu'j bel'eg'a'j promen'ej'o'j etend'iĝ'as apud riz'kamp'o'j kaj ne inter flor'bed'o'j.

Mi dezir'is for'ir'i de tie, por evit'i la just'a'j'n riproĉ'o'j'n de la posed'ant'o, sed van'e mi rapid'is, ne est'is vid'ebl'a la voj'fin'o.

Lac'iĝ'int'e, mal'sat'e, soif'e, mi ĵus fal'is en brak'seĝ'o'n, kiam ĝoj'e mi ek'vid'is apud mi basen'et'o'n kun akv'o'kran'o en la mez'o.

Bedaŭr'ind'e mi'a'j mal'konstru'a'j instinkt'o'j venk'is la dev'ig'a'n respekt'o'n de la privat'a propr'aĵ'o kaj mal'ferm'ant'e la kran'o'n, mi flu'ig'is en mi'a'n man'plat'o'n la freŝ'a'n akv'o'n kaj avid'e kviet'ig'is mi'a'n soif'o'n.

Ankaŭ la mal'sat'o sufer'ig'is mi'n kaj la frukt'ŝarĝ'it'a'j arb'o'j, star'ant'a'j antaŭ mi, preskaŭ mi'n tir'is al si tent'ant'e, kaj mi pov'is sav'i mi'a'n anim'o'n nur per tio, ke mi fort'e re'memor'is la pi'a'j'n instru'o'j'n de mi'a'j honest'a'j profesor'o'j pri la privat'a posed'o kaj pri la rezign'em'o, kiu est'as la ornam'o kaj virt'o de la ne'posed'ant'o'j.

Mi star'is jam ĉe la lim'o de la sen'esper'iĝ'o, kiam mal'proksim'e aper'is luks'a aŭtomobil'o. Ĝi'a'j delikat'a'j kontur'o'j, pal'arĝent'a kolor'o kaj sen'bru'a kur'o rav'is mi'n.

Mi est'is konvink'it'a, ke la grand'sinjor'o de la bien'o mem al'ven'as, kaj ek'tim'e mi salt'lev'iĝ'is de mi'a sid'lok'o.

En la unu'a moment'o mi vol'is for'kur'i, sed post'e mi tamen opini'is pli konsil'ind'a paŝ'i sincer'e antaŭ li, por ke, se oni mi'n ebl'e arest'us, oni ne rigard'u mi'n ŝtel'ist'o. Nu, kaj krom'e, ankaŭ la mal'sat'o mi'n pel'is.

Do, mi star'is voj'mez'e kaj per la dis'etend'o de mi'a'j du brak'o'j mi sign'is mi'a'n honest'a'n intenc'o'n, ke mi dank'e akcept'us, se ili taks'us mi'a'n person'o'n ind'a por halt'ig'i la vetur'il'o'n.

La aŭt'o fakt'e halt'is. En grand'a, mal'ferm'it'a karoseri'o krom la ŝofor'o sid'is mal'antaŭ'e ali'a vir'o.

Ambaŭ hav'is delikat'a'j'n trajt'o'j'n, simil'a'j'n al grek'a'j statu'o'j tiel, ke, se la unu'a ne sid'us apud la direkt'il'o, mi ne est'us pov'int'a disting'i inter la sinjor'o kaj la ŝofor'o. Long'a, rekt'a naz'o, bel'e ark'it'a'j brov'o'j, firm'e ferm'it'a'j lip'o'j, alt'a frunt'o kaj rigid'a, sen'pasi'a rigard'o est'is la karakter'trajt'o'j de ili ambaŭ, strang'e par'iĝ'int'a'j kun saĝ'a kaj interes'iĝ'em'a, amik'ec'a vizaĝ'esprim'o. Sam'e strang'a'j'n kontrast'o'j'n mi neniam vid'is unu'iĝ'i sur la sam'a vizaĝ'o, kaj tio est'is tiom pli ekster'ordinar'a, ĉar ili'a'j vizaĝ'o'j tamen montr'is neni'a'n dis'harmoni'o'n. Do, ne nur la kontrast'o'j unu'iĝ'is en ili, sed la dis'harmoni'o homogen'iĝ'is kun la harmoni'o. Kvazaŭ ia regul'a geometri'a figur'o est'us... rid'et'ant'a! Mi'n kapt'is strang'a, mal'cert'a sent'o.

La ŝofor'o ek'parol'is al mi en ia fremd'a, mol'a lingv'o, el kiu mi neni'o'n kompren'is, kaj per sign'o'j mi prov'is kompren'ig'i, ke mi vol'as konversaci'i ne kun li, sed kun la vojaĝ'ant'o, kiu'n mi konjekt'is est'i cert'e la ter'posed'ant'a sinjor'o.

La sinjor'a moŝt'o kompren'ant'e mi'a'n dezir'o'n el'ir'is el la aŭt'o kaj paŝ'is al mi. Nun mi ek'vid'is, ke li est'as preciz'e sam'e vest'it'a kiel la ŝofor'o: griz'a vest'aĵ'o, fason'it'a el unu pec'o, kun zon'o sur la koks'o'j, strikt'e buton'um'it'a ĉirkaŭ la artik'o'j kaj maleol'o'j. La vest'aĵ'o hav'is grand'a'j'n poŝ'o'j'n, sed est'is far'it'a el tre delikat'a materi'o. Ŝajn'e ili uz'is ĝi'n kontraŭ la polv'o ĉe aŭt'o'ekskurs'o'j. Krom'e ili port'is mal'pez'a'n, mol'a'n ĉap'o'n, svis'manier'a'n, kiu'n ruband'o ten'is sur ili'a'j kap'o'j.

Mi humil'e klin'iĝ'is kaj lev'is mi'a'n ĉap'o'n en grand'a ark'o.

Tuj mi spert'is konstern'it'e, ke la sinjor'o ne re'salut'as, nur rigard'as embaras'it'e mi'a'n etend'it'a'n ĉap'o'n, post'e li hezit'e etend'as la man'o'n, trans'pren'as la ĉap'o'n, ĝi'n rigard'ad'as kaj mir'ant'e dir'as kelk'a'j'n vort'o'j'n, kiu'j'n mi ja ne kompren'is. Mal'facil'eg'e el man'sign'o'j mi kompren'is, ke li opini'is, ke mi vol'as don'i al li mi'a'n ĉap'o'n.

La situaci'o est'is ankaŭ por mi tre ĝen'a, kiam mi vid'is, ke la salut'o hav'as ĉi tie ali'a'j'n regul'o'j'n, kiu'j'n mi ne kon'as, kaj tim'e mi ek'pens'is, en kia'j'n ĝen'a'j'n kaj mal'agrabl'a'j'n situaci'o'j'n pov'os mi'n puŝ'i la ne'kon'o de la etiket'o.

Pro tio mi prov'is klar'ig'i per ĉiu'j mi'a'j membr'o'j, ke mi ven'is el la mar'o, kie mi naĝ'e al'bord'iĝ'is, mi pet'as li'a'n pardon'o'n, ke mi dev'as ĝen'i li'a'n bien'o'n per mi'a ĉe'est'o.

Met'int'e mi'a'n mal'dekstr'a'n man'o'n sur mi'a'n brust'o'n mi de'nov'e profund'e klin'iĝ'is, post kio li tuj paŝ'is al mi kaj tie, kie mi'a man'o est'is; li el'buton'um'is mi'a'n mantel'o'n kaj esplor'ad'is mi'a'n brust'o'n. Cert'e li de'nov'e mis'kompren'is kaj pens'is, ke ebl'e mi'a brust'o hav'as i'a'n difekt'o'n.

Kiu nur unu'foj'e vojaĝ'is en land'o, kies etiket'regul'o'j est'is al li fremd'a'j, tiu pov'as kompren'i mi'a'n embaras'o'n, kiu'n ankoraŭ pli'grand'ig'is la fakt'o, ke ili neniam rid'et'is. En ili'a'j okul'o'j mi vid'is neni'o'n krom la objektiv'a bon'intenc'o. Ŝajn'is, ke mi traf'is inter korekt'a'j'n ĝentil'hom'o'j'n, kiu'j kompren'as la komik'a'n mal'lert'ec'o'n de la fremd'ul'o, ĝentil'e re'ten'ant'e si'a'n just'a'n rid'em'o'n.

Sed la mal'sat'o sufer'ig'is mi'n pli kaj pli kaj spert'ant'e, ke mi ating'os tia'manier'e neni'o'n, mi fingr'o'montr'is mi'a'n stomak'o'n, kaj per man'sign'o'j mi klar'ig'is mi'a'n mal'sat'o'n.

Ĉi tio'n ili jam kompren'is. Ili rigard'is jen unu la ali'a'n, jen mi'n kaj mir'ant'e fingr'o'montr'is la arb'o'j'n, sign'ant'e, ke mi rajt'as ja de'ŝir'i la frukt'o'j'n. La grand'anim'ec'o profund'e kor'tuŝ'is mi'n, mi de'ŝir'is hezit'ant'e grand'a'n bel'eg'a'n pir'o'n kaj avid'e mi ĝi'n for'manĝ'is.

Mi dev'as konfes'i, ke mi tuf'e ne sat'iĝ'is per tiu unu pec'o, sed mi ne kuraĝ'is pet'i permes'o'n por ali'a pir'o, esperant'e, ke ili, vid'ant'e mi'a'n mal'sat'eg'o'n, nepr'e propon'os plu'manĝ'i sed van'e.

Ho, se mi tiam jam preciz'e kon'us la cirkonstanc'o'j'n, mi ne hezit'us de'ŝir'i kiom nur mi bezon'is, sed bedaŭr'ind'e, tiam mi est'is ankoraŭ sen'spert'a.

Tamen mi klopod'is interpret'i mi'a'n dank'em'o'n per mild'a rid'et'o ĉar klin'iĝ'i mi jam ne kuraĝ'is.

Sed li'a'j trajt'o'j rest'is ankaŭ nun tut'e sen'mov'a'j, kio est'is strang'a kontrast'o kun ili'a antaŭ'a afabl'a kondut'o. Ili eĉ rigard'is mi'a'n vizaĝ'o'n kun mal'trankvil'a esplor'em'o.

Ili ŝanĝ'is kelk'a'j'n vort'o'j'n inter si, post'e kompren'ig'is al mi, ke mi dev'as sid'iĝ'i en la vetur'il'o'n.

La honor'ig'a invit'o tuŝ'is mi'n tre agrabl'e, mi dezir'is esprim'i mi'a'n dank'em'o'n, sed mi jam neniel kuraĝ'is eksperiment'i pri tio.

La aŭt'o ek'ir'is kaj proksim'um'e post du'on'mejl'o halt'is. La ter'posed'ant'o el'paŝ'is, ir'is mal'antaŭ la aŭt'o'n kaj, je mi'a grand'a surpriz'o, li mal'lig'is de tie fald'ebl'a'n ŝtup'et'ar'o'n, far'it'a'n el arĝent'kolor'a material'o, kiu'n help'e de la ŝofor'o li dis'fald'is, post'e star'ig'is al la lamp'o'kolon'o. La ter'posed'ant'o supr'e'n'grimp'is, el'ŝraŭb'is la elektr'a'n ampol'o'n kaj anstataŭ'e en'ŝraŭb'is ali'a'n.

Mi mir'eg'is, kial li ne far'ig'as ĉi tiu'n labor'o'n per si'a'j serv'ist'o'j, sed mi ankoraŭ ne pov'is trov'i la kaŭz'o'n.

Post kelk'a temp'o ili de'nov'e re'met'is la ŝtup'et'ar'o'n kaj ni plu'vetur'is. Mi ek'vid'is, ke la sinjor'o atent'e rigard'as mi'a'j'n ĉif'it'a'j'n vest'aĵ'o'j'n. Mi hont'eg'is pro la mal'dec'a aspekt'o, kaj ĉiu'manier'e mi prov'is klar'ig'i, ke malgraŭ mi'a intenc'o mi ven'is en tia'n, neniel salon-konven'a'n stat'o'n.

Mi rimark'is, ke li interes'iĝ'as precip'e pri mi'a'j rang'sign'o'j sur mi'a'j ŝultr'o'j, kaj mi el'uz'int'e la okaz'o'n por pruv'i mi'a'n honor'ind'a'n soci'a'n rang'o'n, pen'is klar'ig'i ties signif'o'n: kiom da hom'o'j est'is sub'met'it'a'j al mi kaj ke ĉi tiu milit'ist'klas'o mi'n rajt'ig'as ebl'e eĉ por en'ir'i la intern'a'n kort'eg'o'n de Li'a Majest'a Moŝt'o. Sed mi konvink'iĝ'is, ke li ne mult'e kompren'is el mi'a rakont'o kaj mi'n ĝen'is la konjekt'o, ke li ebl'e ne taks'as mi'n laŭ'valor'e.

Post kvin minut'o'j ni de'nov'e ek'halt'is, ili el'paŝ'is, kaj mi konstern'it'e vid'is, ke ili ambaŭ sur'met'as mal'pur'a'n mantel'o'n, sur la voj'o supr'e'n'lev'as pez'a'n ferm'o'plat'o'n de kanal'o kaj, pend'ig'int'e munt'kest'o'j'n al si'a'j ŝultr'o'j, mal'aper'as sub la ter'o'n.

Ankaŭ mi el'paŝ'is sci'vol'e kaj mal'supr'e'n rigard'ant'e mi konstat'is, ke ili munt'as kabl'o'n.

La afer'o'j pli kaj pli konfuz'iĝ'is en mi'a cerb'o. Jam ŝajn'is, ke ne la sinjor'o'n ter'posed'ant'o'n mi renkont'is, kaj mi hont'eg'is mi'a'n antaŭ'a'n humil'a'n kondut'o'n.

Sed, se ili est'as nur serv'ist'o'j, mi tut'e ne pov'is kompren'i, kiel ili aŭdac'is propon'i al mi la frukt'o'j'n de si'a mastr'o.

Post du'on'hor'o ili de'nov'e supr'e'n'ven'is, re'met'is la il'o'j'n kaj ni ek'ir'is.

Post tia'j okaz'aĵ'o'j, kompren'ebl'e, mi sid'is sur la kanap'o sen'mov'e, rigid'e kaj mult'e mal'pli humil'e ol antaŭ'e, sed mi'a kondut'o tut'e ne interes'is ili'n.

Post kvar'on'hor'a vojaĝ'o mi tamen dev'is de'nov'e ŝanĝ'i mi'a'n opini'o'n, ĉar mi konvink'iĝ'is, ke tiu grand'eg'a teritori'o neniel pov'as aparten'i al unu posed'ant'o.

Sed tiam, kia'n cel'o'n serv'as la tut'a mir'ind'a teknik'a ekip'aĵ'o? Mi pov'is tio'n klar'ig'i nur per strategi'a'j kial'o'j, ĉar nur la grandioz'a ide'o de la patriot'ism'o kontraŭ la fremd'a'j patriot'o'j kapabl'ig'as la hom'o'n far'i tia'j'n grand'eg'a'j'n konstru'o'j'n. Sed tia'okaz'e mi'a'j kun'vojaĝ'ant'o'j tamen ne est'as simpl'a'j serv'ist'o'j.

Mi prov'is demand'i per man'sign'o'j, kial la voj'o est'as far'it'a tiom preciz'e, sed ver'ŝajn'e mi est'is de'nov'e mis'kompren'it'a, ĉar li respond'is, ke tial, por ke ĝi ne est'u sku'a.

Post la riz'kamp'o'j sekv'is tritik-, ter'pom- kaj legom'parcel'o'j. Kelk'lok'e aper'is svelt'a'j, beton'a'j akv'o'tur'o'j, akv'um'maŝin'o'j, pump'il'o'j, post'e kelk'a'j hom'o'j direkt'ad'is strang'a'j'n, grand'a'j'n, arĝent'kolor'a'j'n maŝin'o'j'n. Tiu'j ter'kultur'ist'o'j port'is la sam'a'n vest'aĵ'o'n, kiel mi'a'j kun'vojaĝ'ant'o'j. Kelk'lok'e jam vid'iĝ'is eĉ dom'o'j.

La unu'a'n dom'o'n mi opini'is somer'dom'o de ia ekstravaganc'a grand'a sinjor'o. La dom'o ne est'is grand'a, sum'e hav'is ebl'e du-tri ĉambr'o'j'n, sed est'is ekster'ordinar'e preciz'a, perfekt'a, solid'a kaj atest'ant'a pri alt'a kultur'o. La mur'o'j hav'is glat'a'n surfac'o'n kun pal'flav'a natur'kolor'o, sed ne est'is farb'it'a'j. La dom'o hav'is plat'a'n tegment'o'n, grand'eg'a'j'n, kvar-kvin'part'a'j'n fenestr'o'j'n, larĝ'a'n teras'o'n kaj sun'ban'a'n tegment'promen'ej'o'n. Ĉirkaŭ'e bel'e aranĝ'it'a'j arb'o'j, arbust'o'j, sed flor'o'j'n mi ne vid'is. Eĉ kamen'tub'o'n ne hav'is la dom'o, sed antaŭ la teras'o est'is ban'basen'o kun akv'o'kran'o, hamak'o kaj kelk'a'j gimnastik'il'o'j.

Post tio mi ek'vid'is plur'a'j'n, tut'e simil'a'j'n vila'o'j'n.

Ni de'nov'e halt'is, La ŝofor'o descend'is, mal'ferm'is i'a'n kran'o'n, star'ant'a'n apud la voj'o kaj tir'is fleks'ebl'a'n tub'o'n de tie ĝis la benzin'uj'o de la aŭt'o.

Natur'e, mi kred'is, ke ĝi est'as benzin'put'o, sed mank'is ĝi'a mastr'o, el kiu fakt'o mi opini'is tamen, ke ĝi est'as akv'o'put'o. Sed li sen'ĝen'e komenc'is pump'i la fluid'aĵ'o'n kaj ankaŭ ĝi'a odor'o pruv'is benzin'o'n.

Mi neniel pov'is kompren'i, kiel ĝi est'as gard'at'a kontraŭ la ŝtel'ist'o'j. Neni'e est'is vid'ebl'a gard'ist'o, la font'o eĉ ne hav'is registr'a'n aparat'o'n kaj sur ĝi'a pord'o mank'is la serur'o.

Ni plu'vojaĝ'is. Post kelk'a'j minut'o'j ni trov'iĝ'is, sen ia en'konduk'o en urb'o.

Sekv'is unu kaj du'etaĝ'a'j dom'o'j. Ĉiu laŭ la sam'a stil'o, kiel tiu'j sur la kamp'o'j. Komenc'e mi mir'ad'is, sed post'e la grand'a unu'form'ec'o vek'is en mi mank'sent'o'n. Post tiom riĉ'a ĉirkaŭ'aĵ'o mi atend'is bunt'a'j'n, tur'a'j'n palac'o'j'n. Mi atend'is sci'vol'e, kiel bel'eg'a'j est'os la publik'a'j konstru'aĵ'o'j, katedral'o'j, teatr'o'j kaj mond'um'a'j danc'ej'o'j kun si'a'j kolon'ar'o'j, la grand'a'j vend'ej'o'j kun lum'reklam'o'j, sed mi ne vid'is unu sol'a'n el tiu'j.

Sed ni renkont'is des pli mult'a'j'n aŭt'o'j'n kaj elektr'a'j'n tram'vagon'o'j'n. Tiu'j kur'ad'is preskaŭ sen'bru'e kaj kun tia rapid'ec'o, ke mi mir'is, kiel ni pov'is evit'i karambol'o'n.

Ĉe la strat'angul'o'j ni tra'kur'is super- kaj sub'voj'o'j'n, krom'e, jen super, jen sub ni galop'is elektr'a'j rapid'vagon'ar'o'j kun terur'a rapid'ec'o kaj preskaŭ tomb'silent'e. Baldaŭ mi konstat'is, ke la rad'o'j de la vagon'ar'o ne est'as el fer'o, sed el ia strang'a, sen'bru'a material'o.

Sed precip'e surpriz'is mi'n, ke la mult'eg'a'j hom'o'j, kiu'j'n mi vid'is ir'i per'pied'e, per aŭt'o'j, per trajn'o'j, ĉiu'j tre simil'as unu al la ali'a kaj ĉiu'j est'as preskaŭ unu'form'e tiel vest'it'a'j, kiel mi'a'j kun'vojaĝ'ant'o'j. La sol'a diferenc'o est'is, ke super la vest'aĵ'o kelk'a'j port'is griz'a'n surtut'o'n, kiu simil'is al kapuĉ'o, ĉar hav'is ĝi nek kol'um'o'n, nek brust'a'n el'fleks'aĵ'o'n. Ili plej'part'e ir'is nud'kap'e, nur mal'mult'a'j port'is ĉap'o'n, sed ĉapel'o'n mi neniam vid'is. La ŝu'o'j ne hav'is kalkan'um'o'n, aspekt'is far'it'a'j el unu gum'pec'o, hav'is aer'um'a'j'n tru'o'j'n kaj est'is kun'kroĉ'it'a'j per unu kroĉ'il'o. La Leg'ant'o pov'as imag'i, kiel silent'e ir'ad'is la hom'o'j kaj vetur'il'o'j sur la gum'voj'o'j.

Eĉ pli: la vir'in'o'j est'is sam'e vest'it'a'j, kiel la vir'o'j. Komenc'e mi opini'is, ke mi vid'as nur vir'o'j'n, ĉar ankaŭ ili'a friz'aĵ'o est'is la sam'a: rond'e tond'it'a, glat'e komb'it'a; mi eĉ ne pov'as ĝi'n nom'i friz'aĵ'o. Nur post long'a atent'o mal'kovr'is pli mol'a trajt'o, pli delikat'a, facil'a mov'o, kiu est'as vir'in'o inter la mult'a'j egal'ul'o'j.

Anstataŭ luks'a'j vend'ej'o'j mi vid'is kelk'a'j'n pord'o'j'n kun strang'a'j sur'skrib'o'j, sed sen fer'a'j rul'kurten'o'j, kvazaŭ ili tut'e ne est'us vend'ej'o'j, sed privat'a'j loĝ'ej'o'j kun strat'a en'ir'ej'o. La liter'o'j de la sur'skrib'o'j est'is strang'a'j tut'e simpl'a'j geometri'a'j form'o'j, sed neni'e trov'iĝ'is montr'o'fenestr'o'j, nur grand'a'j, kvar'angul'a'j fenestr'o'j, kadr'it'a'j per la oft'e vid'it'a'j, pal'arĝent'kolor'a'j metal'kadr'o'j, el kiu metal'o est'is far'it'a ĉio ĉi tie.

Nun ni'a aŭt'o halt'is, mi'a gvid'ant'o descend'is kaj man'vok'is ankaŭ mi'n.

Mi de'salt'is, la vetur'il'o for'kur'is kun la ŝofor'o, kaj ni ir'is al la tram'staci'o.

Mi tre hont'is, ke mi'a gvid'ant'o el'spez'os por mi. Tiom pli mi hont'is, ĉar en mi'a poŝ'o trov'iĝ'is kompren'ebl'e nur angl'a valut'o.

Tamen mi pren'is mi'a'n mon'uj'o'n kaj trans'don'is unu'funt'a'n bank'bilet'o'n, esperant'e, ke li nepr'e pov'os ŝanĝ'i ĝi'n en la bors'o.

Bedaŭr'ind'e, la bank'bilet'o est'is tre mal'sek'a kaj ĉif'it'a: Mi'a gvid'ant'o long'e turn'ad'is ĝi'n inter si'a'j fingr'o'j, observ'ad'is ĝi'n, demand'is i'o'n per sign'o'j, el kio mi neni'o'n kompren'is kaj fin'e li re'don'is.

Nun mi ne sci'is, ĉu li far'is tio'n el kavalir'ec'o, aŭ ĉu li est'as ofend'it'a, ĉar mi ne don'as pli bon'aspekt'a'n bank'bilet'o'n. La dub'o mi'n aflikt'is, sed mi ne hav'is mult'a'n temp'o'n medit'at'i, ĉar la trajn'o al'ven'is kaj ni en'paŝ'is.

Mi ek'vid'is komfort'a'j'n kaŭĉuk'a'j'n sid'lok'o'j'n. Krom tiu'j ĉio est'is el arĝent'kolor'a metal'o, vitr'o kaj el bakelit-simil'a material'o. Mi dev'is konstat'i, ke mi neniam vojaĝ'is en tiel komfort'a kaj bon'e risort'it'a vagon'o.

La hom'o'j el- kaj en'paŝ'is sen'vort'e, en, por mi ne'imag'ebl'a silent'o kaj kun rapid'a akurat'ec'o. Mi ven'is inter mir'ind'a'n popol'o'n!

Sed malgraŭ ĉiu mir'ad'o, tiu maŝin'ec'a kondut'o est'is iom deprim'a. Neni'e unu rid'et'o, unu ĉarm'a salut'o. Ĉiu sid'as kun skulpt'rigid'a vizaĝ'o kaj silent'eg'as.

Eĉ pli surpriz'e est'is, ke la vagon'o ne hav'is konduktor'o'n. malgraŭ tio, la vagon'o ek'ir'is preciz'e, ĉar la maŝin'ist'o vid'is el spegul'o la en'paŝ'ant'o'j'n. Ankaŭ mon'kolekt'uj'o'n mi ne vid'is. Fin'e mi opini'is, ke ĉiu ĉi tie vojaĝ'as per abon'kart'o. Sed mi ne pov'is koncept'i, kiel oni kontrol'as, ĉu la vojaĝ'ant'o'j ĉiu'j pag'is la abon'mon'o'n. Kiel ajn mi cerb'um'is, mi ne trov'is ankoraŭ la klar'ig'o'n de la problem'o. La situaci'o far'iĝ'is pli mister'a.

Sed ĉi tio est'is nur la komenc'o.

Nun ni al'ven'is river'o'n, kies ambaŭ bord'o'j'n kovr'is ĉirkaŭ cent jard'o'j'n larĝ'a'j park'o'j kaj mal'antaŭ ili la jam mil'foj'e ripet'it'a'j super'modern'a'j vila'vic'o'j. Ŝajn'e ĉi tie est'as ĉiu riĉ'eg'a mal'jun'a fraŭl'o. Ŝajn'is kvazaŭ la tut'a urb'o est'us maksimum'e du'dek'jar'aĝ'a. Mi vid'is neni'o'n sur unu'sol'a ŝton'o de la urb'o, kio est'us memor'ig'ant'a al la pas'int'ec'o kaj eĉ unu konstru'aĵ'o'n mi ne vid'is, pri kiu mi pov'us konsent'i, ke ĝi art'e ĝu'ig'is mi'a'j'n okul'o'j'n. Mi pov'is nur pri'mir'i la riĉ'ec'o'n kaj komfort'o'n.

Nun ni el'vagon'iĝ'is kaj per aŭtomat'a ŝtup'ar'o mal'supr'e'n'iĝ'is. Ni trov'iĝ'is en staci'o de sub'ter'a fer'voj'o. Post moment'o, kun fulm'a rapid'ec'o, sed tut'e sen'bru'e, en'kur'is tri'vagon'a trajn'o. Ĝi halt'is per fort'a brems'ad'o. En tiu moment'o la pord'o'j de ĉiu'j tri vagon'o'j dis'salt'is kaj ni en'paŝ'is kun'e kun la ceter'a'j atend'ant'o'j. La last'a pasaĝer'o ferm'is kun'tir'ant'e la pord'o'n kaj la vagon'ar'o ek'ir'is.

Ĉi tiu vagon'ar'o eĉ maŝin'ist'o'n ne hav'is! Post'e mi ek'sci'is, ke ĉi tie funkci'as ĉio aŭtomat'e. Ĉe halt'o la pord'o'j mal'ferm'iĝ'as per si mem, post ili'a ferm'ad'o la vagon'ar'o ek'ir'as ankaŭ per si mem. Preciz'a'j aŭtomat'o'j zorg'as evit'i la karambol'o'j'n, plen'um'i la regul'it'a'n rapid'ec'o'n kaj la vojaĝ'temp'o'n.

Ni tra'susur'is tunel'o'n sub la river'o, post'e, ali'bord'e supr'e'n'kur'ant'e, ni lev'iĝ'is super la dom'o'j'n. Ni flug'is sen'halt'e ĉirkaŭ kvin minut'o'j'n kaj ni'a trajn'o sibl'is pro la terur'a rapid'ec'o. Mal'supr'e dom'ar'eg'o, park'o'j, ĝarden'o'j, strat'o'j kirl'iĝ'is, apud ni strang'a'j signal'a'j kaj direkt'il'a'j aparat'o'j preter'fulm'is kaj ĉe voj'kurb'iĝ'o'j la rel'o'j klin'iĝ'is flank'e'n tri'dek grad'o'j'n tiel, ke la trajn'o eĉ tiam kur'is per plen'a rapid'ec'o, kaj ni preskaŭ glu'iĝ'is al la sid'lok'o'j pro la centrifug'a fort'o. Mi ek'tim'e pens'is, kio okaz'us, se en la kurb'iĝ'o la trajn'o halt'us pro difekt'o.

Fin'e ni halt'is, mi'a konduk'ant'o man'vok'is mi'n kaj ni el'paŝ'is. Mi'a kap'o turn'iĝ'is, ĉirkaŭ mi kirl'iĝ'is la mond'o, sed li ten'is fort'e mi'a'n man'o'n, tir'is mi'n sur mov'iĝ'ant'a'n trotuar'o'n, kiu kur'is laŭ'manier'e de sen'fin'a ruband'o. De ĉi tie ni trans'paŝ'is sur ali'a'n kaj post'e la tri'a'n ruband'o'n, ĉiu ir'is iom pli rapid'e ol la antaŭ'a. La tri'a hav'is benk'o'j'n, kie ni sid'iĝ'is.

Tiel ni vojaĝ'is kvar'on'mejl'o'n. Mi vid'is la dom'o'j'n de'nov'e de'supr'e. Kiel se mi est'us en kamp'o aŭ park'o: sur preskaŭ ĉiu dom'o est'is kresk'aĵ'o'j: herb'o, arbust'o'j, eĉ legom'o'j kaj frukt'arb'o'j. Surpriz'is mi'n, ke neni'u dom'o hav'as kamen'tub'o'n.

Post'e ni star'iĝ'is, kaj tra la ruband'o'j ni al'ven'is paŝ'o'n post paŝ'o al la fiks'a trotuar'o. Apud ni preter'sibl'is la fulm'vagon'ar'o'j, unu post la ali'a.

Nun ni al'ven'is al sen'ĉes'e mov'iĝ'ant'a lift'o, kiu mal'lev'is ni'n al la ter'o.

Mi asert'as, ke de mi'a al'bord'iĝ'o mi ne hav'is simil'e trankvil'a'n sent'o'n kiel nun: post la ar'o de tie'n-re'e'n kur'ant'a'j maŝin'monstr'o'j mi star'is sur cert'a ter'o.

Nun ni ir'is kelk'a'j'n paŝ'o'j'n pied'e, en'ir'is flank'strat'o'n kaj halt'is antaŭ pord'o, kiu hav'is strang'a'n sur'skrib'o'n.

Post la man'sign'o de mi'a konduk'ant'o mi en'paŝ'is, laŭ'etiket'e de'met'is mi'a'n ĉap'o'n. La pord'o mal'ferm'iĝ'is antaŭ ni per si mem kaj post ni sam'e ferm'iĝ'is.

Intern'e sur ar'eg'o de bret'o'j kuŝ'is mil kaj mil vest'aĵ'o'j, preciz'e la sam'a'j, kia'j'n port'is ĉiu hom'o ĉi tie.

En la vend'ej'o (aliel mi ne pov'as nom'i ĝi'n) est'is neni'u.

Mi'a gvid'ant'o nun pren'is mezur'il'o'n, mezur'is mi'a'n alt'o'n, ĝis la ŝultr'o'j kaj la larĝ'o'n de mi'a tali'o, pren'is vest'aĵ'o'n el la etaĝer'o kaj met'ant'e ĝi'n antaŭ mi'n, man'sign'is, ke mi ĝi'n sur'vest'u.

En ĉi tiu moment'o en'paŝ'is tri hom'o'j: unu vir'o kaj du vir'in'o'j. Ili parol'is mal'long'e kaj post'e simil'e komenc'is elekt'ad'i vest'aĵ'o'j'n.

Mi dis'fald'is la vest'aĵ'o'n kaj trov'is en ĝi ankaŭ ĉemiz'o'n. Pro la nov'a'j vizit'ant'o'j mi demand'is mi'a'n gvid'ant'o'n, kie trov'iĝ'as la vestiĝ-ĉambr'et'o, sed li ne kompren'is mi'n. Post'e mi pov'is tiel kompren'ig'i mi'n, ke mi fingr'o'montr'is al la sinjor'in'o'j, imit'is la vest'ad'o'n, post'e montr'ant'e al la pord'o, mi montr'is, ke mi vol'as vestiĝ'i ali'lok'e.

Post mi'a'j gest'o'j mi'a gvid'ant'o paŝ'is al unu el la sinjor'in'o'j, kelk'a'j'n vort'o'j'n dir'is al ili (rimark'ind'e, ke ili'a'j vort'o'j est'as tre simpl'a'j kaj facil'e prononc'ebl'a'j) kaj post'e re'ven'is kun la sinjor'in'o.

Mi ĝentil'e klin'iĝ'is kaj man'etend'e mi'n prezent'is.

— Mi'a nom'o est'as Gulivero — mi dir'is kun plej'ebl'e afabl'a rid'et'o.

Sed ankaŭ la vir'in'o rigard'is mi'a'n vizaĝ'o'n kun tiu strang'a mir'ad'o sen ia rid'et'o, pren'is mi'a'n etend'it'a'n man'o'n, embaras'e ĝi'n turn'ad'is inter si'a'j man'o'j, rigard'ad'is, observ'ad'is kaj sen'kompren'e ĝi'n el'las'is.

Konvink'it'e, ke mi'a gvid'ant'o de'nov'e mis'kompren'is mi'a'n dezir'o'n, mi de'nov'e fingr'o'montr'is la sinjor'in'o'n, la pord'o'n kaj la vest'aĵ'o'n. Tiel mi prov'is mi'n kompren'ig'i, post kio ili kap'jes'ad'is, mi'n kapt'is, el'tir'is tra la pord'o al la strat'o kaj tie okaz'is tia'spec'a afer'o, kiu'n mi eĉ rakont'i hont'as.

Ĉar la sinjor'in'o tie, sur la publik'a, trafik'svarm'ant'a strat'o el'buton'um'is kaj de'met'is mi'a'n jak'o'n, post'e ŝi sur'genu'iĝ'is sur la trotuar'o kaj el'buton'um'is mi'a'n pantalon'o'n!

Mi'a'n vizaĝ'o'n inund'is la ruĝ'o de ne'pri'skrib'ebl'a hont'o, kaj mi kun'tir'is mi'a'n pantalon'o'n kun kri'eg'o de abomen'o. Mi klar'ig'ad'is ĉiu'manier'e, ke mi est'as terur'e mis'kompren'it'a, ke mi neniam kuraĝ'us dezir'i tia'n serv'ad'o'n de iu sinjor'in'o.

Sed ili sen ia ajn kompat'o man'sign'ad'is, ke mi dev'as ĉiu'okaz'e de'met'i mi'a'n pantalon'o'n. Mi kri'ad'is, balbut'e miks'e hispan'e, portugal'e kaj german'e, klar'ig'ant'e, ke angl'a ŝtat'an'o ne pov'as toler'i tia'n hont'o'n sur si'a person'a honor'o, kaj ke tio est'as sam'e la honor'o de mi'a naci'o. Mi minac'is ili'n per diplomati'a re'venĝ'o, sed ĉio van'e, ĉar ili ne kompren'is.

Jam mult'a'j hom'o'j halt'is, kelk'a'j demand'ad'is, kaj tra mi'a cerb'o fulm'is la terur'a ek'sci'o, ke mi est'as sol'a, neni'u mi'n sav'os. — Kio ankoraŭ sekv'os? — mi pens'is pri la minac'a futur'o kaj mi'a'j mal'bon'a'j antaŭ'sent'o'j post mal'long'a temp'o pruv'iĝ'is ver'a'j.

Nom'e, ili inter'konsil'iĝ'is per kelk'a'j vort'o'j, post'e kelk'a'j kapt'is mi'n kaj malgraŭ ĉiu'j mi'a'j protest'kri'o'j, fiks'ten'ant'e mi'a'j'n man'o'j'n kaj pied'o'j'n, kuŝ'ig'is mi'n sur la strat'o'n, kaj la menci'it'a sinjor'in'o de'tir'is mi'a'n pantalon'o'n.

Mi kri'e vok'is polic'ist'o'n per mi'a tut'a fort'o, sed van'e. Neni'u kompat'is mi'n, nur stult'e ili gap'is pri la mal'honor'ig'o de ili'a mal'feliĉ'a hom'frat'o.

Post'e sekv'is mi'a ĉemiz'o kaj kalson'o, kaj mi star'is nud'a, hont'o por ĉiu'j, mez'e de la kirl'ad'o de aŭt'o'j, tram'o'j kaj pied'ir'ant'o'j.

Sed sur la vizaĝ'o'j de la ĉirkaŭ'star'ant'o'j mi vid'is nur mir'ad'o'n kaj konfuz'o'n.

Nun la sinjor'in'o intenc'is sur'met'i al mi la nov'a'n ĉemiz'o'n, sed tiam, per terur'a fort'o'streĉ'o, mi sukces'is liber'iĝ'i. Mi el'ŝir'is la ĉemiz'o'n el ŝi'a'j man'o'j kaj, per unu man'o kaŝ'ant'e mi'a'j'n hont'ind'a'j'n part'o'j'n, rapid'e mi ĝi'n sur'vest'is.

La ali'a'j, vid'ant'e ĉi tio'n, de'las'is mi'n kaj trans'don'is la vest'aĵ'o'j'n, kiu'j'n mi sam'rapid'e sur'vest'is. Mi'a'j'n mal'nov'a'j'n vest'aĵ'o'j'n mi las'is tie, nur el ĝi'a'j poŝ'o'j mi trans'pak'is la en'hav'o'n.

Mi'a vizaĝ'o hont'brul'is kaj, ek'kapt'int'e la brak'o'n de mi'a gvid'ant'o, mi pet'eg'is, kiel ebl'e rapid'e mal'aper'i el tiu lok'o.

Post kelk'moment'a inter'konsil'ad'o li akcept'is mi'a'n propon'o'n kaj ni ek'ir'is. Nun mi gvid'is li'n, mi rapid'e en'tir'is li'n en flank'strat'o'n, tie konfid'ant'e mi'n de'nov'e al li'a pri'zorg'o.

Mi'a kor'o frap'eg'is en mi'a gorĝ'o pro la barbar'ec'o, hont'ig'ant'a la tut'a'n hom'a'n kultur'o'n. Ŝajn'e la hom'a viv'o kaj liber'ec'o ĉi tie hav'as neni'a'n defend'o'n, almenaŭ ĝis nun mi ne vid'is polic'ist'o'n. Neni'e trov'iĝ'is hom'o ekip'it'a per revolver'o aŭ bajonet'o. Kiel do pov'as ĉi tiu'j dorm'i trankvil'e?

Kaj mi ja hav'is mi'a'n propr'a'n opini'o'n pri ili'a'j vir'in'o'j, kiu'j far'as tiu'n obscen'a'n kaj sen'moral'a'n ag'ad'o'n sen ia ajn hont'em'o. La dec'kondut'a'j kaj bon'mor'a'j sinjor'in'o'j de mi'a patri'o neniam pov'us far'i simil'a'j'n frivol'aĵ'o'j'n.

Kaj eĉ tia'okaz'e ne sur la publik'a strat'o!

Land'o de la frenez'ul'o'j kaj mal'ĉast'ul'in'o'j! Terur'a est'as la nur'a pens'o, ke ĉi tie ĉiu vir'in'o est'as aĉet'ebl'a por mal'mult'a mon'o!

Sed mi dev'as konfes'i, ke la vest'aĵ'o est'is ekster'ordinar'e delikat'a kaj mal'pez'a. Mi neniam sent'is mi'n tiel komfort'e kaj facil'e. La plej delikat'a skot'a ŝtof'o eĉ mal'proksim'e ne est'as kun ĝi kompar'ebl'a.

Eĉ konjekt'o'n mi ne hav'is, kiom'a'n strat'o'n ni ir'as. Ĉiu est'is sam'e larĝ'a, border'it'a per arb'o'j kaj arbust'o'j, kaj ĉiu hav'is tut'e unu'form'a'j'n dom'o'j'n, nur la trafik'o diferenc'ig'is ili'n unu de la ali'a.

Nun mi'a konduk'ant'o en'ir'ig'is mi'n tra ali'a pord'o, hav'ant'a sur'skrib'o'n. Eĉ la pord'o'j est'is ĉi tie unu'form'a'j: vitr'a pord'o, sur kiu mank'as la serur'o kaj kiu'n oni tut'e ne bezon'is puŝ'i, ĉar antaŭ ni ĝi mal'ferm'iĝ'is per si mem. Ĝi est'is direkt'at'a per ne'vid'ebl'a radi'o. Mi long'e cerb'um'is, kiel ĝi est'as ŝlos'ebl'a, sed mi ne pov'is mal'kovr'i.

Mi prov'is demand'i, kial ĝi ne est'as ŝlos'ebl'a, sed ankaŭ tio'n li mis'kompren'is, ĉar li respond'is, ke tiam ĝi ne pov'us mal'ferm'iĝ'i.

Mi trov'iĝ'is en grand'eg'a gast'ej'o, kiu etend'iĝ'is sur la tut'a parter'o de la dom'o. Nur en la mal'antaŭ'a flank'o est'is ĉambr'o, barit'a per vitr'o'mur'o, mal'antaŭ kiu blank'vest'it'a'j hom'o'j manipul'is kun ne'kon'at'a cel'o arĝent'kolor'a'j'n maŝin'o'j'n. Sen'dub'e ĝi est'is kuir'ej'o, sed neni'o simil'is al la ekip'aĵ'o de ni'a'j kuir'ej'o'j. Mi vid'is grand'a'j'n ten'uj'o'j'n kaj mult'eg'a'n tub'ret'ar'o'n kun klap'o'j, manometr'o'j, mister'a'j elektr'a'j aparat'o'j, kiu'j skrib'is ond'lini'o'j'n sur larĝ'a'j paper'ruband'o'j. Fluid'aĵ'kolon'o'j balanc'iĝ'is en U-form'a'j vitr'o'tub'o'j. Sur iu tabul'o, mal'antaŭ rond'a'j fenestr'o'j mister'a'j signal'lum'o'j ek'bril'ad'is, tambur'o rotaci'is rapid'eg'e kaj ali'a'j maŝin'mirakl'o'j far'is si'a'j'n regul'it'a'j'n labor'o'j'n.

En la ĉambr'eg'o apud mult'a'j mal'grand'a'j tabl'o'j star'is seĝ'o'j ankaŭ kun gum'sid'lok'o. La mur'o'j est'is teg'it'a'j per buter'flav'a, porcelan'simil'a material'o. Est'is surpriz'e, kiom larĝ'a'j voj'o'j est'as inter la tabl'o'vic'o'j tiel, ke kvankam grand'a amas'o ĉe'est'is, neniam est'iĝ'is tumult'o.

Mir'ind'a silent'o reg'is, mi aŭd'is nur la tint'ad'o'n de la manĝ'il'o'j.

Ni ŝveb'is antaŭ'e'n kiel fantom'o'j inter du tabl'o'vic'o'j sur la spong'a gum'tapiŝ'o kaj sid'iĝ'is apud la unu'a ne'okup'it'a tabl'o.

Nun mi ek'vid'is, ke apud la tabl'o'j, sur la ali'a flank'o, mov'iĝ'as sen'fin'a ruband'o mal'rapid'e kaj sur tiu, en egal'a'j distanc'o'j pas'ad'as arĝent'kolor'a'j skatol'o'j, manĝ'il'o'j kaj glas'o'j.

Mi'a gvid'ant'o simpl'e lev'is du skatol'o'j'n el tiu'j kaj la unu'a'n met'is antaŭ mi'n. Komenc'e mi ne sci'is, kio'n far'i per ĝi, sed mi'a gvid'ant'o mal'ferm'is la si'a'n, pren'is kuler'o'n el la ruband'o kaj komenc'is kuler'ad'i la en'est'ant'a'n manĝ'aĵ'o'n. Mi sekv'is la ekzempl'o'n.

Kaj mi jam fakt'e ne sci'is kiel opini'i pri ĉi tiu'j strang'a'j hom'o'j, kiu'j est'as jen brut'a'j jen ĝentil'a'j kaj serv'em'a'j.

Kaj kiam mi gust'um'is la ne'kon'at'a'n, kaĉ'simil'a'n manĝ'aĵ'o'n, mi ek'kri'is pro ekstaz'o.

Ĝi est'is io ekster'ordinar'a. En ĝi'a gust'o est'is unu'ig'it'a la pez'a arom'o de la perdrik'rost'aĵ'o kun facil'a acid'et'o de mustard'o. En'est'is la odor'o de la arb'ar'o, la simfoni'o de la el'flu'ant'a suk'o de la plej delikat'a pir'o, la ebri'o de pez'a'j vin'o'j kaj la freŝ'ig'a sobr'ec'o de la font'akv'o. Mi pov'as asert'i, ke per ĝi mi pren'is en mi'n la tut'a'n viv'o'n.

Kaj nur nun mi ek'sci'is, kiom mal'sat'a mi est'as: ĝis nun la okaz'int'aĵ'o'j for'turn'is mi'a'n atent'o'n de mi'a mal'sat'o, kvankam mi manĝ'is dum du tag'o'j nur unu pir'o'n.

Mi kapt'is avid'e la kuler'o'n, kaj en kelk'a'j moment'o'j mi en'stomak'ig'is la tut'a'n en'hav'o'n de la skatol'o.

Mi'a gvid'ant'o sen'vort'e pren'is la mal'plen'a'n uj'o'n kaj, star'ig'ant'e ĝi'n en la mez'o'n de la tabl'o, mal'supr'e prem'is buton'o'n, post kio la tabl'o mal'ferm'iĝ'is, la skatol'o mal'lev'iĝ'is kaj post'e la tru'o de'nov'e ferm'iĝ'is. La kontur'o de la klap'pord'o apenaŭ est'is vid'ebl'a sur la glat'a vitr'o'surfac'o.

Vid'ant'e mi'a'n mal'sat'o'n, mi'a gvid'ant'o pren'is de la ruband'o ali'a'n skatol'o'n kaj ĝi'n met'is antaŭ mi'n.

Tiom da grand'anim'ec'o mi'n eg'e kor'tuŝ'is Mi bedaŭr'is profund'e mi'a'j'n antaŭ'a'j'n pens'o'j'n. Mi balbut'is emoci'it'e kelk'a'j'n dank'vort'o'j'n, kaj larm'o'j aper'is en mi'a'j okul'o.

Vid'ant'e tio'n, mi'a gvid'ant'o klin'iĝ'is al mi kaj rigard'is mi'a'n vizaĝ'o'n per evident'a mal'trankvil'o. Mi'a'n kap'o'n li subit'e pren'is inter si'a'n man'plat'o'j'n, ĝi'n turn'is al la lum'o kaj observ'ad'is kun sulk'ig'it'a frunt'o.

Post'e li ek'star'is.

— Elu! Elu! — li kri'is.

Unu el la ĉe'est'ant'o'j lev'iĝ'is, ven'is al mi, mi'a gvid'ant'o dir'is al li kelk'a'j'n vort'o'j'n, montr'ad'is al mi'a vizaĝ'o kaj la ali'a pren'is el si'a poŝ'o burs'et'o'n.

El la burs'et'o li pren'is et'a'n pump'il'o'n, per kiu li tuŝ'is al mi'a okul'o kaj en'pump'is mi'a'j'n larm'o'j'n, post'e ŝpruc'ig'is ili'n en miniatur'a'n botel'o'n, kiu proksim'um'e hav'is grand'ec'o'n de kvar'on'a col'o.

Nun li sub'tir'is mi'a'n palpebr'o'n kaj skrupul'e esplor'is mi'a'n okul'o'n, el kio mi vid'is, ke li dev'as est'i kurac'ist'o.

La ek'tim'o de'nov'e mi'n kapt'is kaj de'nov'e mi'n tent'is la terur'a suspekt'o, ke mi traf'is inter frenez'ul'o'j'n.

Mi vol'is li'n konvink'i, ke mi'a okul'o hav'as neni'a'n mal'san'o'n. For'viŝ'int'e mi'a'j'n larm'o'j'n, mi ek'rid'et'is, sed tio okaz'ig'is nur nov'a'n sensaci'o'n.

Ili inter'konsil'iĝ'is per kelk'a'j vort'o'j, post kio la kurac'ist'o for'ir'is, kaj mi re'sid'iĝ'is kun konfuz'a'j sent'o'j por manĝ'i la du'a'n porci'o'n, sed kun mult'e mal'pli da apetit'o.

Mi tamen sent'is, ke mi dev'as mult'e dank'i al ili, malgraŭ ili'a'j stult'aĵ'o'j. Mi ek'memor'is, ke mi'a'j'n vest'aĵ'o'j'n li eĉ ne pov'is pag'i, ĉar mi for'kur'is kaj, por ke mi ne est'u sol'a, li prefer'e ven'is kun mi, risk'ant'e, ke li est'os polic'e persekut'at'a kiel ŝtel'ist'o kaj ankaŭ nun li regal'as mi'n. Mi intenc'is ĉiu'okaz'e rekompenc'i li'a'j'n el'spez'o'j'n.

Mi jam spert'is, ke ni'a'j'n bank'not'o'j'n li ver'ŝajn'e ne kon'as, sed feliĉ'e mi hav'is kelk'a'j'n or'a'j'n kaj arĝent'a'j'n mon'pec'o'j'n. Mal'plen'ig'ant'e mi'a'n mon'uj'o'n mi trans'don'is al li la tut'a'n metal'a'n en'hav'o'n.

Li long'e ili'n rigard'ad'is, turn'ad'is, per sign'o'j demand'is, kio'n li far'u per tiu'j kaj mi fingr'o'montr'is al la kuir'ej'o, sed li met'ant'e la mon'o'n en si'a'n buŝ'o'n, montr'is per pen'a'j maĉ'grimac'o'j, ke el tiu ne ebl'as kuir'i manĝ'aĵ'o'n. Mi dub'is, ĉu li'n ig'as mok'i li'a kavalir'ec'o, aŭ ĉu absolut'e li ne kon'as ni'a'n mon'o'n. Mi pen'is klar'ig'i ĝi'a'n cel'o'n, sed tio est'is tre mal'facil'a kaj fin'e mi tut'e rezign'is kaj re'met'is la mon'o'n en mi'a'n mon'uj'o'n.

Nun mi'a gvid'ant'o man'sign'is, ni lev'iĝ'is kaj for'ir'is. Mi supoz'is, ke li ĵet'os la prez'o'n de la tag'manĝ'o en iu'n aŭtomat'o'n. Mi intenc'is tio'n ĝis'atend'i kaj tiam klar'ig'i plej'ebl'e real'e la esenc'o'n de mi'a mon'o, sed mi dev'is konstat'i, ke li ankaŭ nun ne pag'is!

Mi jam est'is plen'a de sci'vol'o pri ili'a viv'manier'o, sed ne est'is ebl'o konversaci'i.

La temp'o est'is ĉirkaŭ la ses'a, sur strat'o'j ek'bril'is mult'eg'a'j lamp'o'j, sed la lum'o est'is tiom kaŝ'it'a, ke ni mov'iĝ'is preskaŭ sen ombr'o. La lum'o est'is nek blank'a, nek flav'a, sed simil'a al la sun'lum'o: dis'stern'iĝ'ant'a, klar'a, trankvil'ig'a inund'o da lum'o. Mi sent'is, kvazaŭ est'us tag'lum'o, vesper'iĝ'e, antaŭ sun'sub'ir'o kun ties mol'a, trankvil'ig'a efik'o.

Ni pied'ir'is ĉirkaŭ dek minut'o'j'n en la sam'a uragan'a trafik'o, kiel antaŭ-tag'mez'e. Apenaŭ mi pov'is rimark'i la form'o'j'n de la preter'flug'ant'a'j maŝin-vetur'il'o'j, tiom rapid'e ili tra'fulm'is. Sed mi neniam vid'is tiom da strang'a'j vetur'il'o'j. Unu hav'is long'a'n, rond'a'n basen'o'n, la ŝofor'o eĉ ne est'is vid'ebl'a, el la ali'a etend'iĝ'is long'a'j lev'il'brak'o'j al ln ĉiel'o, ali'a mal'ferm'eg'is antaŭ'e'n gigant'a'n metal'buŝ'o'n. Trov'iĝ'is eĉ tia, kiu hav'is rad'o'j'n ankaŭ supr'e kaj pov'is kur'i krom'e sur si'a dors'o.

Kelk'foj'e super ni preter'naĝ'is grand'a, torped'o'simil'a korp'o, ĉie sekv'ant'e drat'konduk'il'o'n, hav'ant'e kun tiu tamen neni'a'n vid'ebl'a'n inter'rilat'o'n. Ĉie ek'brul'is signal'lum'o'j kun ne'kon'at'a cel'o, kaj kelk'lok'e la hom'o'j mal'aper'is en la ter'o'n, kun'e kun la trotuar'o.

La hom'o'j sur mut'a'j voj'o'j kaj en sen'son'a'j ŝu'o'j, la vetur'il'o se ebl'e eĉ pli silent'e, sed ĉiu kur'eg'is. La mut'a fantom'a danc'o de la maŝin'o'j strang'manier'e neni'ig'is mi'a'n sekur'a'n sent'o'n. Ŝajn'is, ke la gravit'a fort'o mal'aper'is, kaj rest'is nur la preter'flug'o de la sen'bru'a rapid'ec'o. La tut'o impres'is tiom ne'ver'ŝajn'e, kvazaŭ ĝi real'e ne ekzist'us; aŭ almenaŭ mank'us la pilastr'o al kiu ĝi si'n dev'us apog'i. Kaj ankaŭ la vizaĝ'o'j est'is tiom strang'e fremd'a'j: el ili'a ne'kutim'a proporci'ec'o verŝ'iĝ'as sam'temp'e bon'vol'o kaj re'puŝ'a ne'al'proksim'ebl'o.

Mi pens'is subit'e pri mi'a'j kamarad'o'j, kun kiu'j mi pas'ig'is tiom da ĉarm'a'j hor'o'j en la klub'o kaj kiu'j de tiam jam ebl'e kuŝ'as en la profund'o de la Ocean'o, en si'a'j akv'o'tomb'o'j. Mi'a kor'o sufok'iĝ'is, kaj mi sent'is grand'a'n bezon'o'n pri viv'ant'a hom'o, pri amik'o, al kiu mi varm'e parol'us, kaj al kiu mi rakont'us mi'a'j'n impres'o'j'n. Ĉar, — strang'e, — pri ĉi tiu'j mi hav'is la impres'o'n, kvazaŭ ili ne est'us viv'ant'a'j, kvazaŭ mal'antaŭ tiu perfekt'ec'o ne est'us en'hav'o.

Kaj ir'ant'e tra la strat'o'j en mi vek'iĝ'is ankaŭ ali'a sent'o, kaj ĝi pli kaj pli fort'iĝ'is, sed pri ĝi'a ver'a esenc'o mi ankoraŭ ne pov'is far'i opini'o'n.

Mi sent'is nur, ke est'us tre bon'e mi'n ĵet'i antaŭ altar'o'n, ke mi ek'kri'u kaj preĝ'u dank'o'n por mi'a feliĉ'a sav'iĝ'o al la Etern'ul'o.

Aŭ ebl'e ne por tio? Mi tut'e ne sci'is. Est'is interes'e, ke mi, kiu hejm'e ne est'is tre religi'em'a, nun subit'e opini'is kompren'i la tut'a'n origin'o'n de la religi'o kaj ĉiu'j'n en ni kaŝ'iĝ'ant'a'j'n radik'o'j'n. Jes, ĉiu far'iĝ'as religi'em'a en danĝer'o, kiam ĉiu'j ter'a'j help'o'j ŝajn'e mal'ebl'iĝ'as. Sed mi jam est'is trans la danĝer'o'j kaj tamen... Kial do? Mi ne sci'is.

Mi serĉ'is preĝ'ej'o'n, kie mi pov'us mal'pez'ig'i mi'a'n kor'o'n sen tio, ke kurac'ist'o'j gap'us buŝ'mal'ferm'e pri mi'a'j larm'o'j.

Per man'sign'o'j al la ĉiel'o mi prov'is demand'i mi'a'n gvid'ant'o'n pri la preĝ'ej'o, sed li, sam'e per sign'o'j trankvil'ig'is mi'n, ke ne pluv'os. Do ankaŭ tio'n li mis'kompren'is, kiel preskaŭ ĉiu'n senc'hav'a'n demand'o'n.

Mi ne mult'e pri'zorg'is mi'a'n fiask'o'n, pens'ant'e, ke mi mem nepr'e ek'kon'os la preĝ'ej'o'n, sed van'e mi serĉ'is. Ĉiu dom'o est'is sen'esper'e unu'form'a, sen'ornam'a kaj kiu sci'as, en kiu est'is en'prem'it'a la preĝ'ej'o inter ĉi tiu'j, sen'konsol'e egal'a'j ŝton'skatol'o'j?

Nun ni halt'is antaŭ pord'o, kiu sam'e mal'ferm'iĝ'is antaŭ ni.

Ni en'paŝ'is, en'ir'is lift'o'n, kiu lev'is ni'n al la du'a, plej supr'a etaĝ'o. El'paŝ'ant'e el la lift'o, ni ven'is sur vitr'o'mur'a'n verand'o'n, kies ĉiu'j fenestr'o'j est'is supr'e'n'lev'it'a'j kaj tra ili vid'ebl'is la mal'antaŭ'a ĝarden'o. Tie etend'iĝ'is ĉirkaŭ kvin'dek jard'o'j'n long'a kaj sam'e larĝ'a park'o, mal'antaŭ kiu sekv'is ali'a dom'o sen ia bar'il'o. Sur la ĝarden'voj'o'j est'is komfort'a'j gum'lit'o'j, divers'a'j laŭb'o'j kaj ĉio bel'eg'e lum'ig'it'a.

Sur la gum'lit'o'j mult'a'j kuŝ'is, sur la voj'o'j mult'a'j ir'ad'is, sed ĉiu- nur sol'a kaj mut'a. Neni'e societ'o, neni'e tri'membr'a grup'o, neni'e gaj'e rid'ant'a, intim'a angul'o aŭ disput'ant'a du'on'rond'o.

En la ĝarden'o ŝveb'is ebri'ig'a odor'o de tili'o'j kaj koncert'o de gril'o'j. Ne'kompren'ebl'a'j hom'o'j! Jen, ili am'as la kresk'aĵ'o'j'n kaj kuŝ'as sur la herb'aĵ'o, ili'a'j fenestr'o'j est'as grand'a'j, la dom'o'j hav'as larĝ'a'j'n, sun'lum'a'j'n teras'o'j'n, en la ĝarden'o'j ĉie trov'iĝ'as la kutim'a ban'basen'o: ĉio ĉi est'as la karakter'trajt'o'j de la hom'o, hav'ant'a kor'o'n. Sed tiam kial ĉi tiu mal'soci'em'a rigid'ec'o? Kial ili ne estim'as unu la ali'a'n per afabl'a'j vort'o'j, per varm'a amik'ec'o?

Ni paŝ'is el la verand'o al ĉambr'o, kies lamp'o'j ĉe ni'a en'paŝ'o ek'bril'is. Mi'a konduk'ant'o prem'is buton'o'n, post kio la fenestr'o'j mal'lev'iĝ'e ferm'iĝ'is.

La mur'o'j est'is la sam'e buter'flav'a'j, kiel en la restoraci'o. En la ĉambr'o est'is tri seĝ'o'j, unu kanap'o, unu fotel'o, kvar'angul'a tabl'o, tamen neni'o el lign'o, sed el la oft'e vid'it'a, bakelit'simil'a material'o. La pavim'o sam'e, sed eĉ post'sign'o'j'n de tapiŝ'o aŭ kurten'o mi ne vid'is. Apud la fenestr'o elektr'a hejt'il'o, kovr'it'a per tru'it'a lamen'o kaj en la angul'o telefon'o, elektr'a horloĝ'o kaj kelk'a'j aparat'o'j, pri kies cel'o mi eĉ ide'o'n ne hav'is. En la mur'o est'is libr'o'j mal'antaŭ kelk'a'j for'puŝ'ebl'a'j, vitr'o'simil'a'j fenestr'o'j. Kiel la ŝrank'o'j, ankaŭ la lit'o est'is konstru'it'a en la mur'o, kiu laŭ buton'prem'ad'o el'turn'iĝ'is kaj post re'turn'iĝ'o ĝi'n aŭtomat'e pur'ig'is kaj turn'iĝ'ad'is ventol'il'o lok'it'a en la mur'o.

Post'e ni ir'is en la ban'ĉambr'o'n. Mi ne ted'as la Leg'ant'o'n per la enu'ig'a detal'ad'o, li jam pov'as imag'i la esenc'o'n el la antaŭ'a'j vort'o'j. Mi'a dom'mastr'o sen'vest'ig'is si'n antaŭ mi sen ia prud'ec'o, ekzempl'o, kiu'n dev'is sekv'i ankaŭ mi por pur'iĝ'i sub la duŝ'o en la apud'a ban'ĉambr'o, kio don'is el mi tre agrabl'a'n fart'o'n.

Post'e li el'pren'is lit'o'tuk'o'n, kaŭĉuk'a'n kusen'o'n kaj ceter'a'j'n lit'aĵ'o'j'n el la mur'a ŝrank'o, pret'ig'is tre komfort'a'n lit'o'n al mi sur la ter'o kaj man'sign'is, ke mi pov'as en'lit'iĝ'i.

Mi dev'as konfes'i, ke mi est'is iom ofend'it'a, ke li kuŝ'ig'as la gast'o'n sur la ter'o'n. Kvankam lit'o est'is sufiĉ'e mol'a (la gum'matrac'o est'as sam'e mol'a sur kio ajn ĝi est'as lok'it'a), tamen, tia kondut'o pri'lum'ig'is iom'e mal'favor'e la eduk'it'ec'o'n de mi'a majstr'o. Mi pov'is li'n sen'kulp'ig'i nur pro li'a munt'ist'a profesi'o, sed tia'okaz'e kiel mi pov'as klar'ig'i ĉi tiu'n mult'e'kost'a'n loĝ'ej'o'n kaj mebl'ar'o'n?

Tiom da ĝentil'ec'o tamen est'us atend'ebl'a eĉ de elektr'a munt'ist'o, ke li, jam nur pro la formal'ec'o, propon'as la lit'o'n al si'a gast'o. Li nepr'e pov'is sci'i, ke mi'a ĝentil'ec'o neniel permes'us akcept'i la lit'o'n. Ĝem'ant'e mi ek'memor'is pri mi'a am'at'a patri'o, kie la hom'o'j est'as ĉiu'okaz'e mult'e pli delikat'a'j, ĉarm'a'j, kavalir'a'j, kaj la dom'mastr'o propon'as al si'a gast'o ĉiam la plej bon'gust'a'j'n pec'o'j'n de la manĝ'aĵ'o, bon'e sci'ant'e, ke tiu nepr'e rezign'os kaj el'pren'os la plej mal'bon'gust'a'j'n.

Do, mi en'lit'iĝ'is, dum mi'a mastr'o pren'is divers'a'j'n risort'a'j'n kaj pez'a'j'n gimnastik'il'o'j'n kaj el'ir'is al la teras'o por fort'ig'i si'a'j'n muskol'o'j'n.

Post kvar'on'hor'o li re'ven'is, la lamp'o'n esting'is kaj en'lit'iĝ'is.

La ekscit'a'j tra'viv'aĵ'o'j ankoraŭ long'e ne las'is mi'n dorm'i. Ankaŭ ceter'e mi ne kutim'as tiel fru'e en'lit'iĝ'i. Mi konjekt'is, ke mi'a mastr'o tamen aparten'as al la pli bon'stat'a'j burĝ'o'j, sed ĉi-okaz'e, kial li ne hav'as serv'ist'o'n? Aŭ almenaŭ kial li ne edz'iĝ'as?

Mi'a unu'a tag'o en Kazohinio fin'iĝ'is kun amas'o da ne'solv'it'a'j problem'o'j kaj mi atend'is ekscit'e tie la morgaŭ'o'n por ricev'i respond'o'n al tiu'j demand'o'j.

Tri'a Ĉapitr'o

Mi vek'iĝ'is maten'e je la ses'a. Sub la duŝ'o mi pur'iĝ'is, post'e mi'a mastr'o paŝ'is al la telefon'o kaj inter'ŝanĝ'is kun iu kelk'a'j'n vort'o'j'n. Post'e ankaŭ mi est'is al'vok'it'a. Mi'a'n vizaĝ'o'n li ten'is antaŭ ia lens'o kaj kelk'a'j'n minut'o'j'n ili inter'parol'is per la telefon'o.

Post'e li man'sign'is kaj ni ek'ir'is. Sur la strat'o la lift'o de'nov'e supr'e'n'lev'is ni'n super la dom'o'j'n, post'e la mov'iĝ'ant'a trotuar'o transport'is ni'n al la staci'o de la rapid'fer'voj'o kaj tie, en'paŝ'int'e vagon'ar'o'n, ni preter'flug'is super la urb'o.

Nun mi jam atent'is pli vigl'e, sed mi pov'is mal'kovr'i neni'a'n vari'ec'o'n. Neni'e tur'o, kolon'ar'o, eĉ el'star'a'n dom'o'n mi ne vid'is. Eĉ tomb'ej'o ne trov'iĝ'is.

Post'e ni ven'is super fabrik'o'j'n, almenaŭ tio'n montr'is la special'a aranĝ'o de la dom'o'j, la al'supr'a'j tegment'fenestr'o'j, la rel'o'j, serpent'ant'a'j sur la kort'o kaj kelk'a'j pli alt'a'j dom'o'j, sed ili hav'is nek kamen'tub'o'j'n, nek bar'il'o'j'n.

Nur post long'a temp'o mi ek'sci'is, ke tie ĉio est'as far'at'a per elektr'o. Tiu mov'as la maŝin'o'j'n, kuir'as la manĝ'aĵ'o'j'n, bak'as la pan'o'n, tiu hejt'as la ĉambr'o'j'n, pur'ig'as, lav'as kaj ventol'as. Ili kon'as la flam'o'n nur el la laboratori'o'j.

Post'e ni al'ven'is kamp'o'n, kie la vagon'ar'o ir'is sur dig'o. Ni ven'is inter mont'o'j'n kaj arb'ar'o'j'n.

Nun antaŭ ni aper'is grand'a kompleks'o de palac'o'j. La vagon'ar'o tie kur'is sub la ter'o'n kaj per fort'a brems'ad'o halt'is.

Ni el'paŝ'is. Apud ni bril'is ali'a vagon'ar'o kun tut'e ali'form'a'j vagon'o'j, el kiu'j mult'a'j el'paŝ'is. Kelk'a'j hav'is bandaĝ'it'a'n brak'o'n aŭ vizaĝ'o'n, ali'a kuŝ'is sur port'ebl'a lit'o. Mi vid'is, ke mi ven'is en hospital'o'n.

Ni en'paŝ'is lift'o'n, kiu ni'n port'is rekt'e al la hal'o de unu konstru'aĵ'o.

Nun mi'a gvid'ant'o konduk'is mi'n tra koridor'o kaj fin'e, en'paŝ'int'e ĉambr'o'n, mi trov'iĝ'is mez'e de strang'a'j maŝin'o'j.

Inter la aparat'o'j ir'ad'is hom'o, kiu post ni'a en'ven'o paŝ'is al ni. Mi'a gvid'ant'o montr'ant'e al mi, parol'is kelk'a'j'n vort'o'j'n kaj la ali'a sid'ig'is mi'n sur seĝ'o'n.

Nun mi'a gvid'ant'o si'n turn'is kaj for'ir'is. Mi'n turment'is dub'o'j, ĉar mi ne sci'is, ĉu li definitiv'e for'las'is mi'n, aŭ re'ven'os, sed mi trankvil'iĝ'is, ĉar li ne adiaŭ'is, kaj mi est'is konvink'iĝ'int'a, ke mi ne rest'os sol'a kun hom'o, kiu eĉ tiom ne sci'as pri mi, kiel mi'a gvid'ant'o.

Mi'a nov'a pri'zorg'ant'o, kiu — kiel post'e evident'iĝ'is,est'is kurac'ist'o, sid'iĝ'is vid'al'vid'e al mi, observ'is mi'a'j'n pupil'o'j'n, frap'et'ad'is mi'a'j'n genu'refleks'o'j'n, post'e star'ig'is mi'n antaŭ ne'kon'at'a'n maŝin'o'n.

Sur blank'e emajl'it'a, larĝ'pied'a kolon'o star'is grand'a, plat'a disk'o, sur tio rond'e aranĝ'it'a'j, skal'ig'it'a'j fenestr'o'j. El la kolon'o etend'iĝ'is kelk'a'j fleks'ebl'a'j metal'a'j brak'o'j. Ĉe la fin'o de la unu'a est'is metal'a teler'o, sur la ali'a nadl'o, sur la tri'a suĉ'il'o kaj ali'a'j il'o'j. Super la plat'o montr'iĝ'is bril'ant'a'j metal'a'j pint'o'j. La maŝin'o simil'is al iu cent'brak'a hind'a di-skulpt'aĵ'o.

La kurac'ist'o de'nov'e man'sign'is al seĝ'o, kaj mi ek'sid'iĝ'is kun konfuz'a'j sent'o'j. Mi observ'is precip'e suspekt'e la brak'o'n, sur kies fin'o est'is la nadl'o.

Kaj la kurac'ist'o ek'pren'is ĝust'e tiu'n. Sur mi'a ŝultr'o li mal'ferm'is la vest'aĵ'o'n, kaj la nadl'o'n li en'pik'is en mi'a'n muskol'ar'o'n.

Mi jam intenc'is protest'ad'i pro la tut'e super'flu'a tortur'o, kiam mi hav'as neni'a'n mal'san'o'n, sed ĉi-moment'e mi mut'iĝ'is pro la surpriz'o. Nom'e, mi sent'is neni'a'n dolor'o'n, kvankam la kurac'ist'o tut'e ne anestez'is antaŭ'e.

Gap'e mi rigard'is la strang'a'n aparat'o'n. En tiu moment'o, mal'antaŭ ties fenestr'o'j ek'brul'is lum'stri'o'j, kiu'j komenc'is balanc'iĝ'ad'i supr'e'n-mal'supr'e'n, oft'e ŝanĝ'ant'e si'a'j'n kolor'o'j'n.

Nun la kurac'ist'o tir'is ali'a'j'n brak'o'j'n kaj fiks'ig'is ili'n al mi'a frunt'o, tempi'o kaj dors'o. La lum'stri'o'j de'nov'e ek'balanc'ad'is, supr'e, el la maŝin'o, el la metal'pint'o'j fosfor'ad'is radi'ad'o, post'e la lum'stri'o'j ek'halt'is. Tiam ek'son'is sonor'il'o, el la maŝin'o antaŭ'e'n'serpent'is long'a, per sign'o'j plen'skrib'it'a paper'ruband'o, kiu'n la kurac'ist'o de'ŝir'is kaj observ'is per lupe'o.

Nun la ĉambr'o subit'e mal'lum'iĝ'is kaj sur la vid'al'vid'a vitr'o'mur'o aper'is printemp'a kamp'o. La ter'o'n kovr'is mir'ind'a flor'ar'o kaj ĉiu flor'o est'is sen'escept'e blank'a. La kamp'o'n hirt'ig'is mild'a vent'o kaj kiam ĉi tiu vent'et'o traf'is mi'a'n vizaĝ'o'n, mi ĝu'is per plen'a pulm'o la freŝ'a'n, printemp'a'n odor'o'n. El la arbust'o'j son'is la kant'o de bird'o'j.

Sed tiu grand'a blank'ec'o iom post iom ŝanĝ'iĝ'is. La kamp'o vestiĝ'is komenc'e flav'e kaj post'e blu'e, fin'e tra'iĝ'is al tut'e ne'ver'ŝajn'a, ultramar'a kolor'o. Tiam subit'e far'iĝ'is ruĝ'a.

Sam'temp'e el la arbust'o'j antaŭ'e'n'paŝ'is blank'vest'it'a'j vir'o'j kaj vir'in'o'j kaj ili tra'ir'is la scen'ej'o'n per mal'rapid'a'j paŝ'o'j. Ili'a'j korp'o'j balanc'iĝ'is, ili'a'j brak'o'j sving'ad'is laŭ takt'o, kaj eĉ la bird'kant'o puls'is laŭ tiu ritm'o. La scen'o en'hav'is iom el la danc'o, sed est'is mult'e pli simpl'a kaj natur'a.

Post mi'a'j antaŭ'a'j, sufiĉ'e deprim'at'a'j sent'o'j ĝi est'is ĉiu'okaz'e freŝ'ig'a kaj interes'a spektakl'o. Mi pri'mir'is la perfekt'a'n plastik'ec'o'n de la figur'o'j kaj la odor'o'n, kiu'n ĉe ni ankoraŭ oni pov'is per neni'a teknik'a ekip'aĵ'o est'ig'i en la kin'o'j. Krom'e komenc'e la spektakl'o don'is al mi difin'it'e bon'a'n art'a'n ĝu'o'n. Sed bedaŭr'ind'e, la bel'a'n apoteoz'o'n konfuz'is iom da mis'aranĝ'o, kiu grav'e mal'alt'ig'is ĝi'a'n art'a'n valor'o'n kaj efik'is la esprim'o'n de arogant'a diletant'ism'o.

Nom'e, la flor'kamp'o dis'pec'iĝ'is al parcel'o'j: blu'a'j, flav'a'j kaj ruĝ'a'j kvadrat'o'j amas'iĝ'is unu apud la ali'a, post'e ili inter'miks'iĝ'is, kvazaŭ ili lukt'ad'us, kaj la puls'ad'o de la bird'kant'o far'iĝ'is iom post iom tiel art'e'far'it'a, ke mi el'ĵet'iĝ'is el la bel'a humor'o.

Ĉio'n tio'n super'is la fakt'o, ke al la bird'kant'o inter'miks'iĝ'is fremd'a'j son'o'j, simil'a'j al aŭt'o-siren'o, krom'e inter'son'is eĉ krak'a'j kaj fajf'ant'a'j muzik-instrument'o'j. La vest'aĵ'o'j de la aktor'o'j sam'e ŝanĝ'iĝ'is: la mal'pez'a'j, printemp'a'j vest'aĵ'o'j far'iĝ'is pez'a'j, pelt'o'border'it'a'j, vintr'a'j mantel'o'j kaj post'e aper'is sur tiu'j kupr'a'j zon'o'j, de kiu'j pend'is bril'ant'a'j, blu'a'j juvel'ŝton'o'j kaj fin'e en la printemp'a'n odor'o'n miks'iĝ'is tut'e ne al'aparten'ant'a'j odor'o'j. Mi flar'is ment'o'n, eter'o'n, eĉ sulfur'o'n.

Nun, — mi dev'as konfes'i, — mi komenc'is jam ne kompren'i la afer'o'n. Sed mi ne hav'is mult'e da temp'o cerb'um'i, ĉar la ĉambr'o lum'iĝ'is, la bild'o mal'aper'is, ventol'il'o'j sibl'e el'tir'is la odor'o'n, la maŝin'o zum'zum'ad'is, el tiu el'ven'is nov'a paper'ruband'o, kiu'n la kurac'ist'o de'ŝir'is kaj pri'observ'is.

Nun de'nov'e mal'lum'iĝ'is.

Sur la mur'o aper'is la bild'o de oranĝ'o. Post'e apud'e ali'a, tri'a, kvar'a, ktp. Sam'temp'e blov'et'is al mi tiom agrabl'a oranĝ'odor'o, ke mi'a buŝ'o plen'iĝ'is per saliv'o, kaj mi ek'hav'is grand'a'n apetit'o'n por ĝi.

Baldaŭ, kiam kun'met'iĝ'is grand'a amas'o de oranĝ'o'j, ili komenc'is ord'iĝ'i laŭ rekt'a'j lini'o'j kaj fin'e star'is antaŭ mi'a'j okul'o'j unu'sol'a mur'o el oranĝ'o'j.

Nun la oranĝ'o'j kun'fand'iĝ'is unu en la ali'a'n, la lim'o'j mal'aper'is kaj rest'is nur la kolor'o, kiel la mur'o est'us farb'it'a al oranĝ'kolor'o. Ĉi-moment'e eĉ la odor'o mal'aper'is.

La kolor'o trans'iĝ'is al pli kaj pli lum'hel'a ton'o, post'e ricev'is lak'a'n bril'o'n kaj fin'e tiom bril'eg'is, ke tiu'n efik'o'n neni'a ni'a farb'o pov'us akir'i.

Sed nun subit'e ek'lum'iĝ'is la ĉambr'o, la maŝin'o zum'zum'ad'is, el'verŝ'is nov'a'n paper'ruband'o'n, kiu'n la kurac'ist'o pri'observ'is kaj mi sid'is sen'konsil'e, ĉar mi hav'is neniu'n konjekt'o'n, kia'n senc'o'n hav'as la okaz'int'aĵ'o'j, kial oni far'is tio'n kaj kio est'is la inter'rilat'o inter la scen'o'j sur la mur'o.

Nun de'nov'e mal'lum'iĝ'is.

Sur la mur'o mal'dekstr'e aper'is hom'o. Li el'lac'iĝ'int'e fal'sid'iĝ'is sur seĝ'o'n, ek'viŝ'is si'a'n frunt'o'n.

Sam'temp'e, dekstr'e aper'is ali'a hom'o kaj ek'sid'iĝ'is. Nun aper'is antaŭ ambaŭ hom'o'j tabl'o'j, sur tiu'j la sam'a'j manĝ'aĵ-skatol'o'j, kiu'j'n mi mem vid'is en la restoraci'o.

La unu'a hom'o rapid'e mal'ferm'is si'a'n skatol'o'n, avid'e pret'iĝ'is al la manĝ'o sed li eĉ ne pov'is tremp'i si'a'n kuler'o'n, kiam la ali'ul'o al'paŝ'is, for'pren'is la skatol'o'n kaj — el'verŝ'is la manĝ'aĵ'o'n!

La ne'atend'it'a atak'o surpriz'is mi'n, sed pli fru'e, ol mi pov'us aranĝ'i mi'a'j'n pens'o'j'n, la atak'ant'o re'sid'iĝ'is al si'a lok'o kaj sur la tabl'o aper'is ali'a skatol'o. La mal'sat'ul'o de'nov'e mal'ferm'is ĝi'n, sed la ali'a al'paŝ'is kaj de'nov'e el'verŝ'is.

Tiu ag'ad'o jam koler'ig'is mi'n kaj mi nur pri'mir'is la pacienc'o'n de la mal'sat'ul'o, ke la atak'ant'o de'nov'e pov'is far'i li'a'n atenc'o'n sen iu ajn re'venĝ'o.

Sed ankoraŭ tio ne est'is ĉio. La scen'o ripet'iĝ'is eĉ tri'a'foj'e! La ne'kred'ebl'a impertinent'ec'o indign'ig'is mi'n, ke mi jam em'is al'salt'i kaj re'venĝ'i la afer'o'n anstataŭ la kompat'ind'a, stult'e mal'kuraĝ'a figur'o. Plej volont'e mi em'us dir'i tiam al li mi'a'n sincer'a'n opini'o'n pri li'a mal'kuraĝ'a kondut'o.

Sur la tabl'o jam aper'is la kvar'a skatol'o. La mal'sat'ul'o mal'ferm'is ĝi'n, post kio la atak'int'o de'nov'e ek'star'is kaj al'paŝ'is.

Tio jam est'is pli, ol mi pov'is toler'i. Mi sent'is, ke, se la mal'sat'ul'o ankoraŭ nun ne vang'o'frap'os li'n, mi ek'krev'os.

Sed ĉi-moment'e jam ek'star'is la mal'sat'ul'o mem. Mi atend'is per streĉ'eg'it'a'j nerv'o'j la grand'a'n, mal'pez'ig'a'n vang'o'frap'o'n. Sed okaz'is io tut'e ali'a.

La mal'sat'ul'o ek'kri'is:

— Elu! Elu!

Plur'a'j hom'o'j en'kur'is la scen'ej'o'n; ili ĉirkaŭ'star'is la atak'int'o'n kaj ig'is ek'sid'i al si'a lok'o. Kaj nun okaz'is afer'o, kiu pov'us est'i ĉio, krom la solv'o de la dram'a problem'o.

Nom'e, la mal'sat'ul'o mal'ferm'is la skatol'o'n de la atak'int'o kaj — manĝ'ig'is li'n! Li kuler'is la manĝ'aĵ'o'n kaj en'verŝ'ad'is en la buŝ'o'n de la ali'a. Inter'temp'e la ceter'a'j firm'e ten'is la atak'int'o'n. La mal'sat'ul'o sen'ĉes'e klar'ig'is i'o'n al li, sed sen ia ajn trem'o en si'a voĉ'o. Kaj kiam ili jam manĝ'ig'is la tut'a'n porci'o'n, ek'lev'is li'n; tri hom'o'j for'konduk'is, kaj fin'e la mal'sat'ul'o sid'iĝ'is al si'a propr'a porci'o kaj ek'manĝ'is.

La ĉambr'o de'nov'e ek'lum'iĝ'is, sed mi hav'is grand'eg'a'n mank'sent'o'n. El tiu histori'o ne nur mank'is la re'star'ig'o de la dram'a ekvilibr'o, sed ankaŭ ĝi renvers'is mi'a'n ĝeneral'a'n moral'sent'o'n.

Mi ne asert'as, ke oni dev'us el'verŝ'i ankaŭ la manĝ'aĵ'o'n de la atak'int'o, — do ĝi est'us sen'cel'a perd'o de valor'o,sed almenaŭ li est'us pun'it'a laŭ la dram'a'j regul'o'j, por ke li mal'hav'u em'o'n futur'e al simil'a'j per'fort'a'j ag'ad'o'j!

Aŭ, se tem'as pri mal'kuraĝ'a loĝ'ant'ar'o, kiu re'tir'iĝ'as de la inter'bat'ad'o, li dev'us est'i minimum'e port'at'a al polic'ist'o por ke li mal'antaŭ la krad'o'j hav'u okaz'o'n cerb'um'i pri la regul'o'j de la dec'a kondut'o. Sed manĝ'ig'i li'n?!

El tiu histori'o tut'e mank'is la egal'pez'o, la trankvil'ig'a re'honor'ig'o; ĝi est'is el'rel'iĝ'int'a, flank'e'n'ŝov'iĝ'int'a kaj du'on'stat'a.

Kial la tut'o? Kaj kial mi dev'is rigard'i la tut'o'n? Mi konjekt'is ĝi'n est'i psik'o'teknik'a pri'stud'o. Sed kial trud'i al la viktim'o histori'o'n, kiu star'as ekster ia'spec'a logik'o kaj sistem'o? Kio'n oni pov'as konstat'i el tia'spec'a afer'o?

La kurac'ist'o el'tir'is la nadl'o'n el mi'a dors'o, de'ŝir'is la paper'ruband'o'n, observ'is ĝi'n kaj prem'is buton'o'n. La aer'ŝanĝ'il'o fajf'is.

Du ali'a'j hom'o'j en'paŝ'is, ili man'vok'is mi'n kaj tra ret'o'j de koridor'o'j ni ven'is en grand'a'n park'o'n, kie ni ir'is en parter'a'n dom'o'n.

Ni ven'is en mal'alt'a'n ĉambr'o'n, kie mi dev'is ĝis nud'o sen'vest'iĝ'i kaj sid'iĝ'i en seĝ'o'n. Ek'sid'ant'e mi ek'vid'is kun terur'o sur ĝi'a'j man'apog'il'o'j la kupr'a'j'n lamen'o'j'n, simil'a'j'n al tiu'j de ni'a ekzekut'seĝ'o, kaj mi firm'iĝ'is en la terur'a konvink'iĝ'o, ke mi fal'is en la man'o'j'n de iu mal'amik'o de mi'a patri'o. Mi'a'j suspekt'o'j ŝajn'is ankoraŭ pli pruv'iĝ'i, kiam ili klopod'is met'i sur mi'a'n kap'o'n grand'a'n metal'ĉapel'o'n, kiu pend'is sur elektr'a konduk'il'o el la plafon'o kaj el kies intern'o son'is susur'ad'o.

Ek'kri'ant'e mi salt'lev'iĝ'is kaj vol'is el'kur'i, sed ili ambaŭ salt'is al mi, ek'kapt'is mi'n, prem'is sur la seĝ'o'n, prem'is la ĉapel'eg'o'n al mi'a kap'o kaj per rimen'o'j al'lig'is mi'n fortik'e.

Mi'a'n vizaĝ'o'n inund'is la ŝvit'o de la terur'o, ĉiu'lingv'e kri'eg'ant'e mi protest'is, mi pied'bat'is kaj mord'is, sed kontraŭ la super'fort'o mi est'is sen'pov'a. Fin'e, el'ĉerp'iĝ'int'a mi'a'n fort'o'n, mi ferm'is la okul'o'j'n, rekomend'is mi'a'n anim'o'n al la Etern'ul'o kaj rezign'is la lukt'ad'o'n.

Nun iu hom'o ferm'is sur la mur'o elektr'a'n konekt'il'o'n kaj mi sent'is, ke ĉiu mi'a har'o star'iĝ'as. Tiam mi atribu'is la afer'o'n al la tim'eg'o, sed post'e evident'iĝ'is, ke ĝi'n okaz'ig'is la statik'a elektr'o, konduk'it'a en mi'n. El la ĉapel'eg'o zum'zum'ad'is mal'laŭt'e krak'et'ad'o, post'e ili de'met'is ĝi'n de mi'a kap'o, mi'a'j'n man'o'j'n ili liber'ig'is, kaj mi konstat'is kun grand'a ĝoj'o, ke mi ankoraŭ viv'as!

Kiam mi kares'is mi'a'n kap'o'n per mi'a'j man'o'j, ĉio klar'iĝ'is: mi est'is tond'it'a. Nun mi hav'is la sam'a'n, rond'a'n, sen'friz'aĵ'a'n har'ar'o'n, kia'n la ceter'a'j. La tut'a tond'ad'o apenaŭ daŭr'is kvin sekund'o'j'n.

Jam mi atend'is mult'e pli trankvil'e la sekv'aĵ'o'j'n.

Nun mi'a seĝ'o ek'mov'iĝ'is, transport'is mi'n al ali'a ĉambr'o, kie ali'a ĉapel'eg'o est'is munt'it'a al mi'a kap'o, kiu baldaŭ est'is inund'it'a per varm'et'a akv'o, post'e mi'a har'ar'o est'is lav'it'a per rotaci'ant'a bros'o, kaj post kelk'a'j moment'o'j, kiam la ĉapel'eg'o est'is de'met'it'a, mi'a har'ar'o jam kuŝ'is sek'e kaj komb'it'e.

De tie mi'a seĝ'o port'is mi'n tra akv'o'basen'o, en kiu'n mi est'is merg'it'a ĝis la kol'o, post'e ventol'il'o blov'is al mi varm'a'n aer'o'n kaj fin'e mi vojaĝ'is tra grand'eg'a vitr'a tub'o, en kiu bril'et'is viol'kolor'a lum'o.

Post'e mi est'is tut'e mal'lig'it'a, ili don'is al mi tut'e nov'a'n vest'aĵ'o'n, sed laŭ la sam'a fason'o, kia'n mi ricev'is en la urb'o. Fin'e mi est'is konduk'it'a al komfort'a, pur'a ĉambr'et'o, ili klar'ig'is, ke ĝi est'os mi'a hejm'o kaj las'is mi'n sol'a. Ceter'e la ekip'aĵ'o de la ĉambr'o est'is la sam'a, kia'n mi vid'is ĉe mi'a gvid'ant'o. Tio trankvil'ig'is mi'n, ĉar mi jam tim'is, ke ili rigard'as mi'n pro mi'a antaŭ'a bedaŭr'ind'a mis'kompren'o ne'normal'ul'o. Ŝajn'as, ke la esplor'ad'o konvink'is ili'n pri mi'a san'a cerb'o.

Sed kio nun okaz'os?

Mi ne hav'is long'a'n temp'o'n medit'ad'i. Post kelk'a'j minut'o'j en'paŝ'is hom'o, kapt'is mi'a'n brak'o'n kaj dir'is: “ba”. Post'e fingr'o'montr'is mi'a'n pied'o'n. “Bo” — li dir'is kaj sign'is, ke mi re'dir'u.

Jen, ili intenc'is mi'n instru'i pri si'a lingv'o, kio est'is por mi grand'a ĝoj'o. Mi jam pov'is esper'i, ke fin'e lum'iĝ'os al mi ĉiu'j, ĝis nun ne'solv'it'a'j problem'o'j.

Nun li montr'is al si mem:

— Zatamon, — li dir'is.

Mi kompren'is... Ĝi est'as li'a nom'o.

Mi ne ted'as la Leg'ant'o'n per la ceter'a'j detal'aĵ'o'j, sufiĉ'as, ke mi pas'ig'is la sekv'ant'a'n temp'o'n per lingv'o'lern'ad'o, kaj post unu monat'o mi jam parol'is ĝi'n perfekt'e.

Rimark'ind'e, ili'a lingv'o est'as mir'ind'e simpl'a kaj tre facil'a. Ili'a alfabet'o hav'as tri'dek liter'o'j'n: dek'kvin vokal'o'j'n kaj dek'kvin konsonant'o'j'n. El ni'a'j konsonant'o'j mank'as la “r”, “q”, “x” kaj la “c”. Kontraŭ'e: ili hav'as pli mult'a'j'n vokal'o'j'n ol ni. Ekzempl'e ekzist'as el'gorĝ'e prononc'at'a “i”, ia voĉ'o inter “a” kaj “o”, ktp.

Ĝeneral'e ili hav'as tre komfort'a'n lingv'o'n. Mank'as la pli mal'facil'a'j kaj la du'obl'a'j konsonant'o'j el la vort'o'j kaj post konsonant'o ĉiam sekv'as vokal'o kaj reciprok'e. Eĉ la form'o'j de la liter'o'j est'as tut'e simpl'ig'it'a'j: horizontal'a'j, oblikv'a'j kaj vertikal'a'j lini'o'j, star'ant'a kaj kuŝ'ant'a elips'o, ni'a “v” en kvar situ'o'j, rond'a'j kaj deltoid'form'a'j liter'o'j ktp. Unu'vort'e: ĉiu'j est'as geometri'a'j figur'o'j kaj konven'as tre karakteriz'e al la tie'a medi'o.

Ili uz'is liter'o'j'n eĉ por la nombr'o'j. Ĉiu cifer'o hav'as du sign'o'j'n: unu vokal'a'n kaj unu konsonant'a'n, el kiu la leg'ant'o jam ver'ŝajn'e konjekt'as, ke ili uz'as ne la dek'a'n, sed la dek'kvin'a'n nombr'o'sistem'o'n. Ekzempl'e la sign'o de unu est'as “E” kaj “L”, tiu de 12 est'as “I” kaj “M”, tiu de 14: “U” kaj “Z”. Mi cit'as nur la cifer'o'j'n, kies liter'sign'o'j trov'iĝ'as ankaŭ en ni'a alfabet'o. Tiu tre mal'long'ig'as la nombr'o'j'n, sam'e en skrib'o, kiel en el'dir'o, nom'e ili esprim'as la nombr'o'j'n per la altern'a sekv'ig'o de vokal'o'j kaj konsonant'o'j. Ekzempl'e la nombr'o 3331 est'as skrib'it'a en la dek'kvin'a nombr'o'sistem'o jen'e: 14-12-1 kaj ili skrib'is kaj el'dir'is tie “ZIL”, kiel el la ĵus'a pri'skrib'o la Leg'ant'o pov'as kontrol'i.

Por la mezur'o de la temp'o ili ne uz'is la hor'o'n kaj minut'o'n, sed la tag'o est'is divid'it'a al 50,625 part'o'j (la kvar'a potenc'o de 15). Tiu temp'o'part'o est'is iom pli long'a ol la sekund'o. Ekzempl'e la moment'o'n, kiu'n ni esprim'as jen'e: “je la 6-a, 32 minut'o'j kaj 11 sekund'o'j”, ili esprim'is simpl'e jen'e: “KALAZ”, kiu signif'as la nombr'o'n de la temp'o'part'o'j, pas'int'a'j de'post nokt'o'mez'o. Post'e mi ek'kon'is, kiom facil'e est'as tiel en'memor'ig'i la telefon'numer'o'j'n.

Ili'a'j vort'o'j est'as tre mal'long'a'j kaj mi hav'is la impres'o'n, ke eĉ si'a'n lingv'o'n ili kre'is laŭ'plan'e, ĉar la plej oft'e uz'at'a'j vort'o'j est'as la plej mal'long'a'j. Krom'e la karakter'o de la vort'o'j est'as konstat'ebl'a el ili'a komenc'a liter'o, ĉar ekzempl'e la substantiv'o'j komenc'iĝ'as per “b”, kiel la menci'it'a'j “bo” kaj “ba”, la person'nom'o'j komenc'iĝ'as per “z”, la adjektiv'o'j per “k” kaj la vokal'o serv'is esprim'i la verb'o'j'n kaj ag'ad'o'j'n. Tio, ke la karakter'aĵ'o de la vort'o'j est'is ĉe la komenc'o, far'is la parol'o'n pli kompren'ebl'a, ĉar la atent'o divid'iĝ'as en la vort'o pli bon'e ol ĉe ni, kie la sufiks'o'j amas'iĝ'as ĉe la fin'o de la vort'o'j.

Ĉe ili la akcent'o esprim'as pli mult'e ol ni'a'j lingv'o'j, kiu'j krom la ordinar'a akcent'o kon'as nur la demand'akcent'o'n. Ili uz'as apart'a'n akcent'o'n, se la parol'ant'o konsil'as, al'vok'as, jes'as aŭ ne'as. Ankaŭ la vort'ord'o est'as vari'a kaj la inter'ŝanĝ'o de du vort'o'j don'as ali'a'n senc'o'n al la fraz'o.

Kaj ĉio ĉi est'as tre facil'e el'lern'ebl'a, ĉar ili'a gramatik'o ne hav'as escept'o'n.

Sed la plej grav'a diferenc'o est'as, ke ili'a lingv'o klopod'as kompren'ig'i ne nur la koncept'o'j'n, sed ĉef'e la intenc'o'n.

Ekzempl'e: en ni'a'j parlament'o'j oft'e est'iĝ'as akr'a disput'o pri tiu tem'o, kiu aparten'as al la dekstr'a, kiu al la mal'dekstr'a flank'o, kiu est'as la adept'o de la patriot'ism'o, kiu de la diktator'ism'o, aŭ de la liberal'ism'o. Nu, en ili'a lingv'o, la sen'nombr'a vari'aĵ'o de la vort'o'j, de la vort'o'vic'o kaj akcent'o, la sufiks'o'j esprim'as ne tia'spec'a'j'n koncept'o'j'n, kiel diktator'ism'o, liberal'ism'o, patriot'ism'o, ktp, sed la intenc'o'n, la ating'end'a'n cel'o'n de la ag'ad'o. Ĝust'e pro tio, ili tut'e ne hav'as esprim'o'j'n por tia'spec'a'j koncept'o'j, sed des pli oft'e mi aŭd'is ĉi tiu'j'n du vort'o'j'n: kazoo kaj kazi.

Konsider'e, ke la Leg'ant'o ankoraŭ tre oft'e renkont'os ĉi tiu'j'n du vort'o'j'n, mi dev'as ili'n pri'trakt'i iom pli vast'e.

Neni'u el ili du pov'as est'i traduk'it'a al iu ajn eŭrop'a lingv'o. Nom'e, se ili dir'is pri iu afer'o, ke “ĝi est'as kazoo”, tio signif'is sam-spec'a'n, kiel ĉe ni dir'ant'e: “ĝi est'as laŭ'leĝ'e, just'ec'a”. Sed nur ĉirkaŭ'e. Ek'vid'u ni nur, pri kio ili aplik'is ĉi tiu'j'n vort'o'j'n!

Kazoo est'as inter la kavalir'ec'o, lojal'ec'o, toler'em'o, mem'fid'o kaj just'ec'o, sed est'as adekvat'a al neni'u el ĉi tiu'j. Ĝi signif'as i'a'n ĝeneral'a'n just'em'a'n intenc'o'n, sed est'as traduk'ebl'a per neni'u vort'o, ĉar ekzempl'e ĉe ni la unu'ŝiling'a trink'mon'o, don'it'a al la kelner'o est'as rigard'at'a kiel kavalir'ec'o, dum ĉe ili ĝi ne est'us kazoo, ĉar ĝi est'us la tro'pag'o de io. Kaj la kazoo sam'e ne ident'as kun la lojal'ec'o, ĉar en ĉi tiu'n koncept'o'n jam miks'iĝ'as ankaŭ la ced'em'o, dum en la kazoo ili ne kon'as la voĉ'o'n de la kor'o. Ĝi est'as sever'e matematik'a koncept'o por la egal'ec'o de la serv'ad'o kaj re'serv'ad'o. Kiel ĉe ni est'as la fizik'a tez'o pri la ag'o kaj re'ag'o.

Ekzempl'e, se iu, kiu far'as pli mal'facil'a'n labor'o'n, manĝ'as ankaŭ pli mult'e, tio est'as por ili kazoo. Se iu tial manĝ'as pli mult'e, ĉar li'a stomak'o dezir'as mult'e, ankaŭ tio est'as kazoo. Se la mal'san'ul'o, kiu ne labor'as, dezir'as pli delikat'a'j'n manĝ'aĵ'o'j'n, ankaŭ tio est'as kazoo.

Ankaŭ tio est'as kazoo, se iu'n minac'as danĝer'o kaj la ali'a'j, las'ant'e si'a'j'n labor'o'j'n, help'as al li, sed ĝis kiam li fakt'e bezon'as help'o'n.

Mi pov'as asert'i, ke mi pas'ig'is long'a'n temp'o'n, ĝis mi pov'is el'lern'i ĉi tiu'n vort'o'n. Por pli bon'e kon'ig'i ĝi'n al mi'a'j ŝat'at'a'j Leg'ant'o'j, mi prov'as ĝi'n proksim'um'i per jen'a difin'o:

Kazoo est'as la klar'a prudent'o, kiu vid'as antaŭ si, laŭ matematik'a rekt'lini'o, kiam kaj kiel ĝi dev'as i'o'n far'i, por ke la individu'o akir'u la plej alt'a'n bon'stat'o'n per la soci'o.

Do, raci'e divid'i la labor'o'n, ripoz'o'n, dorm'o'n, sport'o'n, manĝ'ad'o'n, kondut'i al ni'a'j hom'frat'o'j tiel, ke ĉiu produkt'u pli mult'e, tamen sen mal'util'o de la san'o. Se iu labor'as mal'pli mult'e, ol li kapabl'as, tio jam ne est'as kazoo, ĉar la mank'ant'a'n part'o'n dev'as plen'um'i ali'a, kiel plus'labor'o'n kaj tiu est'as far'ebl'a nur per korp'a mal'util'o. Ni ne forges'u: la kazoo hav'as ne individu'a'n, sed komun'a'n, ĝeneral'a'n senc'o'n: kio por ali'a'j ne est'as kazoo, tio ne est'as kazoo ankaŭ por mi.

Strang'e, la kazoo ampleks'as ankaŭ la individu'a'n kapabl'o'n. La pli kapabl'a hom'o pli produkt'as por la sam'a re'serv'o. Ĉi tio ŝajn'as ĉe ni mal'just'a, sed ĉe ili ĝi est'as sam'e mem'kompren'ebl'a, kiel tio, ke la pli perfekt'a maŝin'o dev'as pli produkt'i per la sam'a hejt'material'o. Ĝi ja kapabl'as ĉi tiom kaj ĝi est'as konstru'it'a ĝust'e pro tio!

La kazoo ampleks'as ankaŭ la help'o'n al la hom'frat'o, kiu tio'n bezon'as, ĉar, — mi ripet'as, — ĝi hav'as ne individu'a'n, sed ĝeneral'a'n senc'o'n. Se est'us neces'e, halt'us la labor'o de la tut'a urb'o por sav'i unu'sol'a'n hom'o'n. Kaj est'as plej mir'ind'e, ke, — kiel ni post'e vid'os, — la kazoo hav'as neni'a'n sentiment'a'n karakter'o'n.

Ĝi est'is aplik'it'a eĉ al afer'o'j, kiu'j hav'is neni'a'n inter'rilat'o'n kun la hom'a soci'o. Ekzempl'e, se la lepor'o'j for'maĉ'ad'is la arb'o'j'n, tio est'is konsider'at'a ankaŭ kazoo, sed se la lepor'a patr'in'o for'manĝ'is si'a'j'n fil'o'j'n, tiu jam ne est'is kazoo! Kiu pov'us ĝi'n kompren'i?

Ĝi'a antitez'o est'is la kazi. Ekzempl'e, se iu el'pren'as nov'a'n vest'aĵ'o'n el la magazen'o, kiam la mal'nov'a ankaŭ est'as uz'ebl'a. Aŭ, se iu mal'help'as la ag'ad'o'n de si'a hom'frat'o sen ia dev'ig'a kaŭz'o, ekzempl'e super'flu'e parol'ad'as pri tem'o'j, kiu'j nek al li, nek al la ali'a signif'as i'a'n util'o'n. Aŭ, se iu deklar'us pri ĝarden'a seĝ'o, ke sur ĝi ali'a hom'o ne rajt'as sid'i, eĉ, se ŝi est'as vak'a.

Ni supoz'u, ke iu sid'as sur ĝarden'a seĝ'o kaj ne est'as ali'lok'e ne'okup'it'a lok'o. Iu al'ven'as kaj pet'as trans'don'i la seĝ'o'n, sed la sid'ant'o rifuz'as. Nu, la rifuz'o est'as kazoo, se la sid'ant'o est'as la pli lac'a, kontraŭ'okaz'e ĝi est'as klaazi.

Kiam mi, dum mi'a lern'ad'o ating'is ĉi tio'n, la tut'a afer'o ŝajn'is al mi iom konfuz'a kaj ne'cert'a. Mi demand'is Zatamonon, kia'manier'e ili pov'as evit'i la okaz'o'n de kaziafer'o'j.

— Kazoa hom'o far'as nur kazoajn afer'o'j'n. — li respond'is

— Ŝajn'as, — mi dir'is, — ke vi ne kompren'is mi'a'n demand'o'n. Kiel sci'as tiu, kiu vol'as sid'iĝ'i, ke li est'as la pli lac'a?

Li mir'e mi'n ek'rigard'is.

— Se li pet'as la lok'o'n, nepr'e li est'as la pli lac'a!

— Sed kiel li sci'as tio'n?

— Ĉar tia est'as la kazoo!

Mi jam vid'is, ke ni ne kompren'as unu la ali'a'n.

— Sed kiel li pov'as vid'i en la intern'o'n de la ali'a?

— Mi jam dir'is — respond'is, — ke la kazoo est'as tiel. Ekzempl'e: ekzist'as spec'o de formik'o'j. Se unu el tiu'j trov'as miel'o'n, ĝi plen'suĉ'as si'n per la dolĉ'aĵ'o. Se ĝi post'e renkont'as ali'a'n formik'o'n, kiu ne trov'is miel'o'n kaj est'as pli mal'sat'a ol ĝi, tiam ili kun'met'as si'a'j'n buŝ'o'j'n kaj la sat'a formik'o trans'don'as al la mal'sat'a tiom da miel'o, ke ili far'iĝ'u egal'e sat'a'j. Nu, el kio sci'as la sat'a formik'o, ke la ali'a est'as pli mal'sat'a kaj el kio sci'as ambaŭ, kiam ili far'iĝ'is egal'e sat'a'j?

— Nu, el kio do? — mi demand'is per fort'a sci'vol'o, ĉar mi esper'is, ke per ili'a perfekt'a scienc'o mal'kovr'iĝ'as antaŭ mi sekret'o'j, kiu'j ĉe ni est'as ankoraŭ ne'solv'it'a'j problem'o'j de la natur'o.

— EI tio, ke la pli sat'a trans'don'as miel'o'n al la pli mal'sat'a, kaj ili far'iĝ'as tiam egal'e sat'a'j, kiam ili dis'iĝ'as.

La stult'a respond'o mi'n surpriz'is. Mi atend'is de li tut'e ne tia'n. Sed kiel ajn mi demand'ad'is, mi ne pov'is li'n el'konduk'i el ĉi tiu filozofi'a cirkl'o, ferm'it'a en si mem. Kaj li fin'is ĉiu'n si'a'n fraz'o'n per la vort'o'j: “La kazoo est'as tia.” Do, mi ne plu esplor'is, pens'ant'e, ke mi ek'kon'os ĝi'n per mi mem.

Ili nom'as si'n hinoj, kio ebl'e konform'as al la vort'o “hom'o”, sed kiel ĉiu ili'a vort'o, ankaŭ ĉi tiu hav'as inter'lig'o'n kun intenc'o'j kaj cel'o'j, kiel la Leg'ant'o baldaŭ vid'os.

Ĉar se ies kondut'o ne konform'as al la tez'o'j de la kazoo, tiu jam ne est'as nom'it'a hin, kaj por ties nom'o ili hav'as divers'a'j'n vort'o'j'n laŭ tio, ĉu li far'as la kaziajn ag'ad'o'j'n el mal'lert'ec'o, aŭ ne'vol'o. La mal'lert'ul'o'j est'as nom'at'a'j bel'o'hin'o'j, la obstin'ul'o'j behinoj, kaj tre interes'a est'as ankaŭ ili'a opini'o pri ĉi tiu'j.

La koncept'o de la bel'o'hin'o'j proksim'um'e konform'as al tio, kio'n ni sign'as per la vort'o: “ne'instru'at'a”. Do, al ĝi aparten'as la infan'o'j kaj kiu'j komenc'as nov'a'n profesi'o'n. Ili est'as send'it'a'j al lern'ej'o'j por est'i eduk'it'a'j, sed tie oni apenaŭ uz'as dev'ig'o'n kaj eĉ tio'n nur en la unu'a'j jar'o'j de la infan'aĝ'o. Nom'e, ili hav'as la konvink'iĝ'o'n, ke per klar'a cerb'o neni'u far'as kaziaĵ'o'j'n.

El tio sekv'as, ke ili'a eduk'ad'o radikal'e diferenc'as de tiu ĉe ni, ĉar dum ĉe ni la ĉef'a cel'o de la lern'ej'o est'as eduk'i la infan'o'n far'iĝ'i virt'a kaj honest'a ŝtat'an'o, por ke li'a spirit'o est'u inklin'a al la bel'a'j kaj nobl'a'j afer'o'j, inter ili ĉio ĉi est'as ne'kon'at'a koncept'o kaj la lern'ej'o est'as neni'o ali'a, ol la font'o'j de fizik'a'j, kemi'a'j, higien'a'j kaj teknik'a'j sci'o'j.

Kompren'ebl'e mi demand'is Zatamonon kiel est'as ating'ebl'a la evit'o de kaziaj afer'o'j nur per teknik'a'j sci'o'j. Al tiu demand'o li respond'is:

— Ne est'as imag'ebl'e, ke iu ajn, hav'ant'e teknik'a'j'n sci'o'j'n kaj klar'a'n cerb'o'n, tamen intenc'us manĝ'i la elektr'a'n lamp'o'n.

Mi ja kontraŭ'dir'is, ke ne pri tio mi parol'as, sed pri tio, kiel ebl'as direkt'i la moral'a'n intelekt'o'n de la hom'o sen ia instru'o de moral'a'j regul'o'j. Li respond'is:

— Kia'n senc'o'n hav'us lern'i, kio'n ni rajt'as kaj kio'n ni ne rajt'as manĝ'i? tio hav'us pli'e mal'util'o'n: unu'e ĝi komplik'us la eduk'ad'o'n, ĉar ni dev'us krom la vitr'o menci'i ankaŭ la ŝton'o'n, fer'o'n, nikel'o'n kaj ceter'a'j'n pli aĵ'o'j'n, du'e, ĝi eĉ ne est'us taŭg'a ating'i la cel'o'n, ĉar al hom'o, kiu aŭd'as nur regul'o'j'n kaj ne kon'as la esenc'o'n de la afer'o'j, mank'as la aŭtomat'a kompas'o, kaj li neniam pov'as ag'ad'i per si mem. Kaj ceter'e, la spirit'o est'as ĉies privat'a posed'aĵ'o, nask'it'a kun'e kun li, el kiu la tia'spec'a eduk'ad'o for'pren'us i'o'n, kvankam la cel'o de la eduk'ad'o est'as ne for'pren'i, sed al'don'i. Kaj fin'e, ĝi est'us tut'e super'flu'a, ĉar, kiel mi jam dir'is, se klar'cerb'a hom'o ek'kon'as la ver'a'n situaci'o'n, tiu neniam manĝ'us vitr'o'n eĉ sen mal'permes'o. La mal'permes'o dev'us est'i instru'at'a nur al frenez'ul'o'j, sed por ili ja van'e.

Mi vid'is, ke mi est'is de'nov'e mis'kompren'it'a kaj mi rimark'is, ke mi ne parol'is pri la manĝ'o de la vitr'o, sed pri la evit'o de la kaziaj viv'manier'o kaj ag'ad'o'j, sed li respond'e ripet'ad'is nur:

— Mi klar'ig'is ĝust'e tio'n.

Tiom mi jam pov'is konstat'i, ke la kazoo hav'as neni'a'n rilat'o'n al la moral'o, ĉar la kazoo mem eĉ ne est'as lern'at'a, sed ĝi signif'as i'a'n talent'a'n stat'o'n kaj ĉiu, kiu ĝi'n hav'as kaj li'a cerb'o est'as san'a, tiu nepr'e plen'um'os ĝi'n per si mem. Ili inter si eĉ ne menci'is la kazoon, kiel ni ne parol'ad'as pri la alfabet'o, sed mi, la fremd'ul'o, tiom pli oft'e ĝi'n aŭd'is, ĉar, kiel ne'instru'it'a, mi ĉiu'paŝ'e kolizi'is kun ĝi dum mi'a tie'a viv'o.

En la sekv'ont'aĵ'o'j la Leg'ant'o vid'os, kiom grand'a problem'o est'is al mi la kazoo, kies esenc'o mem est'as sufiĉ'e konfuz'a kaj ŝajn'is al mi sen'konsekvenc'a, kaj tiom pli mi ne kompren'is, kio tamen konserv'as tiel firm'e tiu'n mond'koncept'o'n en ili'a'j spirit'o'j.

La afer'o est'is tiom pli strang'a, ĉar ili mem ne rigard'is ĝi'n mond'koncept'o, sed asert'is, ke la kazoo est'as la efektiv'o de la ekzist'ant'a mond'o. Kaj invers'e, la kazi signif'as ne mal'moral'o'n, pek'o'n aŭ mal'dec'o'n, eĉ ne mal'ĝust'a'n mond'koncept'o'n, sed i'o'n tia'spec'a'n, kia'n ĉe ni la vort'o: “absurd'o” do, kio kontraŭ'dir'as al la fizik'a'j fakt'o'j. Mi pov'as dir'i, ke la tut'o est'is tre strang'a, ĉef'e, kiam mi kon'at'iĝ'is kun la ceter'a'j regul'o'j de la kazoo, ĉar, — la Leg'ant'o vid'os, — la kazoo etend'iĝ'as trans la just'em'a viv'manier'o al mult'a'j ceter'a'j afer'o'j, kiu'j'n mi jam rigard'is mal'just'a'j kaj ŝok'a'j.

Post tio jam est'as pli kompren'ebl'a ili'a opini'o pri la tri'a grup'o, pri la behinoj, do, kiu'j sci'as la natur'scienc'a'j'n efektiv'aĵ'o'j'n kaj tamen far'as kaziajn afer'o'j'n. La hinoj rigard'as behino ne nur tiu'n, kiu manĝ'as vitr'o'n, sed ankaŭ tiu'n, kiu star'ig'as pli lac'a'n hom'o'n de'sur la benk'o, aŭ kiu eĉ lac'e star'iĝ'as de la benk'o por trans'don'i si'a'n lok'o'n al mal'pli lac'a hom'o. Sam'e behino est'as, kiu labor'as pli mult'e, aŭ mal'pli mult'e, ol li pov'as sen si'a mal'util'o, kiu for'manĝ'as la manĝ'aĵ'o'n de la ali'a aŭ don'as si'a'n al ali'a, kvankam li mem est'as pli mal'sat'a ktp.

La Leg'ant'o nepr'e rimark'os el ĉi tio, ke la vort'o “behin” unu'ig'as en si du koncept'o'j'n. Ĉar tiu, kiu for'manĝ'as alies manĝ'aĵ'o'n, ĉe ni est'as pek'ul'o kaj kiu la si'a'n trans'don'as al ne'merit'ul'o, tiu'n oni rigard'as frenez'ul'o. Ili si'a'flank'e esprim'as ambaŭ koncept'o'j'n per unu vort'o: “behin”, sen'diferenc'e, ĉu la behino mal'profit'ig'as si'n mem, aŭ la ali'a'n.

Do, ni vid'as, ke ili divid'as la hom'o'j'n laŭ ili'a'j kvalit'o'j en tri klas'o'j'n. Tamen la divers'ec'o de la vort'o'j signif'as ne nur tio'n, ke la behino'j'n ili rigard'as ali'spec'a'j hom'o'j, sed ili fakt'e rigard'as ili'n ne'hom'o'j, kvazaŭ tem'us ne pri hom'o'j, sed pri ali'spec'a'j natur'kre'aĵ'o'j.

La behinoj est'is ceter'e ferm'it'a'j tut'e apart'e, kiu'n lok'o'n mi ne sci'as kiel nom'i: intern'ig'a lagero, aŭ frenez'ul'ej'o, el kie ili neniam rajt'is el'ven'i al la hom'a publik'a viv'o.

Feliĉ'e mi est'is rigard'at'a nek frenez'ul'o, nek pek'ul'o, sed nur instru'ot'a bel'o'hin'o.

La Leg'ant'o jam pov'as kompren'i ankaŭ la nom'o'n de ili'a land'o. Kazohinio signif'as: la land'o de la hom'o'j, kiu'j kon'as la pur'a'n esenc'o'n de la hom'a est'ad'o.

Kvar'a Ĉapitr'o

Do mi, kiel modest'a lern'ant'o, aŭ laŭ ili “belohin”, est'is minac'at'a de la danĝer'o, ke malgraŭ mi'a diplom'o, ricev'it'a de la oksford'a universitat'o, mi est'os, por mi'a hont'o, en'vic'ig'it'a al iu mal'supr'a lern'ej'o.

Kvankam mi dev'is spert'i ili'a'n pli perfekt'a'n natur'scienc'o'n, tamen mi, kiel fidel'a fil'o de mi'a patri'o, bon'e sci'is, ke en la mond'o ekzist'as ne nur rigid'a'j fakt'o'j, sed ankaŭ patriot'a'j dev'o'j kaj tiel mi si'n'gard'em'e evit'is antaŭ ili re'kon'i ili'a'n pli vast'a'n sci'o'n, por ke mi ne don'u sen'baz'a'n kaŭz'o'n al ili'a van'a naci'a fier'eg'o.

Do, por evit'i tia'n mal'just'aĵ'o'n, mi ĝentil'e menci'is al Zatamon mi'a'n diplom'o'n, kiu malgraŭ mi'a tut'a modest'ec'o, tamen pruv'as iom da lern'ad'o kaj sci'o. Kaj mi ne forges'is menci'i, ke la ignor'o de tio signif'us ankaŭ mal'estim'o'n al mi'a patri'o.

Sed Zatamon respond'is, ke la lern'ad'o est'as ĉies privat'a afer'o: ĉiu sci'as mem, kia'n scienc'o'n li ne kon'as. Mi'a bel'o'hin'a stat'o signif'as nur tio'n, ke mi pov'as i'o'n ajn demand'i de iu ajn, kaj la demand'it'o respond'os.

Tiel mi ek'sci'is, ke mi eĉ ne est'as lig'it'a al la hospital'o. Mi pov'as ir'i i'e'n ajn en la urb'o, nur mi dev'as kun'port'i la legitim'aĵ'o'n pri mi'a bel'o'hin'a stat'o, ĉar sen tiu mi ne ricev'us respond'o'n al ĉiu mi'a demand'o.

Ĉi tiu respond'o iom'e surpriz'is mi'n kaj ĵet'is antaŭ mi ankoraŭ pli da mal'lum'o al mi'a, jam eĉ sen tio ne tro delikat'a ĝentil'ec'o. Zatamon ĉi koncern'e dir'is nur, ke la super'flu'e demand'ant'a'n la hinoj rigard'as behino.

Pro tio mi ankoraŭ pli mir'ad'is, kaj mi demand'is ĝi'a'n kaŭz'o'n, sed li'a respond'o mi'n trankvil'ig'is.

— Nom'e la behinoj — li dir'is — oft'e halt'ig'as la preter'ir'ant'o'j'n kaj ek'parol'as pri la plej divers'a'j ne'est'ant'a'j, do kaziaj afer'o'j.

Nun li el'pren'is si'a'n not'libr'o'n kaj el tiu leg'is kelk'a'j'n part'o'j'n:

— Ekzempl'e iu behino asert'is, ke ni ne rajt'as manĝ'i la prun'o'n, sed ni dev'as ĝi'n met'i sur la ŝrank'o'n kaj rigard'ad'i. Kiam ali'a'j demand'is la kaŭz'o'n, li respond'is: “Ĉar ĝi est'as blu'a.” Iu ali'a asert'is, ke la arb'o'j kutim'as parol'i, kiu'n lingv'o'n kompren'as nur la adept'o'j. Tri'a dir'is, ke la hom'o dev'as sufer'i, ĉar tio kviet'ig'as la mal'sat'o'n. La kvar'a postul'is, ke tiu'j, kiu'j li'n renkont'as, met'u si'a'j'n man'o'j'n sur si'a'j'n ventr'o'j'n. Kvin'a port'is sur si'a kap'o drat'a'n ring'o'n anstataŭ ĉap'o kaj al ĉiu'j deklar'is, ke ĝi est'as al li pli konven'a, ĉar li est'as tia'manier'e pli alt'a ol la ali'ul'o'j.

Mi gaj'e rid'et'is pri la stult'aĵ'o'j kaj trankvil'iĝ'is. Mi jam vid'is, kio'n li cel'as kaj ankaŭ mi trankvil'ig'is li'n, ke mi neniam hav'is inklin'o'n al la frenez'o.

Li skrib'is la legitim'aĵ'o'n, kaj mi decid'is el'ir'i al la urb'o.

La unu'a surpriz'o est'is de tiu ekskurs'o, ke la hinoj ne hav'as mon'o'n.

Mi jam rimark'is dum mi'a unu'a vojaĝ'o per ili'a fer'voj'o, ke mi'a gvid'ant'o ne pag'is, sed tiam mi ankoraŭ ne pov'is imag'i, ke la mon'o pov'as tut'e mank'i.

Nu, tio'n mi tuj ek'sci'is, kiam mi ven'is al la staci'o de la sub'ter'a fer'voj'o.

Mi est'is konvink'it'a, ke la fer'voj'o'j de tia kultur'it'a urb'o akcept'as ankaŭ la fremd'a'n valut'o'n, do, mi'a'j okul'o'j serĉ'is la kas'o'n. Kiam mi ĝi'n neni'e vid'is, mi intenc'is demand'i la unu'a'n hinon, sed mi dev'is ek'sci'i, ke malgraŭ mi'a fervor'a lern'ad'o, mi ne kon'as la nom'o'n de la mon'o kaj de la kas'o. Interes'e est'as, ke tiu mank'o ĝis nun ne sent'iĝ'is al mi.

Tamen mi sci'is, ke mi'a patri'o ĉiam lud'is grav'a'n rol'o'n en la dis'vast'ig'o de la kultur'o kaj human'ec'o, kies bril'a pruv'o est'as ni'a'j koloni'o'j kaj la inter'naci'a dis'vast'iĝ'o de ni'a'j tia'fak'a'j vort'o'j, do mi turn'iĝ'is al la unu'a hino kaj dir'is:

— Money! Business!

Je mi'a plej grand'a mir'o, li ne kompren'is. Do, mi el'pren'int'e mi'a'n mon'uj'o'n, montr'is al li metal'mon'o'n kaj klar'ig'is en li'a lingv'o, ke mi intenc'as ĝi'n ŝanĝ'i je la ili'a, sed li respond'is, ke ili ne hav'as tia'n.

Mi star'is sen'konsil'e kaj demand'is, kiel mi pov'as tamen en'vagon'iĝ'i, sed li simpl'e turn'iĝ'is kaj mi'n for'las'is. Mi jam vol'is koler'e protest'i kontraŭ la sen'baz'a fier'eg'o, kia'n eĉ en Hispanio mi ne vid'is, sed mi subit'e ek'memor'is pri la vort'o'j de Zatamon kaj el'pren'ant'e mi'a'n legitim'aĵ'o'n, mi montr'is ĝi'n al li.

La hino tuj ŝanĝ'iĝ'is kaj detal'e, preskaŭ tro'babil'ant'e rakont'is ĉiu'n teknik'a'n detal'aĵ'o'n de la en'vagon'iĝ'o. Ke post la mal'ferm'iĝ'o de la pord'o'j, mi dev'as en'paŝ'i, sid'iĝ'i, ktp. Mi deklar'is, ke mi ne est'as idiot'o, mi demand'as, ĉu mi dev'as don'i al iu tia'spec'a'j'n metal'disk'o'j'n, por ke la vagon'ar'o mi'n port'u.

Sed li respond'is, ke kiu ne kon'as la detal'aĵ'o'j'n de la en'vagon'iĝ'o, tiu ne est'as nepr'e idiot'o, sed kiu sci'as, ke la vagon'o'n mov'as elektr'o kaj tamen intenc'as ĝi'n ek'mov'i per metal'disk'o'j, ties san'a mens'o jam est'as iom'e dub'a kaj de tiu konvink'o li'n re'ten'as nur mi'a bel'o'hin'a legitim'aĵ'o.

Mi dev'as konfes'i, ke mi mult'e pen'is, ĝis mi kompren'is la absolut'a'n mank'o'n de la mon'o. Mi sci'is ili'a'n lingv'o'n kaj tamen mi ne pov'is konversaci'i kun ili, ĉar ili'a'j soci'a'j rilat'o'j tiom diferenc'as de la ni'a'j, ke je mi'a'j demand'o'j ili parol'is kutim'e pri tut'e ali'a'j afer'o'j.

La trajn'o al'ven'is, ni en'paŝ'is, kaj mi'a unu'a demand'o est'is, kia'manier'e ili far'as la trafik'o'n de la var'o'j.

Evident'iĝ'is, ke ĉio okaz'as sen mon'o. La fabrik'o'j kaj la agronomi'o produkt'as la var'o'j'n, sed neni'u ricev'as salajr'o'n. La var'o'j kuŝ'as en la magazen'o'j, kiel publik'a rab'aĵ'o, el kiu ĉiu for'port'as tiom mult'e, kiom li vol'as. Mi tut'e ne imag'is, kiel ili pov'as sub'ten'i la ord'o'n en tiu anarki'o.

Imag'u mi'a'j Leg'ant'o'j, kio okaz'us, se ni'a'j fer'voj'o'j transport'us sen'pag'e kaj sen konduktor'o la pasaĝer'o'j'n. Se ne konsider'i la nepr'a'n bankrot'o'n, ne est'us tiom mult'a'j vagon'o'j en la mond'o, kiu'j pov'us plen'um'i la mult'obl'iĝ'int'a'n trafik'o'n.

Mi demand'is, ĉu ne okaz'as ĉe ili, ke la hom'o'j sen'cel'e kaj super'flu'e vojaĝ'as tie'n-re'e'n.

— Ne — li respond'is, — tio jam est'us kazi.

— Sed tia'manier'e, sen konduktor'o, tio tamen facil'e pov'as okaz'i!

Kompren'ebl'e mi dev'is klar'ig'i, kio est'as la konduktor'o, je tio li respond'is, ke ĝust'e tio est'us kazi, se iu hom'o est'us sur la tram'o nur por vojaĝ'i sen'cel'e kaj super'flu'e tie'n-re'e'n, kvankam la vagon'o pov'as ir'i ankaŭ sen li.

Mi dev'is de'nov'e klar'ig'i, ke la konduktor'o dev'as mal'help'i ĝust'e la sen'cel'a'j'n kaj super'flu'a'j'n vojaĝ'ad'o'j'n, al kio la hom'o'j hav'as fort'a'n inklin'o'n.

— Sed kial ili far'us? — li demand'is. — Ja ĉiu hav'as okaz'o'n pas'ig'i si'a'n temp'o'n per util'a profesi'o.

— Nu, ekzempl'e, por ke ili, anstataŭ labor'o, el'ir'u inter la mont'o'j'n, tie sid'iĝ'u kaj vid'u agrabl'a'j'n pejzaĝ'o'j'n.

Mi vol'is dir'i bel'a'j'n, sed ili ne hav'as vort'o'n eĉ por tiu ĉi koncept'o, sam'e, kiel por la turism'o.

— Kiel pov'us est'i agrabl'a — li respond'is, — se iu kun el'ripoz'it'a'j muskol'o'j, neni'far'e sid'us en la arb'ar'o? Kiu ne labor'as, al tiu ne est'as agrabl'a la ripoz'o.

— Nu, ne por sid'i, sed ni supoz'u, por supr'e'n'grimp'i al la mont'o, por ke tie li'n bon'fart'ig'u la vid'o de la ĉirkaŭ'aĵ'o kaj de la flor'o'j.

Eĉ por la ĝu'o ili ne hav'as vort'o'n.

Li ne kompren'is. Pro tio mi rakont'is, ke ĉe ni ekzist'as, kiu'j ne labor'as kaj la degener'iĝ'o'n de la muskol'o'j evit'as per sport'o, el kio li konklud'is, ke ili far'as ver'ŝajn'e mal'facil'a'n spirit'a'n labor'o'n kaj deklar'is, ke por tiu'j ankaŭ ili dispon'as pri publik'a'j sport'salon'o'j kaj arb'ar'a'j re'freŝ'ig'ej'o'j.

Sed neniel li pov'is kompren'i, kial tiu'j, kiu'j eĉ spirit'a'n labor'o'n ne hav'as, ne star'as apud la maŝin'o'j aŭ puŝ'as man'ĉar'o'n, kiam tio est'as mult'e pli raci'a kaj interes'a, ĉar ĝi hav'as util'o'n, ĉar ĝi est'as efektiv'aĵ'o, dum la sport'o, far'at'a por ĝi mem, est'as nur imag'it'a labor'o, pal'a surogat'o de la viv'o, el kiu tiu'j mal'feliĉ'ul'o'j est'as for'barit'a'j.

Mi rimark'is, ke en la plezur'o'j de la viv'o part'o'pren'as ĝust'e tiu'j, kiu'j'n ni nom'as riĉ'ul'o'j kontraŭ la mal'riĉ'ul'o'j kaj la riĉ'ul'o'j far'as neni'a'n labor'o'n.

— Kaj kiu'j est'as nom'it'a'j riĉ'ul'o'j kiu'j mal'riĉ'ul'o'j?

— Tiu'j vort'o'j signif'as la divid'iĝ'o'n de la mon'o. Riĉ'ul'o est'as al kiu ven'as mult'a mon'o, mal'riĉ'ul'o, kiu hav'as mal'mult'a'n.

— Kaj laŭ kia baz'o divid'iĝ'as la mon'o?

— Laŭ tio, kiu est'as riĉ'ul'o, kiu mal'riĉ'ul'o.

Li deklar'is, ke tio est'as iom konfuz'a kaj embaras'a. Li postul'is ia'spec'a'n “natur'a'n ek'ir'punkt'o'n” kaj eĉ post long'a klar'ig'ad'o li kompren'is nur tiom, ke ĉe ni kelk'a'j hav'as mult'a'n, ali'a'j mal'mult'a'n mon'o'n. Post iom da cerb'um'ad'o li ek'kri'is:

— Laŭ ĉi tio mon'o ne ekzist'as!

— Kial ne?! — mi demand'is surpriz'e.

— Kio ne est'as en la natur'o, tio tut'e ne ekzist'as.

Kaj van'e mi montr'is mi'a'n mon'o'n, li nur pli konvink'iĝ'is pri si'a asert'o, ĉar, — li dir'is, — kiam ajn li pet'is mon'o'n, mi pov'is montr'i nur paper'o'n, or'o'n, aŭ arĝent'o'n, sed neniam mon'o'n.

Mi neniam ŝat'is la mal'sprit'a'j'n vort'lud'o'j'n kaj nur mi'a ĝentil'ec'o de'ten'is mi'n esprim'i mi'a'n opini'o'n. Tial mi precip'e demand'is li'n pri tio, kiel ili funkci'ig'as la inter'ŝanĝ'o'n de la var'o'j.

Li respond'is, li ne sci'as, kial ni dev'us inter'ŝanĝ'i ekzempl'e ni'a'j'n jak'o'j'n, la li'a est'as ja sam'e bon'a por li, kiel la mi'a al mi, sed, se tio est'us neces'a, kia'n rilat'o'n hav'as al tio la mon'o.

— Ĉar la mon'o pli'facil'ig'as la inter'ŝanĝ'o'n — mi respond'is — kaj akcel'as la ekonomi'a'n progres'o'n.

Post tio li tuj ŝanĝ'iĝ'is, el si'a poŝ'o li pren'is not'libr'o'n kaj pet'is mi'n pri'trakt'i la afer'o'n pli vast'e, ĉar li intenc'as komunik'i la util'a'j'n lern'ot'aĵ'o'j'n al la kompetent'a'j ekonomi'a'j faktor'o'j.

Mi est'is je li'a serv'o tiom pli volont'e, ĉar mi bon'e sci'is, ke per la kon'ig'o de la pli progres'int'a'j instituci'o'j de mi'a patri'o mi pli'alt'ig'os ties glor'o'n.

Mi detal'e klar'ig'is, ke la mon'o'n el'don'as centr'a bank'o en divers'a'j pec'o'j. El tiu ricev'as ĉiu hom'o laŭ si'a merit'o kaj ĝi est'as sam'temp'e legitim'aĵ'o part'o'pren'i proporci'e en la frukt'o'j de la komun'a labor'o. Mi rakont'is la avantaĝ'o'j'n de la mon'o, ke ĝi est'as ŝanĝ'ebl'a al iu ajn var'o kaj tia'manier'e ĝi ebl'ig'as en la var'o'j laŭ'plaĉ'a'n elekt'ad'o'n. La mon'o ebl'ig'as ŝanĝ'i la valor'o'n de ni'a'j vend'it'a'j afer'o'j en laŭ'plaĉ'a temp'o; en laŭ'plaĉ'a divid'o aŭ per foj'o, ktp.

Li esprim'is la opini'o'n, ke la inter'ŝanĝ'o tamen ne pov'as pli'facil'iĝ'i per tio, se, kun'ig'int'e tio'n kun la mon'ŝanĝ'o, ni du'obl'ig'as la labor'o'n. Sed, — li dir'is, — tio tut'e ne est'as grav'a; li est'as sci'vol'em'a prefer'e pri tio, kiel la mon'o akcel'as la produkt'ad'o'n.

Mi klar'ig'is, ke tia'manier'e mult'a'j et'burĝ'o'j, kiu'j apart'e hav'as mal'mult'a'n mon'o'n, pov'as unu'iĝ'i kaj fond'i fabrik'o'n kaj nom'e tiel, ke ili aĉet'as akci'o'j'n.

— Kaj kio est'as tio? — li demand'is.

— Tio est'as ali'a grandioz'a invent'aĵ'o de la hom'a cerb'o. Ali'a paper'o, kiu est'as don'at'a kontraŭ la mon'o.

— Nu, tiel do la labor'o de la inter'ŝanĝ'o tri'obl'iĝ'is. Kie nun est'as la facil'ig'o?

— Tie, ke tiu'j paper'o'j ek'funkci'ig'as la fabrik'ad'o'n.

Li rigard'is mi'n suspekt'e.

— Kiel vi opini'us, — li demand'is, — se mi asert'us, ke mi pov'as de ĉi tiu sid'lok'o star'iĝ'i nur tiel, se mi antaŭ'e trans'don'as al vi unu foli'o'n el mi'a not'libr'o? Ĉu ne, tio hav'as neni'a'n rilat'o'n al la efektiv'aĵ'o'j, sekv'e ĝi est'as ne'est'ant'a afer'o.

Mi'n konstern'is tia naiv'ec'o, sed mi klopod'is re'ten'i la rid'em'o'n. Sed van'e mi klar'ig'is, kiel la mon'o funkci'ig'as la labor'o'n, li respond'is obstin'e, ke li jam kompren'as la afer'o'n, sed ŝajn'as, ke ni ne kompren'as, ĉar la sol'a kondiĉ'o de la ek'funkci'o de la labor'o est'as laŭ ĉiu prudent'a cerb'o la ek'funkci'ig'o mem de la labor'o kaj tut'e ne la sen'fin'a inter'ŝanĝ'ad'o de la paper'aĵ'o'j, kiu'j esenc'e eĉ ne ekzist'as en la real'o kaj domaĝ'e est'as invent'i.

Mi dokument'ad'is, ke la mon'o real'e ekzist'as kaj ties bril'a pruv'o est'as la pas'int'a mond'kriz'o, kiam la produkt'ad'o preskaŭ tut'e neni'iĝ'is.

— Kaj kial? — li demand'is.

— Ĉar ne ekzist'is sufiĉ'a mon'o.

Post tio li de'nov'e demand'is, kial ni el'trov'as tia'n afer'o'n, kiu ne ekzist'as.

Mi'a pacienc'o jam el'ĉerp'iĝ'is, indign'it'e mi silent'iĝ'is, kaj ankaŭ li ne plu demand'is. Mi pens'is, ke li est'as ofend'it'a.

Sed post kelk'minut'a silent'o li ek'parol'is per la sam'a, indiferent'a ton'o:

— Kaj kiel vi pov'as cert'ig'i, ke malgraŭ la mon'o ne okaz'u kaziaj ag'ad'o'j?

— Kiel mi kompren'u tio'n?

— Tiel, ke neni'u for'pren'u la propr'aĵ'o'n de la ali'a kaj nenies propr'aĵ'o est'u for'pren'at'a de la ali'a'j?

Mi mir'is, kiel pov'as ĉi tio'n demand'i ĝust'e li, ĉe kiu'j la var'o'j est'as publik'a rab'aĵ'o por ĉiu'j kaj ĝust'e pro tio tut'e ne pov'as ekzist'i la koncept'o de la propr'aĵ'o. Mi klar'ig'is, ke ĝust'e la mon'o cert'ig'as la soci'a'n ekvilibr'o'n, por ke ĉiu sci'u, kio est'as li'a propr'aĵ'o.

Sed li klar'ig'is per la plej naiv'a ton'o, ke li jam sci'as, kio konfuz'as ni'a'n klar'vid'o'n. Kiam la riĉ'ul'o don'as mon'o'n por la var'o'j, li hav'as la sent'o'n, kvazaŭ li ekvilibr'ig'us i'o'n kaj eĉ, se li jam mal'proksim'e'n trans'paŝ'is si'a'n propr'a'n part'o'n, li ankoraŭ kred'as, ke li rest'is inter la lim'o'j de la kazoa ekvilibr'o.

Li eg'e kompat'is ni'a'j'n riĉ'ul'o'j'n, kiu'j'n ni sen'ig'is de ili'a klar'vid'o, kiu'j ne rajt'as labor'i, ni dev'ig'as ili'n for'konsum'i la propr'aĵ'o'n de ali'ul'o'j, pro kio la produkt'ad'o mal'grand'iĝ'as kaj la mizer'o kresk'as.

Mi akr'e protest'is kontraŭ tio. Mi dir'is, ke ĝust'e ni'a'j riĉ'ul'o'j sub'ten'as la fabrik'o'j'n kaj funkci'ig'as la produkt'ad'o'n, per kio ili don'as pan'o'n al mult'a'j mal'riĉ'ul'o'j.

Tio'n li de'nov'e ne kompren'is kaj mi klar'ig'is, kiom grand'a'n profit'o'n signif'as al la land'o la hom'o, kiu hav'as mult'a'n mon'o'n. Kontraŭ'e, se iu en'ven'as al ni el ekster'land'o sen mon'o, ni mal'permes'as al li labor'i, por ke li ne for'pren'u la pan'o'n de la ali'a'j.

Dum mi parol'is, li esplor'em'e rigard'is mi'a'n vizaĝ'o'n kaj post'e, anstataŭ respond'o, de'nov'e li pet'is mi'a'n bel'o'hin'a'n legitim'aĵ'o'n. Mult'foj'e li tra'leg'is ĝi'n mal'konfid'e kaj deklar'is, ke mi jam ver'ŝajn'e tro'lac'iĝ'is de la hodiaŭ'a lern'ad'o; pli bon'e est'us nun ir'i al la aer'o iom re'freŝ'iĝ'i.

Mi akr'e protest'is. Mi deklar'is, ke mi ja posed'as la tut'a'n klar'ec'o'n de mi'a cerb'o kaj, ke tio'n, ke la dir'it'a'j ne est'as stult'aĵ'o'j, pruv'as, ke ĉio ĉi est'as fakt'o kaj ver'o en la plej progres'int'a ŝtat'o de Eŭrop'o.

Sed li ne respond'is.

Mi'n koler'ig'is la fier'aĉ'o kaj mi'n re'ten'is nur mi'a gast'a situaci'o tuj postul'i re'honor'ig'o'n pro la ofend'o.

Do, ni vojaĝ'is sen'vort'e kaj al'ven'int'e la river'bord'o'n mi laŭ'hazard'e el'vagon'iĝ'is.

Mi ir'is al la sur'bord'a larĝ'a park'o, kiu est'is sam'temp'e tip'a ekzempl'o de pedant'a pri'zorg'o kaj de neglekt'o. Spegul'glat'e glad'it'a'j ŝton'er'a'j voj'o'j kun arĝent'kolor'a'j lamp'kolon'o'j, promen'o'j border'it'a'j kelk'lok'e per sub'ter'ig'ebl'a'j mur'o'j kaj mult'a'j gum-sid'lok'a'j seĝ'o'j.

Ali'flank'e mi neni'e vid'is skulpt'it'a'j'n fontan'o'j'n kaj statu'o'j'n. Sur la herb'ej'o kun'e kun la herb'o kresk'is la sark'ind'aĵ'o, la arb'o'j est'is nur neglekt'e tond'it'a'j, kaj eĉ post'sign'o'j ne est'is vid'ebl'a'j de ornam'flor'o'j. Sed la aer'o est'is bon'eg'a.

Mal'grand'a surfac'o est'is ĉirkaŭ'it'a per ŝnur'o. Intern'e, inter la herb'o'j, vid'iĝ'is kelk'a'j jun'a'j arb'o'plant'aĵ'o'j. Apud la ŝnur'o est'is tabul'o kun la sur'skrib'o:

“Ne est'as util'e en'paŝ'i ĉi tie'n.”

Iu'lok'e mi trov'is grand'a'n sen'arb'ej'o'n. Sol'e tie ĉi mi vid'is tond'it'a'n herb'o'n.

La sen'arb'ej'o est'is du'on'rond'e border'it'a per komfort'a'j, sun'ban'a'j ĝarden'lit'o'j, sur kiu'j kelk'lok'e sid'is aŭ kuŝ'is hom'o'j. Ĉirkaŭ'e est'is kelk'a'j gimnastik'il'o'j kaj elektr'a'j maŝin'o'j, kies cel'o'n mi ne kon'is.

Sed plej interes'a est'is la mez'e star'ant'a bufed'o. Kran'o'j don'is mal'varm'a'n lakt'o'n kaj freŝ'ig'a'j'n trink'aĵ'o'j'n. Apud'e mal'varm'ig'a ŝrank'o, intern'e paper'skatol'o'j, en ili divers'a'j kompakt'a'j manĝ'aĵ'o'j.

Kaj la hinoj vic'e en'ir'is, manĝ'is, ek'pren'is paper'glas'o'j'n kaj trink'is, sed neni'e trov'iĝ'is serv'ist'a kaj kontrol'ist'a person'ar'o.

Sur la sun'ban'a'j seĝ'o'j kuŝ'is du'on'vest'it'a'j hinoj. La sen'mastr'a bufed'o kaj la tut'a medi'o vek'is en mi la sam'a'n intim'a'n impres'o'n, kiel la riz'kamp'o'j ĉe mi'a al'ven'o: kvazaŭ ĉu'i ne est'us en publik'a plac'o, sed est'us invit'it'a al la ĝarden'fest'o de regal'em'a grand'sinjor'o. Mi pov'as asert'i, ke por mi'a'j eŭrop'a'j okul'o'j est'is tre strang'a vid'i tia'n soci'o'n, kies ĉiu membr'o est'as riĉ'a, ne hav'ant'e unu penc'o'n. Kvazaŭ la tut'a soci'o est'us unu famili'o sen financ'a'j problem'o'j, sen skrib'it'a'j regul'o'j, sen lim'it'a teritori'o, sen zorg'o'j pri la posten'o'j. Famili'a rond'o, kie la famili'an'o'j liber'e ir'ad'as, se neces'e, help'as unu al la ali'a en la hejm'a labor'o kaj ĉiu ĉerp'as el la tabl'o'mez'e star'ig'it'a plad'o si'a'n part'o'n. Mi sent'is varm'a'n, afabl'a'n kaj famili'a'n humor'o'n, kompar'ebl'a'n al neni'a hom'a soci'ord'o.

Kaj al ĉio ĉi akr'e kontrast'is la plen'a silent'o de la hom'o'j.

La nov'a, freŝ'a impres'o de la komun'a, liber'a pred'o rav'is ankaŭ mi'n, kaj mi en'stomak'ig'is glas'o'n da frukt'o'sirop'o, sed mi'a bon'a eduk'it'ec'o de'ten'is mi'n tro'uz'i ili'a'n regal'em'o'n. Mi sent'is apud mi la ĝentil'a'n dom'mastr'o'n, kiu, kvankam li — dec'e al ĝentil'hom'o — propon'as la manĝ'aĵ'o'n; tamen ne tre ŝat'as la tro'frand'em'a'n gast'o'n.

Star'ant'e apud la bufed'o, mi rigard'is la mut'a'n ir'ad'o'n de la hinoj. Ne'kompren'ebl'a kontrast'o karakteriz'is la tut'o'n. Tiu mir'ind'a zorg'em'o pri la hom'o'j, kiu ŝajn'as montr'i la plej alt'a'n grad'o'n de la varm'a, famili'a sent'o kaj tamen, ke ĉiu'j est'as fremd'a'j unu al la ali'a, ke eĉ unu salut'o'n mi ne aŭd'is. Unu simpl'e ne ekzist'is por la ali'a.

Mi intenc'is inter'parol'i kun iu el ili por demand'i pri ĉi tiu afer'o. Fin'e mi al'parol'is iu'n.

— Ŝajn'as, ke ni hav'as bel'a'n veter'o'n — mi dir'is afabl'e.

Li al'rigard'is mi'n, dum'moment'e li star'is hezit'e, post'e, ne trov'ant'e mi'n ind'a por respond'o, mi'n for'las'is.

Ili'a kondut'o est'as decid'e ofend'em'a. Sed mi ne hav'is mult'a'n temp'o'n medit'ad'i, ĉar ĉi-moment'e ven'is vent'et'o kaj tuj mi'a'j okul'o'j kun'ferm'iĝ'is dolor'plen'e. En'ir'is sabl'er'o kaj kiel ajn mi frot'ad'is, mi ne pov'is ĝi'n for'ig'i.

Klin'int'e mi'a'n kap'o'n, mi star'is blind'e, kiam dekstr'e kaj mal'dekstr'e du man'o'j kapt'is mi'a'j'n brak'o'j'n. Kiel tra mi'a'j obstin'e kun'ferm'iĝ'ant'a'j palpebr'o'j mi pov'is vid'i, du hinoj mi'n ek'pren'is kaj komenc'is mi'n gvid'i.

Tiom da ĝentil'ec'o tre kor'tuŝ'is mi'n, kaj mi balbut'is hezit'e kelk'a'j'n dank'vort'o'j'n, kio est'is des'pli mal'facil'a, ĉar mi tut'e ne sci'is la tia'spec'a'j'n vort'o'j'n.

Mi pens'is, ke mi'n ili gvid'os al akv'o'kran'o, sed tiom pli grand'a est'is mi'a surpriz'o, kiam el'ven'int'e al la strat'o, ili halt'is, al'vok'is la unu'a'n aŭt'o'n, mi'n en'sid'ig'is kaj sen'vort'e mal'aper'is. La aŭt'o turn'iĝ'is kaj for'port'is mi'n per grand'a rapid'ec'o.

Apenaŭ mi hav'is temp'o'n por demand'i, kie'n ni ir'as, kiam la aŭt'o jam halt'is, la ŝofor'o el'help'is mi'n, konduk'is en dom'o'n, kie li mi'n trans'don'is al iu tri'a, kaj ankaŭ li mal'aper'is.

Ĉi tiu konduk'is mi'n en ĉambr'o'n, plen'a'n de kurac'il'o'j, sid'ig'is mi'n en seĝ'o'n, post kio ven'is la kvar'a, kiu lev'is mi'a'j'n palpebr'o'j'n, el'met'is la sabl'er'o'n, post'e dir'is: “pret'a” kaj ankaŭ tiu mal'aper'is.

Mi star'is en la kurac'ej'o sol'a, sen'konsil'a kaj ne sci'is, kio dev'as ankoraŭ okaz'i.

Post ĉirkaŭ dek'minut'a atend'o mi'n ted'is la afer'o kaj mi demand'is de la unu'a renkont'it'o, ĉu mi dev'as ankoraŭ far'i i'o'n ali'a'n, sed kiel ĉiu ĝis nun, ankaŭ ĉi tiu respond'is ne al la demand'o, sed deklar'is, ke tio est'as mi'a afer'o kaj for'ir'is. Post tio ankaŭ mi el'ir'is el la dom'o.

Do, mi est'is de'nov'e sur la strat'o, kaj kiam mi tra'pens'is la antaŭ'aĵ'o'j'n, la tut'o ŝajn'is al mi kvazaŭ aŭtomat'o, kiu kapt'as la en'ĵet'it'a'n objekt'o'n: unu brak'o don'as ĝi'n al la ali'a, la rad'o'j ĝi'n pur'ig'as, kun'fald'as, polur'as, rul'prem'as, ĝis fin'e el'fal'as la pret'a var'o, sed la tut'a'n procez'o'n est'ig'is nek la objekt'o, nek la aŭtomat'o. Ĝi simpl'e okaz'is.

Pas'ant'e tra ili'a'j strat'o'j mi esplor'is pli detal'e ili'a'j'n ekip'aĵ'o'j'n. Je kvin'dek-paŝ'a'j distanc'o'j est'is publik'a'j telefon'o'j en niĉ'o'j, konstru'it'a'j en la mur'o'j'n; ili funkci'is kompren'ebl'e sen'pag'e. Mi vid'is mult'a'j'n magazen'o'j'n, kies en'hav'o'n anonc'is sur'skrib'o kaj en kies intern'o ĉia'spec'a'j var'o'j, de dent'past'o ĝis dinam'o'maŝin'o, kuŝ'is sen'mastr'e, sed en la plej grand'a ord'o kaj ĉiu for'port'is tiom mult'e, kiom li vol'is.

Mi vid'is poŝt'ofic'ej'o'n. Sed nur pak'aĵ'o'j'n oni en'port'is por eksped'ig'i. La pak'aĵ'o'j'n oni ne nur ne registr'is en not'libr'o'j, sed la plej mult'a'j objekt'o'j tut'e ne est'is en'volv'it'a'j. Ekzempl'e, de komplik'it'a mikroskop'o pend'is slip'o, sur kiu est'is skrib'it'a la adres'o. La hino ĝi'n met'is sur la tabl'o'n kaj for'ir'is. Krom la eksped'ant'o'j neni'u ĉe'est'is en la ofic'ej'o.

Mal'antaŭ'e mi vid'is du pord'o'j'n kun la sur'skrib'o: “direkt'ig'ej'o”. Sub tiu ali'a tabul'o: “intern'e okaz'as spirit'a labor'o”, kiu ĉe ni est'us skrib'it'a: “en'ir'o mal'permes'it'a”.

Post dek'minut'a atend'ad'o la tabl'o, ŝarĝ'it'a per pak'aĵ'o'j ek'mov'iĝ'is kaj tra la pord'o pas'is en la direkt'ig'ej'o'n, dum tra la ali'a pord'o mal'ferm'iĝ'int'a el'ven'is ali'a, mal'plen'a tabl'o. Tia'manier'e sen'dub'e mank'is la tumult'o de la vic'e'star'ant'a'j eksped'ant'o'j, sed mi neniel pov'is kompren'i, kiel ebl'as plen'um'i tiom grand'a'n trafik'o'n sen not'o'j, kvitanc'o'j kaj kontrol'o.

Kvankam tre mal'facil'e est'is ili'n parol'ig'i, tamen mi'n kuraĝ'ig'is ili'a antaŭ'a serv'em'a kondut'o kaj mi demand'is iu'n eksped'ig'ant'o'n pri la afer'o.

Li respond'is, ke se oni registr'us ĉiu'n send'aĵ'o'n en libr'o, tio ja ne help'us, sed mal'help'us kaj mal'rapid'ig'us la trafik'o'n.

Mok'e mi demand'is, ĉu ne okaz'as ĉe tia facil'anim'a manipul'ad'o, ke pak'aĵ'o inter dub'a'j man'o'j mal'aper'as?

Sed li respond'is tut'e serioz'mien'e, ke laŭ de'long'e pruv'it'a fizik'a leĝ'o la materi'o neniam mal'aper'as.

De'nov'e mi hav'is la sent'o'n, ke ankaŭ ĉi tiu parol'as pri ali'aĵ'o'j, sed post'e mi spert'is, ke fakt'e ili ne kon'as la ŝtel'o'n. Tio plen'ig'is mi'n per sincer'a admir'o kaj ankoraŭ pli mister'a ŝajn'is al mi ĉi tiu tut'a, sen'eduk'a moral'o, por kies konserv'ad'o la teknik'a'j sci'o'j en si mem nenio'kaz'e pov'as est'i sufiĉ'a'j. Io nepr'e dev'as est'i mal'antaŭ la kulis'o'j, sed kio est'as tio kaj kiel mi ĝi'n ek'kon'u?

Mi demand'is, kiel oni al'poŝt'ig'as la leter'o'j'n kaj telegram'o'j'n kaj tiam mal'kovr'iĝ'is, ke ĉiu loĝ'ej'o hav'as si'a'n propr'a'n tub'poŝt'konduk'il'o'n, per kiu la leter'o'j al'ven'as la centr'o'n kaj de tie est'as plu'send'at'a'j al la tub'o de la adres'it'o. Li rimark'is, ke tiu proced'o est'as tre komplik'it'a (por mi ĝi est'is mir'ind'e perfekt'a) — kaj ke sekv'ont'jar'e est'os funkci'ig'at'a'j pli modern'a'j tub'skatol'o'j, kiu'j jam hav'os propr'a'n direkt'ant'a'n mekanism'o'n, per kiu la skatol'o trov'as per si mem la adres'it'o'n. Ceter'e ili korespond'as tre mal'mult'e. La sci'ig'o'j'n per'as plej'oft'e la telefon'o. Se la serĉ'it'a numer'o ne respond'as, la vok'ant'o tamen en'parol'as la sci'ig'o'n, kiu'n ali'a aparat'o fiks'as sur metal'ruband'o kaj re'parol'as en laŭ'plaĉ'a temp'o.

Sed mi'a stomak'o atent'ig'is mi'n pri la temp'o de la tag'mez'manĝ'o, do, en'ir'ant'e la plej proksim'a'n manĝ'ej'o'n, mi sen'ĝen'e al'tabl'iĝ'is kaj pren'is mi'a'n manĝ'aĵ'o'n de'sur la kur'ant'a ruband'o.

Post kelk'a'j minut'o'j ankaŭ iu ali'a sid'iĝ'is vid'al'vid'e al mi, dum mi medit'ad'is ĝust'e pri tio, kio'n far'as ĉi tie la hom'o'j tut'tag'e, se ankaŭ ĉi tie ne est'as serv'ist'ar'o. Mi jam ek'kon'is ĉe ili la sen'kelner'a'n sistem'o'n, sed nun aper'is nov'a problem'o. Mi cerb'um'ad'is pri tio, kiel est'as evit'ebl'a'j la ekonomi'a'j katastrof'o'j, se la hom'o'n de ĉie el'ig'as la maŝin'o. Mi ek'memor'is, kiel grand'a zorg'o est'as por ni'a reg'ist'ar'o la okup'ig'o de la sen'labor'ul'o'j. Kiel mult'a'j'n ofic'o'j'n oni konserv'as nur el social'a'j kaŭz'o'j kaj de kiom mult'a'j maŝin'o'j dev'as est'i la funkci'o mal'permes'it'a, por ke ni cert'ig'u la pan'o'n por la ŝtat'an'o'j. Kiom mult'a'j per'labor'as si'a'n pan'o'n tia'manier'e, ke ili kiel kelner'o, kas'ist'o, polic'ist'o, pastr'o, provos'o aŭ soldat'o part'o'pren'as en la naci'a labor'o. Kiom frukt'o'don'a est'as la ekzist'o de tiu'j instituci'o'j kaj terur'a est'as la nur'a pens'o, kio okaz'us, se tiu'j posten'o'j ĉes'us, kaj la milion'o'j da hom'o'j sen'labor'iĝ'us. En la industri'o ja furioz'as eĉ sen tio la sen'labor'ec'o.

Al'parol'ant'e mi'a'n tabl'o'kun'ul'o'n, mi mencis al li ĉi tiu'j'n afer'o'j'n, sed li respond'is, ke ne est'as util'e per super'flu'a babil'ad'o mal'ŝpar'i la temp'o'n.

Kiom ne'antaŭ'kalkul'ebl'a est'as ili'a serv'em'o! Iom post iom mi spert'is, ke se mi demand'as ili'n pri ili'a'j soci'a'j instituci'o'j, ili eĉ tro'e mi'n orient'as pri ĉio, sed se mi menci'as mi'a'j'n individu'a'j'n pens'o'j'n, aŭ se mi ek'parol'as pri ni'a'j hejm'a'j instituci'o'j, ili eĉ ne taks'as mi'a'j'n vort'o'j'n ind'a'j al respond'o. Sed mi'n incit'is la problem'o kaj montr'ant'e mi'a'n bel'o'hin'a'n legitim'aĵ'o'n mi sukces'is li'n parol'ig'i.

Do mi demand'is, kiel pov'as tiom mult'a'j hom'o'j viv'i nur el la produkt'ant'a'j profesi'o'j. Li mir'eg'is pri mi'a demand'o kaj nur post tri'foj'a ripet'o li kred'is, ke mi demand'as fakt'e pri tio.

— Sed eĉ nun mi ne kompren'as — li respond'is, — kial neces'as demand'i pri tio. Se mal'pli mult'a'j est'us la produkt'ant'o'j, nepr'e dev'us mal'pli'iĝ'i eĉ la produkt'aĵ'o, sekv'e, ĝust'e pro tio ni viv'us mal'pli bon'e.

— Sed ĉu ne for'ig'as la maŝin'o'j la hom'o'j'n el la fabrik'o?

— Ni konstru'as inter ni'a'j maŝin'o'j tiom larĝ'a'j'n voj'o'j'n, ke ni pov'as komfort'e preter'paŝ'ad'i.

— Vi ne kompren'is ĝust'e. La maŝin'o anstataŭ'as la labor'o'n de mult'a'j hom'o'j, pro kio mult'a'j hom'o'j super'flu'iĝ'as, kaj pro tio la produkt'aĵ'o far'iĝ'as part'e ne'konsum'ebl'a.

— Ni konstru'as la maŝin'o'j'n ĝust'e pro tio, ke ni hav'u il'o'j'n por produkt'i pli mult'e. Aŭ kiel est'as imag'ebl'e, ke ni tial fabrik'as vest'aĵ'o'j'n, por ke ni ne est'u vest'it'a'j?

— Sed kiel pov'as en la industri'o labor'i tiom mult'a'j hom'o'j? — mi demand'is.

Ĉi tio'n li de'nov'e ne kompren'is.

— Ĉiu hom'o labor'as tiom mult'e, kiom li pov'as per si'a kapabl'o — li respond'is. — Se labor'as pli mult'a'j, ili produkt'as pli mult'e. Kio lim'ig'us la nombr'o'n de la produkt'ant'o'j?

— La tro'produkt'o. Ĉu ne minac'as ĉe vi la danĝer'o de la tro'produkt'o?

Li demand'is, kio est'as tio kaj mi rakont'is la mond'kriz'o'n, la bankrot'o'j'n, la amas'a'j'n mal'dung'o'j'n, sekv'e de ili la super'flu'o'n de la var'o'j kaj la ĝeneral'a'n mizer'o'n.

Li ig'is mi'n pli'foj'e ripet'i mi'a'n rakont'o'n, ĉar eĉ unu vort'o'n li ne kompren'is. Fin'e, kiam li iom tamen kompren'is, li asert'is, ke mi nepr'e observ'is i'o'n mal'bon'e en mi'a patri'o, ĉar mi'a rakont'o hav'as grand'a'j'n mank'o'j'n kaj la menci'it'a'j koncept'o'j hav'as neni'a'n logik'a'n inter'rilat'o'n.

— Ĉar — li dir'is, — kiel est'us imag'ebl'a la ekzist'o de tia soci'o, kie la sufok'iĝ'o est'us kurac'it'a per la mal'pli'ig'o de la aer'o? Kaj eĉ ceter'e, la super'flu'a komplik'ad'o de simpl'a'j afer'o'j montr'as la real'aĵ'o'j'n en fals'a aspekt'o, dum san'cerb'a hom'o klopod'as prefer'e al la ek'kon'o kaj ne al la mal'lum'ig'o de la afer'o'j.

Mi akr'e protest'is pro tia ofend'em'a pri'trakt'ad'o de mi'a patri'o, sed li anstataŭ respond'o de'nov'e pet'is mi'a'n legitim'aĵ'o'n, dub'ant'e tra'leg'is ĝi'n plur'foj'e, post'e ĝi'n re'don'is kaj dir'is, ke mi jam ver'ŝajn'e lac'iĝ'is pro la lern'ad'o kaj rekomend'ind'e est'as promen'ad'i kelk'a'j'n hor'o'j'n en la freŝ'a aer'o.

Sed mi ne las'is mi'n tiel facil'e ignor'i, akr'e protest'is pro la frivol'a ton'o, postul'is don'i al mi la neces'a'j'n inform'o'j'n, fin'e, ja, kiel mi sci'as, ĉiu dev'as respond'i al la demand'o'j de la bel'o'hin'o.

Je mi'a energi'a postul'ad'o, li em'is daŭr'ig'i la konversaci'o'n, nur rekomend'is, ke ni ebl'e parol'u en mi'a interes'o pri “pli facil'a'j” tem'o'j.

Sed mi'n ofend'is la arogant'a ignor'ad'o kaj akr'e mi deklar'is, ke ĉiu'j ĉi afer'o'j, kiu'j ŝajn'as al li tre komplik'it'a'j, en mi'a patri'o est'as publik'e kon'at'a'j eĉ de la plej mal'lert'a strat'bala'ist'o.

Tiel mi re'ven'is al la antaŭ'a tem'o. Al mi ŝajn'is absurd'a, ke ĉe tia'grad'a maŝin'ig'o de la ekonomi'a viv'o la loĝ'ant'ar'o pov'u hav'i okup'o'n en la industri'o, kiam ankaŭ tiom mult'a'j ofic'o'j mank'as. Do, mi opini'is, ke ili produkt'as por eksport'o. Mi demand'is pri tio, sed evident'iĝ'is, ke ili tut'e ne kon'as la navigaci'o'n. Li deklar'is, ke sur la mar'o neni'o kresk'as, kial do tie'n ir'i?

Mi menci'is al li, kiom progres'ig'as la ekster'land'a negoc'o la komun'a'n bon'stat'o'n kaj kiom util'e est'us al ili eksport'i buter'o'n, gren'o'n, farun'o'n kaj ali'a'j'n aĵ'o'j'n en mi'a'n patri'o'n, per kio ili pov'us akir'i grand'a'n proviz'o'n de valor'a angl'a deviz'o.

Mi ricev'is la surpriz'a'n respond'o'n, ke ili sat'iĝ'as ne per tio, kio'n manĝ'as ali'a'j!

Neniel mi pov'is kompren'i, kiel ili ne mal'sat'mort'as ĉe tia grand'eg'a mal'hav'o de la ekonomi'a kapabl'o.

Sed post tio mi jam dev'is konstat'i, ke ĉiu plu'a diskut'o est'as sen'util'a, ĉar inter ni etend'iĝ'as ia grand'a abism'o, kaj la anim'o de la hinoj hav'as i'a'n mister'a'n sekret'o'n, sen kies solv'o mi neniam pov'os kompren'ig'i al ili mi'a'j'n pens'o'j'n.

Do, mi lev'iĝ'is kaj for'ir'is. Mi long'e pens'ad'is, kiel mi pov'us ek'kon'i ili'n sen inter'parol'ad'o. Ĉar kiu'n ajn mi demand'is pri ia ajn tem'o, mi ricev'is konstant'e fremd'a'j'n kaj strang'a'j'n respond'o'j'n, sed ĉiam mir'ind'e kongru'a'j'n. Ŝajn'e ili ne hav'is individu'ec'o'n. Sed des'pli incit'is mi'n la problem'o, kia'spec'a spirit'o est'as, kiu konserv'as en ili ĉi tiu'n mir'ind'a'n disciplin'o'n, kia ĉe ni eĉ en la arme'o ne est'as imag'ebl'a.

Fin'e mi ven'is al la konklud'o, ke mi inform'iĝ'os per leg'ad'o.

Mi vol'is hav'i i'a'n etnografi'a'n libr'o'n, el kiu mi pov'as pli vast'e stud'ad'i ili'a'j'n kutim'o'j'n kaj karakter'o'n.

Mi halt'ig'is la unu'a'n hinon kaj demand'is, kie mi pov'us akir'i libr'o'n, kiu pri'trakt'as la natur'o'n, vest'o'j'n kaj ĝeneral'e la viv'manier'o'n de la loĝ'ant'ar'o. Per tia ĉirkaŭ'skrib'o mi vol'is esprim'i la etnografi'o'n.

Respond'e li rimark'is, ke mi menci'is tre mult'a'j'n, divers'a'j'n tem'o'j'n, ĉar ĉi tio aparten'as part'e al la anatomi'o kaj la funkci'ologi'o de la organ'o'j, part'e al la teks'industri'o.

Vid'ant'e, ke ankaŭ ĉi tiu mi'n ne kompren'is, mi nur demand'is, kie mi trov'os bibliotek'o'n.

Li est'is tuj pret'a al mi serv'i, don'is la adres'o'n, sed el tio mi ne mult'e kompren'is. Kiam li sci'iĝ'is, ke mi est'as fremd'a en la urb'o, tuj li propon'is akompan'o'n. Ni sid'iĝ'is sur tram'o'n kaj li gvid'is mi'n ĝis la bibliotek'o.

Mi ven'is en grand'eg'a'n, rond'a'n, preĝ'ej'simil'a'n hal'o'n, kies mur'o'j'n kovr'is en ĉirkaŭ tri'dek-jard'a alt'ec'o unu'sol'a rond'ir'a amas'eg'o da bret'o'j, sur tiu'j cent'mil'o'j da libr'o'j. Antaŭ la bret'o'j, en divers'a'j alt'o'j pend'is mal'grand'a'j balkon'o'j. Sur ĉiu balkon'et'o est'is seĝ'o kaj et'a tabl'o. En la plej mult'a'j balkon'o'j leg'is hino. Baldaŭ mi ek'vid'is, ke tiu'j balkon'o'j ankaŭ mov'iĝ'as. La hinoj direkt'is ili'n sur horizontal'a'j kaj vertikal'a'j rel'o'j, konstru'it'a'j inter la bret'ar'o kaj tia'manier'e ili ven'is al la dezir'it'a libr'o.

Interes'e mi hav'is la sent'o'n, ke ĉi tie est'as grand'a bru'o. Tamen nur la foli'um'ad'o aŭd'iĝ'is kaj neniel est'is pli da bru'o, ol en ni'a'j bibliotek'o'j. Sed ili'a publik'a viv'o est'as tiom silent'a, ke mi mir'is, ke ankaŭ ĉi tie est'as nur sam'e silent'e.

Kelk'lok'e inter la libr'o'j anonc'is grand'liter'a'j sur'skrib'o'j la op'a'j'n fak'o'j'n: “Et'il'eter'o”, “Celuloz'o”, “Albumin'o” kaj ali'lok'e: “Nerv'o'kurac'ad'o”, “Stomak'ŝanĝ'ad'o”, “Metamorfoz'ig'o de element'o'j”, “Gren'aŭtomat'o'j”, aŭ: “Profund'e'n'vid'il'o'j”.

Mi pens'is, ke mi'a gvid'ant'o fakt'e mis'kompren'is mi'n kaj ke mi ven'is en la bibliotek'o'n de la kurac'ist'o'j kaj teknik'ist'o'j, kvankam mi vol'is ek'kon'i la hino'j'n kaj ili'a'j'n kutim'o'j'n.

Feliĉ'e, mez'e de la ĉambr'eg'o mi ek'vid'is tabl'o'n kun la sur'skrib'o: “Inform'o'j”. Apud ĝi sid'is iu hino.

Al'paŝ'int'e mi ripet'is al la hino mi'a'n dezir'o'n, sed ankaŭ li respond'is la sam'o'n, kio'n mi'a gvid'ant'o.

Mi konvink'iĝ'is, ke tia'manier'e mi neniel prosper'os kaj mi dev'as komenc'i mi'a'n stud'ad'o'n ĉe iu ali'a fak'o, el kiu mi sam'e pov'os ek'kon'i ili'a'n viv'o'n.

Mi decid'is stud'ad'i ili'a'n histori'o'n, kaj mi menci'is, ke mi dezir'as tia'n libr'o'n, kiu pri'trakt'as la okaz'int'aĵ'o'j'n de la pas'int'a temp'o.

Li respond'is, ke tio est'as tre relativ'a kaj nedefinita tem'o. Ekzist'as libr'o, kiu tem'as pri la geologi'o, ali'a kiu pri'trakt'as la evolu'o'n de la ras'o'j, aŭ de la nerv'o'sistem'o, de la digest'organ'o'j aŭ de ali'a'j.

Mi dir'is, ke ne tio'n mi dezir'as, sed tio'n, kiu pri'trakt'as la pas'int'a'n temp'o'n de la hom'o'j.

Mi dev'is ripet'i, sed ankaŭ du'a'foj'e li ne kompren'is kaj mi'n pet'is, ke mi nom'u simil'tem'a'n libr'o'n.

Nun mi montr'is mi'a'n bel'o'hin'a'n legitim'aĵ'o'n; deklar'is, ke mi est'as fremd'ul'o, ne kon'as ili'a'n literatur'o'n, do mi pov'as nom'i nur la libr'o'j'n de Eŭrop'o.

Por ekzempl'o mi menci'is al li la verk'o'j'n de Froude kaj Green el la histori'o de mi'a patri'o, sed li pet'is mi'n rakont'i i'o'n el ili'a'j en'hav'o'j.

Mi parol'is pri la epok'o de Henrik'o VIII. Pri la edz'iĝ'o kun Anjo Boleyn, pri la batal'o'j de la reformaci'o, pri la ribel'iĝ'o de la nord'a'j provinc'o'j, pri la ekzekut'o de Tomas'o Morus, la episkop'o de Rochester, Anjo Boleyn kaj Katarina Howard, pri la lukt'ad'o de la reĝ'o, de la parlament'o, de la princ'o de Norfolk kaj Cromwell, pri la disput'o'j de la transsubstantiatio, de la sen'edz'in'ec'o, de la mes'o kaj de la konfes'ad'o.

Natur'e, la tut'a rakont'o ŝajn'is al li ne'kred'ebl'a, sed mi jam est'is al'kutim'iĝ'int'a, ke li demand'ad'is ĉe ĉiu fraz'o: kial do ili far'is ĉio'n ĉi?

Sed kiam mi fin'is, li mir'is pri tio, ke mi parol'is pri la pas'int'o, kiel pri io efektiv'a kaj fin'e mal'kovr'iĝ'as ke ĉio ĉi ne est'as.

— Sed est'is! — mi respond'is.

— Ebl'e vi prav'as, sed tiu vort'o jam hav'as en si la fakt'o'n, ke ĝi ne est'as. Kia'n senc'o'n hav'as si'n okup'i pri imaginar'a'j afer'o'j? Nur la nun'temp'o ekzist'as kaj se ni okup'iĝ'as krom la nun'temp'o ankaŭ pri ne'ekzist'ant'a'j afer'o'j, kial vi mal'ŝpar'as ĝust'e por la pas'int'a temp'o tiel super'flu'a'n labor'o'n? Sam'manier'e vi pov'us desegn'i geografi'a'j'n kart'o'j'n de ne'est'ant'a'j planed'o'j.

Mi rimark'is, ke ni ĉerp'as el la pas'int'o mult'a'n util'a'n spert'o'n por direkt'i ni'a'n ag'ad'o'n dum la est'ont'o.

— Ĝi est'as simil'a al tio, kvazaŭ post la maten'a vek'iĝ'o ni en'glut'us laks'ig'il'o'n, ĉar en ni'a sonĝ'o ni tra'ŝarĝ'is ni'a'n stomak'o'n per mult'a manĝ'aĵ'o, malgraŭ, ke ni post la vek'iĝ'o est'as mal'sat'a'j.

Tiel mal'kovr'iĝ'is, ke ili tut'e ne hav'as histori'o'n. Ĉiu re'memor'as nur la temp'o'n, tra'viv'it'a'n de si mem. Kaj el la pra'ul'o'j post'rest'as por la id'o'j neni'o krom kio'n ili kre'is, ia nov'a ĥemi'a proced'o, konstru'aĵ'o, maŝin'o, sed pri ties el'trov'int'o sci'as neni'u.

Do, mi traf'is re'e en la sak-strat'o'n. Kio'n ali'a'n mi ankoraŭ ek'prov'u? Mi jam spert'is, ke ili ne hav'as beletr'ist'o'j'n. Mi pen'e cerb'um'is, kia'n fak'o'n elekt'i por klar'ig'i al mi ili'a'n viv'o'n kaj mond'koncept'o'n.

Mi pet'is pri filozofi'a'j verk'o'j, sed li de'nov'e demand'is, kio est'as tio. Kaj kiam mi parol'is pri la hom'a pens'ad'o kaj pri ties regul'o'j, li direkt'is mi'n sen'hezit'e al la nerv'o'kurac'ad'o, el kiu evident'iĝ'is, ke ili filozofi'o'n tut'e ne hav'as. Tiu fakt'o ver'e mi'n surpriz'is; konsider'e, ke ili'a tut'a viv'o konsist'is el la vari'ad'o de la koncept'o de la kazoo kaj kazi, el kio ĉiu normal'a cerb'o est'us konklud'ant'a al filozof'em'a naci'o.

Mi demand'is, kial ili eĉ unu vort'o'n ne skrib'as pri ili'a ĉef'a problem'o de si'a viv'o. Mi menci'is, kiom mult'a'j verk'ist'o'j kaj el kiom mult'a'j vid'punkt'o'j klopod'as ĉe ni pri'trakt'i la moral'o'n, la mor'o'n, la di'a'j'n leĝ'o'j'n kaj la just'o'n.

— Tio, kio ekzist'as — li respond'is, — ne bezon'as pri'trakt'ad'o'n kaj disput'o'n. Kia'n senc'o'n hav'us ekzempl'e pri'trakt'ad'i, ke la cirkl'o est'as rond'a? Kaj se oni pri'trakt'as i'a'n geometri'a'n figur'o'n jen kiel rond'a'n, jen kiel kvar'angul'a'n, tio pov'as okaz'i nur tiel, ke la pri'trakt'at'a figur'o tut'e ne ekzist'as, ĉar, se ĝi ekzist'as, ĝi pov'as est'i nur tia, aŭ ali'a.

Mi'n jam eg'e ted'is la sen'frukt'a'j diskut'o'j kaj mi pet'is i'a'n ekonomi'a'n libr'o'n, sed li demand'is, kia'n produkt'a'n fak'o'n mi bezon'as. Mi klar'ig'is, ke mi dezir'as inform'iĝ'i pri la soci'a sistem'o de la produkt'ad'o, sed li de'nov'e respond'is, ke la sistem'o'j est'as diferenc'a'j laŭ la fak'o'j. Oni produkt'as ali'sistem'e la tritik'o'n kaj aliel la riz'o'n, ali'manier'e oni teks'as la ŝtof'o'n.

Baldaŭ evident'iĝ'is, ke ankaŭ tia ne ekzist'as. Ili simpl'e ne hav'as ekonomi'a'n soci'ord'o'n, sam'e, kiel filozofi'o'n, leĝ'ar'o'n, ŝtat'administr'ad'o'n, religi'o'n kaj beletr'ist'ik'o'n.

Mi mir'eg'is kaj ne pov'is imag'i, kie mi serĉ'u ili'a'n viv'o'n. Mi jam ne mir'us, se mal'kovr'iĝ'us, ke ankaŭ ili mem ne ekzist'as.

Fin'e mi decid'is leg'i nerv'o'kurac'ist'a'j'n libr'o'j'n, esperant'e ĉerp'i el la pli oft'a'j nerv'o'mal'san'o'j kelk'a'j'n konklud'o'j'n pri ili'a anim'a viv'o.

Do, mi sid'iĝ'is en iu mal'grand'a balkon'o kaj post la teknik'a'j instru'o'j de la inform'ist'o supr'e'n'lev'iĝ'is ĝis la alt'o de ĉirkaŭ tri etaĝ'o'j kaj ek'serĉ'is inter la libr'o'j.

Sed el la titol'o'j mi ne mult'e kompren'is. Ili'a'j fak'esprim'o'j est'is ankoraŭ ne kon'at'a'j al mi. Fin'e mi laŭ'hazard'e el'pren'is libr'o'n kaj ĝi'n mal'ferm'is. La titol'o de la unu'a ĉapitr'o est'is: “elektron'flu'o, struktur'ologi'o de pens'ad'o.” Sed krom la titol'o mi kompren'is neni'o'n. Ĝi pri'trakt'is la ĉel'o'j'n la intern'a'j'n fort'o'j'n en ili est'iĝ'ant'a'j'n. Post'e sekv'is la kalkul'o'j pri elast'a'j kun'frap'iĝ'o'j kaj oscil'ad'o'j, sep'milion'obl'e pli'grand'ig'it'a'j mikroskop'a'j fotograf'aĵ'o'j, pri kies signif'o mi eĉ konjekt'o'n ne hav'is, ĥemi'a'j formul'o'j kaj post'e sen'fin'a ar'o da matematik'a'j dedukt'o'j.

Plu'foli'um'ant'e mi trov'is ali'a'n ĉapitr'o'n: “Cerb'o'teknologi'o kaj nerv'o'munt'ad'o.” Mi vid'is la fot'o'j'n de strang'a'j mezur'aparat'o'j, hom'o'j'n, kiu'j port'as sur la brust'o aŭ kap'o mal'grand'a'j'n metal'skatol'o'j'n, pinĉ'il'o'j'n, tranĉ'il'o'j'n, el'tir'it'a'j'n kaj trans'plant'it'a'j'n nerv'o'fibr'o'j'n. Post'e sekv'is paĝ'o'j el mal'dik'a'j metal'lamen'o'j, kiu'j est'is plen'plen'a'j per miop'ig'e mal'grand'a'j kvadrat'o'j kaj la tut'o vibr'is en kun'fand'iĝ'ant'a mal'pur-griz'a kolor'o. Sub'skrib'it'e, la vort'o, por mi ne'kon'at'a: “Bomeli”.

Mi dev'is mal'lev'iĝ'i al la inform'ist'o kaj pet'i li'a'n klar'ig'o'n. Li al'paŝ'int'e al mi'a tabl'o, supr'e'n'turn'is ĝi'a'n dekstr'a'n part'o'n kaj de tie el'lev'iĝ'is aparat'o, simil'a al mikro'fotograf'il'o. La libr'o'n li en'ŝov'is ĉe la demand'it'a paĝ'o en la aparat'o'n, kaj mi dev'is en'rigard'i tra iu lens'o.

Mi ek'vid'is hom'a'n cerb'o'n en vitr'a uj'o, en kiu'n est'is pik'it'a'j mult'a'j nadl'o'j. Mal'dekstr'e blu'a lum'stri'o ĵet'is lum'o'n al tiu, ĉirkaŭ'e est'is divers'a'j montr'il'a'j aparat'o'j.

Nun la inform'ist'o prem'is buton'o'n, kiam la montr'il'o'j ek'mov'iĝ'is, la cerb'o iom post iom ricev'is ruĝ'a'n kolor'o'n, post'e aper'is hom'a man'o, kiu en'verŝ'is la en'hav'o'n de iu botel'o en la vitr'a'n uj'o'n, la cerb'o re'gajn'is si'a'n komenc'a'n kolor'o'n kaj la montr'il'o'j re'salt'is al si'a'j komenc'a'j stat'o'j.

Natur'e, mi kompren'is neni'o'n el la tut'a scen'o kaj ĉef'e mi trov'is neni'o'n en la libr'o, kio est'us inter'rilat'a kun ili'a anim'o. Kaj van'e mi klar'ig'ad'is al la inform'ist'o, ke mi dezir'as ek'sci'i i'o'n pri ili'a'j pens'a'j, sent'a'j kaj ideologi'a'j cirkonstanc'o'j, li respond'is, ke ni pens'as kaj sent'as per ni'a cerb'o do, sam'e pri la est'iĝ'o, kiel pri la kupl'iĝ'o de la pens'o'j, ĉiu'j neces'a'j matematik'a'j formul'o'j est'as trov'ebl'a'j en la unu'a ĉapitr'o.

— Natur'e, — li daŭr'ig'is — se vi vol'as stud'i ankaŭ la radium'ad'o'n aŭ la super'elektron'a'n metamorfoz'o'n de la pens'o'j, tiam vi'a libr'o ne sufiĉ'as.

Kaj preciz'e li klar'ig'is, kie'n mi dev'as lev'iĝ'i, el katalog'o li leg'is al mi ar'o'n da titol'o'j, ke mi jam kap'turn'iĝ'is pro la inund'o de la ne'kon'at'a'j vort'o'j kaj halt'ig'is li'n.

Mi sent'is mi'n fakt'e en vaku'o. Evident'iĝ'is, ke inter ni du mank'as la inter'lig'ant'a pont'o kaj eĉ esprim'i mi ne pov'as mi'a'n vol'o'n. Long'e mi serĉ'is la ĝust'a'n esprim'o'n, sed por la anim'o ili ne hav'as vort'o'n kaj se mi est'us parol'int'a pri kor'o, ili cert'e direkt'us mi'n al la bret'o de la “sang'cirkul'ad'o”.

Post kelk'minut'a pen'a cerb'um'ad'o mi rezign'is pri ĉia esper'o, sen'vort'e turn'iĝ'is kaj for'las'is li'n.

El'ven'int'e mi ir'ad'is kelk'a'n temp'o'n tie'n kaj re'e'n. Post'e mi al'parol'is hinon kaj interes'iĝ'is pri bild'ekspozici'o'j...

Li respond'is, ke en ĉiu libr'o trov'iĝ'as bild'o'j kaj demand'is, kia'n fak'o'n mi dezir'as stud'i. Respond'e mi rimark'is, ke mi serĉ'as pentr'it'a'j'n bild'o'j'n, sed el la gap'a'j okul'o'j mi vid'is, ke ankaŭ li vol'as mi'n for'las'i, do mi rapid'e montr'is al li mi'a'n bel'o'hin'a'n legitim'aĵ'o'n.

Mi dev'is klar'ig'i, kia est'as la pentr'it'a bild'o. Kiam li kompren'is, li dir'is, ke ni ver'ŝajn'e ne kon'as la pli perfekt'a'n form'o'n de la bild'farad'o, la fotograf'o'n.

Van'e mi argument'is, ke la pentr'ad'o est'as pli perfekt'a, ĉar ĝi figur'as ne nur la surfac'o'n, sed ankaŭ la en'hav'o'n kaj esenc'o'n de la afer'o'j, li respond'is, ke ili est'as ankaŭ en tio pli perfekt'a'j kaj el li'a'j vort'o'j mi diven'is, ke li parol'as pri la Rentgen-radi'o'j. Li parol'is krom'e pri iu ne'kon'at'a afer'o, kiu vid'as en la profund'o'n de la ter'o kaj pri ali'a'j strang'a'j maŝin'o'j, kiu'j mal'kovr'as al la hom'a'j okul'o'j la intern'a'n struktur'o'n de la materi'o.

En tiu punkt'o ni tre mal'facil'e kompren'is unu la ali'a'n. Mi intenc'is esprim'i, ke la afer'o'j hav'as sent'a'n esenc'o'n: tiu'n impres'o'n, kiu'n ili vek'as en ni'a anim'o, sed li rimark'is, ke aŭ la afer'o'j vek'as en ni impres'o'n, kongru'a'n al si'a'j esenc'o'j kaj ĉi-okaz'e la fotografi'o est'as pli perfekt'a, aŭ en ni est'iĝ'as pri ili de'form'iĝ'int'a bild'o, kaj tiam la difekt'o trov'iĝ'as ne en la afer'o'j, sed en ni.

Mi klopod'is ilustr'i antaŭ li la divers'a'j'n impres'o'j'n de la pentr'ist'o'j, kiu'j ne de'form'as la esenc'o'n de la aĵ'o'j, sed, pli ver'e, vol'as pli'proksim'iĝ'i al ĝi. Sed li persist'e asert'is, ke la esenc'o de ia aĵ'o ne pov'as est'i divers'a kaj se est'iĝ'as pri ĝi tamen divers'a'j impres'o'j, tiam, krom unu sol'a, ĉiu'j ceter'a'j dev'as est'i evident'e fals'a'j. Li konsil'is, ke la objekt'o'j'n, kiu'j hav'as por mi dub'a'j'n esenc'o'j'n, mi port'u al la ĥemi'a aŭ fizik'a institut'o, kie mi ricev'os pri ili preciz'a'n analiz'o'n.

Lac'e mi man'gest'is kaj deklar'is, ke mi ne plu bezon'as inform'o'j'n, post kio li for'ir'is.

Do, anstataŭ la solv'iĝ'o, la problem'o'j iĝ'is pli kaj pli konfuz'a'j.

Sed per ĉio ĉi mi eĉ pli incit'iĝ'is por ek'sci'i ili'a'n sekret'o'n. Antaŭ mi'a'j okul'o'j inter'kroĉ'iĝ'is la dent'rad'o'j de mir'ind'a mekanism'o, kiu'j plen'um'is si'a'n labor'o'n ĉe tia grad'o de preciz'ec'o, kia'n esprim'i mank'as la hom'a vort'o. Tamen, kiel ajn mi serĉ'is, mi ne sukces'is trov'i la risort'o'n, kiu mov'as la tut'o'n. Mi fakt'e sent'is mi'n kiel Keppler aŭ Pasteur, kiu'j, ek'kon'int'e la mir'ind'a'j'n Leĝ'o'j'n, paŝ'o'n post paŝ'o konvink'iĝ'is pri la ekzist'o de la Leĝ'don'ant'o, kiu tamen sam'temp'e pli kaj pli mal'proksim'iĝ'is de la sent'o'j. Li'a voĉ'o mut'iĝ'is en la dorn'arbust'o, li'a'j okul'o'j ne ek'bril'is en la fulm'o, li'a voĉ'o ne tondr'is inter la nebul'o'j kaj kovr'iĝ'is mal'antaŭ des pli dens'a'n mal'lum'o'n, ju pli lum'a iĝ'is li'a ekzist'o.

Mi'a cerb'o febr'e puls'is, kaj jam fakt'e prav'is tiu'j, kiu'j konsil'is al mi ripoz'o'n. La hodiaŭ'a lern'ad'o amas'ig'is en mi tiom da problem'o'j, ke mi dev'is dorm'i je tio.

Mi pet'is la unu'a'n hinon montr'i la alt'fer'voj'o'n. Tiu serv'o'pret'e al'konduk'is mi'n, kaj mi en'sid'iĝ'is.

Hejm'e'n'vojaĝ'ant'e mi tamen kun'skrib'is kelk'a'j'n demand'o'j'n, decid'ant'e ke mi ĉio'n ĉi demand'os al Zatamon. Li ja tamen est'as nerv'o'kurac'ist'o, kiu okup'iĝ'as pri la anim'a'j afer'o'j kaj ankaŭ mi'n kon'as de'proksim'e.

Kvin'a Ĉapitr'o

Zatamon jam ne tro zorg'is mi'n. La lingv'o'n kaj la fundament'a'j'n koncept'o'j'n de la hinoj mi jam ek'kon'is kaj pri la ceter'a'j mi est'is konfid'it'a al mi mem. La sekv'ont'a'n tag'o'n li ne vizit'is mi'n, nur tri'a'tag'e li al'ven'is, kio est'is por mi tiom pli konven'a, ĉar mi pov'is dum'e aranĝ'i mi'a'j'n pens'o'j'n.

Mi est'is konvink'iĝ'int'a, ke sur la insul'o reg'as tre demokrat'a, parlament'a estr'ar'o. Kiu'n ajn mi demand'is pri mi'a'j dev'o'j, oni dir'is nur, ke mi pov'as far'i laŭ mi'a plaĉ'o. Ĉi tie reg'is strang'a miks'aĵ'o de liber'ec'o kaj disciplin'o, kies inter'rilat'o provizor'e est'is enigm'o por mi.

Konsider'e, ke mi'n interes'is precip'e ĉi tiu problem'o, mi demand'is Zatamonon antaŭ ĉio pri ili'a ŝtat'organiz'o. Sed kiam mi demand'is, mi dev'is antaŭ'e rakont'i al li, kio est'as ĉe ni la ŝtat'organiz'o, kio la demokrati'o, kio'n signif'as la diktatur'o, parlament'ism'o, la elekt'ad'o, nomad'o, ktp.

Mi emfaz'is per entuziasm'a'j vort'o'j la tradici'a'n parlament'a'n kaj demokrat'a'n reg'ad'o'n de mi'a patri'o, sistem'o'n, kiu ĉiam cert'ig'as al la popol'o la rajt'o'n influ'i la flu'o'n de si'a propr'a viv'o.

Kiam mi al'ven'is ĉi tie'n, Zatamon demand'is, kia'n cel'o'n hav'as influ'i la flu'o'n de la viv'o. La viv'o est'as ja por tio, ke ĝi flu'u, ne por ke ĝi'n oni influ'u.

— Por tio, — mi respond'is, — ke oni cert'ig'u la liber'ec'o'n.

Sed ĉi tio'n mi pov'is esprim'i nur per ĉirkaŭ'dir'o. Mi parol'is al li pri la ĝeneral'a'j hom'a'j rajt'o'j kaj pri la soci'a ekvilibr'o, sed li respond'is, ke la liber'ec'o ne pov'as est'i tio, kia mi ĝi'n klar'ig'is, ĉar, se oni ĝi'n influ'as, ĝi jam dev'as ĉes'i. Kaj neni'a'n rilat'o'n al la real'o hav'as tia land'o, kie la ekvilibr'o est'as esprim'at'a per tia sentiment'a, do ne'ekzist'ant'a vort'o, kia la liber'ec'o.

Por pli klar'e lum'ig'i la koncept'o'n de la ekvilibr'o, valid'a'n ĉe ni, mi menci'is ĝi'a'n plej bril'a'n form'o'n, la just'o'far'o'n, kiu per la just'a pun'o de la krim'o'j re'star'ig'as la ek'ŝancel'it'a'n ekvilibr'o'n kaj cert'ig'as la trankvil'a'n, pac'a'n viv'o'n.

Nun traf'is mi'n la surpriz'o!

Li neniel pov'is kompren'i, kia diferenc'o est'as inter krim'o kaj pun'o. Eĉ post long'a klar'ig'ad'o li konjekt'is inter ili nur kronologi'a'n diferenc'o'n kaj ne kompren'is, kial ni far'as divers'a'j'n vort'o'j'n por la sam'a koncept'o, kiu'j diferenc'as nur en si'a kronologi'a vic'o, ke antaŭ'e est'as la krim'o, post'e ven'as la pun'o, sed ĝi sam'e pov'us est'i ankaŭ invers'e: antaŭ'e far'us la juĝ'ist'o'j kaziajn afer'o'j'n kaj per tio la krim'ul'o'j ricev'us rajt'o'n “re'star'ig'i la ekvilibr'o'n” per la farad'o de ali'a'j kaziaj afer'o'j.

— Al mi ŝajn'as — li daŭr'ig'is, — ke laŭ vi'a opini'o la kazoo kre'iĝ'as tiel, ke ni far'as sam'temp'e ne unu, sed du kaziajn afer'o'j'n; dum laŭ ĉiu sobr'a pens'ad'o, la du'obl'ig'o de la kaziaĵ'o'j nur pli'fort'ig'as ili'a'n kazian karakter'o'n.

Van'e mi asert'is, ke la juĝ'ist'o pun'as nur pro dev'o kaj pro kazoa intenc'o al la cel'o de la komun'a pac'o kaj soci'a trankvil'o por ke li mal'pli'ig'u la krim'o'j'n, li respond'is, ke la krim'ul'o'j aparten'as sam'e al la hom'ar'o, kiel la juĝ'ist'o'j, do ankaŭ ili est'as ni mem.

— Aŭ kio'n vi opini'us, — li dir'is, — se evident'iĝ'us pri la paser'o'j, ke ili kutim'as reciprok'e detru'i la nest'o'j'n unu de la ali'a? Ĉu vi akcept'us la pled'ad'o'n, ke tio'n far'as ne la paser'o'j, ĉar tiu, kiu du'a'foj'e detru'as nest'o'n, far'as ĝi'n jam post la unu'a detru'o? Kaj fin'e, kio'n vi opini'us, se mi asert'us, ke la reciprok'a detru'o est'as la cert'ig'o de la pac'a kaj trankvil'a viv'o?

Pez'a'n akuz'o'n mi sent'is pik'i el li'a'j vort'o'j, kiam li dir'is:

— Ne est'as sufiĉ'e, ke vi krim'as, vi eĉ pun'as ĝi'n!

Tiel evident'iĝ'is, ke ili hav'as neni'a'n ŝtat'organiz'o'n. Ili kon'as nek la reg'ad'o'n, nek la parlament'o'n.

— Nur mal'san'a'j cerb'o'j bezon'as diskut'i pri si'a'j afer'o'j — li dir'is. Bon'e sci'as ĉiu san'cerb'a hom'o, kio'n li bezon'as, do li ir'as al la magazen'o, el'pren'as, kaj se la proviz'aĵ'o de la magazen'o'j mal'pli'iĝ'as, tio'n ek'sci'as la fabrik'o'j kaj kompens'as. Kial diskut'i pri tiu afer'o?

Do, ili hav'as nek parlament'o'n, nek leĝ'o'j'n kaj pri la justic'o ili eĉ konjekt'o'n ne hav'as. Ĉio ir'as laŭ si'a voj'o. Mi ne pov'is imag'i, kiel ebl'as viv'i sen direkt'ant'a'j organ'o'j kaj li si'a'vic'e mir'is, kiel ni pov'as viv'i en tia ne'cert'ec'o, ke ar'o da hom'o'j, kiu'j — laŭ li — hav'as neni'a'n rilat'o'n al la produkt'ad'o, sen'ĉes'e inter'babil'ad'as kaj ĝen'as la produkt'ad'o'n.

Nun mi paŝ'is al la ali'a part'o de la problem'o, al la grand'a mister'o. Al la demand'o de la sen'leĝ'a disciplin'o. Mi demand'is:

— Dir'u: ĉu ne est'ig'as mis'o'n la mank'o de la regul'ig'o de la hom'a'j funkci'o'j?

— Kiel mi kompren'u?

— Ekzempl'e, iu praktik'a hom'o, kiu lert'e kapabl'as el'uz'i si'a'n util'o'n el'trov'as, ke li bon'e viv'os labor'ant'e mal'pli kaj manĝ'ant'e pli mult'e.

Li respond'is preskaŭ koler'e (se ili en'tut'e kon'us la koler'o'n).

— Kiel li viv'us pli bon'e? Se ni filozof'us tiel, la produkt'o est'us ne pli, sed mal'pli mult'a, sekv'e ni manĝ'us ne pli, sed mal'pli mult'e, kio tut'e ne est'us pli bon'a. Sed kial vi nom'as praktik'a kaj util'kapabl'a ĝust'e tiu'n mal'kapabl'ul'o'n, kiu eĉ la plej simpl'a'j'n matematik'a'j'n tez'o'j'n ne kapabl'as kompren'i?

Mi sent'is profund'a'n respekt'o'n al ili, ĉe kiu'j la honest'o kaj la altruism'o tiom nask'iĝ'as kun'e kun la hom'o. Mi vol'is konfes'i mi'a'n estim'o'n, sed ankaŭ pri tio mank'as la vort'o. Nun mi mir'is, kiel do pov'as tiel honest'a est'i ili'a ŝtat'o, se eĉ vort'o'n ili ne hav'as pri tio. Mi pov'is nur angl'e dir'i, ke ŝajn'e ĉi tie ĉiu'j est'as honest'a'j kaj bon'kor'a'j kontraŭ la ali'a'j.

Kompren'ebl'e mi dev'is klar'ig'i la vort'o'j'n. Kiam li mi'n — kvankam mal'facil'e — kompren'is, li esprim'is la opini'o'n, ke en ni'a patri'o ver'ŝajn'e trov'iĝ'as ankaŭ la mal'o de tia'j hom'o'j. Ĝi est'as tre ver'ŝajn'a inter hom'o'j, kiu'j kre'as apart'a'n vost'o'n por tiu, kiu la matematik'o'n kompren'as laŭ ties ĝust'a senc'o.

Mi gap'is al li konstern'it'e.

Ne nur leĝ'o'j ĉe ili ne cert'ig'as la honest'o'n, sed ili tut'e ne sci'as, kio ĝi est'as. La dent'rad'o'j inter'kroĉ'iĝ'as kun la plej ekzakt'a perfekt'ec'o, neni'e okaz'as ek'puŝ'iĝ'o, neni'e trov'iĝ'as grinc'ant'a lagr'o en la soci'a mekanism'o kaj ĉio'n ĉi ten'as en ekvilibr'o nur la komun'a anim'o.

Mi intenc'is demand'i li'n pri la psikologi'a'j motiv'o'j, sed memor'int'e pri mi'a libr'ar'a fiask'o, mi dev'is konstern'e ek'sci'i, ke ili ne hav'as koncept'o'n pri la anim'o, ĝust'e pri tio, kio ŝajn'as plej lum'e bril'i ĉe ili sur la tut'a mond'o.

Sed tiam de kie ven'is ĉio ĉi kaj kio sub'ten'as ĝi'n en ili?

Balbut'e kaj kor'tuŝ'it'e mi konfes'is mi'a'n mir'ad'o'n. Mi sincer'e deklar'is, ke mi'a cerb'o fiask'is.

Mi rakont'is kiel mult'a'j, divers'flank'a'j kaj zorg'em'a'j instituci'o'j cert'ig'as ĉe ni la normal'a'n flu'o'n de la soci'a viv'o, ke la leĝ'o, mon'o, just'o'far'o regul'ig'as la inter'ŝanĝ'o'n de la var'o'j kaj eĉ plu'e, la infan'o'j dum long'a'j jar'o'j est'as eduk'it'a'j pri moral'o, bon'o kaj honest'o, dum ĉe la hinoj nur'e la anim'o, la komun'a spirit'o kun'ten'as la tut'o'n kaj tamen pli perfekt'e.

Mi'n kapt'is ver'a orator'a impet'o parol'ant'e pri tio, ke mi tamen ne vid'as la komun'a'n font'o'n de ĉiu'j ĉi afer'o'j: kie est'as tiu anim'o, de kie ĝi ven'as kaj kio inokul'as al ili ĉi tiu'n mirakl'o'n?

Li pet'is mi'n pli detal'e pri'skrib'i la koncept'o'n de la anim'o.

Mi respond'is, ke la anim'o est'as tiu abstrakt'a koncept'o, kiu kapabl'ig'as la hom'o'n por bon'farad'o kaj kre'ad'o. Por ekzempl'o mi menci'is, ke ankaŭ ĉe ni ekzist'as hospital'o'j kaj azil'o'j por la mal'jun'ul'o'j.

— Kaj kio'n vi opini'as — mi dir'is -, kio ig'as la hom'o'j'n konstru'i hospital'o'j'n? Nu, tio est'as la anim'o.

— Hospital'o'n konstru'as la mason'ist'o per maŝin'o'j kaj beton'o — li respond'is. — Kiel miks'iĝ'as ĉi tie'n la koncept'o de la anim'o?

En la unu'a moment'o mi koler'et'is pro li'a ne'kompren'em'o. Sed mi ek'memor'is pri mi'a iam'a klinik'a okaz'o: oni for'ig'is la katarakt'o'n el la okul'o'j de iu ses'jar'a knab'et'o, sed li tamen ne pov'is ek'kon'i la figur'o'j'n eĉ post semajn'o'j. Li klar'e vid'is si'a'n patr'in'o'n, sed tamen li ek'sci'is nur el ŝi'a voĉ'o, kie ŝi star'as.

Nom'e, en la cerb'o de la infan'o ankoraŭ mank'is la inter'rilat'o inter la bild'o'j kaj ties koncept'o'j. Li dev'is lern'i la vid'o'n ĝis monat'o'j, ĝis li pov'is fin'ekzerc'i la inter'rilat'o'j'n.

Nun mi kred'is, ke mi kompren'as ĉio'n. Ĉi tiu'j hom'o'j eduk'iĝ'is en la rigid'a'j real'aĵ'o'j, do ili sent'as la anim'o'n ne tiel, kiel ni. Ebl'e per ali'a'j sent'organ'o'j, ne per si'a'j cerb'o'j, ĉar ili'a cerb'o kapabl'as percept'i nur la palp'ebl'a'j'n kaj gust'um'ebl'a'j'n afer'o'j'n.

Mi'a nun'a task'o est'as do la sam'a, kiu kun la vid'ig'it'a knab'o: mi dev'as konduk'i li'n al la inter'rilat'o de la fakt'o'j kaj la anim'o. Li cert'e hav'as koncept'o'n pri ĝi, la kazoo est'as ja la plej komplet'a anim'o! Mi el'labor'is ver'a'n strategi'a'n plan'o'n kaj mi demand'is:

— Kial vi konstru'as hospital'o'n?

— Ĉar ekzist'as mal'san'ul'o'j kaj mal'jun'ul'o'j. Por kio ali'a ni konstru'us? Kial ir'as vi'a'j mal'san'ul'o'j al hospital'o?

Mi ne kompren'is, kiel ĉi demand'o ven'as ĉi tie'n.

— Ĉar ili vol'as re'san'iĝ'i.

— Nu, kaj kiel vi pov'as demand'i, kial ni konstru'as hospital'o'n? Por ke ili re'san'iĝ'u!

Kompren'ebl'e mi ne est'is venk'it'a per tia banal'a aforism'o kaj mi decid'is ne las'i li'n el mi'a'j man'o'j.

— Tio est'as nur la nud'a cel'o — mi respond'is. — Sed ne la kaŭz'o. Help'i ni'a'j'n hom'frat'o'j'n kapabl'ig'as ni'n la anim'o, kiu est'as la lig'il'o, plen'ig'ant'a la inter'spac'o'n inter la fakt'o'j de la mal'san'o kaj de la konstru'ad'o. Se dir'i ekzempl'o'n, ĝi est'as simil'a al la morter'o inter la brik'o'j, sen kiu dis'fal'us la mur'o. Do, ĉi tiu instig'as ni'n al help'o. Ĉu vi jam kompren'as, kio'n mi vol'as ek'sci'i?

— Nun ankoraŭ mal'pli mi kompren'as. Kial dev'as ekzist'i inter'spac'o? Se ĉe vi ne est'as sen'per'a koher'o inter la mal'san'o kaj la konstru'ad'o, sed inter'iĝ'as fremd'a koncept'o, ĉi tiu ne kun'lig'as, sed dis'ig'as ili'n sam'e, kiel ĝust'e la morter'o est'as heterogen'a materi'o inter la brik'o'j; kaj la fakt'o, ke io bezon'as glu'material'o'n, dokument'as nur pri ĝi'a dis'fal'em'a karakter'o. La cement'o ne bezon'as glu'material'o'n, est'ant'e per si mem unu'sol'a kompakt'aĵ'o kaj ĝust'e tial ĝi est'as pli perfekt'a.

— Ho, la hom'a anim'o ne est'as fremd'a material'o, sed la tut'a en'hav'o de ni'a viv'o! Kial dezir'us re'san'iĝ'i la mal'san'ul'o, se li'a viv'o ne hav'us anim'a'n cel'o'n? Kaj la esenc'o de la help'o est'as ne la sen'sent'a beton'o de la hospital'a'j mur'o'j, sed la anim'o. Ne sufiĉ'as la pinĉ'il'o, medikament'o kaj bandaĝ'o, la ĉef'afer'o est'as la anim'o de la help'o, kiu est'as la sol'a motor'o de tiu kaj kiu est'as pli san'ig'a ol la san'ig'il'o'j. Kaj por kio ni viv'us sen en'hav'o? Kia'n senc'o'n hav'us re'san'iĝ'i por la monoton'a ĉiu'tag'a manĝ'ad'o, dorm'o kaj labor'o, se ni'n ne lig'us al ni'a'j hom'frat'o'j la amik'ec'o, am'o, interes'iĝ'o, se ĉiu'j ĉi radi'ad'o'j de la anim'o ne varm'ig'us kaj interes'ig'us ni'a'n viv'o'n kaj ne don'us al la mal'san'ul'o dezir'o'n re'san'iĝ'i por viv'i?

Natur'e mi dev'is ĉio'n parafraz'i tiel, ke la inter'lig'a'j'n anim'a'j'n kroĉ'il'o'j'n mi kompar'is al la fort'o'lini'o'j de la magnet'o. Post long'a klar'ig'ad'o li deklar'is:

— Ni'a korp'o konsist'as el atom'o'j, tiu'j difin'as ni'a'j'n dezir'o'j'n, ĉar tiu'j est'as la real'a mond'o. Ceter'e ne est'as imag'ebl'a, ĉar aliel ne pov'as ekzist'i. Nom'e pri tiu'j koncept'o'j, kiu'j'n vi kompar'is al la fort'lini'o'j de la magnet'o, post mi'a'j detal'a'j demand'o'j vic'e evident'iĝ'is, ke tiu'j est'as nek atom'o'j, nek vibr'ad'o, sekv'e tiu'j est'as ne'ekzist'ant'a'j afer'o'j. Kaj kio ne ekzist'as, tio ne est'as.

Terur'a est'is tiu rigid'a pens'ad'o, kies mal'varm'eg'a atmosfer'o frost'ig'is mi'n. Tamen li pet'is daŭr'ig'i mi'a'n rakont'o'n, ĉar — kiel li dir'is, — tamen dev'as mi'a'j vort'o'j en'hav'i i'a'n real'a'n senc'o'n, nur mi ne pov'as esprim'i.

Do, anstataŭ sen'frukt'a ideologi'a disput'o mi ek'parol'is pri mi'a patri'o. Mi rakont'is, kiel alt'valor'a est'as la bon'a amik'o, kiu est'as konfid'ebl'a eĉ en la danĝer'o, se ni bezon'as defend'o'n kontraŭ la mal'am'o de ni'a'j mal'amik'o'j. Kiom dolĉ'ig'as ni'a'n viv'o'n la amik'ec'o, la am'at'a edz'in'o aŭ la varm'a famili'a rond'o. Kia feliĉ'o est'as dum mal'varm'a'j vintr'a'j vesper'o'j ĉirkaŭ'sid'i kun am'at'o'j la forn'o'n. Krist'nask'e, ĉe la fest'o'tag'o de la am'o aĉet'i donac'o'j'n al ili, aŭ ĉe ali'a'j fest'o'tag'o'j invit'i ni'a'j'n amik'o'j'n, en kies rond'o pov'as dis'vast'iĝ'i sprit'a babil'ad'o pri teatr'o, art'o, pri et'a'j okaz'aĵ'o'j kaj kiom bel'ig'as la viv'o'n, se ni ili'n regal'as.

Mi kompren'ebl'e dev'is apart'e klar'ig'i la amik'o'n, mal'am'o'n, edz'in'o'n, feliĉ'o'n, teatr'o'n, art'o'n kaj regal'o'n. Ĝoj'e mi vid'is, ke Zatamon aŭskult'is mi'a'j'n vort'o'j'n tre atent'e, pren'is not'libr'o'n kaj pri mi'a rakont'o skrib'is not'aĵ'o'j'n al si. Mi jam komenc'is esper'i, sed fin'e li deklar'is, ke inter mi'a'j vort'o'j li kred'as mal'kaŝ'i kelk'a'j'n kontraŭ'dir'o'j'n.

— Mi esper'is — li dir'is, — lern'i i'o'n de vi, ĉar vi parol'is pri ia kun'labor'ant'a help'o, kiu ŝajn'is montr'i al lert'a matematik'a intelekt'o, sed mi erar'is. Ĉar en vi'a land'o la kazoajn afer'o'j'n oni rigard'as valid'a'j nur por apart'a'j grup'o'j, kio pruv'as, ke ĝi jam ne est'as kazoo, ĉar kontraŭ ali'a'j vi ĝi'n ne plen'um'as. Se vi favor'as iu'j'n, kiu'j'n vi imag'as al vi pli proksim'a'j, tio est'as far'ebl'a nur, se vi por la ali'a'j don'as mal'pli aŭ neni'o'n. Konklud'e sam'e la afer'o'j, don'it'a'j al la amik'o'j, kiel la afer'o'j, ne'don'it'a'j al la ekster'star'ant'o'j, tut'e konform'as al la koncept'o de la kazi. Vi'a'j amik'o'j ja ne ricev'as la don'aĵ'o'j'n pro bezon'o aŭ baz'o de la ekvilibr'o, sed — almenaŭ tiel mi kompren'as el vi'a'j vort'o'j, — sol'e tial, ĉar vi invent'is la kazian koncept'o'n: “amik'ec'o.”

— Kaj koncern'e la vort'o'n “am'o” — li daŭr'ig'is, — laŭ mi'a opini'o vi intenc'as per ĝi sign'i ke al la hom'o'j, star'ant'a'j ekster cert'a mal'vast'a grup'o, vi dev'as mal'pli korekt'e kondut'i, ol ili merit'as laŭ si'a natur'a ekzist'o. Sed ĉi-okaz'e kial vi nom'as la sam'a'n koncept'o'n ali'foj'e per la vort'o: “mal'am'o?”

Mi'n konstern'is la ne'kompren'em'o kaj mi komenc'is klar'ig'i la diferenc'o'n, sed li persist'is ĉe la asert'o, ke kio est'as trans la reciprok'ec'o kaj ekvilibr'o, tio est'as kazi kaj ne hav'as senc'o'n ĝi'n dis'solv'i je du divers'a'j vort'o'j. Kaj se ni don'as divers'a'j'n senc'o'j'n al tiu'j du vort'o'j, tio pruv'as nur ni'a'n konfuz'a'n vid'o'n.

— Aŭ — li daŭr'ig'is — kial oni dev'as estim'i la edz'in'o'n kaj am'at'in'o'n super la valor'o de ŝi'a natur'a ekzist'o? Ĉiu'j vir'in'o'j hav'as ja la sam'a'j'n organ'o'j'n! Krom'e, laŭ mi'a opini'o, vi far'as diferenc'o'n ankaŭ inter la infan'o'j laŭ tio, ĉu ili de'ven'as el vi'a sem'o aŭ el tiu de ali'ul'o, kvankam ankaŭ infan'o'j el fremd'a sem'o de'ven'ant'a'j ekzist'as tut'e sam'e, sed vi la antaŭ'a'j'n infan'o'j'n nom'as vi'a'j “propr'a'j”, kvankam ĉiu person'o est'as nur la propr'aĵ'o de si mem, ĉar li'a viv'o nask'iĝ'is al li mem, ne por la gener'int'o. Kaj al tia'j infan'o'j vi al'port'as krist'nask'e donac'o'j'n, dum al la ceter'a'j ne. Krom'e ĉi tiu'n ag'o'n vi aspekt'ig'as tiel, ke vi don'as trans la ekvilibr'o kaj reciprok'ec'o kaj eĉ pli, vi emfaz'as tio'n antaŭ la infan'o, kiel i'o'n tre just'a'n, kio est'as du'obl'e kazi. Nom'e, la infan'o sam'e hav'as rajt'o'n pri si'a propr'a part'o el la komun'a'j bon'aĵ'o'j, kiel ĉiu ali'a kaj mal'ĝust'e est'as ŝajn'ig'i, kvazaŭ la infan'o ĝi'n ricev'us de ni, kaj eĉ sen rekompenc'o.

Sed li ĉef'e mal'prav'ig'is la krist'nask'o'n, el kio li opini'is, ke ni dev'as pli mal'am'i ni'a'j'n hom'frat'o'j'n je ali'a'j tag'o'j. Van'e mi klar'ig'is, ke la krist'nask'o est'is kre'it'a ne por la mal'am'o, sed por la am'o, li persist'is, ke la am'o jam supoz'ig'as la ekzist'o'n de mal'am'o, kiel la lum'o la ombr'o'n kaj nur tie pov'as kre'iĝ'i por ĝi apart'a vort'o, kie ekzist'as ankaŭ ĝi'a kontrast'o, ĉar tio, ke ni iu'n am'as, jam en'hav'as en si mem, ke kontraŭ la ali'a'j ni dev'as kondut'i mal'pli util'e, do, la am'o est'as jam per si mem kazi kaj al'port'as kun si la konflikt'o'j'n, kolizi'o'j'n, putr'iĝ'o'n, zorg'o'j'n, mal'sat'o'n, lavang'simil'a'n akumul'iĝ'o'n de kaziaj afer'o'j kaj per tio la ruin'iĝ'o'n de la produkt'ad'o kaj de la komun'a bon'stat'o.

Li opini'is, ke ver'ŝajn'e ĉe ni est'as mult'a'j behinoj, kiu'j, kvankam ili sci'as, kiom mal'ĝust'e ili ag'as, tamen klopod'as pli manĝ'i, mal'pli labor'i kaj trans'ŝov'i la labor'o'n al ali'a'j, ĉar ili est'as inokul'it'a'j per la venen'o de la am'o.

Li ne kompren'is, kial ni nom'as util'a ĝust'e tia'n stat'o'n, kiam ni hav'as mal'pli mult'e el la labor'o kaj pli mult'e el la manĝ'aĵ'o. Ni'a'j organ'o'j bezon'as ekvilibr'o'n kaj la tro'ŝarĝ'o est'as egal'e mal'util'a, ĉu la muskol'o'j'n ĝi traf'as aŭ la stomak'o'n.

Mi jam vid'is, ke tia'manier'e li neniam lern'os la esenc'o'n de la am'o, do mi menci'is, ke ni, eŭrop'an'o'j est'as ĉiu'j la adept'o'j de grand'a profet'o, kiu antaŭ du'mil jar'o'j deklar'is, ke ni dev'as sen'diferenc'e am'i ĉiu'n ni'a'n hom'frat'o'n, do la am'o dev'ig'as ne nur kontraŭ mal'vast'a'j grup'o'j, sed kontraŭ la tut'a hom'ar'o.

Mi rakont'is, kiel bel'a kaj plezur'a ig'as ni'a'n viv'o'n ties sekv'ad'o, la religi'a kred'o, kiu pli'bel'ig'as ni'a'n anim'o'n, ĝi'n plen'ig'as per plezur'o, kiu konsol'as kaj don'as azil'o'n kontraŭ la sort'bat'o'j, kiel edif'a est'as la konsci'o pri la sen'lim'a mizerikord'o, kiu don'as apog'o'n al la anim'o.

— Ĉu ne est'us pli simpl'e sekur'ig'i la viv'o'n jam de komenc'e? — li demand'is.

— Kiel tiu demand'o rilat'as al la tem'o?

— Sekur'ig'i kaj far'i ĝi'n pli el'kalkul'ebl'a.

— Sed kial?

— Por ke vi ne dev'u rifuĝ'i el la mal'cert'o al la mal'cert'o. Konfuz'a'j kaj sen'cel'a'j kaŭz'o'j est'ig'as nur konfuz'a'j'n kaj sen'cel'a'j “efik'o'j”.

Kompren'ebl'e per tio mi ne far'iĝ'is pli saĝ'a. Mi respond'is, ke li'a respond'o est'as mult'e pli konfuz'a ol ni'a viv'o, kiu'n la ĝeneral'a leĝ'o de la am'o star'ig'is sur firm'a'j'n fundament'o'j'n, kaj kun'lig'is la tut'a'n hom'ar'o'n.

Li respond'is, ke mi'a'j nov'a'j vort'o'j kontrast'as kun la ali'a'j, dir'it'a'j pri la am'o, sed li est'as cert'a, ke inter tiu'j du la antaŭ'a dir'is la ver'a'n situaci'o'n, ĉar, se la am'o est'us dev'ig'a kontraŭ ĉiu'j ni'a'j hom'frat'o'j, ĝi jam ne est'us nom'ebl'a am'o, sam'e, kiel se la tut'a surfac'o de la ter'o supr'e'n'lev'iĝ'us al la alt'o de la Himalaj'a mont'ar'o, neni'u asert'us pri la ter'o, ke ties ĉiu punkt'o est'as mont'pint'o, sed oni nom'us ĝi'n eben'aĵ'o kaj ni eĉ ne hav'us apart'a'n vort'o'n pri la mont'pint'o. Tamen li opini'as, ke tiu profet'o ver'ŝajn'e est'is hino, en kiu ekzist'is la kazoa stat'o, nur ni ne kompren'is la instru'it'a'j'n matematik'a'j'n tez'o'j'n kaj fakt'o'j'n, ver'ŝajn'e tial, ke ni hav'as anim'o'n, kiu konfuz'as la kompren'o'n, kaj anstataŭ simpl'e konsci'iĝ'i pri li'a'j vort'o'j kaj trans'nask'iĝ'i al la stat'o de l’ kazoo, ni serĉ'as en li'a'j vort'o'j “konsol'o'n”, “bel'o'n”, kaj “plezur'o'n”. Evident'as, ke tia'manier'e ni neniam hav'os viv'o'n.

Kontraŭ tio mi akr'e protest'is. Mi deklar'is, ke la esenc'o de la hom'o tamen ne est'as li'a man'o, pied'o aŭ stomak'o, sed li'a intern'a mem'o kaj la anim'o si'n nutr'as per la bel'o kaj vari'ec'o, kiu'j'n ĝi sam'e bezon'as, kiel la stomak'o la manĝ'aĵ'o'n.

Ĉi tio'n li dir'is tut'e ne'kompren'ebl'a kaj pet'is mi'n klar'ig'i, kio est'as la bel'o, kiu'n la anim'o bezon'as kaj kio est'as esenc'e la anim'o, kiu bezon'as ĝust'e tia'j'n afer'o'j'n, kia'j'n la hom'o mem ne bezon'as, dum mi tamen asert'as, ke la anim'o est'as la hom'o mem. Ĉar, — li dir'is, — mi klar'ig'is ĝi'n antaŭ'e kiel glu'material'o'n de la ag'ad'o'j, sed li konjekt'as, ke ĝi est'as ne nur'a dis'ig'il'o, kiu ŝov'iĝ'as inter la fakt'o'j'n de la efektiv'a mond'o, sed ĝi hav'as i'a'n mem'star'a'n est'ad'o'n kaj ŝajn'as est'i tre konfuz'a afer'o. Ĝi kondut'as kiel viv'aĵ'o, mi atribu'as al ĝi nutr'ad'o'n kaj digest'o'n, sed tamen mi ne pov'as pri'skrib'i ĝi'a'n form'o'n.

Ne'vol'e mi dev'is rid'et'i. Mi re'memor'is pri iu el mi'a'j mal'nov'a'j pacient'o'j. Tiu ven'is al la milit'ŝip'ar'o kiel mal'lert'a dok'labor'ist'o. La bub'o est'is tre stult'a, kaj li'a milit'instru'o kaŭz'is mult'a'n zorg'o'n al li'a'j super'ul'o'j. Dum li'a kurac'ad'o ankaŭ mi mem okup'ad'is mi'n pri li'a instru'o. Long'e mi rakont'is al li pri la glor'a destin'o de la angl'a milit'ŝip'ar'o, pri la bril'a pas'int'o de la Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o, kaj mi pri'skrib'is, kiel dolĉ'a'n nutr'o'n ricev'as ni'a anim'o el la tradici'o'j.

Fin'e, kiam mi demand'is, ĉu li jam sci'as, kio est'as la tradici'o, li respond'is:

— Ĝi est'as ebl'e ia puding'o.

Nun mi hav'is proksim'um'e la sam'a'n task'o'n kontraŭ Zatamon.

Por klar'ig'i la senc'o'n de la anim'o, mi menci'is al li la plej eminent'a'j'n verk'o'j'n de la beletr'ist'ik'o: Hamlet'o'n de Shakespeare, Anna Karenina de Tolstoj kaj la Kreutzer-Sonat'o'n, la Fer'fabrik'ist'o'n de Ohnet, la Sinjor'in'o'n de Kameli'o'j de Dumas, Per-Ginton de Ibsen kaj en'tut'e la klasik'a'j'n verk'o'j'n, kiu'j penetr'as en la plej profund'o'n de la hom'a anim'o, supr'e'n'port'ant'e kaj el'montr'ant'e la sekret'a'j'n risort'o'j'n de la kaŝ'e kirl'iĝ'ant'a'j pasi'o'j, preciz'e analiz'ant'e la mister'o'n de la sekret'plen'a Mem'o, la mem'konflikt'o'j'n kaj sub'konsci'a'j'n inhibici'o'j'n, kiu'j oft'e dis'ig'as unu de la ali'a eĉ la plej seren'a'j'n anim'o'j'n, pel'as ili'n al disonanc'o'j kaj katastrof'o'j, eĉ pli, — kiel Raskolnikov, — al la murd'o, sed sam'manier'e ili'n inter'pac'ig'as kun la mal'amik'o kaj eĉ kun la mort'o. Mi akcent'is, kiel profund'a kaj preciz'a est'as la mil'flank'a karakteriz'o de la individu'ec'o de Anna Karenina, kiel grand'a tra'viv'aĵ'o est'as ek'vid'i la tragedi'o'n de ni'a anim'o en la anim'batal'o, kiu'n doktor'o Faŭst'o aŭ Per Gint lukt'as kun si mem.

Li atent'e aŭskult'is mi'a'j'n vort'o'j'n kaj fin'e deklar'is, ke ni ver'ŝajn'e pere'as en la abism'o, kre'it'a de ni mem, ĉar anstataŭ, vid'ant'e la afer'o'j'n laŭ ili'a klar'a real'o, ni simpl'e viv'us, ni prefer'e ebri'e erar'vag'ad'as en la labirint'o de inkub'a'j problem'o'j, ferm'it'a'j en si mem. Li esprim'is la opini'o'n, ke la anim'o est'as iu terur'a mal'san'o, kiu konfuz'as ĉio'n kaj mal'help'as la el'form'iĝ'o'n de la kazoa egal'pez'o. Li nur mir'is, kial la anim'o'n, kiel i'o'n fuŝ'it'a'n kaj konfuz'it'a'n, ni dev'as sen'ĉes'e analiz'i tra long'a'j libr'o'j, anstataŭ, ke ek'kon'int'e ĝi'a'n sen'util'o'n, ni for'ĵet'us ĝi'n kaj serĉ'us ali'a'n afer'o'n, per kiu ni pov'us viv'i.

— Ankaŭ ĉe ni okaz'as, — li dir'is, — ke la fabrik'ad'o de la met'il'alkohol'o, vitriol'o aŭ celuloz'o fuŝ'iĝ'as. Mal'bon'e fabrik'i ĉiu'j'n ĉi oni ja pov'as laŭ cent kaj cent manier'o'j, sed ni rigard'us frenez'ul'o tiu'n, kiu dediĉ'us si'a'n viv'o'n por pri'skrib'i, kia est'as la mal'bon'a celuloz'o, laŭ kiom da manier'o'j ĝi pov'as mal'bon'iĝ'i kaj por kiom mult'a'j cel'o'j oni ne pov'as uz'i ĝi'n. Ni'a'j libr'o'j en'hav'as nur la fabrik'ad'o'n de la bon'a celuloz'o, pri kio ĉe vi eĉ unu lini'o ne est'as skrib'it'a. Sed ĉef'e mi ne kompren'as, kial vi nom'as kre'aĵ'o kaj verk'o tio'n, se iu for'ŝpar'ant'e de la kre'ad'o si'a'n labor'o'n, mis'uz'as si'a'n viv'o'n por la analiz'ad'o de mal'bon'a'j kaj mal'just'a'j afer'o'j.

Mi van'e protest'is kontraŭ la asert'o, ke tiu'j est'as mal'bon'a'j kaj mal'just'a'j afer'o'j. Mi jam vid'is, ke por ĉi tiu'j hom'o'j nur la puding'o est'as nutr'aĵ'o, do mi jam intenc'is respond'i nur al la demand'o, kial oni skrib'as la libr'o'j'n.

Mi dir'is, ke ili est'as skrib'it'a'j por distr'o, kiu bon'fart'ig'as la hom'o'n, do ni ĝi'n bezon'as. Al la demand'o, kio est'as la distr'o, mi menci'is la leg'ad'o'n, lud'o'n kaj babil'ad'o'n. Kompren'ebl'e li deklar'is, ke ankaŭ ĉi tiu'j est'as kaziaj afer'o'j.

— Ĉe vi eĉ la babil'ad'o est'as kazi? — mi demand'is surpriz'it'e.

— Ne est'as tia la neces'a inter'parol'ad'o. Sed kiel mi konjekt'as, vi parol'as pri la parol'ad'o, far'it'a por si mem, kiu, ĝust'e tial, ne pov'as tiel bon'fart'ig'i la hom'o'n, kiel la kre'ant'a labor'o.

— Sed dum la post'labor'a temp'o!

— Tiam ni bezon'as ripoz'o'n. Aŭ kio'n vi opini'us pri la hom'o, kiu al'ven'int'e lac'a al si'a cel'o, sid'iĝ'us, sed eĉ sid'ant'e mov'us laŭ paŝ'ad'o si'a'j'n pied'o'j'n? Ĉu tio est'us agrabl'a? Kaj por kiu tamen agrabl'as, tiu sam'e dev'us trov'i agrabl'a la super'flu'a'n, kiel la neces'a'n parol'ad'o'n, ebl'e ĉi last'a'n eĉ pli'e kaj serĉ'us la okaz'o'n for'uz'i si'a'n temp'o'n de la neces'o al la super'flu'o, dum la ali'a'j okup'iĝ'as pri la neces'aĵ'o'j, kaj produkt'as, kio jam ne est'as kazoo. Se ni taks'as la super'flu'aĵ'o'j'n valor'a'j, tio est'as la ĝerm'o, el kiu nask'iĝ'as la kaziaj afer'o'j, kiu'j'n vi nom'is bel'o, distr'o, beletr'ist'ik'o kaj ceter'a'j sen'senc'aĵ'o'j.

Mi vid'is el ĉio ĉi, ke propr'e li ne kompren'as, pri kio tem'as, kaj mi rimark'is, ke radik'e diferenc'as la temp'o ŝtel'it'a for de la labor'o kaj la freŝ'ig'a distr'ad'o, kiu'n oni far'as post honest'a labor'o kaj tiu akcel'as ĝust'e fort'ig'i la labor'kapabl'o'n de la korp'o kaj cerb'o. Sed li obstin'e ripet'is: — El la kult'o de ne'est'ant'a'j afer'o'j est'as gajn'ebl'a nur'e mal'util'o, ĉar ni mem viv'as en la est'ant'a mond'o.

Mi long'e cerb'um'is pri ekzempl'o de distr'o, kiu eĉ el la vid'punkt'o de la kazoo ne est'us akuz'ebl'a. Fin'e mi menci'is la ŝak'lud'o'n, kiel la distr'o'n de la anim'o, kiu al neni'u est'ig'as mal'util'o'n.

Mi desegn'is la ŝak'tabul'o'n, post'e sur mal'grand'a'j paper'pec'o'j la figur'o'j'n, kaj mi klar'ig'is la regul'o'j'n, kio — mi emfaz'as, — est'is mal'facil'eg'a task'o. Neniam mi hav'is tiel ne'instru'ebl'a'n lern'ant'o'n. Kiam mi klar'ig'is jam tri foj'o'j'n, ĉe la kvar'a li de'nov'e demand'is:

— Sed kio est'as la cel'o?

— El'met'i la reĝ'o'n de la kontraŭ'ul'o — mi dir'is kaj komenc'is de'nov'e klar'ig'i.

Fin'e, post mult'a'j ŝultr'o'lev'ad'o'j, li konsent'is lud'i. Mi antaŭ'e'n'paŝ'is per peon'o kaj fingr'o'montr'is, ke nun sekv'as li. Li simpl'e pren'is mi'a'n reĝ'o'n, met'is ĝi'n flank'e'n de la tabul'o kaj demand'mien'e mi'n al'rigard'is.

— Kaj kia'n senc'o'n nun ĝi hav'as? — li demand'is stult'mien'e.

Mi koler'em'e ĝi'n re'met'is.

— Tio ne ebl'as tiom simpl'e!

— Vi vid'as, ke ĝi ebl'as!

— Sed vi dev'as plen'um'i la regul'o'j'n! Tia'manier'e ĝi kompren'ebl'e ne hav'as senc'o'n. Se vi lud'as laŭ'regul'e, vi vid'os ĝi'a'n senc'o'n.

Ni komenc'is de'nov'e la lud'o'n, kaj mal'facil'e ni eĉ fin'is ĝi'n. Natur'e mi venk'is.

— Kaj nun? — li demand'is.

— Nun mi est'as la venk'int'o.

— Kio est'as tio?

— Mi gajn'is.

Long'e li pens'ad'is. Evident'e li ankoraŭ nun ne kompren'is.

— Kaj kio est'as tio? — ek'voĉ'is fin'e.

— Ke mi venk'is.

— Vi klar'ig'as unu vort'o'n per la ali'a, kio'n vi ver'ŝajn'e bezon'as tial, ĉar neni'u el ili ambaŭ hav'as rilat'o'n al la real'o.

Li ne kapabl'is kompren'i, kial ni far'is — laŭ li'a'j vort'o'j — tiel long'e kaj artifik'e la neni'o'n, kiu eĉ tiam ne hav'us senc'o'n, se mi est'us jam komenc'e el'met'int'a li'a'n reĝ'o'n. Kaj li konklud'is, ke ankaŭ ni'a tut'a privat'a kaj publik'a viv'o dev'as konsist'i el komplik'ad'o de la neni'o, ĉar ni'a'j'n ag'o'j'n direkt'as imag'it'a'j idol'o'j. Se ni valor'ig'as la neni'o'n kiel real'aĵ'o'n, el tio pov'as el'kresk'i nur mizer'o, konflikt'o'j kaj akumul'iĝ'o de kaziaj afer'o'j, kiu'j ĉiu'j de'ven'as ver'ŝajn'e el la mal'san'o, kiu'n mi nom'as anim'o kaj sentiment'o, kaj kiu ni'n re'ten'as de la kre'ad'o.

Mi'n aflikt'is la arogant'a ton'o kaj mi kontraŭ'dir'is, ke ĝust'e la anim'o est'as la nask'int'o de la kre'it'aĵ'o'j. Tiu est'as, kiu ni'n flug'ig'as, tiu la hom'o'j'n supr'e'n'lev'as de la griz'a hum'o kaj instig'as al kre'ad'o.

Argument'e mi menci'is la pentr'ad'o'n, laŭd'ant'e la rav'a'n grandioz'ec'o'n de Mona Liza, la katedral'o'j'n, skulpt'aĵ'o'j'n, la tomb'a'j'n monument'o'j'n, ornam'a'j'n marmor'front'o'j'n de la publik'a'j palac'o'j, sed li obstin'e ripet'ad'is.

— Ĉio ĉi tio pruv'as, ke vi for'uz'as vi'a'n energi'o'n de la kre'ant'a labor'o, ĝi el'balanc'as kaj flankenreligas ĝi'n. Nur tio'n mi ne kompren'as, kiel vi pov'as nom'i flug'il'o la jug'o'n, kiu mal'help'as vi'n en la facil'a tra'viv'o de la viv'o, kiu pel'as vi'n al erar'voj'o'j, al la labirint'o'j de problem'o'j kaj al sen'senc'a'j konflikt'o'j? Ĉi tiu ŝarg'o ne nur ne lev'as, sed vi'n mal'help'as en la progres'o kaj vi'n prem'as mal'supr'e'n, sed ne al la ter'o, kiu est'as la sol'a, ver'a teren'o de la viv'o, sed sub la ter'o'n, kie vi ŝancel'iĝ'ad'as en la mal'lum'o kaj ne pov'as el'grimp'i al la simpl'a, sun'lum'a real'o. Ties rezult'o est'as la mult'a'j sort'bat'o'j, mal'am'o, mizer'o, beletr'ist'ik'o, ne'cert'ec'o, donac'o, sub'prem'o, am'o, mensog'o, pentr'aĵ'o'j kaj ĉiu'j tiu'j viv'ŝarĝ'o'j, kiu'j'n vi rakont'is.

Kaj mi'a'n tut'a'n rakont'o'n li rigard'is nur dokument'o pri tio, ke la sol'a manier'o tra'viv'i la viv'o'n est'as la kazoo, la kun'labor'a help'o, kiam ĉiu labor'ant'e por unu komun'a cel'o, dediĉ'as si'a'n viv'o'n al la komun'o.

— Ĉi tio'n — li daŭr'ig'is, — vi natur'e sign'as per am'o si'n'ofer'o kaj per ali'a'j strang'a'j, kun la real'o ne kun'lig'it'a'j vort'o'j, kvankam tiu'j vort'o'j est'as unu'e ne'est'ant'a koncept'o'j, du'e, ili'a'j rezult'o'j est'as rekt'a kontrast'o de la seren'a kazoo, kiu est'as la sol'a manier'o de la real'a util'o kaj kiu'n vi ne kon'as.

Ĉi tiu'n akuz'o'n mi jam absolut'e ne pov'is las'i sen refut'o. Mi deklar'is, ke en mi'a patri'o ĉiu ŝtat'an'o dediĉ'as si'a'n viv'o'n al unu komun'a cel'o, ĉar ĉiu sci'as, ke per la perd'o de la patri'o perd'iĝ'os ĉio. Mi menci'is kiel la plej grandioz'a'n ekzempl'o'n de la komun'ec'a ide'o la arme'o'n, rakont'ant'e la batal'o'j'n de ni'a'j pra'ul'o'j, per kiu'j ili fond'is la nun'a'n mond'hegemoni'o'n de mi'a patri'o.

Zatamon dum iom da temp'o atent'e mi'n aŭskult'is, sed sur li'a vizaĝ'o pli kaj pli vid'ebl'iĝ'is ia'spec'a mal'trankvil'o kaj fin'e ek'star'ant'e li deklar'is, ke la hodiaŭ'a lern'ad'o ver'ŝajn'e tro'ŝarĝ'is mi'a'n cerb'o'n, ĉar mi jam eĉ ne pov'as kompren'i li'a'j'n vort'o'j'n, kaj mi'a'j last'a'j vort'o'j jam ne nur al la real'o ne hav'as rilat'o'n, sed eĉ inter si ne hav'as inter'lig'o'n.

Sed mi ne las'is mi'n ek'halt'i. De'nov'e mi komenc'is klar'ig'i al li la majest'a'n task'o'n defend'i la patri'o'n. Fin'e mi sukces'is kompren'ig'i, ke trov'iĝ'as okaz'o'j, kiam la civit'an'o dev'as ofer'i si'a'n viv'o'n por viv'a'n ten'i la patri'o'n.

Post tio li demand'is, kio est'as la patri'o.

Mi dir'is, ke ĝi est'as la komun'o, do la sum'o de la civit'an'o'j. Sed tiam li jam mi'a'j'n komenc'a'j'n vort'o'j'n ne kompren'is kaj demand'is, kiel ni pov'as viv'i sum'e kaj komun'e tiel, ke ni unu'op'e ĉiu'j mort'as.

Mi sen'esper'iĝ'e, man'sving'is, el kio li konklud'is, ke mi dev'as est'i tre lac'a.

Li intenc'is for'ir'i. Van'e mi asert'is, ke ĉio, kio'n mi rakont'is, est'as plen'e konform'a al la real'a viv'o. Van'e mi asert'is, ke ankaŭ mi profesi'as per la kurac'ad'o de vund'o'j kiu'j'n antaŭ'e far'is ali'a'j, li respond'is, ke mi'a'j vort'o'j far'iĝ'as pli kaj pli kontraŭ'dir'a'j, kaj mi nepr'e observ'is i'o'n mal'preciz'e en mi'a patri'o.

Mi plen'fort'e insist'is re'ten'i li'n. Mi promes'is al li ĉio'n klar'ig'i, kaj tiam li nepr'e kompren'os mi'n.

Zatamon re'sid'iĝ'is.

— Sed kial vi ĉio'n ĉi far'as? — li demand'is.

— Ĉar ni kapabl'as sent'i.

— Ni hav'as la sam'a'j'n sent'organ'o'j'n, kiel vi kaj tamen ni ne far'as.

— Ĉar vi sent'as la lum'o'n, varm'o'n, voĉ'o'n, sed la beat'o'n ne.

— Kio est'as do tio, kio'n vi nom'as beat'o?

— La kontent'iĝ'o de la anim'o.

— Do tio'n ke la anim'o sat'iĝ'as?

— I'a'n tia'spec'a'n afer'o'n.

Li ek'cerb'um'is.

— Ĉu vi'a anim'o sat'iĝ'is dum ni'a ŝak'lud'o?

— Ho jes, ĉar mi venk'is. Nu, vi ekzempl'e ne sent'as la ĝoj'o'n en tia afer'o.

— Kaj kiel vi sukces'as far'i, ke ambaŭ lud'ant'o'j venk'u?

Malgraŭ mi'a deprim'it'a humor'o mi ek'rid'et'is.

— Kiel vi imag'as tio'n? Lud'o est'as por ke ni ĝi'n lud'u ne por, sed kontraŭ unu la ali'a.

— Kaj ĉu la mal'venk'ant'a lud'ant'o est'as ankaŭ beat'a?

— Tut'e ne. Tiu est'as mal'beat'a. Sed ali'okaz'e ankaŭ li pov'as est'i venk'ant'o.

— Kaj kial mal'beat'ig'i la du'on'o'n de la lud'ant'o'j?

Ĉi demand'o — sincer'e konfes'ant'e — iom'e konfuz'is mi'n, kaj mi dev'is fort'e koncentr'ig'i mi'a'j'n pens'o'j'n por kompren'ig'i la situaci'o'n.

— La afer'o est'as jen'a — mi komenc'is. — La beat'o signif'as al la anim'o ia'spec'a'n energi'o-akir'o'n kaj kiel ĉiu energi'o, eĉ tiu de'ven'as el ia nivel-diferenc'o: el la sukces'o'j, kiu'j'n akir'is mi kaj ne ali'ul'o'j.

— Eksplik'u tio'n pli kompren'ebl'e!

Por klar'ig'i mi menci'is al li la kutim'a'j'n orden'o'j'n ĉe la milit'ŝip'ar'o, mi rakont'is pri la potenc'o de la faraon'o'j, pri la trezor'o'j de la maharaĝ'o'j, kaj post'e mi ekzempl'ig'is ankaŭ la poŝt'mark-kolekt'ad'o'n.

— Kaj nu, — mi dir'is fin'e, — kia'n senc'o'n hav'us la orden'o'j, se sur ĉiu'j brust'o'j pend'us la sam'a'j orden'o'j? Kio bon'fart'ig'us la hind'a'n maharaĝ'o'n, se ĉiu hav'us tut'e sam'kvant'a'n diamant'o'n aŭ la poŝt'mark-kolekt'ant'o'n, se ĉiu hav'us Maŭritius-poŝt'mark'o'n?

Li kap'ne'is.

— Ŝajn'as, por la beat'o neces'as la mal'beat'o ne de unu hom'o, sed tiu de tre mult'a'j.

— La beat'o, kiel energi'o, est'as proporci'a kun la akir'it'a nivel'o, kiu est'as mezur'ebl'a nur per la situ'a rilat'o al tiu de ali'a'j. La ul'o est'as des pli beat'a, super ju pli mult'a'j'n hom'o'j'n li lev'iĝ'as, kaj tiu tut'e ne est'as aliel imag'ebl'a. Sed ĝust'e la dezir'o de la beat'o est'as la risort'o, kiu ni'n instig'as al kre'ad'o kaj labor'o. Sen tiu ni eĉ nun grimp'ad'us sur la arb'o'branĉ'o'j, kiel antaŭ jar'mil'o'j.

Li deklar'is ankaŭ tio'n tut'e ne'kompren'ebl'a kaj konklud'is, ke la beat'o est'as ankaŭ ne'ating'ebl'a fantom'o.

— Ĉar, — kiel li dir'is, — sekv'as el la esenc'o de la afer'o'j, ke super ĉiu'j'n hom'o'j'n pov'as lev'iĝ'i maksimum'e unu hom'o, do la ceter'a'j est'as mem'kompren'ebl'e ĉiu'j mal'beat'a'j.

Li esprim'is la opini'o'n, ke la beat'o eĉ ne pov'as ekzist'i, ĉar, se ĝi ekzist'us, ĝi jam ĉes'us est'i.

— Kiel kompren'i tio'n? — mi demand'is.

— Ĉiu'j vi'a'j fiks'a'j ide'o'j ĉes'as ekzist'i en la minut'o de la efektiv'iĝ'o, kaj vi'a'j imag'it'a'j cel'o'j, — kiu'j'n vi kutim'as nom'i kultur'a'j klopod'o'j — diferenc'as de la real'a'j cel'o'j ĝust'e laŭ tia esenc'o. La mal'sat'ul'o sufer'as nur tiom long'e kiam li est'as mal'sat'a, sed sat'iĝ'int'e li sent'as feliĉ'o'n, kaj li'a'n feliĉ'o'sent'o'n ne mal'alt'ig'as la fakt'o, se ali'ul'o'j ankaŭ sat'iĝ'is, ĉar la stomak'o'n kontent'ig'as ne la mal'sat'o de ali'a'j, do, ne la koncept'o de la nivel'diferenc'o, sed la materi'a real'ec'o de la sat'iĝ'o. Sed vi'a anim'o nutr'iĝ'as nur el la mal'sat'o de ali'a'j. La admiral'o far'iĝ'us mal'beat'a, se ĉiu far'iĝ'us admiral'o kaj la poŝt'mark-kolekt'ant'o for'brul'ig'us si'a'n kolekt'aĵ'o'n, se iu bon'intenc'a reg'ist'ar'o, — kiu intenc'us akir'i ĝeneral'a'n beat'o'n, — sukces'us don'i al ĉiu'j civit'an'o'j Maŭritius-poŝt'mark'o'n. Sam'e, kiel la ĝeneral'ig'o de la am'o signif'us ties ĉes'o'n kaj ties trans'form'iĝ'o'n al la kazoo, sam'tiel ĉes'us la beat'o, se ĉiu pov'us ating'i ĝi'n. Ĝust'e tial est'as sen'frukt'a la klopod'o de vi'a'j filozof'o'j por el'pens'i la ŝtat'o'n de la komun'a beat'o. Do, ĉu est'as imag'ebl'a tia'spec'a afer'o, kiu est'as nur ĝis ĝi ne est'as?

Mi intenc'is inter'romp'i li'a'j'n vort'o'j'n, sed li daŭr'ig'is:

— Sed ni pri'pens'u, ĉu en'tut'e material'e pov'as est'i kontent'ig'ebl'a'j la kultur'a'j bezon'o'j? Nom'e, la klopod'o de vi'a anim'o est'as neniam la help'o, sed la el'rab'ad'o de ali'a'j, ĉar nur tiu don'as nivel'diferenc'o'n. Sed la stomak'o de vi'a anim'o est'as tru'hav'a sak'o, kies plen'ig'o ne est'as ebl'a. La ampleks'o de ni'a real'a stomak'o est'as strikt'e difin'it'a. Ne pov'as en'iĝ'i pli, ol difin'it'a kvant'o de manĝ'aĵ'o kaj la tro'ŝarĝ'o de la stomak'o est'as sam'e dolor'a, kiel la mal'sat'o. Ni mal'bon'fart'as sam'e en la varm'o, pli ol du'dek'kvar celsius-grad'o'j kaj mal'pli ol dek'ok grad'o'j, sed vi'a'j kultur'bezon'aĵ'o'j ne hav'as, supr'a'n lim'o'n. Se vi'a'j reĝ'o'j vetur'as en or'a'j kaleŝ'o'j kaj port'as diamant'ornam'a'j'n vest'aĵ'o'j'n (kio est'as jam per si mem ne'neces'a), ili tamen ne permes'as al la popol'o uz'i si'a'n rest'int'a'n labor'energi'o'n por la bon'fart'o de la fizik'a ekzist'o de la popol'o mem, sed ili konstru'ig'as piramid'o'j'n por si mem, aŭ milit'ir'as kontraŭ la ali'a'j popol'o'j por sub'jug'ig'i ili'n kaj mizer'ig'i ili'n al la cel'o de la nivel'a diferenc'o. La anim'o instig'as vi'n ĉiam nur por pied'prem'i kaj ne por help'i unu la ali'a'n kaj eĉ pli: tut'e sen'cel'e, ĉar la cel'o est'as ja ne'ating'ebl'a.

— Vi nom'as la beat'o'n ia'spec'a sat'iĝ'o. Do, nur la korp'a sat'iĝ'o est'as ating'ebl'a, sed tio des pli perfekt'e. Se tiu est'us vi'a viv'cel'o, super-flu'iĝ'us ĉe vi la juĝ'ist'o, polic'ist'o, soldat'o, kaj la var'o'j pov'us est'i ekspon'at'a'j sen'gard'e en la magazen'o'j al laŭ'plaĉ'a bezon'o, ĉar por kazoa hom'o hav'as neni'a'n senc'o'n el'uz'i la labor'fort'o'n de ali'a'j por kre'i al si mem super'flu'a'j'n objekt'o'n kaj tiel mal'pli'ig'i la fort'o'j'n, kiu'j kre'as la neces'a'j'n objekt'o'j'n.

— Iam vi asert'is, — li daŭr'ig'is — ke la mon'o cert'ig'as la just'a'n divid'o'n de la var'o'j. Tut'e mal'e: oni dev'as cert'ig'i nur la ne'just'a'n divid'o'n de la var'o'j per la antaŭ'a divid'o de la aĉet'il'o. La real'a'j cel'o'j est'as facil'e ating'ebl'a'j sen la per'fort'a regul'ad'o de la divid'o, ĉar ni'a'j korp'a'j viv'cel'o'j est'as ver'e mal'grand'a'j, nur la fantom'o de la beat'o de la anim'o pel'as vi'n al inter'batal'aĉ'o'j. La anim'o est'as la baz'a kaŭz'o de la sen'ĉes'a rab'ad'o kaj batal'o.

Mi ne vol'is las'i sen'voĉ'e ĉi fals'a'n aspekt'ig'o'n de la anim'o kaj kontraŭ'dir'is, ke ni pov'as ating'i la anim'a'n beat'o'n ne nur per la lev'iĝ'o super ali'a'j'n, sed ankaŭ per la mem'humil'iĝ'o kaj per la rezign'o je la ter'a bon'fart'o. Por ekzempl'o mi menci'is la buda'ism'o'n, kiu klopod'as ĝust'e por komplet'e venk'i la materi'a'j'n dezir'o'j'n. Mi menci'is la jog'an'o'j'n, kiu'j ne port'as lan'a'n vest'aĵ'o'n, kaj ili pov'as ĝis semajn'o'j rest'i sen nutr'iĝ'o, dum ili supr'e'n'lev'iĝ'as per la flug'il'o'j de la anim'o de sur ĉi dezir'ŝarĝ'at'a ter'o al ĉiel'a'j sfer'o'j.

— Mi ne pri'mir'as — li respond'is, ke la anim'o est'as tiom konfuz'a kaj en si mem dis'harmoni'a afer'o, tiom pli ne, ĉar inter Ia beat'o de la maharaĝ'o'j kaj jog'an'o'j konstat'as diferenc'o'n nur vi, kiu'j kred'as est'i kontraŭ'tez'o'j ankaŭ la am'o kaj mal'am'o.

Daŭr'ig'e li deklar'is, ke est'us pli bon'e, se la jog'an'o ne flug'et'ad'us, sed li rest'us sur la ter'o kaj sen'ĝen'e nutr'iĝ'us per la viand'o de la sankt'a bov'in'o. Ĉar, — kiel li dir'is, — neni'a flug'et'ad'o pov'as ŝanĝ'i ni'a'n fizik'a'n ekzist'o'n, kaj el la vid'punkt'o de la kazoo est'as sam'e mal'util'e, ĉu ni kripl'ig'as ni'a'n propr'a'n korp'o'n aŭ tiu'n de ali'a'j, ĉar ĉiu'j korp'o'j est'as konform'a'j kaj real'a'j.

— La fakt'o, — li daŭr'ig'is, ke la anim'o pel'as vi'n super aŭ sub ali'a'j'n, pruv'as, ke ĝi ne est'as por la egal'pez'o kaj harmoni'o, sed ĝust'e el tiu'j, kiu'j vi'n mal'ekvilibr'ig'as.

Li trov'is karakteriz'a, ke maharaĝ'o'j viv'as ĝust'e tie, kie la anim'o'j de la jog'an'o'j flug'et'as en la alt'o, dum ili mal'sat'as kaj ili'a'j'n korp'o'j'n mord'ad'as pedik'o'j.

— Ni'a korp'o konsist'as el atom'o'j — li ripet'ad'is — kaj tiu'n fakt'o'n ne pov'as ŝanĝ'i ia ajn anim'a flug'et'ad'o. Por kazia intenc'o ebl'e ni pov'as imag'i, ke ni bezon'as ne aer'o'n kaj nutr'aĵ'o'n, sed mal'sat'o'n kaj diamant'o'j'n, eĉ pov'as ating'i renvers'iĝ'o'n de ni'a ĝoj'o al kontraŭ'natur'a stat'o, kio'n vi prav'e nom'as beat'o por disting'i ĝi'n de la laŭ'natur'a ĝoj'o, sed tamen vi ne pov'as ali'form'ig'i vi'a'n pulm'o'n kaj digest'a'j'n organ'o'j'n. Sed tio tut'e ne neces'as, ĉar la postul'o'j de ni'a natur'o est'as tre facil'e kontent'ig'ebl'a'j, dum la kre'ad'o de la diamant'o, piramid'o kaj or'a kaleŝ'o est'as eg'e mal'facil'a, kaj ni pov'as ĝi'n far'i nur por la mal'util'o de ni'a pulm'o kaj stomak'o.

Li pov'is trov'i neni'a'n diferenc'o'n inter la viv'o'j de la maharaĝ'o kaj de la jog'an'o'j. Li nom'is ambaŭ mal'san'a'j.

— Do, kiel vi opini'as en'tut'e pri la anim'o — mi demand'is, ĉar la disput'o iom tro'long'iĝ'is, kaj mi jam intenc'is aŭd'i la konciz'a'n rezult'o'n.

— La anim'o est'as mal'san'o, ĉar ĝi star'as disonanc'e al la korp'o. Ĝis kiam vi ne pov'as la korp'o'n biologi'e trans'form'i kaj akord'ig'i al ĝi. La anim'o ĉiam okaz'ig'os nur vi'a'n ruin'iĝ'o'n.

Dum kelk'a'j moment'o'j mi lukt'is kun mi mem, mi intenc'is respond'i koler'e, kvankam mi sci'is, ke mi neni'o'n ating'os per tio. Ke mi tamen sukces'is mi'n brid'i, tio est'is dank'ebl'a nur al tio, ke mi ek'konsci'is, ke ni'a disput'o jam flank'e'n'iĝ'is de la tem'o, kaj pri la plej grav'a demand'o eĉ nun mi ne ricev'is inform'o'n.

Li jam est'is ĉe la pord'o, kiam mi post'kri'is, ke mi dezir'as ricev'i respond'o'n nur pri unu demand'o.

Zatamon si'n turn'is, kaj mi demand'is:

— Respond'u: kio sub'ten'as en vi la kazoan spirit'o'n? Se ĉe vi ne est'as just'o'far'o, leĝ'o, eduk'ad'o, kio tamen sub'ten'as tio'n, kio'n vi nom'as kazoo kaj ekvilibr'o?

— Kio sub'ten'as la ekvilibr'o'n? La ekvilibr'o mem. Nur diferenc'a'j pez'o'j ek'balanc'as la pez'il'o'n!

Do, li intenc'as de'nov'e evit'i la respond'o'n! Kaj per tiom facil'a aforism'o! Tiu obstin'ec'o iom post iom vek'is en mi la suspekt'o'n, ke li ebl'e ja ne est'as ne'kompren'em'a kiel li ŝajn'ig'as, sed li kaŝ'as antaŭ mi zorg'e ferm'it'a'j'n sekret'o'j'n. Sed mi jam decid'is ne las'i al li el'glit'o'n. Li nepr'e dev'as respond'i al mi'a demand'o aŭ deklar'i, ke li ne vol'as mal'kaŝ'i la sekret'o'n.

— Ĉu vi em'as respond'i al mi'a demand'o, aŭ ne? — mi don'is al li la rekt'a'n demand'o'n.

— Kio'n vi esenc'e ne kompren'as?

— Mi ne kompren'as ĉi tiu'n perfekt'a'n kun'labor'o'n! Ĉi tie neni'u hav'as devi'ant'a'n, individu'a'n cel'o'n. Kiel est'as imag'ebl'a la sen'leĝ'a leĝ'o, la sen'moral'a moral'o? Kie est'as la fort'o, kiu cert'ig'as la cirkul'ad'o'n laŭ la orbit'o'j?

— Mi ne sci'as — li respond'is, — kiel ebl'as tio'n demand'i. Kio ig'as la planed'o'j'n rond'ir'i laŭ elips'a'j orbit'o'j? Ĉu ne la planed'o'j mem, kies mas-gravit'o efik'as tiel?

Post'e li parol'is pri tio, ke ankaŭ la gravit'ad'o ne est'as io mem'star'a, sed ĝi est'as la planed'o mem, sekv'e ĉio, kio okaz'as, tial okaz'as tiel, ĉar ĉio, kio est'as, ekzist'as. Post'e li daŭr'ig'is:

— Fort'o est'us nur bezon'at'a, se ni vol'us ŝanĝ'i la orbit'o'j'n, ĉar fort'o'n bezon'as nur la el'balanc'ig'o de la ekvilibr'a stat'o. Ĉi tiu'n fort'o'n efik'as ĉe vi la anim'o. Vi rigard'as la kazoon ŝtal'fort'a leĝ'o de la kun'labor'o kaj esplor'as la leĝ'don'ant'o'n, kvankam ĝi simpl'e nur est'ad'as. Komplet'a ord'o pov'as de'ven'i nur de io est'ant'a per si mem, ĉar tio'n cert'e plen'um'as ĉiu afer'o. En la fizik'o tiu'n oni nom'as “la voj'o de la plej mal'grand'a kontraŭ'star'o”, kia est'as ekzempl'e la perpendikl'o por la liber'e fal'ant'a substanc'o. Ĉiu leĝ'don'o est'as per si mem mal'util'a inter'ven'o, kiu signif'as de'balanc'iĝ'o'n, ĝerm'o'n de erar'o'j kaj ne'cert'ec'o'n, do: kazion.

— Ebl'e ni ne parol'u per kosm'a'j metafor'o'j, — mi dir'is, — ĉar tio de'flank'ig'as ni'a'n diskut'o'n. Mi dezir'as inform'o'j'n pri vi'a soci'a sistem'o.

— Vi parol'as, kvazaŭ la hom'o ne est'us er'o de la kosm'o. Laŭ vi la real'o est'as metafor'o kaj mi jam tut'e ne mir'as, ke invers'e vi rigard'as vi'a'j'n ne'est'ant'a'j'n problem'o'j'n est'ant'a'j real'aĵ'o'j.

— Kiel kompren'i tio'n? Ĉu vi ebl'e vol'as per tio dir'i, ke la gravit'ad'o kaj la kazoo...

— Jes, ili sam'as. Ankaŭ la hom'o viv'as en la kosm'o, do la kazoo ne est'as leĝ'o aŭ kutim'o, sed la real'o mem de la kosm'o, kun kiu ĝi esenc'e ident'as. Ĉio kio ekzist'as en la mond'o ekzist'as laŭ la kazoo, ĉar la kazoo est'as la ĝeneral'a real'o. Kio est'as ekster ĝi, tio ne ekzist'as, ĉar ĝi est'as kazio, kiu est'as la ne'est'o.

Long'e mi pens'ad'is pri li'a'j vort'o'j. Dec'e al korekt'a ĝentil'hom'o, tiu'j'n mi vol'is ne refut'i, sed kompren'i. Mi de'nov'e tra'pens'ad'is ĉiu'j'n li'a'j'n fraz'o'j'n, sed ju pli mi cerb'um'ad'is, des pli konfuz'a'j ili ŝajn'is al mi.

Fin'e mi dev'is konvink'iĝ'i, ke ili'a'j doktrin'o'j est'as nur'e kripl'a'j sen'senc'aĵ'o'j, tut'e ne'kompren'ebl'a'j por la logik'a, angl'a pens'manier'o, kaj mi pov'as asert'i, ke ĉiu kultur'it'a civit'an'o de mi'a patri'o est'us konklud'int'a la sam'o'n.

El la tut'a konversaci'o mi ek'kon'is nur, kio mank'as ĉe ili kaj al kio ili est'as sen'kapabl'a'j. Eg'e mal'mult'e por kompren'i la sekret'o'n de la hina viv'o.

Mi decid'is provizor'e rezign'i pri la esplor'o, konfid'ant'e la solv'o'n de mi'a'j problem'o'j al la temp'o kaj al mi'a'j person'a'j spert'o'j.

Ses'a Ĉapitr'o

Iu'tag'e Zatamon komunik'is al mi, ke mi jam ver'ŝajn'e lern'is sufiĉ'e kaj mi pov'as far'iĝ'i valor'a an'o de la hina soci'o. Li rimark'is, ke kvankam la struktur'o de mi'a cerb'o ŝajn'as ne sufiĉ'e klar'a kaj ver'ŝajn'e la perfekt'ec'o'n por la komplet'ec'o de la viv'o kiel stat'o'n mi ne ating'os, tamen mi pov'as far'iĝ'i util'a an'o, se mi klopod'os pri la praktik'a viv'o.

Li menci'is, ke li okup'iĝ'is pri kelk'a'j cert'a'j behinoj, kiu'j, kvankam ili mal'hav'is la kazoan stat'o'n, tamen pov'is plen'um'i la task'o'n de la viv'o. Ili kompren'ebl'e ŝancel'iĝ'ad'is en si'a'j ag'o'j, ĉar ili'a cerb'o mal'hav'is la natur'a'n kompas'o'n, sed la lern'it'a'j metod'o'j tamen form'is tiel ili'a'j'n ag'ad'o'j'n, ke la ne'kurac'ist'a laik'o ne pov'is rimark'i la organ'a'n mank'o'n, simil'e, kiel la surd'mut'ul'o el'lern'as la parol'o'n el la lip'o'j de ali'a'j, kvankam la voĉ'o'n, kiu'n tiu el'buŝ'ig'as, li neniam tra'viv'as laŭ'esenc'e.

Do, li komunik'is ke mi jam pov'as for'las'i la hospital'o'n kaj komenc'i la viv'labor'o'n.

Do mi est'is for'send'it'a kaj mi ek'trem'is pro mi'a est'ont'o. Mi star'is sen'konsil'e, kaj mi demand'is, kio'n mi dev'as far'i. Mi ja ne pov'as sci'i, kie est'as bezon'at'a labor'ul'o, kie mi pov'as hav'i posten'o'n.

Sed li respond'is, ke mi ir'u tie'n, kie'n mi vol'as, kaj ne dezir'u direkt'ad'o'n. Ĉiu mem sci'as plej bon'e si'a'n kapabl'o'n kaj en'miks'iĝ'i en la afer'o'j'n de la ali'a'j est'us kazi.

Li'a'j vort'o'j mi'n ja tut'e ne trankvil'ig'is; kontraŭ'e, mi'n plen'ig'is la plej grand'a ne'cert'ec'o. En mi'a patri'o ĉiu diplom'o de ĉiu lern'ej'o hav'as fiks'e difin'it'a'n valor'o'n, la civit'an'o preciz'e sci'as, al kiu posten'o ĝi rajt'ig'as, kiu est'as la ĉef'ul'o de tiu ofic'ej'o kaj kiu inter'rilat'as amik'e kun tiu el si'a'j amik'o'j. Ĉio hav'as difin'it'a'n kaj klar'a'n voj'o'n; sed kio'n mi komenc'u ĉi tie, en la land'o de la anarki'o, el'ĵet'it'e al la ne'cert'ec'o?

La unu'a problem'o est'is la loĝ'ad'o. Ĉar la metod'o'n akir'i manĝ'aĵ'o'n mi jam sci'is, sed pri la loĝ'cirkonstanc'o'j mi eĉ pal'a'n ide'o'n ne hav'is.

For'las'int'e la hospital'o'n, mi long'a'n temp'o'n vag'ad'is en la ĉirkaŭ'aĵ'o, post'e mi ir'is en la arb'ar'o'n, sed de tie la mal'varm'et'a aer'o mi'n re'pel'is.

Fin'e, kolekt'int'e mi'a'n tut'a'n energi'o'n, mi en'paŝ'is iu'n dom'o'n. Mi intenc'is pet'i iu'n loĝ'ant'o'n, ke li don'u al mi lok'o'n por unu nokt'o. La hinoj est'as facil'e gast'ig'em'a'j (gast'am'a'j oni ver'e ne pov'as ili'n nom'i) kaj esper'ebl'e mi sukces'os akir'i tra'nokt'ej'o'n, kiel mi jam sukces'is ĉe mi'a al'ven'o ĉi tie'n.

Mi mal'ferm'is ĉiu'n pord'o'n. Tiu'j est'is kompren'ebl'e sen serur'o'j, kaj ĉe mi'a en'paŝ'o la loĝ'ant'o'j eĉ ne turn'is si'n al mi. Ili neniu'n pri'atent'as, ĝis la ven'int'o ek'parol'as. La koncept'o'n de la ne'dezir'ind'a gast'o ili sam'e ne kon'as kiel tiu'n de la dezir'ind'a.

La unu'a, al kiu mi en'paŝ'is, est'is leg'ant'a. Mi ne vol'is li'n ĝen'i. La du'a jam sen'vest'e kuŝ'is en la lit'o. En du loĝ'ej'o'j mi neniu'n trov'is hejm'e. Fin'e la tri'a'n mi pet'is don'i tra'nokt'ej'o'n.

— Kial? — li demand'is. — Ĉu ne est'as ne'okup'it'a loĝ'ej'o?

— Ĉu est'as? — mi demand'is interes'iĝ'e.

— Mi ne pov'as sci'i. Rigard'u mem.

— Do, kiu registr'as la loĝ'ej'o'j'n?

— Neni'u — li respond'is kaj for'turn'is si'n.

Se mi montr'us mi'a'n bel'o'hin'a'n legitim'aĵ'o'n, ebl'e mi est'us ricev'ant'a inform'o'n, sed mi ne tro kuraĝ'is per ĝi demonstraci'i, ĉar mi est'is las'it'a liber'a, kiel util'a an'o de la soci'o kaj, kiel posten-kandidat'o, mi ne vol'is montr'ad'i, kio'n mi ne sci'as. Mi dev'as viv'i el mi'a energi'o, do mi dev'as el'lern'i ĉio'n per mi mem.

Mi sen'vort'e turn'iĝ'is kaj tra'ir'is la tut'a'n dom'o'n.

Nu, ĉiu loĝ'ej'o hav'is loĝ'ant'o'n, aŭ la ekip'aĵ'o montr'is, ke ĝi est'as loĝ'at'a. Fin'e, en la du'a etaĝ'o, sur la pord'o mi trov'is slip'o'n:

“Mi trans'loĝ'iĝ'is”.

Mi mal'ferm'is la pord'o'n. Ankaŭ tie ĉi ĝi est'is ne'ŝlos'it'a.

Mi ĉirkaŭ'rigard'is, sed ĉio montr'is, ke ĝi est'as tamen loĝ'at'a. Ĉiu mebl'o, la seĝ'o'j, la lit'o est'is en si'a'j lok'o'j. Jen, la lamp'o, la telefon'o, ĉio la sam'a kiel ali'lok'e kaj, kiel en mi'a unu'a tra'nokt'ej'o. Sed tiam kio'n signif'as la slip'o?

Mi turn'iĝ'ad'is embaras'it'e. Sed, ĉar mi provizor'e neniu'n vid'is, mi el'turn'is la lit'o'n el la mur'o, kiu jam est'is pret'ig'it'a por en'lit'iĝ'o kaj mi de'met'is mi'a'j'n vest'o'j'n. Post'e mi ir'is en la ban'ĉambr'o'n por mi'n ban'i en varm'a akv'o, ĉar mi iom mal'varm'iĝ'is en la arb'ar'o.

Jam est'is mal'fru'a vesper'o, mi ankoraŭ atend'is la dom'mastr'o'n dum du'on'hor'o, sed mi far'iĝ'is tre dorm'em'a kaj ek'dorm'is.

Nur post tag'o'j evident'iĝ'is, ke la loĝ'ej'o fakt'e ne hav'as dom'mastr'o'n kaj ili ĝust'e tial sur'pord'ig'as la slip'o'n, ĉar ceter'e neni'u pov'us disting'i la loĝ'at'a'n kaj ne'loĝ'at'a'n ĉambr'o'n.

Maten'e mi preciz'e tra'stud'ad'is la ĉambr'o'n.

Krom la jam kon'at'a'j aparat'o'j mi ek'vid'is kelk'a'j buton'o'j'n sur la mur'o. Ĉiu hav'is sur'skrib'o'n. Unu funkci'ig'is la varm'o-regul'il'o'n, ali'a mov'is la fenestr'o'n. Iu buton'o hav'is la sur'skrib'o'n: “raport'o”.

Mi prem'is ankaŭ tiu'n kaj sci'vol'e ĉirkaŭ'rigard'is, sed neni'o okaz'is. Post dek sekund'o'j mal'antaŭ mi voĉ'o mi'n ek'tim'ig'is:

— En ord'o.

Mi ek'sku'iĝ'is, turn'iĝ'is, sed neni'u est'is apud mi, la megafon'o parol'is el la mur'o. Mi atend'is, kio sekv'os, sed neni'o okaz'is.

Tie'n-re'e'n ir'ant'e mi pens'ad'is pri mi'a est'ont'a sort'o. La fenestr'o'n mi de'las'is, kaj surpriz'it'e mi ek'vid'is mal'supr'e for'ŝveb'ad'i cent'o'j'n da aŭt'o'j, dum super mi serpent'is la supr'a fer'voj'o. Kaj el ĉio ĉi mi neni'o'n aŭd'is! La tut'o ŝajn'is, kiel sen'voĉ'a film'o. Dum'e mi tut'e forges'is pri la megafon'o.

Nun mal'antaŭ mi io ek'klak'is. Mi turn'iĝ'is. En la mur'o mal'ferm'iĝ'is klap'pord'et'o, el kiu etend'iĝ'is metal'cilindr'o.

Mi al'ir'is, ĝi'n ek'pren'is, post kio ĝi fal'is en mi'a'n man'o'n.

Observ'ant'e mi ek'vid'is, ke ĝi est'as mal'ferm'ebl'a.

Mal'ferm'int'e mi trov'is en ĝi du pli mal'grand'a'j'n tub'o'j'n, Unu en'hav'is lakt'o'n, la ali'a kelk'a'j'n pec'o'j'n da frukt'o. Post iom da hezit'o mi bon'apetit'e tio'n for'manĝ'is.

Ŝajn'is, ke provizor'e ĉio est'as en ord'o. Mi'a mal'agrabl'a ne'cert'ec'a sent'o trankvil'iĝ'is. Mi ja pov'as tiel viv'i ĝis iam ajn, kaj mi ne dev'as miks'ig'i inter ili, kio ŝajn'is al mi tre ne'dezir'ind'a. Oni neniam sci'as, kiam oni ofend'as inter ili la regul'o'j'n de la kazoo.

Post mi'a maten'manĝ'o mi de'nov'e ir'ad'is tie'n-re'e'n, kaj agrabl'is al mi la sent'o, ke mi pov'as viv'i sen'ĝen'e.

Sed post du hor'o'j la afer'o komenc'is far'iĝ'i iom enu'ig'a, kaj mi preskaŭ ek'ĝoj'is, kiam la pord'o mal'ferm'iĝ'is kaj en'paŝ'is hino.

Li iom surpriz'iĝ'is, kaj mi pens'is, ke la ĉambr'o tamen hav'as loĝ'ant'o'n, sed li post'e trankvil'e paŝ'is al la mur'o, el'tir'is evaku'a'n tub'o'n kaj per tiu pur'ig'is la ĉambr'o'n. La ban'ĉambr'o'n li el ali'a tub'o tra'verŝ'is per akv'o. La uj'o'n de mi'a maten'manĝ'o li re'met'is en la mur'o'n, post'e li ek'funkci'ig'is la ventol'il'o'n kaj for'ir'is.

Nun mi est'is de'nov'e ĉirkaŭ'it'a per silent'o, kaj mi daŭr'ig'is la esplor'ad'o'n.

En la mur'o, mal'antaŭ ali'a klap'pord'o, mi ek'vid'is grand'a'n tru'o'n, simil'a'n al kamen'tub'o. Mal'supr'e'n'ir'ant'e al la parter'o, mi el'trov'is ĝi'a'n destin'o'n: ĝi fin'iĝ'is en grand'a kolekt'uj'o, en kiu'n oni en'ĵet'is la mal'pur'a'j'n tol'aĵ'o'j'n kaj el kie la lav'ist'o'j ili'n ver'ŝajn'e for'port'is. Apud'e, en ŝrank'o kuŝ'is la pur'a'j tol'aĵ'o'j, el'met'it'a'j por publik'a uz'ad'o.

Re'ven'int'e al mi'a ĉambr'o kelk'a'n temp'o'n mi ripoz'is sur la lit'o; post'e enu'iĝ'int'e mi el'ir'is al la strat'o kaj tie'n-re'e'n promen'ad'is inter la griz'a'j, monoton'a'j mur'o'j kaj mal'graci'a'j arb'o'j. Tag'mez'e mi manĝ'is en iu manĝ'ej'o kaj pri'pens'ad'is, kiel mi pov'us pas'ig'i la post'tag'mez'o'n por agrabl'e el'uz'i mi'a'n liber'ec'o'n.

Mi plan'is el'vojaĝ'i al la mar'bord'o.

Al'ven'int'e mi plur'foj'e tra'ir'is la bord'a'n promen'ej'o'n, post'e mi supr'e'n'grimp'is al iu rok'o. La etern'a ond'ad'o de la sen'fin'a mar'o ig'is mi'n dorm'em'a. Do, mi dorm'is unu hor'o'n, kaj post la vek'iĝ'o de'nov'e mi'n turment'is la problem'o, kio'n far'i ĝis vesper'o.

Spirit'e mal'plen'e kaj sen'pens'e mi promen'ad'is de'nov'e unu hor'o'n, post'e mi sid'iĝ'is sur benk'o'n. Pro la enu'o mi muel'lud'is per mi'a'j haluks'o'j; tio'n mi praktik'is altern'e antaŭ'e'n kaj invers'e.

Mi oft'e rigard'is mi'a'n poŝ'horloĝ'o'n, atend'ant'e la vesper'o'n. Mi ek'promen'is kaj kalkul'ad'is mi'a'j'n paŝ'o'j'n, mezur'ant'e la distanc'o'j'n laŭ plej divers'a'j direkt'o'j, kaj mi bedaŭr'is, ke mi ne pov'is plu dorm'i.

Ver'a ĝoj'o est'is por mi, kiam mi sent'is mal'sat'o'n. La manĝ'o ĉiam est'as vari'aĵ'o. Mi re'vojaĝ'is al la urb'o, vesper'manĝ'is, post'e hejm'e'n'ir'is kaj en la tomb'a silent'o en'lit'iĝ'is.

Maten'e, post maten'manĝ'o de'nov'e ven'is la pur'ig'ist'o. Ankoraŭ pli surpriz'it'e li ek'rigard'is mi'n ol hieraŭ kaj demand'is:

— Se vi hav'as post'tag'mez'a'n labor'o'n, kial vi ne dir'as, ke ni send'u la post'tag'mez'a'n pur'ig'ist'o'n?

Mi embaras'e balbut'is i'o'n, ke tial kaj tiel, kaj ke mi forges'is. Li promes'is anonc'i la afer'o'n anstataŭ mi.

Post'e mi rapid'e for'ir'is kaj ĝis mal'fru'a vesper'o vag'ad'is sen'cel'e. Antaŭ'tag'mez'e mi sukces'is dorm'i unu hor'o'n sur la river'bord'a'j ripoz'lit'o'j, ankaŭ post'tag'mez'e mi hav'is dorm'em'o'n, sed mi jam ne kuraĝ'is kuŝ'i, ĉar tiam mi nokt'e ne pov'os dorm'i, kio est'us eĉ pli mal'bon'a.

Tiel matur'iĝ'is en mi la konsci'o, ke mi tamen dev'as serĉ'i labor'o'n, ĉar la neni'farad'o ne est'as long'e toler'ebl'a.

Kiel mi pov'us mi'n okup'i? Mi est'as vund'kurac'ist'o, do mi intenc'is akir'i posten'o'n en ĉi tiu fak'o.

La sekv'ant'a'n maten'o'n mi ir'is al la hospital'o kaj serĉ'is la estr'ar'o'n. Sed pri tio neni'u sci'is. Ili respond'is, ke la hospital'o est'as por kurac'i la mal'san'ul'o'j'n.

Al iu hino, ŝajn'ant'a kurac'ist'o, mi deklar'is, ke ankaŭ mi est'as kurac'ist'o. Mi menci'is mi'a'n diplom'o'n, akir'it'a'n en Oksford'o, sed li ne sci'is, kio est'as tio. Mi dev'is mal'kovr'i mi'a'n de'ven'o'n kaj ĝis'nun'a'n rol'o'n kaj klar'ig'i la signif'o'n de la diplom'o, sed tiam li demand'is, kiel pov'is fremd'ul'o'j konstat'i mi'a'n sci'o'n?

— Ĉar, — li dir'is, — la hom'o port'as si'a'n sci'o'n intern'e. Ĝi'n el'ekster'e konstat'i ankoraŭ ne est'as ebl'e, sed eĉ ne est'as neces'e, ĉar pri la lert'ec'o, kiu'n iu el'lern'is, la lern'int'o hav'as la plej kompetent'a'n sci'o'n. Ceter'e al mi ŝajn'as, ke mi neni'a'n rilat'o'n hav'as al ĉi tiu'j afer'o'j, do dir'u prefer'e, kio'n vi dezir'as de mi mem?

— Mi dezir'as hav'i posten'o'n ĉi tie kaj labor'i.

— Tio est'as vi'a afer'o. Al tio respond'u: kio'n vi dezir'as de mi mem?

Nun est'is mi mem, kiu gap'is. Se mi viv'us dum dek jar'o'j inter ili, eĉ tiam mi ne pov'us el'lern'i ili'a'j'n komplik'a'j'n kutim'o'j'n.

— Kompren'u — mi dir'is, — mi est'as kurac'ist'o kaj mi vol'as labor'i.

Li de'nov'e respond'is, ke tio est'as mi'a afer'o.

— Ĉu ekzist'as ĉi tie neni'a sistem'o?

— Tio de'pend'as de la fak'o'j. Ni kurac'as ĉiu'n mal'san'o'n per ali'a'j sistem'o'j.

Mi'a pacienc'o ĉes'is. Eĉ la ne'kompren'em'o hav'as lim'o'j'n. Mi simpl'e deklar'is:

— Mi vol'as ĉi tie labor'i. Mi pet'as, en'konduk'u mi'n en la ĉi tie'a'n labor'o'n.

Ĉi tiu'j'n vort'o'j'n el'buŝ'ig'is nur la mal'pacienc'o. Tiam mi tut'e ne pens'is, ke per ĉi tio mi trov'is la ŝlos'il'o'n de la tut'a hina viv'o.

Mi'a koleg'o sen iu ajn surpriz'o, kapt'is mi'a'n brak'o'n kaj klar'ig'is la tut'a'n ekip'aĵ'o'n kaj la kutim'o'j'n de la sekci'o.

Mi pov'as asert'i ke, — kvankam mi vid'is mult'a'j'n mir'ind'aĵ'o'j'n ĉe la hinoj, — simil'a'n al tiu hospital'o eĉ sonĝ'e mi ne pov'as imag'i, kaj dum mi'a koleg'o mi'n konduk'is, mi tra'viv'is mir'o'n post mir'o.

Tiu ne est'is difin'it'a kirurg'ej'o. Ili klasifik'as la mal'san'o'j'n laŭ tut'e ali'a sistem'o kaj la sekci'o apenaŭ simil'is al hospital'o.

Nom'e, ni, pens'ant'e pri hospital'o, imag'as vic'o'n de blank'a'j, pur'a'j mal'san'ul-ĉambr'eg'o'j. Vid'ant'e ili'a'j'n grand'eg'a'j'n konstru'aĵ'o'j'n ja mi pens'is, ke ĉi tie dev'as kuŝ'i minimum'e du'dek'mil mal'san'ul'o'j.

Nur post'e evident'iĝ'is, ke la mal'san'ul-ĉambr'eg'o'j, — aŭ kiel ili nom'as: dorm'o-ĉambr'eg'o'j — okup'as nur tre mal'grand'a'n part'o'n de la konstru'aĵ'o'j kaj en tiu'j est'as nur kvar-kvin'cent mal'san'ul'o'j.

Tio hav'as du kaŭz'o'j'n: unu'e, pro la vast'a profilakt'ik'o ĉe ili est'as mult'e mal'pli da mal'san'iĝ'o'j, du'e, la pli perfekt'a'j kurac'sistem'o'j pli fru'e re'san'ig'as ili'n.

La plej'part'o de la hospital'o simil'is prefer'e al fabrik'o. Kun mi'a koleg'o mi tra'ir'is la sen'fin'a'n vic'o'n de ĉambr'eg'o'j kaj labor'ej'o'j. Ni karakol'is tra gum'pland'a'j balkon'o'j kaj serpent'ŝtup'ar'o'j, post'e ni'n transport'is lift'o'j kaj kur'ant'a'j ruband'o'j en la labirint'o de maŝin'o'j kaj aparat'o'j.

Tra iu dik'a vitr'o'tub'o kumulus'e rul'iĝ'is flav'a vapor'o, sub kaj super ni susur'is arĝent'kolor'a'j serpent'a'j tub'o'j, zum'zum'is motor'o'j, bru'eg'is kompresor'o'j, ek'bril'is signal'lum'o'j, danc'ad'is montr'il'o'j. El la okul'o de ia teleskop'form'a aparat'o ruĝ'a lum'stri'o bala'is kur'ant'a'n ruband'o'n, sur kiu vag'ad'is vapor'ant'a'j botel'o'j. Ali'lok'e super ni for'ŝveb'is metal'a korb'o, — en tiu sen'mov'a hom'a korp'o. Antaŭ ĝi mal'ferm'iĝ'is la pord'o de grand'eg'a metal'a barel'o, el kiu subit'e blov'iĝ'is blind'ig'a flam'o kaj la korb'o rekt'e en'port'is la hom'a'n korp'o'n. Post'e la pord'o ferm'iĝ'is.

Mi est'is konvink'iĝ'int'a, ke ĝi est'as krematori'o kaj kap'turn'iĝ'e mi dev'is ek'sci'i, ke ĝi est'as des'infekt'il'o, ke la flam'o ne est'as flam'o, sed radi'ad'o, kiu eksterm'as kelk'a'j'n spec'o'j'n de la virus'o'j kaj bakteri'o'j, sed ĝi est'as por la hom'a'j hist'o'j sen'danĝer'a, ĉar la mal'san'ul'o antaŭ'e est'is imun'ig'it'a.

Ĉi tiu'j idiot'kondut'a'j hom'o'j est'as minimum'e je cent jar'o'j pli antaŭ'e ol ni. Eĉ la nom'o'j'n de ili'a'j maŝin'o'j mi ne pov'is memor'fiks'i kaj demand'i mi ja ne kuraĝ'is, nur terur'e ek'pens'is, kio'n mi far'os ĉi tie tiel, ke mi labor'u kaj tamen ne mal'kaŝ'u al ili mi'a'n sen'spert'ec'o'n, ne don'ant'e baz'o'n al ili'a sen'senc'a naci'a fier'ec'o.

Por evit'i la hont'o'n, mi mensog'et'is, ke mi'a special'a fak'o est'as la dent'kurac'ad'o. Do, la teknik'o de la plomb'ad'o kaj de la el'tir'o tamen ne pov'is evolu'i al tiom mistik'a sorĉ'o, ke mi ne pov'us ĝi'n el'lern'i.

Mi dev'is hont'iĝ'e ek'sci'i, ke dent'mal'san'o ĉe ili tut'e ne trov'iĝ'as, ĉar la manĝ'aĵ'o far'it'a en la manĝ'ej'o'j sub la gvid'ad'o de kurac'ist'o'j est'as ne nur nutr'aĵ'o'j, sed sam'temp'e profilakt'ik'a'j medikament'o'j, kiu'j mal'ebl'ig'as la evolu'o'n de kelk'a'j mal'san'o'j, inter ili tiu'n de la dent'mal'san'o'j.

Mi jam cerb'um'is nur pri la pretekst'o de la eskap'o, sed mi'a koleg'o ne'atend'it'e rimark'is, ke por mi la plej bon'a okup'iĝ'o est'os labor'i ĉe la dorm'ĉambr'eg'o'j kaj asist'i ĉe la operaci'o'j, kio plej bon'e konform'as al mi'a kapabl'o.

Li'a rimark'o ŝajn'is al mi malic'a kaj est'is ver'e ofend'a, sed li'a'j trajt'o'j montr'is nek malic'o'n, nek iu'n ajn pasi'o'n. Kaj mi dev'is konced'i, ke mi ne pov'as re'ir'i al la neni'farad'o kaj mi, — malgraŭ la hont'o, — akcept'is li'a'n propon'o'n.

Ili montr'is mi'a'n ĉambr'o'n, mi sur'vest'is la blank'a'n surtut'o'n kaj klopod'is labor'i sed ĉiu'paŝ'e mi tamen dev'is demand'i.

Jam la unu'a'n tag'o'n mi'a koleg'o demand'is mi'n pri mi'a nom'o. Surpriz'is mi'n, ke ili en'tut'e interes'iĝ'as pri la individu'ec'o de la labor'ant'o'j, sed evident'iĝ'is, ke nur la fak'a'n gazet'o'n ili vol'as send'i al mi'a adres'o.

Kiam mi dir'is mi'a'n nom'o'n, li respond'is, ke ĝi ne est'as nom'o; ĉar ĝi hav'as kun mi neni'a'n rilat'o'n!

Mi est'is konstern'it'a, kiel li aŭdac'as tio'n asert'i, mi ja tamen pli bon'e sci'as, kiel mi nom'iĝ'as, sed li obstin'e ripet'ad'is, ke la nom'o “Gulivero” hav'as neni'a'n inter'rilat'o'n kun mi, ĝi est'as sen'senc'a konglomerat'o de liter'o'j, sed li promes'is al mi re'memor'ig'i mi'a'n nom'o'n.

Se la rid'o ne est'us rigard'at'a kiel behinaĵ'o, nun mi ver'e pov'us rid'eg'i, sed li per la plej serioz'a ton'o de la mond'o, pet'is inform'o'j'n pri la dat'o de mi'a nask'iĝ'o kaj pri la adres'o de mi'a loĝ'ej'o. Post'e, trans'kalkul'ant'e mi'a'n nask'iĝ'dat'o'n al ili'a temp'kalkul'a sistem'o, li dir'is:

— Nu, vi'a nom'o est'as Zamono Nital.

Mi gap'is buŝ'mal'ferm'e al li kaj nur post long'a cerb'um'ad'o mi mal'kovr'is la esenc'o'n de mi'a “nom'o”: La liter'o “Z” signif'as la person'nom'o'n, la sekv'ont'a'j la dat'o'n de la nask'iĝ'o, la seks'o'n kaj fak'sci'o'n, la du'a vort'o signif'as mi'a'n telefon'numer'o'n, kiu sam'as kun mi'a loĝ'adres'o. Do, la hinoj dum trans'loĝ'iĝ'o ŝanĝ'as ankaŭ la du'on'o'n de si'a nom'o.

Mi mir'is, ke ili ne hav'as propr'a'n nom'o'n, kaj ili mir'is, ke ni ne hav'as propr'a'n nom'o'n, nur sen'senc'a'n konglomerat'o'n de liter'o'j, ne al ni aparten'ant'a'j'n.

— Por kio est'as la nom'o, — li demand'is, — se ne ebl'as ek'kon'i el ĝi la person'o'n?

Mi kontraŭ'dir'is, ke el objektiv'a'j dat'o'j ja ne est'as ek'kon'ebl'a la person'o kiel individu'a karakter'o. Sed mi pov'is esprim'i tio'n nur per ĉirkaŭ'dir'o ĉar ili ne hav'as vort'o'n pri la karakter'o. Sed eĉ tiam li respond'is, ke mi'a patri'o dev'as est'i tre strang'a land'o: ĉe ili ja ĉiu hom'o tut'sam'e en'spir'as oksigen'o'n kaj si'n nutr'as per karb'o'hidrat'o'j kaj albumin'o'j.

Kiel mal'proksim'e ili star'is de la kompren'o de la karakter'o, sam'e mal'proksim'e mi est'is de ili'a praktik'a scienc'o.

Komenc'e mi labor'is en la dorm'o'ĉambr'o'j, sed mi'a labor'o ne est'is pli, ol fleg'ad'o. La dorm'o'ĉambr'o ĉirkaŭ'e konform'as al la koncept'o de ni'a “mal'san'ul-ĉambr'eg'o”. Nun mi ek'sci'i, kial ili nom'as ĝi'n tamen dorm'o-ĉambr'eg'o.

Nom'e, ili ĉiu'n mal'san'ul'o'n en'dorm'ig'as, se la mal'san'o est'ig'as dolor'o'n. Ili pik'as ia'spec'a'n elektr'a'n nadl'o'n en la nuk'o'n de la pacient'o, per kio li profund'e en'dorm'iĝ'as kaj est'as vek'it'a nur post la plen'a re'san'iĝ'o aŭ almenaŭ post for'pas'o de la dolor'o'j. La hinoj simpl'e tra'dorm'as la mal'san'o'n kaj dum la dorm'o est'as art'e nutr'at'a'j.

Iam mi port'is kor'mal'san'ul'o'n en la operaci'a'n salon'o'n, kaj mir'eg'e mi vid'is, kiel li'a kor'o est'as el'pren'it'a. En la aort'o'n oni kroĉ'is tub'o'n, kiu kontakt'iĝ'is kun varm'ig'it'a elektr'a pump'il'o, post'e li'a korp'o est'is kun'kudr'it'a kaj la pump'il'o sub'ten'is tra tag'o'j la sang'o'cirkul'ad'o'n. Inter'temp'e li'a kor'o puls'ad'is en ia'spec'a fluid'aĵ'o, kiu est'is ĉiu'tag'e ŝanĝ'it'a kaj post'e li'a kor'o est'is de'nov'e re'operaci'it'a en li'a'n brust'o'n.

Mi dev'is konvink'iĝ'i, ke mi ĉi tie neniam est'os rigard'at'a kiel kurac'ist'o. Kaj eĉ demand'i mi hont'is, tim'ant'e, ke mi est'os mal'estim'at'a pro mi'a mal'lert'ec'o, ebl'e mi'n traf'os ili'a just'a mok'ad'o, kiel tio est'as kutim'a inter koleg'o'j. Sed al mi'a'j demand'o'j ili nur klar'ig'ad'is per sen'pasi'a mien'o, el kio mi neni'o'n pov'is el'leg'i pri ili'a'j sent'o'j kontraŭ mi. Al tio, ke mal'antaŭ la lign'a'j mien'o'j est'as neni'a sentiment'o, eŭrop'a hom'o ja ne pov'as al'kutim'iĝ'i. Esplor'ant'e ili'a'j'n vizaĝ'o'j'n, mi sen'ĉes'e observ'ad'is la pasi'o'j'n, kaj el ili'a mal'varm'a kondut'o mi pens'is, ke intern'e ili mal'estim'as mi'n. Preskaŭ plen'a kontrast'o al ĝi est'is la ne'imag'ebl'a serv'em'o, per kiu mi est'is help'at'a je ĉiu paŝ'o, sed sen iu ajn bon'vol'a rid'et'o aŭ afabl'ec'o.

Ili'a serv'em'o mi'n tiom erar'ig'is, ke mi eĉ prov'is kun ili amik'iĝ'i, sed al ĉiu mi'a prov'o la respond'o est'is nur rigid'a kaj sen'kompren'em'a rifuz'o.

Ili dir'is, ke mi indik'u preciz'e, kio'n mi vol'as, ĉar tio, kio'n mi konfuz'e nom'as amik'ec'o kaj pet'as de ili, est'as ia spec'o de noci'o, do ne est'as don'ebl'a.

Van'e mi dir'is, ke mi vol'as nur, ke iu est'u apud mi, kiu mi'n apog'as kaj kun mi inter'parol'as, ili demand'is, kio'n tiu far'u kaj pri kio parol'u. Ili far'os ja ĉio'n, sed mi dev'as dir'i pozitiv'aĵ'o'j'n pri mi'a'j intenc'o'j.

Kiom ajn mi spert'is jam pri ili, mi tamen akcept'is ili'a'j'n vort'o'j'n kiel tiu'j'n de tro'fier'a'j aristokrat'o'j, kiu'j per ĝentil'a'j pretekst'o'j el'ferm'as la si'n'trud'ul'o'n el si'a rond'o. Mi konsider'is ili'n kiel ne'esplor'ebl'a'j'n diplomat'o'j'n, ebl'e ĝust'e pro tio, ĉar ni al'kutim'iĝ'is, ke la sen'problem'a vizaĝ'o kovr'as la plej grand'a'n anim'a'n komplik'ec'o'n.

La scienc'a kaj soci'a distanc'o ig'is tre ĝen'a mi'a'n, eĉ ceter'e mal'agrabl'a'n stat'o'n. Kiam en la operaci'ej'o sen'bru'e kaj kun horloĝ'a akurat'ec'o bril'ad'is la tranĉ'il'o'j el unu man'o al la ali'a, mi nur ĉirkaŭ'salt'ad'is ili'n, kiel serv'em'a hund'et'o, kaj la hont'o ek'brul'is sur mi'a vizaĝ'o, kiam en la grand'a silent'o tamen ek'son'is voĉ'o, ĉar tiu instru'is ĉiam nur mi'n.

Kaj van'e mi foli'um'is hejm'e la fak'gazet'o'n, kiu'n la tub'poŝt'o preciz'e al'port'is al mi'a loĝ'ej'o, tiu est'is por mi skrib'it'a en fremd-planed'a lingv'o. La tut'o konsist'is el matematik'a'j formul'o'j kaj absolut'e ne klar'ig'is la efik'o'n de la unu'op'a'j medikament'o'j, nur ili'a'j'n ĥemi'a'j'n formul'o'j'n, el kio mi neni'o'n ek'sci'is. Kaj mi'a'j koleg'o'j simil'is al sfinks'o.

Se ili almenaŭ riproĉ'us mi'n, ĉio est'us pli toler'ebl'a. Sed la sen'pasi'a instru'a ton'o, pri kiu mi neniam sci'is, kio si'n kaŝ'as post ĝi, la vaku'a ne'kompren'ebl'ec'o de ili'a anim'o tut'e romp'is mi'a'j'n nerv'o'j'n.

Tamen ĉio'n ĉi super'is okaz'aĵ'o, kiu tut'e ĝis'ekstrem'e renvers'is mi'a'n krist'an'a'n kaj human'a'n mond'koncept'o'n.

Kun mi'a koleg'o ni vizit'is agoni'ant'a'n pacient'o'n. Mi'a koleg'o esplor'is la dorm'ant'a'n mal'san'ul'o'n, post'e li al'vok'is ali'a'n kurac'ist'o'n kaj ankaŭ tiu esplor'is la hom'o'n. Fin'e li pren'is ampol'o'n el la ŝrank'o kaj trans'don'is al mi por en'vejn'a injekt'o.

Tuj, kiam mi injekt'is la fluid'aĵ'o'n, la pacient'o je mi'a grand'eg'a horor'o rigid'iĝ'is kaj plen'um'iĝ'is la exitus.

Mi kur'eg'is al mi'a koleg'o kun la ampol'o en mi'a man'o, asert'ant'e, ke ne mi ĝi'n inter'ŝanĝ'is. Sed li kun la plej grand'a anim'a trankvil'o respond'is, ke ne okaz'is inter'ŝanĝ'o: la stat'o de la pacient'o est'is sen'esper'a kaj oni dev'is li'n “ĉes'ig'i”, do mi nur telefon'u al la transport'a sekci'o.

Mi ek'ŝancel'iĝ'is. Mi far'iĝ'is murd'ist'o!

Nur balbut'e mi pov'is el'ĝem'i, kio'n la parenc'o'j de la pacient'o opini'os pri tia atenc'o, sed li respond'is, ke al li aparten'is nur unu mantel'o kaj par'o da ŝu'o'j, kiu'j el higien'a'j kaŭz'o'j ĉiam est'as for'brul'ig'at'a'j.

Kaj la hom'o'j mort'as sen tio, ke iu ajn fal'ig'us pro ili larm'o'n! Neni'u kon'as si'a'j'n ge'patr'o'j'n, ankaŭ la ge'patr'o'j ne si'a'n fil'o'n kaj la agoni'ant'o jam est'as rigard'at'a nur bala'aĵ'o, kiu'n oni dev'as for'ig'i.

— Do, vi aŭdac'as ignor'i la baz'a'n cel'o'n de la kurac'ist'a destin'o? — mi demand'is, kiam mi iom'a re'konsci'iĝ'is.

— Kia'spec'a'n cel'o'n vi pens'as?

— La sub'ten'o'n de la viv'o ĝis la plej'ebl'a mal'proksim'a lim'o.

Mi'a koleg'o interes'iĝ'e al'paŝ'is mi'n.

— Ĉu en vi'a land'o tio est'as la cel'o de la kurac'ist'a scienc'o?

— Kial en mi'a land'o? Ĉie! Ali'a cel'o ne est'as imag'ebl'a.

— Erar'e. La cel'o de ni'a destin'o est'as sav'i la hom'ar'o'n de la sufer'o'j. Natur'e, se ebl'as, ni dev'as ĉes'ig'i la mal'san'o'n, se ne ebl'as, ĉes'ig'i la mal'san'ul'o'n mem, sen'dolor'e, por evit'ig'i al li la super'flu'a'j'n sufer'o'j'n kaj al ni la super'flu'a'n labor'o'n, kiu'n ni dev'us for'ŝpar'i de ali'a'j, pli sukces'em'a'j kurac'ad'o'j.

Jam eĉ tiu'j kruel'a'j vort'o'j ofend'is mi'a'n human'a'n sent'o'n, sed mi'a koleg'o daŭr'ig'is:

— Kaj krom'e ekzist'as okaz'o'j, kiam la re'san'iĝ'o pov'as nur part'e sukces'i kaj okaz'ig'us sufer'plen'a'n plu'a'n viv'o'n. Ĉef'e, se la mal'san'ul'o perd'as mal'facil'e protez'ebl'a'n korp'o'part'o'n. Nom'e, se est'us for'ig'at'a nur li'a kor'o aŭ pulm'o, tiu'j est'as facil'e anstataŭ'ig'ebl'a'j per trans'plant'ad'o aŭ per maŝin'kor'o, maŝin'plum'o. Jam eĉ la orel'o est'as protez'ebl'a per maŝin'orel'o, al'kroĉ'ebl'a al iu ajn funkci'ant'a nerv'o kaj la surd'ul'o rapid'e el'lern'as la nov'a'n manier'o'n de la aŭd'o. Sed ekzempl'e la protez'ad'o de la okul'o est'as nun ankoraŭ en eksperiment'a stat'o. La ĝis nun pret'ig'it'a'j fot'o'protez'o'j est'as al'kroĉ'ebl'a'j nur al sen'difekt'a vid'nerv'ar'o kaj krom'e, tiu'j est'as ankaŭ tre pez'a'j. Ankoraŭ pli mal'bon'e, se iu perd'as si'a'n pied'o'n kaj dev'us etern'e lam'ad'i per art'e'far'it'a pied'o. Evident'e, ni dev'as tia'n mal'san'ul'o'n ĉes'ig'i.

Mi trem'is pro terur'o.

— Mir'ind'e est'as, — mi dir'is, — kiel oni en'tut'e kuraĝ'as en'lit'iĝ'i en vi'a'j hospital'o'j!

— Kial ne kuraĝ'i, se li sci'as, ke post la moment'o de li'a en'ven'o ĉes'as li'a'j sufer'o'j?

— Kaj ĉu la viv'instinkt'o?

— Vi cert'e pens'as pri la viv'instinkt'o hered'it'a el la best'a pra'viv'o. Tiu atavism'a stat'o ekzist'is ankaŭ ĉe ni antaŭ kelk'mil jar'o'j, sed ni'a'j nun'a'j instinkt'o'j konform'iĝ'is al la nun'a medi'o. Vi menci'is, ke ĉe vi ankoraŭ okaz'as la tru'iĝ'o de la dent'o'j. Vi sci'as, kiom da dolor'o ĝi kaŭz'as. La mal'san'ul'o sent'as em'o'n por el'tir'i ĝi'n kaj ver'e, la tru'iĝ'int'a dent'o neniam re'san'iĝ'as per si mem. Do, logik'e est'us, se la dolor'o'n de la tru'a dent'o akompan'us la ĝu'a sent'o de la el'tir'o. Sed anstataŭ tiu, la mal'san'a dent'o re'ag'as per akr'a dolor'o eĉ pro la ek'tuŝ'o, protest'ant'e kontraŭ la sol'e ebl'a kurac'ad'o. Do, en la natur'o ja trov'iĝ'as kontrast'o'j kaj mal'konsekvenc'aĵ'o'j.

— Sed la viv'instinkt'o...

— Tio est'is sam'e mal'konsekvenc'a. La mal'san'ul'o, jam furioz'a pro dolor'o'j, tamen persist'is al si'a viv'o.

— Ĉar ĝi est'as natur'a instinkt'o.

— Jes, kiu est'is akord'iĝ'int'a al la pra'medi'o'j. Sed ni'a civilizaci'o trans'form'is ni'a'n medi'o'n kaj viv'kondiĉ'o'j'n. Se ni'a'j instinkt'o'j direkt'iĝ'us eĉ nun al la pra'medi'o, jen, hodiaŭ ĝust'e tio est'us kontraŭ'natur'a, ĉar pere'ig'us ni'a'n viv'o'n la intern'a kontrast'o.

— Kaj tial vi mort'ig'as hom'o'n? Jen, la ver'a kontrast'o!

— Tial ni ne mort'ig'as hom'o'n. Dum la pra'stat'o la hom'o'j dev'is batal'i unu kontraŭ la ali'a por la nutr'aĵ'o; sed nun'temp'e ĝi'n produkt'as jam ni mem. Se ni'a'j pra'instinkt'o'j ne est'us evolu'int'a'j paralel'e al la civilizaci'o, tiu'okaz'e ni buĉ'ad'us ni'n mem ankaŭ nun'temp'e, kiam por la nutr'aĵ'o ni dev'as unu la ali'a'n ne mort'ig'ad'i, sed apog'i en la produkt'o. Ho jes, ni mort'ig'ad'us unu la ali'a'n, eĉ ne sci'ant'e kial, per art'e'far'it'e el'cerb'um'it'a'j pretekst'o'j kaj sam'temp'e ni dev'ig'us la sen'esper'ebl'a'n mal'san'ul'o'n al plu'a'j sufer'o'j. Jen, ĝust'e tio est'us la kontrast'o.

— Ĉu vi aŭdac'as parol'i pri tia'spec'a kontrast'o? Vi, kiu'j serv'as la viv'o'n per la ĉes'ig'o de la viv'o?

— Ne la viv'o kaj mort'o est'as kontrast'o'j, sed la viv'o kaj la sufer'o'j.

— Ĉi-okaz'e kial en'tut'e kurac'ad'i ĉe vi? Se vi'a cel'o est'as sol'e elimin'i la sufer'o'j'n, kial vi ne mort'dorm'ig'as jam la ĵus'nask'iĝ'int'o'n? Sekv'ant'e vi'a'n filozofi'o'n, oni nepr'e dev'as konklud'i, ke la plej perfekt'a est'o est'as la ne'est'o. En la ne'est'o ja ver'e ne trov'iĝ'as kontrast'o'j, sed des'pli en vi'a filozofi'o.

— Ni far'is la viv'o'n sekur'a kaj abund'a, al kiu viv'o ja merit'as re'san'iĝ'i. La mal'san'ul'o'n konduk'as al ni li'a konsekvenc'a kaj al la nun'a medi'o akord'iĝ'int'a instinkt'o, ĉar li sci'as, ke inter ni'a'j kurac'a'j metod'o'j est'as ankaŭ la mort'o. Kaj per tio mi respond'is al vi'a demand'o, kiel la mal'san'ul'o kuraĝ'as en'lit'iĝ'i en ni'a'j hospital'o'j. Sed vi'a'j hospital'o'j est'as nur atavism'a'j tortur'kamer'o'j de iu primitiv'a epok'o. Mi pri'mir'as, kiel oni en'tut'e kuraĝ'as en'lit'iĝ'i.

Natur'e, li'a'j vort'o'j ne pov'is mi'n konvink'i, kontraŭ'e, mi pli kaj pli terur'iĝ'is pro la rigid'a kaj sen'indulg'a filozofi'o, por kiu la viv'o de la hom'o est'as neniel pli valor'a ol tiu de la brut'o. Ver'e, nur sen'anim'a'j brut'o'j pov'as sen'vort'e toler'i la kot'e'n-tret'o'n de la individu'a viv'rajt'o.

Eĉ minut'o'n mi ne pov'is plu rest'i. Mi el'kur'is kaj el'vojaĝ'is mal'proksim'e'n de la urb'o kaj tie, kie neni'u mi'n vid'is, mi ĵet'is mi'n al'ter'e kaj preĝ'pet'is la Sinjor'o'n de la Ĉiel'o'j, ke li pardon'u mi'a'n sen'lim'a'n kulp'o'n, en kiu'n mi'n puŝ'is ĉi tiu sen'kor'a, krim'em'a ras'o kontraŭ mi'a intenc'o.

Sed per ĉi tiu okaz'aĵ'o jam ver'e plen'plen'iĝ'is la mezur'o. Mi dev'is elekt'i ali'a'n profesi'o'n, kiu laŭ'ebl'e konform'u al mi'a fak'o, sed mi tamen ne dev'u mort'ig'i.

Fin'e, kiel bon'eg'a solv'o ven'is en mi'a'n kap'o'n la ide'o vizit'i ili'a'n universitat'o'n, kie mi pov'as aŭskult'ad'i, kiel pasiv'a student'o. Per tio mi intenc'is part'e pli'fort'ig'i mi'a'n pozici'o'n inter ili kaj for'ig'i la enu'o'n, sed ĉef'e mi'n gvid'is la ide'o, ke re'ir'ont'e al mi'a patri'o, per mi'a lert'ec'o mi pov'os far'i grand'a'j'n serv'o'j'n al mi'a patri'o kaj al la krist'an'a civilizaci'o. Nom'e, se mi pov'os re'don'i al la viv'o eĉ tiu'j'n soldat'o'j'n, kiu'j nun'temp'e est'as rigard'at'a'j kiel mort'vund'it'a'j.

Laŭ mi'a'j kalkul'o'j, se mi pov'os nur tri'foj'e pli'long'ig'i la viv'o'n de ĉiu mort'vund'it'a angl'a mar'soldat'o ĝis la fin'fin'a hero'a mort'o, ni'a milit'ŝip'ar'o pov'os est'ig'i per almenaŭ 70 procent'o'j pli grand'a'n perd'o'n al la mal'amik'o'j de mi'a patri'o kaj de la krist'an'a civilizaci'o.

Mi dir'is al mi'a koleg'o, ŝajn'as, mi'a'j sci'o'j bezon'as komplet'ig'o'n, kio'n mi vol'as akir'i en la universitat'o kaj mi pet'is li'a'n aprob'o'n. La respond'o de'nov'e est'is, ke tio est'as mi'a afer'o. Do, mi anonc'is mi'a'n for'ir'o'n, mi'a'n posten'o'n trans'pren'is iu hino kaj mi ir'is al la universitat'o. Mi ven'is en grand'eg'a'n dom'kompleks'o'n, en kiu'j est'is unu'ig'it'a'j ĉiu'j lern'ej'o'j, kaj mi tut'e ne pov'is konstat'i, kio aparten'as al la lern'ej'o'j, kio al la ceter'a dom'o'j de la urb'o. Ni est'as kutim'iĝ'int'a'j al tio, ke la kun'aparten'ant'a'j dom'grup'o'j hav'as bar'il'o'n. Nu, la Leg'ant'o imag'u dom'grup'o'n kun ĝarden'o'j, kiu'n nek de la trotuar'o, nek intern'e apart'ig'as vid'ebl'a lim'o kaj kie ne est'as diferenc'o inter kort'o kaj strat'o.

Mi ne sci'is, sur kia teritori'o mi star'is, kiam mi ek'vid'is man-ĉar'et'o'n, ŝov'at'a'n de vir'o kaj sur kiu kuŝ'is vir'a kadavr'o sen ia kovr'il'o.

La vid'aĵ'o mi'n surpriz'is, sed mi jam est'is kutim'iĝ'int'a ne trov'i pudor'o'n inter la hinoj, do, mi trankvil'iĝ'is, eĉ ĝoj'is ke sekv'ant'e la ĉar'o'n, mi trov'os la medicin'a'n fakultat'o'n. Do, mi post'sekv'is ĝi'n. La ĉar'o proksim'iĝ'is al pord'o, kiu per si mal'ferm'iĝ'is antaŭ ĝi kaj ni al'ven'is koridor'o'n. Por mi'a plej grand'a surpriz'o, sur la koridor'o mi vid'is tut'e et'a'j'n infan'o'j'n kaj la hino sen ia ajn emoci'o tra'ŝov'is la kadavr'o'n inter ili. Kelk'a'j infan'o'j atent'e al'turn'iĝ'is kaj sekv'is la ĉar'o'n.

Tio jam est'is tamen pli, ol mi pov'is toler'i sen konstern'iĝ'o.

Sed ĝi est'is nur la komenc'o. La ver'a surpriz'o traf'is mi'n, kiam la hino en'ŝov'is la ĉar'o'n en ĉambr'eg'o'n. Tie jam kuŝ'is sur tabl'o'j tri sen'vest'a'j kadavr'o'j, ĉirkaŭ'it'a'j per ambaŭ'seks'a'j sen'kulp'a'j et'ul'o'j!

En la gum'gant'a'j man'o'j de la infan'o'j bril'et'is tranĉ'il'o'j kaj sen ia ajn emoci'o ili sekc'ad'is la intest'o'j'n kaj seks'a'j'n organ'o'j'n de la kadavr'o'j!

Pro la terur'a vid'aĵ'o halt'is mi'a spir'ad'o, kaj tuj mi ek'mal'am'is ĉi tiu'n tut'a'n, terur'eg'a'n land'o'n.

Mi turn'iĝ'is al vir'o, kiu klar'ig'ad'is al la infan'o'j. Mi demand'is, ĉu tiu'j infan'o'j far'iĝ'os kurac'ist'o'j, kvankam ankaŭ tio ŝajn'is al mi strang'a, ke antaŭ la infan'et'o'j oni mal'kovr'as en ili'a ses'a-ok'a jar'o tio'n, kio'n la civiliz'it'a Eŭrop'o mal'kovr'as nur en du'dek'jar'a aĝ'o al la plen'kresk'a anim'o.

Mi ricev'is la respond'o'n, ke tiu'j infan'o'j ankoraŭ ne lern'as fak'a'n scienc'o'n, nur la element'a'j'n kon'o'j'n, neces'a'j'n por la viv'o. La medicin'student'o'j est'as en ali'a dom'eg'o.

Mi ne pov'is ne demand'i, kiel do ven'as la kadavr'o en infan'a'j'n man'o'j'n. Al tio li per la plej natur'a ton'o respond'is, ke la instru'o komenc'iĝ'as per ĉi tio. La hom'o dev'as antaŭ ĉio ek'kon'i si'a'n korp'o'n, ĉar ni est'as sur la mond'o por ni mem!

Ĉi tiu brut'ec'a kaj sen'moral'a kot'mal'pur'ig'o de la sen'kulp'a infan'a anim'o plen'ig'is mi'n per tiom da abomen'o, ke mi sen'vort'e turn'iĝ'is kaj ne est'is plu sci'vol'a eĉ pri ili'a medicin'a fak'o. Mi prefer'e rezign'as pri ili'a scienc'o, ol ke mi dev'u, kvankam nur per pasiv'a vid'o, sufer'i tiu'n frivol'a'n sen'honor'ig'o'n de la hom'a anim'o.

La sekv'ant'a'j tag'o'j pas'is de'nov'e en sen'esper'a enu'o. Post la maten'manĝ'o mi dev'is for'ir'i el mi'a loĝ'ej'o kaj rifuĝ'i al la arb'ar'o, sed mi'n oft'e re'pel'is de tie la pluv'o aŭ mal'varm'a veter'o. Tiam la vag'ad'o sur la strat'o'j est'is eĉ pli enu'ig'a. Mi est'is ĉirkaŭ'at'a de dek kaj dek'mil hom'o'j, kaj mi star'is tut'e sol'a.

Mi'a sol'a distr'o est'is pri'atent'i mi'a'n stomak'o'n: ĉu mi jam pov'us iom manĝ'i. La mal'sat'o kaj manĝ'o est'is la sol'a vari'ec'o.

Se mi sid'is, mi star'iĝ'is, se mi star'is, mi sid'iĝ'is kaj sen'ĉes'e cerb'um'is, per kio plen'ig'i mi'a'n temp'o'n. Bedaŭr'ind'e la plum'o taŭg'as sent'ig'i nur la fakt'e okaz'ant'a'j'n terur'aĵ'o'j'n, kaj mi ne pov'as sufiĉ'e sent'ig'i la enu'o'n, kiam neni'o okaz'as. Cert'e mi van'e klopod'us kompren'ig'i ĉi tiu'n terur'aĵ'o'n al la Leg'ant'o, kiu neniam tra'viv'is i'o'n tia'n en la kolor'plen'a kaj vari'a angl'a publik'a viv'o.

Mi est'is ekzil'it'a en la neni'o'n. Mi dev'is mi'n okup'i per io, sed tamen mi ne pov'is miks'iĝ'i en ili'a'n mal'human'a'n kaj krim'em'a'n viv'o'n. Mi vol'is akir'i profesi'o'n, kiu laŭ si'a natur'o est'as sen'de'pend'a de ili'a'j mal'agrabl'a'j kutim'o'j kaj kiu'n sen special'a lert'ec'o mi pov'as el'lern'i. Sed i'o'n mi dev'as far'i, ĉar tiel ne est'as toler'ebl'e.

Ekzist'as du profesi'o'j, al kiu'j angl'a hom'o jam de'nask'e inklin'as: la navig'ad'o kaj la teks'industri'o. La mond'o kon'as ni'n pri ni'a navigaci'o kaj pri ni'a'j ŝtof'o'j.

Kial ted'i la Leg'ant'o'n per detal'o'j? Tiu'j ĉi ja tut'e ne ekzist'as. Ĉi tie la viv'o ne okaz'as, sed simpl'e est'as. Se la hom'o nask'iĝ'is, li est'as ĝis la mort'o, post'e est'as ali'a'j.

Mi demand'is la adres'o'n de la teks'fabrik'o. (Rimark'ind'e ĉe ili el ĉia fabrik'o ekzist'as nur unu, sed grand'eg'a.) Ek'sci'int'e la adres'o'n, mi al'ir'is.

Mi ven'is en dek'du'etaĝ'a'n, tut'e vitr'o'mur'a'n konstru'aĵ'o'n, kie al la unu'a hino mi deklar'is, ke mi labor'os ĉi tie. (Mi jam est'is lert'a en la stil'o.)

Post tio mi ricev'is majstr'o'n, kiu port'is mi'n per lift'o al la sep'a etaĝ'o. Ĉi tiu konsist'is el unu'sol'a, grand'eg'a hal'o, en kiu funkci'is kvin-ses mil'o'j da strang'a'j, sed tut'e egal'a'j teks'maŝin'o'j, kies klak'ad'o kun'iĝ'is en ia muzik'a son'o. Inter la sen'fin'a'j vic'o'j de la maŝin'o'j est'is larĝ'a'j voj'o'j. Mi paŝ'ad'is sur mol'a gum-plank'o, la plafon'o est'is porcelan'simil'a surfac'o kaj la sun'lum'o, filtr'at'a tra la lakt'a'j vitr'o'mur'o'j fakt'e don'is la plej perfekt'a'n lum'ig'o'n, kio'n mi ĝis tiam vid'is. La majstr'o konduk'is mi'n al la maŝin'o'j kaj klar'ig'ad'is ili'a'n funkci'o'n.

Ĉio ir'is plej facil'e. Post unu hor'o mi ĉio'n tut'e el'lern'is. Mi'a labor'o konsist'is nur en la pri'atent'o de kvar'dek maŝin'o'j. La faden'ĉen'o'j ven'is el la supr'a etaĝ'o tra la plafon'o al mi'a'j maŝin'o'j kaj neniam el'ĉerp'iĝ'is, ĉar supr'e ili est'is post'plekt'it'a'j per metod'o al mi ne'kon'at'a. Mi'a'j maŝin'o'j konsist'is preskaŭ nur el la tie'n-re'e'n frap'ant'a boben'o, kaj eĉ tiu'j'n mi ne bezon'is ŝanĝ'i, ĉar sen'fin'a ruband'o ili'n al'port'is de la supr'a etaĝ'o al la boben'kest'o.

Mi ne sci'as, kia'n materi'o'n ili uz'is, sed dum mi'a ĉe'est'o neniam okaz'is ŝir'iĝ'o de la faden'o'j, kvankam la boben'o'j kur'ad'is minimum'e kvin'obl'e tiel rapid'e, kiel ĉe ni. Ili'a klak'ad'o super'is la labor'o'n de la plej rutin'a regiment-tambur'ist'o. La pret'a ŝtof'o, si'a'vic'e, migr'is tra la plank'o mal'supr'e'n al la apretur'ej'o, kie tra la ar'o de tond'a'j, lav'a'j, glad'a'j, bros'a'j kaj ali'a'j maŝin'o'j ĝi vag'ad'is de etaĝ'o al etaĝ'o, post'e al la tajlor'ej'o, kie prem'maŝin'o'j el'tranĉ'is la neces'a'j'n form'o'j'n per unu'sol'a prem'o kaj ili mal'supr'e'n'iĝ'is al la kudr'ej'o, kie ia maŝin'o, kiu anstataŭ'is la kudr'o'maŝin'o'n ĉirkaŭ'pas'is laŭ la rand'o'j de la vest'o'j kaj kun'glu'is ili'n. Ĉi tiu lig'il'o est'is pli fortik'a ol la kudr'o.

Al la dek'du'a etaĝ'o oni supr'e'n'prem'is tra tub'o'j la art'e'far'it'a'n krud'material'o'n, sur la parter'o oni met'is sur ŝarĝ'aŭt'o'j'n la pret'a'n var'o'n de la poŝ'tuk'o ĝis la vintr'a surtut'o, kaj mi dev'is atent'i nur pri la ne'difekt'iĝ'o de la maŝin'o'j kaj ŝanĝ'i la for'uz'it'a'j'n part'o'j'n.

La majstr'o vid'ant'e mi'a'n lert'ec'o'n, puŝ'is sub mi'n seĝ'o'n kaj for'ir'is.

En la sen'fin'a hal'o sen'voĉ'e labor'is mi'a'j kun'labor'ant'o'j, ĉirkaŭ cent hinoj. Inspekt'ad'o tut'e mank'is. La labor'ant'o'j plej'part'e sid'is, kaj eĉ ĉe la en'ven'o de la majstr'o ili ne star'iĝ'is, kio ankaŭ pri'pens'ig'is mi'n, kaj mi tir'is mal'ĝoj'ig'a'j'n konklud'o'j'n pri ili'a disciplin'o, kompar'e kun mi'a patri'o, kie oni bon'e sci'as la valor'o'n de la labor'ord'o kaj disciplin'o, kaj ĝust'e pro tio oni ne pret'ig'as sid'lok'o'n eĉ por la tram'maŝin'ist'o.

Ĉe ĉi tiu'j grav'as nur, ke la ŝtof'o pret'iĝ'u, por ke ili hav'u per kio kovr'i si'a'j'n sen'anim'a'j'n korp'o'j'n, kaj neniel ili okup'iĝ'as pri la pli alt'grad'a'j soci'a'j cel'o'j, kiu'j la hom'o'n disting'as de la sen'mens'a best'o.

Mi dev'is rid'et'i, pri'pens'ant'e, kia'spec'a soldat'o far'iĝ'us el tia komfort'em'a hino kaj el mi'a tut'a kor'o kompat'is tiu'n brav'aspekt'a'n mar'ist'leŭtenant'o'n, kiu vol'us ĉarpent'i hom'o'n el tia est'aĵ'o.

Do mi dev'us ĉi tie pas'ig'i mi'a'n viv'o'n!

Komenc'e mi ne enu'is, ĉar, kvankam mi ne pov'is demand'ad'i, tamen mi mult'e el'lern'is pri ili per nur'a observ'ad'o. Jam dum la unu'a'j tag'o'j mi ek'sci'is, ke ĉi tie ĉio ir'as ankaŭ per si mem. Neni'e mi vid'is centr'a'n aranĝ'o'n, neni'u divid'is la labor'o'n kaj tamen ia ne'vid'ebl'a lig'il'o kun'ig'is la tut'a'n grand'a'n kompozici'o'n al unu preciz'a horloĝ'mekanism'o, en kiu ne trov'iĝ'as unu sol'a disonanc'a mov'o. Neni'u labor'ej'o hav'as super'flu'a'n, aŭ mal'mult'a'j'n labor'ist'o'j'n. La material'o ne est'as registr'at'a, oni pri'labor'as tiom mult'e, kiom la ter'kultur'ad'o kaj min'ej'o'j produkt'as, kaj ĉio tio direkt'iĝ'as laŭ la plen'iĝ'o aŭ mal'plen'iĝ'o de la magazen'o'j. La labor'sfer'o'j est'iĝ'as sam'e laŭ reciprok'a kun'sent'o. Nek elekt'ad'o, nek nom'iĝ'o ekzist'as, ĉio'n far'as la individu'o mem, kaj tamen ne okaz'as disput'o.

Mi ankaŭ ĉi tie demand'is, kiel est'as konserv'ebl'a la ekvilibr'o sen aranĝ'ant'a'j kaj direkt'ant'a'j organ'o'j, kaj ili respond'e demand'is, kiel est'as konserv'ebl'a la ekvilibr'o, se en la labor'o'n de la hom'o miks'iĝ'as fremd'a vol'o. Laŭ ili ĉiu hom'o hav'as si'a'n kazoan mens'o'n.

La kazoo aper'is antaŭ mi'a'j okul'o'j, kiel ses'a sens'o de la hom'o, tamen ili neniam menci'is kiel sens'o'n aŭ kapabl'o'n, sed kiel mem'kompren'ebl'a'n real'aĵ'o'n.

— Kial neces'us aranĝ'ant'a fort'o? — ili dir'is. — Se oni sci'as, kio est'as la diferenc'o inter la lav- kaj teks'maŝin'o'j, tiu neniam hav'os la ide'o'n lav'i per la teks'maŝin'o!

Ili tut'e ne sci'is, kio'n mi demand'is.

Sed mi'a labor'ej'o est'is en la urb'o kaj mi'a loĝ'ej'o ekster'e, apud la hospital'o, do mi dev'is serĉ'i nov'a'n loĝ'ej'o'n. Jam post la unu'a tag'o de mi'a nov'a labor'o mi ek'ir'is ĝi'n serĉ'i, sed en la ĉirkaŭ'aĵ'o neni'e trov'iĝ'is tia mal'plen'a.

Fin'e mi ek'hav'is sav'ant'a'n ide'o'n. Mi jam iom'e kon'is ili'a'j'n kutim'o'j'n.

Mi en'ir'is proksim'a'n dom'o'n, kaj sen ia antaŭ'parol'o mi dir'is al la tie loĝ'ant'a hino:

— Mi vol'as loĝ'i ĉi tie. El'loĝ'iĝ'u!

(Imag'u, mi'a'j Leg'ant'o'j, ĉi tio'n en Eŭrop'o! Sed mi sci'is, ke ili ne kon'as la ord'o'n, do mi baz'is sur tio mi'a'j'n kalkul'o'j'n, kaj mi ne erar'is.)

Nom'e, la hino, sen ia ajn surpriz'o aŭ ofend'iĝ'o, demand'is:

— Kial?

— Ĉar mi labor'as en la apud'a teks'fabrik'o, kaj ĉi tiu loĝ'ej'o est'as por mi pli proksim'a.

La hino dir'is, ke li labor'as en manĝ'ej'o de la tri'a strat'o de ĉi tie, trov'is mi'a'n propon'o'n kazoo, lev'iĝ'is, trans'don'is la loĝ'ej'o'n kaj for'ir'is, por ke en la tri'a strat'o per la sam'a lakon'a kaj simpl'a metod'o li el'ig'u iu'n ali'a'n el ties loĝ'ej'o.

La el'loĝ'iĝ'o konsist'is el tio, ke en kofr'et'o'n li en'pak'is dent'bros'o'n, sap'o'n kaj du libr'o'j'n; la tol'aĵ'o'j'n kaj la lit'o'tuk'o'n li ĵet'is en la tru'o'n de la mal'pur'aĵ'o'j kaj las'is tie ĉiu'n mebl'o'n, lamp'o'j'n, telefon'o'n, vest'kroĉ'il'o'n, gimnastik'il'o'j'n, ĉar ĉi tiu'j'n li ricev'os ankaŭ en si'a sekv'ont'a loĝ'ej'o. Nur la sap'o'n kaj dent'bros'o'n ili for'port'as pro higien'a'j kaŭz'o'j.

Mi dev'as konfes'i, ke la hina viv'o hav'as ankaŭ bon'a'j'n flank'o'j'n, sed tamen ne ekzist'as en Eŭrop'o tiu sen'sang'a filistr'o, kiu toler'us tiu'n medi'o'n. Ili'a viv'manier'o re'memor'ig'is al mi la distil'it'a'n akv'o'n, kiu ja est'as pur'a, sed per la distil'ad'o oni for'ig'is el ĝi ankaŭ la sal'o'j'n, neces'a'j'n por la viv'o. Oni trink'as kaj trink'as, kaj ĝi ne kviet'ig'as la soif'o'n.

Post kelk'a'j tag'o'j mi de'nov'e fal'is en absolut'a'n enu'o'n. La teks'maŝin'o'j de la labor'ej'o sen'ĉes'e muzik'is la sam'a'n monoton'a'n kant'o'n; mi'a'j kun'labor'ant'o'j sen'vort'e far'is si'a'n labor'o'n. Se mi demand'is i'o'n, rigid'a, oficial'a respond'o mi'n frost'ig'is kaj for'tim'ig'is. La inter'parol'o est'is preskaŭ ne'ebl'a. Mi far'is mi'a'n sen'okaz'aĵ'a'n labor'o'n preskaŭ refleks'e, dum la anim'mort'ig'a, sen'fin'a kant'o de la maŝin'o'j sufok'e prem'is mi'a'j'n nerv'o'j'n.

Mi'n ted'is vag'ad'i sur la sen'ornam'a'j, dezert'a'j strat'o'j, en kiu'j'n ne al'port'is vari'ec'o'n statu'o, kolon'o aŭ almenaŭ portal'o. La strat'o'j est'is sign'it'a'j per liter'o'j de la alfabet'o: “ab”, “ac”, “ad” ktp. (Mem'kompren'ebl'e laŭ la hina alfabet'o). Ĉiu strat'o est'is la sam'a, kaj ĉiu konduk'is preciz'e perpendikl'e, aŭ paralel'e al la ali'a. Ili'a'j'n vic'o'j'n en regul'a'j distanc'o'j inter'romp'is park'o'j.

Montr'o'fenestr'o'n aŭ reklam'o'n ili ne kon'as, kaj tiu'j tut'e ne hav'us tie cel'o'n. Nur kelk'a'j'n pord'o'j'n “ornam'as” la lakon'a sur'skrib'o “vest'aĵ'magazen'o”, “mal'varm'a'j nutr'aĵ'o'j” aŭ “elektr'a'j var'o'j”, sed intern'e neni'u trov'iĝ'as krom la for'port'ant'o'j. (Mi ja ne pov'as ili'n nom'i aĉet'ant'o'j.)

Tia est'is la strat'o dum'tag'e. Vesper'e ĝi far'iĝ'is perfekt'a tomb'ej'o. Teatr'o, kin'o, gast'ej'o, danc'ej'o ne ekzist'as. La alkohol'o'n ili kon'as nur kiel medikament'o'n; pri la religi'o eĉ ĝi'a'n esenc'o'n ili ne kon'as, se mi ĝi'n menci'us, cert'e ili rigard'us mi'n behino.

Je la dek'a hor'o vesper'e la strat'o'j'n ek'kovr'as infer'a mal'lum'o. Nokt'e neni'a fabrik'o funkci'as kaj mi dev'is hejm'e'n'ir'i al la sam'e dezert'a loĝ'ej'o, kie mi pov'is maksimum'e lev'ad'i la gimnastik'il'o'j'n, sed ne hav'ant'e rival'o'n, kun kiu mi pov'us konkur'i, ankaŭ tio far'iĝ'is enu'ig'a.

Sekv'is somer'a'j monat'o'j. Iu'tag'e mi vid'is, ke sur la strat'o'j mult'a'j ir'ad'as tut'e sen'vest'e, nur sur la pied'o'j ili hav'as sandal'o'n kaj de sur la ŝultr'o'j pend'as man'valiz'o. La unu'a'n mi rigard'is frenez'ul'o; la tri'a'n, ke li est'as nud'ist'o. Fin'e, ek'kuraĝ'int'e mi demand'is iu'n pri ĉi tiu, sed li tut'e ne sci'is, kio'n signif'as nud'ism'o, kaj plu'ir'is.

Sed tiam, kial ili ir'as sen'vest'e? kia'j obscen'a'j frenez'aĵ'o'j kaj de kia sekt'o ig'as ili'n konstern'i la publik'a'n pudor'o'n?

Fin'e ankaŭ pri ĉi tiu mi demand'is iu'n, sed ver'ŝajn'e ankaŭ tiu mis'kompren'is mi'n, ĉar li respond'is, ke la veter'o est'as varm'a.

Mi kap'sku'e rimark'is, ke kio ajn est'u la esenc'o de ili'a mani'o, en mi'a patri'o la nud'ec'o est'us grav'e pun'at'a. Sed tiam li, gap'ant'e per grand'a'j okul'o'j demand'is, kiel ni pov'as evit'i la nud'ec'o'n: ni ĉiu'j est'as ja nud'a'j sub ni'a'j vest'aĵ'o'j.

Li'a'n stult'a'n demand'o'n mi ne taks'is ind'a por respond'o, do li for'ir'is kaj mi konvink'iĝ'is, ke kiom ajn grand'a est'as ŝajn'e la ord'em'o inter ili, tamen ne est'as ebl'e las'i la civit'an'o'j'n far'i liber'e laŭ si'a'j inklin'o'j, ĉar, — kiel montr'as la ekzempl'o, — sen leĝ'o'j eĉ en la plej mem'disciplin'a soci'o aper'as en la hom'o la sovaĝ'ec'o de la pra'best'o, kiu pli'mal'pli fru'e putr'ig'as la kultur'o'n.

Sed post kelk'a'j tag'o'j aper'is la nud'ec'o ankaŭ en la fabrik'o. De tag'o al tag'o pli kaj pli da labor'ist'o'j kaj labor'ist'in'o'j ven'is sen'vest'a'j, nur kelk'a'j hav'is iom da vest'aĵ'o. Feliĉ'e mi'n neni'u dev'ig'is sekv'i ili'a'n mal'dec'a'n kutim'o'n.

Oft'e mi el'vojaĝ'is al la mar'bord'o, kie sur la bel'eg'a strand'o, ar'eg'o da hom'o'j kuŝ'is, promen'ad'is aŭ si'n ban'is. Plej'part'e nud'a'j ankaŭ tie ĉi. Eĉ pli, mult'a'j vojaĝ'is sur la tram'o en la sam'a stat'o. Ili'a tut'a pak'aĵ'o est'is iu rimen'lig'it'a gum-surtut'o kun flanel'a sub'ŝtof'o. Krom ĝi neni'o'n ili kun'port'is, konsider'e, ke manĝ'aĵ'o est'as ricev'ebl'a ankaŭ sur la strand'o; la fum'ad'o'n ili ne kon'is, loĝ'ej'a ŝlos'il'o ne ekzist'as. Ĉiu ir'is sol'a kaj sen'vort'a.

Kvankam mi'a prudent'a eŭrop'a intelekt'o profund'e abomen'is ĉi tiu'n obscen'a'n kaj sen'honor'a'n kutim'o'n, tamen mi dev'as konfes'i, ke dum la unu'a'j tag'o'j mi'n interes'is la tra'sport'it'a'j, freŝ'a'j kaj ŝtal'e elast'a'j vir'in'a'j statur'o'j kaj vek'is en mi dezir'o'j'n. Sed post kelk'a'j tag'o'j jam tiom kutim'a far'iĝ'is al mi la nud'ec'o, ke ĝi'n mi eĉ ne rimark'is, kaj ili far'iĝ'is ne nur ne pli-dezir'ind'a'j, sed ili fakt'e perd'is si'a'j'n ĉarm'o'j'n. Mi spert'is, ke mi'n pli interes'as la vir'in'o'j, kies korp'o'n kovr'as la incit'plen'a vual'o de la vest'aĵ'o'j. La nud'ec'o simpl'e ne hav'is interes'aĵ'o'j'n, kiu pov'us incit'i la fantazi'o'n de la vir'o.

Sed tiam kial ili sen'vest'iĝ'as?

Ĉi tio est'is la last'a, kio est'is por mi nov'aĵ'o en Kazohinio. Mi jam plen'e ek'kon'is ili'a'n tut'a'n en'hav'o'n, kaj post tio mi'a viv'o dron'is en la enu'o.

Van'e mi serĉ'is libr'o'n. Kiel la Leg'ant'o jam sci'as, krom teknik'a'j, medicin'a'j, fizik'a'j kaj ĥemi'a'j libr'o'j neni'o ekzist'as. Eĉ koncept'o'n ili ne hav'as pri tia'spec'a verk'o, kio don'us i'o'n al la anim'o. Ebl'e mi tut'e ne bezon'as dir'i, ke ili ne hav'is gazet'o'n, se ne rigard'i tia la pres'aĵ'o'n “Teks'industri'o”, kiu'n la tub'poŝt'o en ne'regul'a'j inter'temp'o'j port'is al mi'a loĝ'ej'o kaj en kiu la laboratori'o de la fabrik'o sci'ig'is la labor'ist'o'j'n pri la evolu'o de la produkt-proced'o'j. Ĝi est'is mi'a sol'a leg'aĵ'o, kiu'n mi vol'e-ne'vol'e tra'foli'um'is, sed pri kiu mi ankoraŭ pli enu'iĝ'is, ol pri mi'a viv'o.

Mi komenc'is pli kaj pli mal'am'i la hino'j'n. Iom ankaŭ ĝis nun mi mal'am'is ili'n, sed tiu sent'o nun far'iĝ'is preskaŭ ne'toler'ebl'a. Kiam ili mi'n sen'vort'e preter'ir'is aŭ per la plej oficial'a konciz'ec'o komunik'is al mi si'a'j'n dezir'o'j'n aŭ dir'ind'aĵ'o'j'n, mi hav'is la ne'kontraŭ'star'ebl'a'n impuls'o'n vang'e'n'frap'i ili'n, nur por ke okaz'u fin'e io. Mi serĉ'is pretekst'o'j'n al'parol'i ili'n. Mi demand'is la numer'o'n de tram'o'j, strat'o'j, ktp, ĉar ili respond'as nur pri tia'j afer'o'j.

Mi'a'j Leg'ant'o'j, kiu'j ankoraŭ nur gust'um'et'is la enu'o'n, tut'e ne pov'as imag'i, kia est'as la absolut'a enu'o. Ĉe ni oni kon'as la enu'o'n nur el mal'sukces'a'j somer'um'o'j, kiam la grand'urb'a civit'an'o “ripoz'ig'as” si'a'j'n nerv'o'j'n en mal'grand'a, polv'a vilaĝ'aĉ'o kaj jam la tri'a'n tag'o'n re'kon'as, ke pli facil'e oni pov'as frenez'iĝ'i pro enu'o, ol pro ia ajn tro'labor'o. Sed ĉe ni eĉ en la plej mal'progres'em'a'j vilaĝ'o'j okaz'as io, almenaŭ la dimanĉ'a di'serv'o, kart'lud'o ĉe la apotek'ist'o, edz'iĝ'o, kegl'o'lud'o, inter'bat'ad'o de kamp'ar'an'o'j en la drink'ej'o aŭ klaĉ'o.

Sed ĉi tie neni'o okaz'is. Ne est'is amik'o, mal'amik'o, ĝoj'o, mal'ĝoj'o, rang'o, riĉ'ul'o, mal'riĉ'ul'o, kre'ad'o, progres'o, do, per unu vort'o: vari'ec'o. Ni dir'u jen'e: viv'o. Ĉar kio ali'a est'as la viv'o, ol diferenc'o inter la hieraŭ'o kaj hodiaŭ'o, kiam oni atend'as i'o'n de la morgaŭ'o. La ek'halt'o kaj stagn'o est'as mort'o.

Zatamon prav'is: fakt'e ĉi tie oni sukces'is elimin'i la diferenc'o'j'n kaj kontrast'o'j'n kaj ĉio'n eben'ig'i. En ĉi tiu “viv'o” ne est'is promontor'o kaj val'o, am'o kaj mal'am'o, blank'o kaj nigr'o, nur sen'fin'a, griz'a vaku'o, super kiu mort'ant'e de'fal'as la migr'ant'a bird'o. Ili elimin'is la lum'o'n, ĉar ĝi ekzist'as nur kun'e kun la ombr'o. Sed kiel do ni vid'as, se ĉio est'as tut'egal'e lum'a? Kaj, se ĉio est'as silent'a, por kio est'as ni'a'j orel'o'j? La vaku'o ig'is mi'n surd'a, blind'a kaj paraliz'it'a.

Mi est'is tut'e sol'a. Nek en la labor'ej'o, nek sur la strat'o'j iu mi'n al'parol'is. Mi ne pov'is lud'i eĉ unu kart'lud'o'n, ili ja ne kon'as la lud'o'n. Mi pens'is, ke mi pentr'os por mi lud'kart'o'n kaj lud'os sol'e, sed kie'n mi kaŝ'u ĝi'n? Ja ĉiu'tag'e al'ven'as la pur'ig'ist'o, kaj se oni ĝi'n ek'vid'os, oni mi'n rigard'os behino.

Foj'e, apud la teks'maŝin'o, forges'int'e mi'a'n stat'o'n, mi ek'fajf'is vals'o'n. Mi'a'j kun'labor'ant'o'j ek'tim'e al'kur'is kaj mi rapid'e silent'iĝ'is. Mi dev'is pri'atent'i eĉ mi'a'n spir'ad'o'n.

Mi dezir'is almenaŭ kun'loĝ'i kun iu ajn, nur por ke iu est'u apud mi, eĉ se li mi'n ne al'parol'as; sed neni'u loĝ'as kun la ali'a en la sam'a ĉambr'o kaj mi tut'e ne kuraĝ'is menci'i mi'a'n dezir'o'n.

Mi'a sen'soci'a ĉambr'o taŭg'is nur pro tio, ke mi el'plor'u mi'a'n dolor'o'n vesper'e post zorg'a ferm'o de la pord'o. Mi al'prem'is mi'a'n vizaĝ'o'n al la kusen'o kaj plor'eg'is, ke mi'a kor'o preskaŭ fend'iĝ'is. Sed mi dev'is atent'i, por ke neni'u mi'n aŭd'u kaj ankaŭ tio ne don'is trankvil'iĝ'o'n.

Mi kur'ad'is tie'n-re'e'n, kiel la sovaĝ'a best'o, ferm'it'a en kaĝ'o, serĉ'ant'e viv'o'n, aer'o'n. Mi star'is tie, en la plej grand'a karcer'o, ĉar van'e mi est'is liber'a, se la aer'o ne est'is liber'a ĉirkaŭ mi. Mi velk'ad'is sen'amik'e, mal'plen'e, en la land'o de la neni'o, inter la sen'fin'a, en'ter'ig'a kant'o de la teks'maŝin'o'j kaj la tomb'a silent'o de mi'a ĉambr'o, kaj mi'a'j viv'energi'o'j for'vapor'iĝ'is en mal'plen'a, sen'en'hav'a viv'o, sen tio, ke nur unu'foj'e mi pov'us dir'i, ke mi ating'is i'o'n.

Foj'e mi mal'varm'um'is kaj dum tri tag'o'j kuŝ'is en febr'o, kaj ĉu vi kred'as, ĉu ne, mi hav'is ĝoj'o'n per la mal'san'o. Ĉar io okaz'is, kurac'ist'o al'ven'is, kiu interes'iĝ'is pri mi'a stat'o.

Mem'kompren'ebl'e li propon'is mi'n en'port'ig'i al la hospital'o kaj en la radi'a forn'eg'o mi re'san'iĝ'os dum dek minut'o'j.

Mi mal'akcept'is; respond'ant'e, ke mi est'as ankaŭ kurac'ist'o, mi sci'as, ke mi'a mal'san'o ne est'as grav'a, ke mi re'san'iĝ'os ankaŭ hejm'e, ke li nur send'u unu kovr'il'o'n al mi kaj vizit'u mi'n ĉiu'tag'e...

Li surpriz'it'e esprim'is si'a'n mir'ad'o'n, kial mi persist'as tia'n atavism'a'n metod'o'n, kiam mi post du'on'hor'o pov'us san'e re'ir'i al la fabrik'o, sed fin'e li konsent'is kaj vizit'is mi'n krom'e du'foj'e.

Kiom'e mi bezon'is iom da am'o! Sed ankaŭ mi'a mal'san'o for'pas'is, kaj mi far'iĝ'is pli mal'san'a re'san'iĝ'int'e, ol mi est'is en febr'o.

Mal'esper'e mi vid'is, kiel pas'as unu tag'o post la ali'a, for'mal'ŝpar'ant'e la mal'long'a'n hom'a'n viv'o'n. La tag'o'j kun'flu'is griz'e, mi ne sci'is, ĉu du monat'o'j aŭ du jar'o'j for'pas'is. La hinoj je ne hav'as kalendar'o'n, simil'a'n al la ni'a: ne est'is dimanĉ'o, fest'tag'o, jubile'o, event'o, amuz'o, sort'o'bat'o; unu tag'o pas'is post la ali'a, griz'e, mal'plen'e, ne est'is lim'ŝton'o, al kiu la hom'a anim'o pov'us si'n apog'i.

Iam, ek'pens'ant'e, ke mi ebl'e dev'as ĉi tie mort'i sen unu'tag'a viv'o, la ek'tim'o tiel mi'n tra'fulm'is, ke hejm'e'n'ir'ant'e mi ne pov'is en'dorm'iĝ'i. Mi'a barakt'ad'o komenc'iĝ'is hejm'e per mal'ĝoj'a plor'eg'o, post'e la mal'esper'o pli kaj pli super'reg'is mi'n tiel, ke mi ne pov'is plu mi'n brid'i. La kusen'o'n, prem'it'a'n sur mi'a'n buŝ'o'n salt'lev'iĝ'ant'e mi dis'ŝir'is en terur'a koler'o kaj ŝir'ant'e mi'a'n har'ar'o'n, frap'ant'e mi'a'n kap'o'n per mi'a'j pugn'o'j mi vol'is atak'i ĉio'n kaj dis'pec'ig'i je mil pec'o'j ĉiu'n mebl'o'n de mi'a karcer'o.

Nun ankoraŭ ia grand'eg'a anim'fort'o mi'n re'ten'is de la sen'prudent'a'j ag'o'j, sed mi sent'is, ke ĝi est'as la last'a ŝarĝ'prov'o de mi'a anim'a ekvilibr'o. Se baldaŭ ne okaz'os ia ŝanĝ'o, terur'a'j afer'o'j sekv'os.

La sekv'ant'a'n tag'o'n mi apenaŭ pov'is ĝis'atend'i la fin'o'n de la labor'o. Mi sid'iĝ'is sur la rapid'vagon'ar'o'n, tie'n-re'e'n flug'is per ĝi, esperant'e, ke la rapid'ec'o okup'os mi'a'n atent'o'n. Sed mi dev'is krom'e imag'i divers'a'j'n, mult'kolor'a'j'n bild'o'j'n: ke antaŭ mi star'as la pord'eg'o de la infer'o kaj mi est'as la maŝin'ist'o kaj flug'ig'as al la damn'o cent'o'j'n da vir'in'o'j kaj infan'o'j. Mi el'kur'is al la arb'ar'o'j, plen'gorĝ'e kri'eg'ad'is, kie neni'u mi'n vid'is kaj aŭd'is, supr'e'n'kur'eg'is, dum mi'a pulm'o kaj muskol'o'j pov'is, post'e mi kur'is kun sovaĝ'a furioz'o al iu arb'o kaj pik'ad'is ĝi'n per mi'a poŝ'tranĉ'il'o.

Sed mi sent'is, ke ankaŭ tio mal'proksim'ig'is la katastrof'o'n nur per unu tag'o.

Tri'a'tag'e mi akir'is aŭt'o'n el la remiz'o. Ankaŭ ĝi est'is komun'a pred'o. Mi el'vetur'is mal'proksim'e'n kaj tie, kur'ig'ant'e la aŭt'o'n al arb'o, mi romp'ig'is ĝi'n tiel, ke mi fal'int'e al la fenestr'o, vund'is mi'a'n vizaĝ'o'n. La unu'a aŭt'o ek'halt'is, la ŝofor'o mi'n en'sid'ig'is, turn'iĝ'is, per frenez'a kur'eg'o port'is mi'n en la urb'o'n, kie, dum oni bandaĝ'is mi'a'n et'a'n vund'o'n, la ŝofor'o telefon'is al la remiz'o, ke oni re'port'u la difekt'it'a'n aŭt'o'n. Post'e, vid'ant'e, ke mi jam ne bezon'as li'a'n help'o'n, li simpl'e for'ir'is.

Eĉ en si'a sonĝ'o ili ne pens'us pri tio, ke iu ebl'e tuŝ'as objekt'o'n sen bon'vol'o aŭ sen lert'o, do, sen unu esplor'a aŭ riproĉ'a vort'o ili mi'n hejm'e'n'send'is, zorg'e avert'ant'e, ke se mi sent'os febr'o'n, tuj mi re'ven'u. Kaj mi de'nov'e star'is sen'cel'e, en la muel'ej'o de la surd'o, sol'a, kaj neni'u mi'n pri'zorg'is.

Kaj kio'n ajn mi far'is, mi pov'is ĝi'n far'i nur sol'a. Kio'n ajn mi far'is, neni'o okaz'is. Van'e mi salt'is el'inter la brid'o'j tio ne hav'is senc'o'n, ĉar mank'is la brid'o'j. Kvazaŭ mi pugn'o'bat'us la aer'o'n! Kaj mi rest'is ĉiam sol'a. Mi'a sen'eĥ'e kri'it'a viv'o neni'e pov'is si'n al'kroĉ'i. Mi ŝveb'is en la spac'o, kie ne est'is supr'o kaj mal'supr'o, antaŭ'o kaj mal'antaŭ'o. Nur rigid'ig'it'e mi barakt'is en la ne'kontent'ig'ebl'a viv'sopir'o. Sen kontraŭ'star'o neni'o est'as akir'ind'a, ne est'as tra'viv'aĵ'o, ne est'as viv'o.

Kaj mi klar'e vid'is, ke inter ĉiu'j mi'a'j mal'san'o'j la sen'amik'a stat'o est'as la plej terur'a. Neni'u est'is, kiu mi'n am'us, kiu mi'n pri'zorg'us. Jes, inter ili ne est'as zorg'o'j, sed tiom pli mal'bon'e. Mi bezon'is iu'n, kiu mi'a'n man'o'n ek'pren'as kaj mi'n defend'as. Jes, ver'e, tie ne est'as mal'amik'o'j kontraŭ kiu'j defend'i si'n, sed prefer'e ili ekzist'u. Ebl'e prav'as Zatamon, ke la amik'ec'o est'as kre'ebl'a nur kun la mal'amik'ec'o, sed prefer'e ili est'u ambaŭ. La spac'o'n oni nepr'e dev'as plen'ig'i per io, kre'i fiks'a'j'n punkt'o'j'n, al kiu'j relativ'iĝ'u la viv'o, la progres'o, ĉar la spac'o mem est'as neni'o, ĝi est'as ne'toler'ebl'a ĉar ĝi ne est'as.

Mi re'memor'is, ke neni'u risk'as ir'i sol'a en la Saharon. Ne pro la danĝer'o'j, sed ĉar la hom'a'j nerv'o'j ne el'port'as la absolut'a'n silent'o'n, kiu'n kutim'e oni neniam spert'as en la natur'o.

Mi bon'e sent'is, ke mi'a barakt'ad'o est'as nur la sen'cel'a spir'eg'ad'o de la vojaĝ'ant'o'j en la ascend'ant'a aer'balon'o, kiu spir'eg'ad'o neniel pov'as kompens'i la mal'dens'iĝ'o'n de la aer'o.

Mi ja dev'is apog'i mi'n al iu, mi dev'is ek'pren'i ies man'o'n, ĉar mi klar'e sent'is, kiel mi tren'iĝ'as de tag'o al tag'o al la rand'o de la abism'o kaj, se mi en'fal'os, mi ne pov'os plu sav'iĝ'i.

Sep'a Ĉapitr'o

En tia humor'o krepusk'is la maten'o de mi'a sekv'ant'a tag'o. Post la labor'o mi rapid'is al la mar'bord'o, kie mi far'is long'a'j'n promen'o'j'n. Ĉirkaŭ'e svarm'is la sen'bru'a, amorf'a amas'o de la hinoj en tiu ne'deĉifr'ebl'a strang'a, sen'ord'a ord'eg'o, kiu tut'e memor'ig'is mi'n al formik'ej'o.

Kiam mi vid'is ili'a'n saĝ'e atent'a'n rigard'o'n, malgraŭ mi'a'j ĉiu'j ĝis'nun'a'j spert'o'j vek'iĝ'is en mi nov'a kaj nov'a sopir'o al'proksim'iĝ'i. Tio hodiaŭ eĉ pli fort'e mi'n instig'is, sed kiam la vort'o jam ven'is al mi'a lang'o, ĉiam de'ten'is mi'n la angor'o, ke ankaŭ hodiaŭ mi est'os mal'akcept'it'a, ŝir'iĝ'os la tro'streĉ'it'a kord'o de mi'a'j nerv'o'j, kaj mi far'os i'a'n stult'aĵ'o'n.

Mi jam tra'ir'is dek'foj'e la promen'ej'o'n, kaj jam vesper'iĝ'is, kiam la amar'a sent'o for'pel'is mi'n el ili'a medi'o. Por rifuĝ'i de la tent'o kaj de la katastrof'a rifuz'o, mi supr'e'n'kur'is la rok'o'n.

La aer'o est'is varm'et'a kaj ŝarĝ'it'a per odor'o'j, la Lun'o majest'e lev'iĝ'is el la ond'o'j kaj romp'iĝ'int'e sur tiu'j en mil pec'o'j'n, ĝi danc'is la danc'o'n de la nimf'o'j. La mar'o kun si'a etern'a muĝ'o kares'is la bord'o'n kaj sur la rok'o'j, divid'iĝ'int'e en mil perl'et'o'j'n, re'fal'is, kiel fe'a vual'o. Mal'proksim'e la akv'o lul'ad'is strang'a'j'n bird'o'j'n kaj la gril'o ĉirp'is sub long'bukl'a'j arb'o'j. Mi'a'n kor'o'n plen'plen'ig'is la ebri'a sopir'o, la vol'o al la viv'o, dum la hinoj sen'vort'e promen'ad'is sol'a'j, sid'is, aŭ kuŝ'is, eĉ rigard'o'n ne ĵet'ant'e al la dis'volv'iĝ'int'a poezi'o de la natur'o.

En tiu moment'o ek've'is en mi'a kor'o la konscienc'o, ke trans tiu grand'eg'a akv'o, mal'proksim'e mi'a'j amik'o'j en la klub'o ĉas'ad'as pri la Jollie Joker, en la Hyde-park'o orator'o'j eksplik'as si'a'j'n ide'o'j'n, sinjor'in'o'j en fe'a'j tualet'o'j rapid'as al la teatr'o kaj sur la strat'o'j ek'fulm'ant'a'j lum'o'j reklam'as la nov'a'j'n stel'o'j'n de la kin'o.

La sent'o de la sen'pov'ec'o prem'tord'is mi'a'n kor'o'n. Mi salt'lev'iĝ'is. Kelk'a'j'n moment'o'j'n mi ankoraŭ lukt'is kun mi mem, sed mi jam est'is mal'fort'a. Mi konvink'iĝ'is, ke la sol'ec'o ne est'as plu toler'ebl'a.

Mi mal'supr'e'n'kur'is de la rok'o kaj el mi'a anim'o jam tut'e mal'aper'is la antaŭ'a angor'o.

Sur la strand'o jam mal'dens'iĝ'is la promen'ant'o'j.

Sur iu benk'o kuŝ'is vir'in'o. Alt'frunt'a, seren'a Afroditevizaĝ'o, kies ĉarm'o'n eĉ pli'ig'is la unu'pec'a, mal'pez'a vest'o. Mi al'proksim'iĝ'is. Si ek'parol'is:

— Ne star'ig'u mi'n. La apud'a benk'o est'as vak'ant'a.

— Ne kuŝ'i mi vol'as — mi dir'is decid'e. — Mi vol'as inter'parol'i.

Ŝi tuj lev'iĝ'is.

— Kio'n vi dezir'as?

Mi fingr'o'montr'is al la mar'o.

— Ĉu vi vid'as la mar'o'n? Ĉu vi ne sent'as la vesper'o'n? Ĉu vi ne sent'as ĉio'n ĉi agrabl'a?

Oni est'as tre kripl'a kun tiu mank'hav'a vort'ar'o, en kiu trov'iĝ'as nur tia'j ne'perfekt'a'j vort'o'j por la majest'a'j kaj rav'a'j afer'o'j. Ĉe ili est'as ĉio nur kazoo kaj kazi, de kiu'j mi jam sat'iĝ'is ĝis super mi'a gorĝ'o tiel, ke mi jam sent'is mi'n mal'san'a eĉ aŭd'int'e ili'n. Mi'a anim'o flug'et'is en la supr'a'j sfer'o'j de la sopir'o kaj mi'a lang'o lam'ir'is, katen'it'e al ili'a kripl'a lingv'o.

— Jes — ŝi respond'is, — agrabl'a. Kio'n vi dezir'as?

— Kio'n mi dezir'as?! — mi dir'is sen'pacienc'e. — Neni'o'n! Varm'ec'o'n! Mi vol'as al vi proksim'iĝ'i!

— Ĉu al vi est'as mal'varm'e?

— Tut'e ne.

— Do, kial vi dir'as tamen?

Vid'ant'e la mal'plen'a'j'n okul'o'j'n mi re'memor'is, kiam antaŭ la vest'magazen'o vir'in'o de'tir'is mi'a'n pantalon'o'n, kaj mi est'is konvink'it'a, ke ĉi tie ĉiu vir'in'o est'as aĉet'ebl'a.

Sed kie est'as eĉ la mon'o en ĉi tiu dezert'o? Kiom da ĝoj'o est'is hejm'e aĉet'i donac'o'n al la ĉast'a kaj bel'anim'a knab'in'o, kiom ĝoj'plen'a sent'o est'is sen'ig'i ni'n de io kaj ofer'don'i ĝi'n al la am'at'a kar'ul'in'o kaj ĝu'i, kiel ŝi'a kor'o plen'iĝ'as per am'o al ni. Sed ĉi tie ĉio est'as pret'a, ĉio est'as komun'a pred'o, ne est'as mon'o, ne est'as donac'o, ofer'don'o. Kial am'as la vir'o kaj kial la vir'in'o?

— Mi pens'as pri ne tia varm'ec'o — mi dir'is. — Mi vol'as simpl'e vi'a'n proksim'ec'o'n. Mi em'as aŭd'i vi'a'n voĉ'o'n...

— Kial? — ŝi inter'romp'is.

— Por vi'a voĉ'o mem. Mi vol'as hav'i iu'n, kun kiu ne pro neces'o, sed por plezur'o mi parol'ad'as pri et'a'j stult'aĵ'o'j por pli'agrabl'ig'i la viv'o'n.

— Kiel vi opini'as, ke la viv'o pli'agrabl'iĝ'us se per sen'senc'a parol'ad'o ni sen'ig'as ĝi'n de ĝi'a senc'o?

Sed mi jam eg'e soif'is la bel'o'n kaj ĝoj'o'n.

— Dir'u — mi respond'is per trem'ant'a voĉ'o, — ĉu vi ne sent'as kelk'foj'e, ke vi bezon'as iu'n, kiu vi'n ŝat'as, kiel trezor'o'n, al kiu vi pov'as rakont'i la afer'o'j'n agrabl'a'j'n kaj mal'agrabl'a'j'n al vi? Iu'n, kies person'o est'as al vi pli agrabl'a ol la ali'a'j? Mi eg'e bezon'as iu'n, al kiu mi pov'as mi'n kroĉ'i, kun kiu mi kun'klin'iĝ'us por babil'i mal'laŭt'a'j'n vort'o'j'n kaj kies vort'o'j akv'um'us mi'a'n soif'o'n. Rigard'u la Lun'o'n: divid'iĝ'int'e en mil pec'o'j'n ĝi lul'iĝ'as sur la akv'o; rigard'u la milion'o'j'n de la stel'o'j, la vesper'o'n, la mar'o'n, la sen'fin'a'n nokt'o'n, kiu pel'as la hom'o'j'n unu al la ali'a kaj mal'ferm'as la kor'o'j'n...

— Mi ne kompren'as — ŝi inter'romp'is. — Tut'e ne daŭr'ig'u. Sed, se vi jam ĉe'est'as, vi pov'us aranĝ'i mi'a'n dezir'o'n.

Mi'a'j membr'o'j de'nov'e ek'trem'is. Pli kaj pli mi sent'is, ke ĉi tiu tromp'iĝ'o est'os fatal'a kaj la intern'a streĉ'o krev'ig'os si'a'j'n dig'o'j'n.

— Dispon'u pri mi — mi dir'is trem'ant'e.

— Vek'iĝ'is mi'a dezir'o kaj ankaŭ krom'e, mi dev'as ankoraŭ nask'i du infan'o'j'n. Ĉu vi est'as kapabl'a por seks'a labor'o?

Mi gap'is al ŝi sen'kompren'e. Mi ne vol'is kred'i al mi'a'j orel'o'j.

— Ĉu mi ne parol'is pri tio sam'a — mi demand'is.

— Ne — ŝi respond'is instru'e. — Vi parol'is pri la mar'o, stel'o'j, lun'o kaj nokt'o. Sed mi dezir'as kontent'ig'o'n.

Mi konstern'iĝ'is. Ĉio'n mi atend'is, nur tio'n ne. Kaj kvankam mi est'us dev'int'a danc'i pro ĝoj'o, tamen mi sent'is i'a'n strang'a'n, agac'a'n gust'o'n mal'antaŭ la afer'o'j. Ia'manier'e mi'n ne kontent'ig'is tiu subit'a efektiv'iĝ'o. Si'a'n spontan'a'n si'n'don'o'n mi sent'is simil'a al tio, kiam mi ek'sci'is, ke al iu krut'eg'a pint'o de la Alp'o'j, al la turist'a sonĝ'o de mi'a jun'aĝ'o, oni konstru'is dent'rad'a'n fer'voj'o'n.

Ho, kiom pli dolĉ'a est'is la kis'o, kiu'n mi sorb'is iam de'sur la lip'o'j de ni'a'j ĉarm'a'j knab'in'o'j, kun kiu'j ni antaŭ'e parol'is pri teatr'o, mod'o kaj nur post semajn'o'j ni ek'tuŝ'is la tem'o'n, dum'e ni ambaŭ ruĝ'iĝ'is, part'e pro la hont'o, part'e pro la dezir'o.

Kiom dolĉ'e kaj ekscit'e est'is ating'i la mal'proksim'a'n, mal'ferm'i la ŝlos'it'a'n kaj ek'kapt'i la rifuĝ'ant'a'n kapreol'o'n, ĝis fin'e la knab'in'et'o, post long'a protest'ad'o, okul'ferm'e ĝem'et'is: “Ne... ne...” kaj obe'is. Kiel ebl'as am'i sen tia dolĉ'a lukt'ad'o?

Sed la dezir'o mi'n instig'is, ja de tiom long'a temp'o mi soif'is la bel'o'n, ke por mi eĉ la pan'er'o est'is reĝ'a donac'o. Kaj por ne perd'i eĉ ŝi'n, mi komenc'is klar'ig'i, ke tio, kio'n mi dezir'as, ne nur ne est'as la mal'a, sed ĝust'e la pli komplet'a kaj pli perfekt'a form'o de ŝi'a cel'o.

Zolema (post'e mi ek'sci'is ŝi'a'n nom'o'n) demand'e mi'n al'rigard'is, mi kares'e al'ig'is ŝi'n al mi'a flank'o kaj daŭr'ig'is:

— Imag'u, ke la sun'o sur la ĉiel'o nur lum'ig'us sed ne varm'ig'us.

— Sen la sun'varm'o la viv'o ne est'us ebl'a!

— Ĉu ne? — mi dir'is entuziasm'e. — La viv'o est'as viv'ebl'a nur laŭ si'a sen'mank'a komplet'ec'o, ĉar kia ajn ĝi'a element'o mank'as, ĉes'as la viv'o.

Ĉi tio'n ankaŭ Zolema konsider'is perfekt'a kaj logik'a tez'o, kiu tut'e konform'as al la kazoo kaj mi ĝoj'is, ke mi trov'is pont'o'n al ili'a kiras'a anim'o. Mi ek'parol'is pri la al'tir'a fort'o, kiu varm'ig'as la kor'o'j'n kaj al'proksim'ig'as la hom'par'o'j'n unu al la ali'a.

Kiu pov'us pri'skrib'i mi'a'n ĝoj'o'n, vid'ant'e, ke Zolema aŭskult'as mi'a'j'n vort'o'j'n per bril'a'j okul'o'j! Ŝi'a atent'em'a vizaĝ'o pli kaj pli proksim'iĝ'is al la mi'a, ŝi spir'ad'is pli kaj pli rapid'e, dum fin'e...

Sed tio ne est'as tiel simpl'e pri'skrib'ebl'a! Okaz'is io simil'a al tio, kiam la ŝnur'eg'o est'as jam met'it'a sur la kol'o'n de la kondamn'it'o kaj subit'e al'ven'as la amnesti'a dekret'o.

Eĉ hodiaŭ mi ne sci'as kiel okaz'is sed ni'a'j lip'o'j kun'iĝ'is!

Kaj Zolema ne mal'obe'is...

Eĉ ne nur ne mal'obe'is, sed mi mem dev'is pet'i ŝi'n flank'e'n'ir'i i'e'n ajn..

— Kial? — ŝi demand'is.

— Pov'as ven'i iu.

— Ĉiu pov'as ven'i ĉi tie'n. Far'as neni'o'n.

— Sed mi ne vol'as vid'ig'i ni'n. Mi vol'as rest'i kun vi sol'e.

— Kial?

Mi'a sang'o ard'e puls'ad'is, mi tut'e ne em'is komenc'i nov'a'j'n pri'trakt'ad'o'j'n. Mi pet'is ŝi'n ven'i kun mi sur la rok'o'n, kie oni ne vid'as ni'n, krom'e mi ne pov'as plen'um'i ŝi'a'n dezir'o'n.

Zolema montr'is iu'n proksim'a'n dom'o'n.

— Prefer'e ni en'ir'u tie'n.

Mi konsent'is, sed urĝ'ig'is ŝi'n. Al'ven'ant'e ŝi konduk'is mi'n en tut'e ĝeneral'aspekt'a'n dom'o'n, kies loĝ'ej'o'j est'as ĉi tie tut'e egal'form'a'j. En la loĝ'ej'o sid'is iu hino apud la tabl'o kaj vesper'manĝ'is. Zolema sid'iĝ'is sur seĝ'o'n, la hino eĉ ne turn'iĝ'is al ni.

Kelk'a'j minut'o'j pas'is en plej perfekt'a silent'o. Fin'e mi demand'is:

— Kio'n ni atend'as?

— Por ke li fin'u la manĝ'ad'o'n. Evident'e li est'as pli mal'sat'a ol ni, ne est'us kazoo inter'romp'i.

Vol'e-ne'vol'e mi dev'is atend'i. La minut'o'j pas'is en nerv'o'streĉ'a mal'rapid'ec'o. Fin'e la hino ek'star'is kaj komenc'is aranĝ'i la manĝ'il'ar'o'n, sed tiam Zolema jam ek'parol'is:

— For'ir'u dum kelk'a'j minut'o'j.

Tiu nur nun turn'iĝ'is al ni.

— Kiam mi re'ven'u?

— Mi scigos vi'n. Sid'iĝ'u sur la benk'o'n apud la pord'o, en la ĝarden'o.

La hino for'ir'is, Zolema deklin'is la lit'o'n el la mur'o, mal'lig'is si'a'j'n rob'o'j'n kaj, sen iu ajn en'konduk'o, ŝi ĵet'is si'n al mi'a'j brak'o'j per tiom da ard'o, ke mi dev'as evit'i la detal'a'n pri'skrib'o'n.

En ĉi tiu moment'o mi sent'is, ke la tut'a mi'a ĝis'nun'a lukt'ad'o kaj sufer'ad'o est'is nur inkub'a sonĝ'o, ĉar jen, mi ek'trov'is la ŝton'o'n de la filozof'o'j, la panacea magna-n, la Anim'o'n! Ĉiu gut'o de mi'a sang'o far'iĝ'is unu'sol'a ĝoj'kri'o. Ĉe la fin'o de la mal'lum'a tunel'o svarm'is la lum'o al mi per reĝ'a bril'eg'o. Svarm'is la son'o'j kaj gust'o'j de la maten'iĝ'o, kaj en mi'a kor'o ek'tint'is la flug'e muĝ'ant'a simfoni'o de la viv'o.

***

Bedaŭr'ind'e mi'a ĝoj'o ne long'e daŭr'is.

Post kvar'on'hor'o ni for'ir'is. Zolema komunik'is al la hino, sid'ant'a sur la benk'o, ke li jam pov'as re'ir'i.

Mi demand'is, kiu est'is la bon'kor'a dom'mastr'o. Evident'iĝ'is, ke ŝi eĉ ne kon'as li'n, ŝi vid'is li'n nun unu'a'foj'e!

— Do, kiel vi kuraĝ'is mi'n en'konduk'i kaj li'n el'send'i?

Si al'rigard'is mi'n.

— Vi mem vol'is, ke oni ne vid'u ni'n kaj vi mem vol'is rest'i sol'e kun mi!

— Kaj li for'las'is si'a'n hejm'o'n tiom simpl'e; pro unu al'vok'a vort'o?

— Natur'e. Vi aŭd'is, ke mi pet'is li'n.

Sen'mov'e mi gap'is.

Sed Zolema menci'int'a la mal'fru'iĝ'o'n de la vesper'o, deklar'is si'a'n vol'o'n hejm'e'n'ir'i.

Mi ja propon'is akompan'i ŝi'n, post kio ŝi demand'is, kial mi ne ir'as al mi'a propr'a loĝ'ej'o. Klar'ig'ant'e, ke mi akompan'as ŝi'n nur ĝis loĝ'ej'o, ŝi deklar'is, ke hav'as neni'a'n senc'o'n far'i super'flu'a'j'n voj'o'j'n krom la neces'a'j.

Ĉi tiu respond'o ek'rul'ig'is en mi la lavang'o'n de la problem'o'j. Se tio'n dir'as ali'a hino, mi konsider'as tio'n kiel simptom'o'n de ili'a frost'o'plen'a anim'a vaku'o, sed post la antaŭ'aĵ'o'j mi ek'kon'is Zoleman tut'e aliel.

Do, ŝi ne kuraĝ'as si'n montr'i kun mi! Ebl'e ŝi hav'as iu'n vir'o'n!

Mi profund'e rigard'is en ŝi'a'j'n okul'o'j'n, pet'is ŝi'n konfes'i sincer'e, kial ŝi ne vol'as est'i akompan'at'a.

— Kial vi akompan'us mi'n, se ni jam ne bezon'as unu la ali'a'n?

Bedaŭr'ind'e, la naiv'a sincer'ec'o, per kiu ŝi ĉi tiu'j'n vort'o'j'n el'dir'is, konvink'is mi'n pri la situaci'o kaj sam'temp'e frost'ig'is mi'a'n antaŭ'a'n entuziasm'a'n fantazi'o'n.

Sed mi ne las'is ŝi'n. Mi sent'is, ke Zolema est'as al mi la last'a eksperiment'o, kaj mi ne pov'as el'las'i de mi ĉi tiu'n man'o'n. Per mal'facil'a kor'o mi dev'is re'turn'iĝ'i al la mal'nov'a sistem'o, al mi'a bel'o'hin'a legitim'aĵ'o. Mi neniam mal'ŝat'is pli naŭz'e paper'o'n, ol ĉi tiu'n invers'a'n mort'o-atest'il'o'n, kiu pruv'as al la mort'int'o'j mi'a'n kompat'ind'a'n viv'ant'a'n stat'o'n.

Sed tiam mi ankoraŭ kred'is, ke Zolema est'as tiu, en kiu mi ek'trov'os ĉio'n, se mi ne sen'esper'iĝ'os tro fru'e.

Tiel Zolema rest'is kun mi, atend'ant'e mi'a'j'n demand'o'j'n por instru'i mi'n.

Mi plekt'is mi'a'j'n brak'o'j'n en la ŝi'a'j'n kaj ŝi'n re'konduk'ant'e sur la mar'bord'o'n, mi rakont'is per bril'a'j vort'o'j pri la bel'eg'a sentiment'o, kiu ĉe ni nom'iĝ'as am'o kaj kiu est'as la kron'o de la bon'ec'o kaj si'n'don'o.

Ŝi respond'is, ke tio en tia form'o ŝajn'as iom konfuz'a, mi pri'skrib'u detal'e, en kio manifest'iĝ'as la si'n'don'o en la am'o. Si pet'is konkret'aĵ'o'j'n, kaj mi klar'ig'is, ke ni, sekv'e de ek'nask'iĝ'int'a sentiment'o, don'as al la trov'it'a par'ul'o ĉiu'n ni'a'n est'o'n kaj hav'o'n kaj dediĉ'as ni'n tut'e al tiu.

Tio'n Zolema nom'is tre mal'just'a metod'o, ĉar — ŝi dir'is, — Per kio merit'is la am'at'o gajn'i de ni pli mult'e ol ali'a'j? Van'e mi dir'is, ke la am'at'o don'as al ni sam'e ĉio'n si'a'n, van'e mi klar'ig'is, kia'n plezur'o'n kaŭz'as la reciprok'a donac'o, ŝi konklud'is nur, ke laŭ tio du hom'o'j asoci'iĝ'as por for'pren'i i'o'n de ali'a'j kaj don'i ĝi'n al si reciprok'e.

— Erar'e! — mi respond'is. — Eĉ la plej mal'riĉ'a'j hom'o'j far'as sam'e, kiu'j evident'e ne for'pren'as de la ali'a'j, kio'n ili donac'as unu al la ali'a.

Al tio ŝi respond'is, ke tiel des'pli ne hav'as senc'o'n la donac'o, ĉar — ŝi dir'is, — kio'n ni gajn'us, se ŝi don'us si'a'j'n vest'o'j'n al mi kaj mi la mi'a'j'n al ŝi?

— La esenc'o ne trov'iĝ'as en la praktik'a valor'o de la objekt'o'j — mi prov'is klar'ig'i, — sed en la am'o, kiu akompan'as la donac'o'n kaj kiu plen'ig'as ni'a'n anim'o'n per en'hav'o.

— Nun mi jam tut'e ne kompren'as. Se mi demand'as, kial est'as la am'o, vi menci'as donac'o'n de objekt'o'j, se mi demand'as, kial vi dev'as donac'i, vi re'ir'as al la am'o. Sed kie est'as la origin'a punkt'o, tiu fiks'aĵ'o, kiu far'as ili'n ambaŭ logik'a'j kaj neces'a'j?

— Mi jam vid'as, ke vi ne kompren'as. La am'o ne est'as matematik'a ekvaci'o, kiu'n oni pov'as dedukt'i.

— Kial do vi okup'iĝ'as pri ĝi?

— Ĝust'e tial, ĉar ĝi ne est'as simpl'e dedukt'ebl'a. Sed las'u, ke mi rakont'u ĉio'n. Ĉe ni kun la hom'o nask'iĝ'as ia'spec'a mank'sent'o, kiu simil'as al la mal'sat'o kaj se ni ĝi'n ne kontent'ig'as, ĝi mal'san'ig'as ni'n.

— En la magazen'o'j...

— Ne inter'romp'u! Tio ne est'as en la magazen'o'j. Tio'n pov'as don'i nur vi. Ne rigard'u per tiel mir'eg'ant'a'j okul'o'j! Nur vi pov'as don'i. Tia'manier'e, ke vi kondut'as al mi bon'e, kares'as mi'a'n har'ar'o'n, brak'um'as mi'n kaj parol'as pri ĉio.

— Pri kio mi parol'u?

— Pri ĉio. Vi demand'os: ĉu ne al'ven'is ni'a printemp'o?

— Nun est'as somer'o.

— Sed por ni printemp'o.

— La parol'o serv'as nur por komunik'i est'ant'a'j'n afer'o'j'n. Kiel ni pov'us komunik'i tia'n, kia ne est'as?

— Sed ĝi est'as. Vi ankoraŭ ebl'e ne kompren'as, sed iam, se vi ebl'e pov'os al'proksim'iĝ'i al mi, vi kred'os. Nu, ne salt'u tiel abrupt'e al mi'a brust'o, tio en si mem hav'as neni'a'n senc'o'n. Ĉio dev'as kre'iĝ'i per si mem.

Zolema promes'is, ke se de'pend'as de ĝi mi'a re'san'iĝ'o, ŝi ĉio'n far'os kaj ŝi pet'is, ke mi, kiel kurac'ist'o, detal'e pri'skrib'u, kio'n kaj kiel ŝi dev'as far'i, pri kio kaj kiom ŝi dev'as parol'i kaj ĉu ne est'as ebl'e ĉio'n ĉi el'labor'i per unu foj'o por tut'a monat'o, ĉar tiam ŝi hav'us pli da temp'o por ripoz'i.

— Ne daŭr'ig'u! — mi respond'is koler'et'e. — Tio dev'as ven'i el intern'e.

Amar'a gust'o plen'ig'is mi'n; en la antaŭ'a'n, bel'a'n ebri'o'n miks'iĝ'is disonanc'o, sed mi tamen konjekt'is, ke ŝi cert'e am'as mi'n, ebl'e sub'konsci'e. Ja de kie ŝi pov'us kon'i la nom'o'n de la am'o, se ŝi ankoraŭ tut'e ne aŭd'is ĝi'n? Sed mi sci'is neni'o'n cert'a'n. Ŝi ŝajn'is al mi mister'a kaj tio des pli instig'is mi'n. Subit'e mi ek'sent'is, ke mi est'us kapabl'a dev'ig'i Zoleman al am'o eĉ per bat'o.

Por re'trov'i mi'a'n perd'it'a'n humor'o'n, mi ir'is kun ŝi flank'e'n de la voj'o. Ni supr'e'n'grimp'is la rok'o'n, kiu etend'iĝ'is super la mar'o'n. Sur ties el'star'ant'a pint'o ni sid'iĝ'is sur la freŝ'a herb'o.

Ĉirkaŭ'e silent'a nokt'o, mal'supr'e murmur'is la mar'o, kies ebri'ig'a'n, sal'a'n odor'o'n mol'a vent'et'o kares'is al mi'a vizaĝ'o. Ĉirkaŭ ni lekant'o'j balanc'is si'a'j'n kap'et'o'j'n. Krom ni neni'u est'is en la ĉirkaŭ'aĵ'o. La hinoj jam plej'part'e hejm'e'n'vojaĝ'is. La nud'a'j krur'o'j de Zolema tuŝ'is la mi'a'j'n. Mi'a humor'o re'ven'is.

Subit'e mi ĉirkaŭ'brak'is kaj lev'ant'e sid'ig'is ŝi'n en mi'a'n sin'o'n. Kiam mi'a man'o tus'is ŝi'a'n brust'o'n, mi sent'is, ke ŝi spir'ad'as pli rapid'e. La ebri'o de'nov'e mi'n ek'kapt'is.

De'ŝir'ant'e lekant'o'n mi fiks'is ĝi'n sur ŝi'a'n brust'o'n. Si silent'is, nur ŝi'a kor'o frap'ad'is pli rapid'e.

Etend'ant'e mi'a'n man'o'n al la Lun'o, mi komenc'is okul'ferm'e, mal'laŭt'e kant'i la barkarol'o'n de Offenbach.

Eĉ du-tri takt'o'j'n mi ne pov'is kant'i. Zolema ekscit'it'e inter'romp'is mi'n:

— Ĉu vi fart'as mal'bon'e?

— Ne. Mi kant'as.

— Kio est'as tio?

Mi de'nov'e el'rel'iĝ'is. Eĉ tio'n mi dev'is klar'ig'i. Sed ebl'e tamen est'as en ili kapabl'o por la bel'o kaj nobl'o, nur ŝi ne kon'as, ja ŝi neniam aŭd'is tiu'j'n. Ĉu ebl'e mi pov'os sav'i anim'o'n el la dezert'o kaj ĝi far'iĝ'os la mi'a?

Mi komenc'is klar'ig'i la esenc'o'n de la kant'o. Mi ek'ir'is el la kromat'a gam'o.

Si ne pov'is kompren'i, kia'n senc'o'n hav'as la tut'o, kial ni nom'as muzik'a'j ton'o'j nur tiu'j'n, kiu'j hav'as inter si cert'a'j'n rilat'o'j'n laŭ vibr'o'nombr'o'j, kaj kial neces'as tiel disting'i la ton'o'j'n.

Kaj fin'e, kompren'int'e la struktur'o'n de la muzik'o, ŝi ek'kri'is:

— Sed tio ja ne ekzist'as!

Jen, kio est'as la ĝeneral'a respond'o ĉe ili. Si ne pov'is kompren'i, kial ni kre'as aĵ'o'j'n ne'ekzist'ant'a'j'n en la real'o (ĉi-okaz'e la gam'o'n) nur, por ke ni plu kre'u el ĝi ali'a'n.

— Kia'n senc'o'n hav'as ia grup'ig'o de la ton'o'j laŭ art'e'far'it'a'j regul'o'j? — ŝi demand'is.

— Ĉar la muzik'o est'as bel'a.

— Kaj kio'n signif'as bel'a?

— Art'a.

— Vi klar'ig'as unu sen'senc'a'n vort'o'n per la ali'a, kio'n vi ver'ŝajn'e bezon'as tial, ĉar neni'u el ambaŭ hav'as inter'rilat'o'n al la real'o. Kio'n vi profit'as el la art'o?

— La art'o est'as por si mem kaj nur sen'kultur'a hom'o pov'as met'i la kontraŭ'dir'o'n, ke la art'o ne hav'as ekzist'o'rajt'o'n, ĉar ĝi ne est'as manĝ'ebl'a. Se ĝi ŝanĝ'iĝ'us al buter'pan'o, ĝi jam ne est'us art'o.

— Nur la hom'o est'as por si mem, kaj ĉiu aĵ'o kre'it'a de la hom'o'j pov'as est'i nur por la hom'o'j. Ĝust'e tiu est'as sen'kultur'a hom'o, kiu kred'as, ke est'as ind'e perd'aĉ'i ni'a'n temp'o'n per okup'iĝ'o pri aĵ'o'j est'ant'a'j por si mem, eĉ pli, adapt'i al ĉi tiu'j eĉ la hom'a'n viv'o'n.

— Vi opini'as tio'n nur, ĉar vi ne est'as eduk'it'a al la art'o, ĉar oni ne inokul'is vi'n per ĝi'a tra'sent'o.

— Eduk'i la hom'o'n dev'as nur la ne'real'aĵ'o'j. El la fajr'o oni el'tir'as la man'o'n eĉ per si mem, kaj nur eduk'it'a tiel iu kred'us, ke la ŝton'o est'as nutr'a.

Pri la muzik'a gam'o ŝi opini'is, ke ĝi simil'as al tio, kiel se ni kultur'us frukt'o'n pro ĝi'a kolor'o, aŭ ni vol'u gust'um'i la sun'radi'o'j'n. La voĉ'o est'as por komunik'i ni'a'j'n pens'o'j'n, ne por ke ni konstru'aĉ'u el ĝi ne'argument'ebl'a'j'n sistem'o'j'n kaj sur tiu baz'o ni konstru'u eĉ ali'a'n ne'ekzist'ant'a'n etaĝ'o'n: la muzik'o'n, pri kiu ni pen'e okup'ad'as kaj diskut'as, ĉu la pri'trakt'at'a muzik'a kompon'aĵ'o konform'as al la regul'o'j, fabrik'it'a'j de ni mem, kiu'j ver'dir'e eĉ ekzist'o'n ne hav'as, ĉar ili est'as imag'it'a'j.

Mi pacienc'e las'is ŝi'n parol'i, ĉar ŝi ja ankoraŭ neni'o'n sci'as. Mi de'nov'e komenc'is mi'a'n bel'a'n, anim'konstru'a'n labor'o'n. Mi rakont'is pri la muzik'instrument'o'j. Pri la violon'o ŝi ankoraŭ aŭskult'is, sed jam ĉe la trumpet'o ŝi rimark'ig'is, ke ni ver'ŝajn'e ne kon'as la son'obtuz'ig'a'j'n pot'o'j'n, kiu'j eĉ la plej orel'ŝir'a'n bru'eg'o'n mal'laŭt'ig'as ĝis toler'ebl'a.

Do, mi est'is de'nov'e ĉe la komenc'o. Nun mi dev'is klar'ig'i, ke ni intenc'e muzik'as, kio ir'is tre mal'facil'e en ŝi'a'n kap'o'n. Fin'e, kompren'int'e, ŝi profund'e ek'medit'is.

— Do, ĉu ne est'as sufiĉ'a en la fabrik'o'j la bru'o de la maŝin'o'j, vi funkci'ig'as krom'e eĉ special'a'j'n bru'maŝin'o'j'n?

Mi deklar'is, ke oni muzik'as ne en la fabrik'o'j, sed post la labor'o, ĉef'e en silent'a'j park'o'j son'as la plac'orkestr'o, per kies rev'ig'a'j melodi'o'j freŝ'iĝ'as la kor'o.

Tio'n ŝi jam absolut'e ne vol'is kred'i. Si dir'is, ke pere'ig'i la silent'o'n de la park'o'j per bru'maŝin'o'j est'as barbar'ism'o, simil'e al tio, kiel se oni star'ig'us inter la arbust'o'j de la promen'ej'o fum-far'a'j'n maŝin'o'j'n anstataŭ ĝoj'i pri la bon'a aer'o.

— Tia'manier'e — ŝi dir'is, — vi nepr'e tiom de'flank'iĝ'is de la real'o al la labirint'o'j de vi far'it'a'j, ke ne nur la ne'ekzist'ant'a'n vi rigard'as est'ant'a, sed eĉ la est'ant'a'n vi kred'as est'i ne'est'ant'a.

— Kiel tio'n mi kompren'u?

— Ekzempl'e, ke mort'i est'as pli bon'e ol viv'i, ke la mal'sat'o est'as agrabl'a...

— Tia'j'n stult'aĵ'o'j'n vi ne supoz'u pri ni! — mi kri'is sed ŝi daŭr'ig'is:

— Ke la febr'o'mal'san'ul'o'n oni dev'as met'i sur glaci'o'n, ke ni'a'n ŝu'o'n ni dev'as plen'ig'i per pik'a'j najl'o'j, al la soif'ant'o don'i vitriol'o'n, ke ni dev'as ni'a'n seks'a'n labor'o'n far'i ne kun tiu, kiu hav'as temp'o'n kaj inklin'o'n, sed laŭ art'e'far'it'a'j regul'o'j, ke la soci'o de la hinoj est'as ne por tio, ke ni ĉiu'j sat'iĝ'u, sed por ke ni mort'u kaj mal'sat'u pro ĝi.

Malgraŭ tut'a ŝi'a mal'varm'ec'o kaj fremd'ec'o mi pli kaj pli sent'is, ke mi am'as Zoleman. Mi komenc'is spert'i, ke mi bat'as rigid'a'j'n mur'o'j'n per mi'a'j pugn'o'j, sed tio est'is almenaŭ gimnastik'o al mi'a'j sek'iĝ'int'a'j nerv'o'j, kio'n mi tiom long'e atend'is kaj ĝust'e tio viv'ig'is la fajr'o'n en mi. Ŝi'a kondut'o iom re'memor'ig'is la mal'varm'ec'o'n, kiu'n simul'as dec'kondut'a'j kaj honest'a'j knab'in'o'j montr'ant'e ne'kompren'em'o'n, pli'fort'ig'ant'e tiel la sopir'o'n en si'a, jam elekt'it'a par'ul'o, dev'ig'i li'n far'i al ili propon'o'n. Ĝust'e tial mi al'tir'iĝ'is pli fort'e. Ŝi est'is mi'a kaj tamen ne mi'a, do mi dev'is ŝi'n akir'i, ating'i la mal'proksim'a'n, mal'ferm'i la ŝlos'it'a'n, pel'i la for'kur'ant'a'n. Tiam mi ankoraŭ ne konjekt'is, ke inter ili ne est'as mal'proksim'a, ferm'it'a kaj for'kur'ant'a.

Mi eĉ menci'is mi'a'n tiam'a'n opini'o'n al Zolema, kiu respond'is, ke ver'ŝajn'e ĝust'e tial rest'as por ni ferm'it'e kaj ne'ating'ebl'e mal'proksim'e la perfekt'ec'o, ĉar ni em'as pel'i nur la mal'proksim'a'n kaj ne'ating'ebl'a'n kaj ni'a em'o daŭr'as nur, ĝis ni fakt'e pov'as ĝi'n ating'i. En tiu moment'o ŝi far'iĝ'as ne'ating'ind'a kaj mal'plen'a, ĉar ni kur'as ne pro la cel'o, sed pro la kur'ad'o mem. Ŝi esprim'is eĉ si'a'n konjekt'o'n, ke eĉ la proksim'a'n intenc'e ni imag'as mal'proksim'a, por ke ni ekzerc'u per tio ni'a'j'n mal'saĝ'a'j'n kutim'o'j'n.

Tiam mi ankoraŭ ne kred'is al ŝi, nur sent'is, ke io mank'as, sed mi ne sci'is, ke ĝust'e tial mank'as, ĉar mi ŝi'n jam ating'is.

Mi vol'is ŝi'n kon'at'ig'i per ne'rekt'a voj'o kun la delikat'aĵ'o'j de la kor'o. Mi rakont'is, kia'n perfekt'ec'o'n kaj ĝoj'plen'a'n trankvil'o'n don'as la sci'o, ke ni hav'as anim'a'n kun'ul'o'n, kun kiu ni unu'iĝ'as kaj ĉe kiu ni trov'as kompren'o'n.

Zolema mi'n atent'e aŭskult'is kaj post'e demand'is, kiel ni nom'as en ni'a lingv'o la — kompren'o'n. Ĉar — ŝi dir'is, — se ni'a'j'n seks'a'j'n organ'o'j'n ni nom'as kompren'o, kiu vort'o esprim'as la kompren'o'n mem kaj kial ni em'as nom'i i'o'n per ali'a vort'o.

Mi konstern'iĝ'is.

Neniam vort'o'j mal'traf'is la cel'o'n tiel, kiel la mi'a'j. La Leg'ant'o, kiu laŭ la antaŭ'a'j ĉapitr'o'j rigard'as la hino'j'n ebl'e strang'a'j, sed esenc'e bon'kor'a'j kaj ĝentil'a'j karakter'o'j, cert'e apenaŭ imag'as, kiom da mal'ĝentil'a'j kaj krud'a'j trajt'o'j kaŝ'iĝ'as mal'antaŭ la ŝajn'e klar'a'j, alt'frunt'a'j Afrodit'o'vizaĝ'o'j. Mi pov'as deklar'i, ke en la liverpul'a'j mar'ist-drink'ej'o'j mi ne trov'is tia'n obscen'buŝ'a'n vel'majstr'o'n, kiu pov'us konkurenc'i kun la “pli ĉarm'a” seks'o de la hinoj.

Mi prov'is klar'ig'i, ke la kompren'o ne sam'as kun tio, kio'n ŝi pens'as: ĝi est'as la koncept'o de la unu'iĝ'o de la anim'o'j, el kio ŝi plu'e opini'is, ke laŭ tio la vort'o “anim'o” signif'as la seks'a'j'n organ'o'j'n.

Kaj fin'e, kiam mi tamen sukces'is kompren'ig'i la ver'a'n situaci'o'n, ŝi profund'e kompat'is ni'a'j'n vir'in'o'j'n, kiu'j do viv'as mizer'a'n viv'o'n inter sen'escept'e frenez'a'j vir'o'j kaj respond'e al ŝi'a'j sopir'o'j ili ricev'as nur ne'est'ant'a'j'n kaj stult'a'j'n fantasmagori'o'j'n.

— Do ĉe vi — ŝi dir'is, — se iu vir'in'o honest'e kaj sincer'e al'vok'as la preter'ir'ant'a'n vir'o'n por seks'a labor'o, — vi,anstataŭ ŝi'n kontent'ig'i laŭ la real'a viv'o de la est'ant'a mond'o, — parol'ad'as al ŝi pri “kor'o”, “am'o”, “anim'a kun'ul'o” kaj pri ali'a'j, malic'e el'cerb'um'it'a'j brut'aĵ'o'j.

Tiu'j kanajl'a'j vort'o'j mi'n koler'ig'is, kaj nur mi'a bon'a eduk'it'ec'o re'memor'ig'is mi'n, ke mi star'as kontraŭ vir'in'o. Do mi dev'is kontent'iĝ'i per tio, ke mi klopod'is pri'skrib'i la moral'o'n de ni'a'j patri-fil'in'o'j laŭ la ver'a situaci'o.

Mi klar'ig'is, ke nur ne'kultur'it'a vir'in'o pov'as tiom'e perd'i la moral'a'n baz'o'n, ke ŝi prefer'u la korp'a'j'n instinkt'o'j'n al la anim'a'j cel'o'j.

Post iom da paŭz'o ŝi demand'is, ĉu mi'a'j ge'patr'o'j aparten'is al la kultur'it'a'j, aŭ al la ne'kultur'it'a'j hom'o'j.

Kvankam la demand'o tut'e ne son'is laŭ la plej ĝentil'a form'o, mi klopod'is sen'indign'e klar'ig'i, ke mi'a'j ge'patr'o'j id'iĝ'is el la plej bon'a'j famili'o'j, do ili'a bon'a eduk'it'ec'o est'as neniel pri'dub'ebl'a.

Nun ŝi demand'is, kiel ni'a ras'o pli'mult'iĝ'as. Ek'sci'ant'e, ke sam'e, kiel ili, ŝi mir'eg'is kaj nun jam ne kompren'is la antaŭ'aĵ'o'j'n.

En Zolema mi'n plej'mult'e sufer'ig'is, ke ŝi neniam rid'et'is al mi. Mi klopod'is ating'i tio'n kaj la konsci'o pri la sen'frukt'ec'o, pri mi'a sen'pov'o mi'n mal'esper'ig'is. Nur nun mi ek'kon'is la esenc'o'n de la sen'esper'a am'o: la am'ant'o ver'dir'e vol'as hav'i ne tiu'n unu vir'in'o'n, sed ating'i per ŝi la ideal'o'n kaj li'n pel'as en sen'prudent'a'j'n ag'o'j'n nur tio, se li ne pov'as en tia direkt'o fleks'i la am'at'a'n vir'in'o'n.

Mi'n prem'is demand'o, kiu'n mi jam est'is dev'int'a menci'i, sed mi tre hont'is. Mi sent'is mi'n mal'aplomb'a kaj infan'ec'a apud ŝi, kiel ĉiu, kiu don'as si'a'n tut'a'n kor'o'n kaj dum li humil'iĝ'as kaj pet'eg'as, la respond'o est'as nur klab'o'bat'o'j de objektiv'a'j sobr'aĵ'o'j. Mi pov'is pens'ad'i nur laŭ mi'a eŭrop'a cerb'o kaj klar'ig'i al mi ĉi tiu'n mal'varm'e sen'per'a'n mal'ferm'iĝ'o'n de la vir'in'o, do la Leg'ant'o ne mir'u, ke mi imag'is mal'antaŭ la afer'o'j ali'a'j'n kulis'o'j'n. (Sen kulis'o'j kaj farb'o'j ni ne pov'as imag'i la mond'o'n.) Vek'iĝ'is en mi la ĵaluz'o. Ebl'e ŝi hav'as vir'o'n — mi pens'is, — la instinkt'o ja ne pere'is en ili kaj absurd'e est'us, se kun ĝi ankaŭ la al'tir'iĝ'o ne ekzist'us ĉe ili en ia form'o.

Ni ek'ir'is hejm'e'n. Long'e mi ir'is sen'vort'e apud ŝi. Sed kiam ni ven'is al la tram'staci'o, tamen el'iĝ'is el mi la demand'o:

— Dir'u: ĉu vi ne hav'as intim'a'n inter'rilat'o'n?

— Kiel tio'n kompren'i?

— Kun vir'o.

— Al'ven'as la tram'o, en'vagon'iĝ'u!

Do, ŝi hav'as sekret'o'j'n, kiu'j'n ŝi ne vol'as al mi komunik'i!

Dum ni en'vagon'iĝ'is, mil suspekt'o'j tra'kur'is mi'a'n cerb'o'n. La plej aventur'a'j'n afer'o'j'n mi imag'is kaj decid'is ne las'i ŝi'n evit'i la respond'o'n. Post la el'vagon'iĝ'o ĉio'n ŝi dev'os konfes'i.

Kaj Zolema tuj post la sid'iĝ'o, por mi'a plej grand'a surpriz'o, tut'e trankvil'ton'e kaj laŭt'e komenc'is rakont'i, kun kiu'j kaj kiam ŝi far'is “seks'a'n labor'o'n”, rimark'ant'e, ke la plej mult'o'n de la nom'o'j ŝi jam forges'is aŭ tut'e ne sci'is.

Tiu'j'n vort'o'j'n ĉiu aŭd'is ĉirkaŭ ni. Mi'a vizaĝ'o hont'brul'is pro la publik'a mal'honor'o, kaj la vort'o'j kiel sag'o'j pik'ad'is mi'a'n kor'o'n. La okul'o'j'n mi mal'lev'is por ne vid'i la ĉirkaŭ'sid'ant'o'j'n, plej volont'e mi est'us dron'int'a sub la ter'o'n, kvankam en la tut'a tram'vagon'o neni'a vizaĝ'o turn'iĝ'is al ni.

Unu'e mi prov'is silent'ig'i ŝi'n per palpebr'um'a sign'o, sed tio'n ŝi ne kompren'is, do mi dev'is ŝi'n pet'i per vort'o'j por ne daŭr'ig'i, post kio Zolema en la sam'a moment'o, sen iu ajn surpriz'o silent'iĝ'is kaj eĉ unu plu'a'n vort'o'n ne dir'is.

Sed post la el'vagon'iĝ'o erupt'is el mi la riproĉ'o. Mi sen'kaŝ'e deklar'is, ke ŝi'a kondut'o est'is tre mal'just'a kontraŭ mi kaj, se ŝi vol'as mi'n help'i, ŝi ne far'u plu tio'n.

Nun ŝi ne kompren'is la komenc'a'n part'o'n. Ŝi dir'is, kial mi demand'is, se mi ne dezir'as respond'o'n. Ek'sci'int'e, ke mi protest'as nur pro la publik'ec'o, ŝi deklar'is, ke ŝi jam tut'e ne kompren'as, kial neces'as sekv'i tiel komplik'a'j'n regul'o'j'n, kiu'j hav'as neni'a'n senc'o'n. Fin'e ŝi trankvil'iĝ'is, ke mi est'as kurac'ist'o kaj pet'is mi'n pri'skrib'i la kurac'ist'a'n metod'o'n, kio'n kaj kiel ŝi dev'as far'i, kaj ŝi ag'os laŭ tio.

Kompren'ebl'e per tio eĉ pli'akr'iĝ'is en mi la sent'o de la sen'pov'o kaj, por evit'i ŝi'a'j'n plu'a'j'n bat'o'j'n, mi rapid'e adiaŭ'is, pet'ant'e ŝi'n nur, ke ni ĉiu'tag'e renkont'iĝ'u, kio'n ŝi promes'is kaj ni dis'iĝ'is.

Mi ja konjekt'is i'o'n, ĉar ili jam oft'e sen'kaŝ'e deklar'is, ke por ili individu'ec'o kaj individu'a'j lig'il'o'j, do am'o tut'e ne ekzist'as, aŭ se tiel dir'i, ili'a am'o aparten'as al fremd'a mond'o, kie'n mi neniam pov'os al'ir'i. Sed tiam mi ankoraŭ ne pov'is tio'n imag'i sam'e, kiel ni ne pov'as imag'i est'aĵ'o'j'n, kiu'j varm'iĝ'as de mal'varm'o, gras'iĝ'as de mal'sat'o aŭ mal'gras'iĝ'as de manĝ'o.

Al mi ĉio ŝajn'is sen'logik'a kaj ne'imag'ebl'a, kaj van'e mi klopod'is ĉi-nokt'e, turn'iĝ'ad'ant'e en mi'a lit'o, aranĝ'i la cirkonstanc'o'j'n en unu komplet'a kaj organ'e kun'lig'it'a tut'o, ne sukces'is, simil'e al tio, kiel ankaŭ la kolor'blind'ul'o'n van'e konvink'as la instru'o pri la ekzist'o de la kolor'o'j, li neniam al'propr'ig'os tio'n sent'e, neniam hav'os pri tio intuici'o'n.

La post'a'n tag'o'n ni renkont'iĝ'is sur la mar'bord'o. Mal'facil'e ek'ir'is ni'a parol'ad'o, sed mi jam ne pov'is re'ten'i mi'a'j'n sentiment'o'j'n. Per ekscit'it'a'j vort'o'j mi plend'is, ke mi ne dorm'is.

Mi pet'is, ke ŝi, se ŝi jam ne kon'as la am'o'n, almenaŭ far'u por mi'a bon'stat'o tio'n, kio est'as far'end'a en tia okaz'o. Ŝi kares'u, brak'um'u mi'n kaj ĉef'e ŝi ne serĉ'u ali'a'n vir'o'n.

Respond'e ŝi demand'is, kial mi nom'as la am'o'n kun'sent'o, se mi ŝi'n vol'as ne apog'i, sed mal'help'i en la viv'o. Konklud'e ŝi opini'is, ke se ni en Eŭrop'o tiel kondut'as al la am'at'a vir'in'o, tiam la ne'am'at'a'n ni ver'ŝajn'e mal'help'as en ĉiu seks'a labor'o.

La vort'o'j mi'n profund'e ofend'is. Trem'ant'e pro ekscit'iĝ'o, mi pet'is ŝi'n ne plu tiel parol'i. Mi promes'is, ke mi klopod'os tut'e plen'ig'i ŝi'a'n mem'o'n, por ke ŝi, ĉio'n trov'ant'e ĉe mi, trankvil'iĝ'u kaj por ke mi super'flu'ig'u por ŝi la plu'a'n serĉ'ad'o'n.

Sed tio'n ŝi jam tut'e mal'konsent'is.

— Vi mem deklar'is, — ŝi dir'is, — ke vi est'as mal'san'a, do, se la am'o est'as fakt'e kun'sent'o, tiam vi dev'as mi'n apog'i, por ke mi trov'u pli taŭg'a'n vir'o'n por mi, ol vi mem.

— Silent'u! — mi kri'is, kovr'int'e mi'a'j'n orel'o'j'n per man'plat'o'j. — Vi ne kompren'as... ne kompren'as! Absolut'e ne kompren'as, do almenaŭ ne parol'u pri tio.

Sed ŝi deklar'is: kontraŭ'e, ŝi'a dev'o est'as instru'i la bel'o'hin'o'n, krom'e hav'us ni'a kun'est'o neni'a'n senc'o'n.

Kaj ŝi jam komenc'is klar'ig'i, ke mi'a metod'o est'as ne nur mi'a'flank'e kazia ag'o, sed mi intenc'as plu'e dev'ig'i ŝi'n al kaziaj ag'o'j, se mi dezir'as, ke ŝi rifuz'u la vir'o'n, kiu al'vok'us ŝi'n al seks'a labor'o.

Mi ne plu pov'is mi'n brid'i. Mi'a'j lip'o'j trem'eg'is kaj subit'e, perd'int'e mi'a'n prudent'o'n, mi plen'fort'e vang'e'n'frap'is ŝi'n.

Zolema met'is si'a'n man'o'n sur si'a'n vizaĝ'o'n kaj mir'eg'e mi'n rigard'is.

— Ho! — ŝi dir'is. — Tio ja dolor'as? Kial vi tio'n far'is, se mi ne pet'is?

Mi ne plu el'ten'is, mi for'kur'is. Zolema eĉ per unu vort'o mi'n ne re'vok'is. Mi sci'is, ke inter ni ĉio fin'iĝ'is. Mi est'as en karcer'o, inter griz'a'j, rigid'a'j mur'o'j, kie mi van'e kri'ad'as, ne est'as kompren'em'o.

Mi tut'e ne konjekt'is, kio sekv'os ankoraŭ. Mi'a cerb'o ŝir'iĝ'is en cent pec'o'j'n. Mi mal'am'is Zoleman, ŝi'a abomen'ind'a objektiv'a cert'ec'o mi'n ekstrem'e koler'ig'is. Mi pens'ad'is inter febr'a'j inkub-imag'o'j, kiel mi pov'us ŝi'n ofend'e humil'ig'i, kvankam mi jam sci'is, ke tio ne ebl'as, ĉar ili'a mal'plen'ec'o est'as ne'ofend'ebl'a. Post'e, sen ia ajn trans'ir'o, mi mal'am'is mi'n mem, kial mi ne pov'as, kompren'ant'e la situaci'o'n, tir'i la konsekvenc'o'j'n kaj ne pens'i, aŭ almenaŭ ne tiel pens'i pri ŝi.

Mi jam ne sci'as, ĉu la nostalgi'o al mi'a patri'o pel'is mi'n en la sekv'ant'a tag'o al la mar'bord'o, aŭ la sub'konsci'a am'dezir'o, la pasi'o, kiu re'ven'ig'as la hom'o'n ĝust'e al la plej mal'ĝoj'memor'a'j lok'o'j.

Kaj tiam subit'e kaj sen'atend'e mi ek'vid'is Zoleman. Mi'a kor'o salt'is ĝis la gorĝ'o, kaj mi ne sci'is kio'n far'i. Fin'e por evit'i la hont'o'n kaj ĝen'a'n situaci'o'n, mi vol'is rapid'e mal'aper'i, sed ŝi post'kur'is kaj mi'n post'kri'is, ke mi halt'u.

Ruĝ'a de la hont'o kaj embaras'o mi halt'is, kaj ŝi per la plej indiferent'a ton'o deklar'is, ke ŝi al'ven'is en la kutim'a temp'o kaj est'as je mi'a dispon'o.

Kun mal'lev'it'a'j okul'o'j kaj per ĉirkaŭ'dir'o'j mi demand'is, ĉu ŝi fakt'e ne koler'as, sed ŝi sam'e trankvil'e pet'is mi'n klar'ig'i, kial mi ek'bat'is ŝi'n.

El ŝi'a ton'o sent'iĝ'is, ke ŝi ne koler'as, kaj tut'e ne supoz'as, ke mi bat'is ŝi'n pro koler'o. Por ili la koler'o est'as kazi, kaj ĝi'n ili rigard'as sam'e absurd'a, kiel ĉe ni tio'n, se iu scienc'ul'o en si'a'j kalkul'o'j intenc'e skrib'us 5, kiel la rezult'o'n de 2 × 2. Tiu aŭ erar'as aŭ est'as frenez'a. La koler'o kiel la natur'a'j'n afer'o'j'n fals'ant'a afer'o, est'as por ili sam'e ne'kompren'ebl'a, kiel la am'o.

— Kial vi bat'is mi'n? — ŝi demand'is.

— Ĉar mi vi'n am'as — mi respond'is singult'voĉ'e.

— Ĉe vi oni bat'as, kiu'n oni am'as?

Pen'e mi klar'ig'ad'is, ke tiu am'o est'as ali'a, el kio ŝi konklud'is, ke ŝi tamen dev'as rest'i ĉe mi, pri kio mi tre ĝoj'is, kvankam ŝi tio'n dir'is nur, ĉar ŝi konsider'is si'a dev'o kurac'i mi'n el la “mal'san'o”.

Post kelk'a medit'ad'o ŝi deklar'is, ke en mi'a'n kurac'metod'o'n ver'ŝajn'e en'ŝov'iĝ'is erar'o, ĉar de kiam ni tiel eksperiment'as, mi'a stat'o ne nur ne proksim'iĝ'is al la kazoo, sed eĉ mal'proksim'iĝ'is de tiu. Do prefer'e mi konfid'u mi'n al ŝi, kaj ŝi kon'ig'os al mi la “real'o'n”, la labor'o'n, la tez'o'j'n de la kazoo, sum'e la “san'a'j'n” afer'o'j'n. Ŝi pet'is, ke mi vizit'u ŝi'n en ŝi'a labor'ej'o, kie mi vid'os, kiel mult'a'j interes'aĵ'o'j trov'iĝ'as en la kre'ant'a labor'o kaj kiel super'flu'e est'as okup'iĝ'i pri tia'j sen'cel'a'j kaj mal'util'a'j afer'o'j.

Cert'e, ja mi mem est'us jam prefer'int'a, ke almenaŭ, se mi jam ne vid'as hom'o'j'n ĉirkaŭ mi, mi pov'us de'met'i mi'a'n hom'a'n esenc'o'n, por ke mi blind'iĝ'u, surd'iĝ'u, ĉar tiel, en tia atmosfer'o, mi ne plu el'ten'os kun hom'a kor'o.

La sekv'a'n tag'o'n mi vizit'is la labor'ej'o'n. Ĝi est'is long'a, mal'larĝ'a dom'o, el kiu ambaŭ'flank'e branĉ'iĝ'is mal'grand'a'j apud'konstru'o'j. Mi est'is konduk'at'a tra la koridor'o de la long'a konstru'aĵ'o. Sen'nombr'a'j pord'o'j est'is, unu apud la ali'a. Fin'e mi en'paŝ'is tra unu.

Zolema star'is dors'turn'e al mi kaj manipul'is en long'a trog'o, kiu de mal'dekstr'e ven'is tra la mur'o el la apud'a ĉambr'o kaj dekstr'e trans'ir'is al ĉambr'o ali'a.

Post mi'a en'paŝ'o ŝi turn'iĝ'is kaj sign'is per si'a'j kaŭĉuk'gant'a'j man'o'j, ke mi proksim'iĝ'u.

Mi al'ir'is, mi'a rigard'o traf'is la trog'o'n, kaj pro abomen'o mi ek'ŝancel'iĝ'is.

Tie, intern'e kuŝ'is vir'a kadavr'o, part'e jam dis'sekc'it'a. Sur li'a krani'o mank'is la har'ar'o, li'a buŝ'o est'is ambaŭ'flank'e tranĉ'it'a ĝis la orel'o'j tiel, ke li'a mandibl'o est'is fal'int'a ĝis la brust'o. Li'a'j dent'o'j ĉiu'j el'ŝir'it'a'j kaj tiu grand'eg'a, mal'ferm'it'a buŝ'o, kun la terur'a'j vund'o'j ĉirkaŭ'e sur la lok'o de la dent'o'j aspekt'is, kvazaŭ pro sufer'o, super'ant'a ĉiu'j'n infer'o'j'n, eksplod'us el ĝi dolor'kri'o apokalips'a.

Sur ĝi'a korp'o la haŭt'o est'is laŭ'long'e dis'tranĉ'it'a ek'de ĝi'a menton'o: aper'is la rip'o'j kaj la intest'o'j.

Unu el ĝi'a'j okul'o'j est'is el'met'it'a. La ali'a mi'n rigard'is per larĝ'e mal'ferm'it'a horor'o. Mi dev'is flank'e'n'turn'iĝ'i. Mi ek'kapt'is Zoleman:

— Kio'n vi far'as tie?

— Mi prepar'as la okul'o'j'n — ŝi dir'is per la sam'a indiferent'a objektiv'ec'o, krom kiu ali'a'n mi ne aŭd'is ĉi tie, inter la lign'o'hom'o'j.

— Vid'u kaj atent'u — ŝi daŭr'ig'is. — Se iu mort'as, ĉi tie'n li est'as transport'at'a. Ĉi tio est'as la kadavr'o-industri'ej'o. La kadavr'o est'as unu'e observ'it'a dum tri tag'o'j por evit'i la ŝajn'mort'o'n. Post'e ĝi ricev'as injekt'o'n, por ke ĝi ne vek'iĝ'u, se ĝi tamen est'us viv'ant'a. Tiel ĝi ven'as sub pri'labor'o'n. En la apud'a konstru'aĵ'o est'as pri'labor'it'a'j la bov'o'j, pork'o'j, ktp, trans'e la fiŝ'o'j, pli trans'e la kort'bird'ar'o. El ili'a korp'o far'iĝ'as plej'part'e nutr'aĵ'o'j por la manĝ'ej'o'j. La hom'sekc'ad'o est'as pli simpl'a, ĉar ĉi tie mank'as la buĉ'ad'o. Ĉi tie'n ven'as la kadavr'o'produkt'o de la hospital'o'j. La materi'o produkt'iĝ'as plej'part'e per'e de mal'san'o'j, aŭ per mal'jun'iĝ'o, do ĝi ne est'as taŭg'a por nutr'ad'o. Sed des'pli ĝi taŭg'as por kurac'a'j kaj industri'a'j cel'o'j. Mi labor'as en la hom'a sekc'ad'o, kaj mi'a task'o est'as el'ig'i la okul'o'j'n kaj cerb'o'n kaj transport'ig'i tiu'j'n al la apud'a konstru'aĵ'o.

— Jen, vid'u, ŝi dir'is, kaj malgraŭ mi'a tut'a abomen'o ŝi dev'ig'is mi'n al'rigard'i. — Mi pren'as ĉi tiu'n mal'grand'a'n disk'o'seg'il'o'n elektr'a'n, nun mi tranĉ'as la haŭt'o'n sur la tempi'o, jen'e... sub ĝi mal'ferm'as la ost'o'j'n per la elektr'a seg'il'o, jen'e... kaj la okul'o facil'e el'iĝ'as per kelk'a'j tranĉ'o'j. Antaŭ'e per man'seg'il'o tiu ĉi labor'o daŭr'is kvin minut'o'j'n, nun la tut'o bezon'as tri minut'o'j'n kaj pli mal'mult'a ost'o polv'iĝ'as. Nom'e, la ost'o est'as tre util'a materi'o. Oni fabrik'as el ĝi glu'material'o'n kaj medikament'o'n.

— Do vid'u, jen, kiel oni dev'as el'ig'i la okul'o'n — kaj pren'int'e ĝi'n en si'a'n man'o'n, ŝi montr'is al mi. Preciz'e izol'i de la mov-muskol'o'j tiel, ke eĉ la vid-nerv'o ne est'u sur ĝi.

El la man'o'j de Zolema rigard'is al mi hom'o, kaj mi trem'eg'is pro terur'o. Mi est'us vol'int'a fuĝ'i, jam est'is sur mi'a'j lip'o'j, ke mi tio'n dir'os, sed ŝi daŭr'ig'is:

— Kompren'ebl'e vi nun vol'as demand'i, por kio oni uz'as la okul'o'n. Mi klar'ig'os. Jen, mi met'as ĝi'n sur ĉi tiu'n ruband'o'n, nun mi prem'as ĉi buton'o'n. Jen, la ruband'o ek'mov'iĝ'as, la okul'o mal'aper'as en la mur'o kaj trans'ir'as al la apud'a ĉambr'o, kie ili kolekt'iĝ'as en uj'o. Ĉiu'tag'e oni mal'plen'ig'as la uj'o'n, kaj en la sam'a ĉambr'o ĥemi'ist'o pri'labor'as. Nom'e li ekstrakt'as el la vitr'o'korp'o la substanc'o'n, kiu miks'it'e en la manĝ'aĵ'o'n de sen'apetit'ul'o'j, re'don'as la apetit'o'n.

— Ĉu ili sci'as, el kio far'iĝ'as ili'a medikament'o?

— Kompren'ebl'e! Tia'j element'a'j kon'o'j de la natur'scienc'o'j est'as ĉe ni instru'at'a'j jam al la et'infan'o'j.

— Kaj ili re'hav'as per tio la apetit'o'n?

— Jes. Tre efik'a medikament'o. Sed atent'u. La plej mult'a'j'n part'o'j'n de la kadavr'o oni uz'as por trans'plant'ad'o ĉe mal'san'ul'o'j. Krom'e, en la divers'a'j organ'o'j trov'iĝ'as mult'a'j util'a'j material'o'j, kiu'j en form'o de injekt'o re'fort'ig'as la mal'fort'iĝ'int'a'n organism'o'n. La haŭt'o'n oni eĉ uz'as en la led'fabrik'o por led'a'j objekt'o'j, el la intest'o pret'iĝ'as bon'a'j ŝnur'o'j, el la gras'aĵ'o far'iĝ'as sap'o kaj nutr'aĵ-ekstrakt'o, el la cerb'o...

Mi ne pov'is plu el'ten'i. Mi inter'romp'is:

— Kaj vi far'as tio'n tiel sen'emoci'e? Ĉu vi ne mal'bon'fart'as?

— Super mi'a kap'o funkci'as ventol'il'o — ŝi dir'is kaj supr'e'n'montr'is. — Kie oni pri'labor'as la intest'o'j'n, tie oni port'as eĉ gas'mask'o'n.

Mi rigard'is per abomen'o ĉi tiu'n tiel'nom'it'a'n vir'in'o'n.

— Ĉu la hinoj tiel respekt'as la hom'o'n? — mi demand'is per obtuz'a riproĉ'o.

— Tiel! — ŝi dir'is fier'e. — Eĉ unu atom'o ne perd'iĝ'as. Kiel oni pri'labor'as la hom'o'n ĉe vi?

Mi klar'ig'is al ŝi la en'tomb'ig'a'n ceremoni'o'n, la funebr'o'n de la famili'o, nigr'a'n vest'o'n, larm'o'j'n, pastr'o'n, funebr'a'n vetur'il'o'n, sonor'il'eg'o'n, ĉerk'o'n, la en'ter'ig'o'n, tomb'a'n monument'o'n kaj la ĉiu'jar'a'n pi'a'n re'memor'tag'o'n, kiam la dank'em'a'j parenc'o'j star'ig'as kandel'o'n kaj flor'o'n sur la tomb'o de la am'at'a mort'int'o.

Mi sukces'is nur tre mal'facil'e klar'ig'i la afer'o'n, kaj kiam mi jam ĉio'n rakont'is, eĉ tiam ŝi ne tut'e kompren'is. Dum mi parol'is, ŝi sen'ĉes'e mi'n ĝen'is per si'a'j demand'o'j. Pri la sonor'il'eg'o ŝi kred'is, ke ĝi est'as eksperiment'o por vek'i la mort'int'o'n, la pastr'o'n ŝi rigard'is kurac'ist'o, kaj ĉiam ŝi serĉ'is i'a'n cel'o'n: kial oni de'ŝir'as la flor'o'n: la de'ŝir'it'a flor'o ja sek'iĝ'as kaj ne pov'as kresk'ig'i sem'o'j'n! Kial ni lum'ig'as per kandel'o, se la elektr'o est'as pli bon'a? Kial ni ne funebr'as somer'e en blank'a'j vest'o'j, kaj se ni jam tamen port'as nigr'a'n, al kiu util'as tiu: ĉu al la mort'int'o, al la pastr'o aŭ al la parenc'o'j kaj kiel?

Mi dev'is tri'foj'e ripet'i, sed ŝi nur lev'ad'is ne'kompren'em'e la ŝultr'o'j'n: — kio est'as la cel'o? ŝi demand'is pri ĉio.

Mi klar'ig'is pri la honor'ig'o al la mort'int'o: respekt'o al li'a viv'pas'int'ec'o.

— En la mort'int'o'j est'as nur ĥemi'a'j valor'o'j — ŝi respond'is, — kiu'j'n vi ne respekt'as, ĉar vi ili'n for'ĵet'as, ne konsider'int'e, ke la mort'int'o, en'ter'ig'it'a tiel, est'as minac'at'a per la terur'a sort'o de la ŝajn'mort'o. Ĝust'e vi ne respekt'as vi'a'j'n mort'int'o'j'n.

— Ni respekt'as ne la ĥemi'a'j'n valor'o'j'n — mi kri'is,sed tio'n, ke li iam viv'is, ke li est'is hom'o, kiu labor'is, am'is kaj util'is al la ali'a'j!

— Vi far'as de'nov'e afer'o'j'n, kiu'j ne est'as, kaj eĉ tio'n vi far'as renvers'e. La labor'o'n de la hom'o oni dev'as respekt'i dum li'a viv'o, kaj ni respekt'as ĝi'n tiel, ke ni ĝi'n rekompenc'as per bon'a nutr'aĵ'o, loĝ'ej'o, vest'o kaj komfort'o, sed vi mem dir'is, ke ekzist'as ĉe vi hom'o'j, kiu'j tre mal'bon'e viv'as, kaj ĝust'e tiu'j viv'as mal'bon'e, kiu'j labor'as plej mult'e. Do vi nek dum la viv'o nek post la mort'o respekt'as la hom'o'n laŭ ĝi'a merit'o.

Mi vid'is kresk'i inter ni'n terur'a'j'n abism'o'j'n, kiu'j'n mi neniam pov'os tra'ir'i. Iom post iom ŝi metamorfoz'is antaŭ mi. Ankoraŭ hieraŭ mi'n erar'ig'is ŝi'a perfekt'a hom'a statur'o ja bel'ec'o, dum nun mi komenc'is ŝi'n vid'i mov'iĝ'ant'a aŭtomat'o. La bild'o ŝanĝ'iĝ'is. Mi jam kompren'is, ke mi hav'as inter'rilat'o'n nur kun hom'a'j korp'o'j, sed en tiu'j ne trov'iĝ'as eĉ er'o de hom'o. Plej ĝust'e mi pov'us ili'n nom'i pens'ant'a'j objekt'o'j. Kaj fin'e mi tut'e tra'kompren'is, ke Zolema kaj la ceter'a'j ne est'as ia strang'a spec'o de hom'o'j, sed simpl'e ne hom'o'j. Ili est'as io ali'a.

Nun ek'lum'iĝ'is al mi, kie trov'iĝ'as la anim'o, kiu'n mi van'e serĉ'is ĝis nun.

Neni'e!

Nun mi ek'kompren'is, ke la anim'o ja pov'as tut'e mank'i.

Sed tia'okaz'e kiu'j, pli korekt'e kio'j est'as tiu'j ĉirkaŭ mi? Kaj kio tamen sub'ten'as ili'a'n soci'o'n?

Mi demand'is jam nur el sci'vol'em'o:

— Kial vi ne elekt'is pli vir'in'a'n profesi'o'n?

— Ĉu ne tia'n mi far'as? — ŝi dir'is mir'e. — Iam pro neces'o, oni send'is mi'n en la suĉ'infan-eduk'ej'o'n, ĉar mank'is sufiĉ'a'j vir'a'j labor'ist'o'j. Ankaŭ mi sam'e lev'ad'is la lit'o'j'n, la akv'o-sitel'o'j'n, port'is mal'pur'a'j'n vest'aĵ'o'j'n al la lav'ej'o, frot'pur'ig'is, glad'is, kiel la fort'a'j vir'o'j, sed mi ne long'e kapabl'is. Mi vizit'is la kurac'ist'o'n por konsil'o. Li deklar'is, ke mi ne est'as taŭg'a por tio kaj mi dev'as serĉ'i vir'in'a'n labor'o'n. Tiam mi ven'is ĉi tie'n.

Dum Zolema parol'is, ŝi mal'grand'iĝ'is antaŭ mi'a'j okul'o'j al ne'kred'ebl'a distanc'o. Mi vid'is du objekt'o'j'n: Zoleman kaj la buŝ'mal'ferm'e gap'ant'a'n kadavr'o'n, kiu ne plu hav'is okul'o'j'n. La du objekt'o'j pli kaj pli kun'flu'is, kaj la diferenc'o neni'iĝ'is.

Mi mal'long'e dir'is, ke mi jam lern'is sufiĉ'e, mi ne bezon'as pli, kaj mi for'ir'is. Mi nek dank'is ŝi'a'n instru'labor'o'n, nek salut'is ŝi'n adiaŭ'e, ili ja ne kon'as tio'n.

Sed el la pord'o mi re'rigard'is. Zolema star'is dors'turn'e, kaj ŝi daŭr'ig'is si'a'n labor'o'n, kvazaŭ ŝi neniam est'is mi'n vid'int'a. En la moment'o, kiam ŝi plen'um'is al mi si'a'n labor'o'n, difin'it'a'n de la kazoo, neni'o plu lig'is ŝi'n al mi. Kvazaŭ mi neniam est'us viv'ant'a.

Hom'o'j, kiu'j labor'as kun'e dum dek-dek'kvin jar'o'j, pov'as viv'i tiel unu apud la ali'a, ke eĉ sent'o de la plej mal'grand'a lig'il'o ne el'kresk'as inter ili. Maten'e ili en'ven'as sen salut'o kaj ek'labor'as, tag'mez'e ili for'ir'as kaj se iu, post dekdekkvin jar'o'j ir'as al ali'a posten'o, sam'e sen adiaŭ'o li mal'aper'as el la viv'o de la ali'a'j.

Mi'n tra'fulm'is la sent'o de terur'a sen'pov'o. Mi est'as viv'e en'ter'ig'it'a inter la mort'int'o'j, sur ĉi tiu insul'o, kies atmosfer'o'n van'e spir'eg'as la viv'soif'ant'a pulm'o. Kaj ne est'as rifuĝ'o. Mi sek'iĝ'os ĉi tie sen aer'o kaj viv'o, por ke fin'e oni mi'n en'port'u ĉi tie'n kaj Zolema sen ia emoci'o el'tranĉ'u mi'a'j'n okul'o'j'n, kies rid'et'o kaj larm'o'j signif'is al ŝi nur fremd'a'n, ne'kon'at'a'n ekzot'aĵ'o'n kaj por ke post'e mi'a kadavr'o plu'ir'u en la trog'o, ĝis oni dis'tranĉ'os ĝi'n je er'o'j, kaj la ĥemi'ist'o'j kun'met'u ili'n al “uz'ebl'a'j” materi'o'j sur la baz'o de la “kazoo”.

Kaj en Zolema eĉ tiam ne ek'vibr'os unu sol'a re'memor'aĵ'o, ja eĉ ili'a'j ge'patr'o'j, pra'ul'o'j est'as ne'kon'at'a'j, fremd'a'j objekt'o'j por ili, kiu'j est'as aŭ est'is, sed ili ne ek'sent'as eĉ er'o'n de la lig'il'o.

La aer'o prem'eg'is mi'n per terur'a pez'o, mi preskaŭ sufok'iĝ'is. Subit'e mi sent'is kap'turn'o'n. De mi'a kol'o la vest'aĵ'o'n mi ŝir'is per unu tir'o. Mi ek'ŝancel'iĝ'is.

Mi ek'kapt'e apog'iĝ'is al la pord'fost'o. Zolema sci'is, ke mi est'as ankoraŭ tie, sed ŝi eĉ ne pens'is turn'iĝ'i. Ĉiu est'as konvink'it'a, ke la ali'a far'as ĝust'e, kaj ĝis tiu ne ek'parol'as, neni'u li'n pri'zorg'as.

La mond'o turn'iĝ'is ĉirkaŭ mi, mi'a'j pied'o'j sen'fort'iĝ'is, mi'a'j genu'o'j ek'fleks'iĝ'is. Mi ek'kapt'is seĝ'o'n, sed van'e. Kun'e kun la seĝ'o mi teren-fal'is kaj stern'iĝ'is sur la plank'o.

Pro la bru'o Zolema turn'iĝ'is. Per unu salt'paŝ'o ŝi jam est'is apud mi.

— Ĉu vi fart'as mal'bon'e? — ŝi demand'is.

— Ne! Las'u! mi kri'et'is. — Las'u mi'n sol'a! For'port'u vi'n! Vi ĉiu'j for'port'u vi'n! Las'u mi'n putr'i sol'a.

Ŝi star'is embaras'it'e. Si ek'ir'is re'e'n, sed de'nov'e turn'iĝ'is kaj ven'is al mi. Post'e vid'ant'e mi'a'j'n larm'o'j'n kaj taŭz'it'a'j'n trajt'o'j'n, ŝi ek'parol'is:

— Vi tamen fart'as mal'bon'e. Kial vi dir'as la afer'o'j'n tia'j, kia'j ne est'as? (Ili ne hav'as vort'o'n por la mensog'o.)

Post mal'long'a hezit'ad'o ŝi de'met'is per rapid'a gest'o si'a'n mantel'o'n, el'kur'is kaj post kelk'a'j sekund'o'j re'ven'is kun si'a'j du kun'labor'ant'o'j.

La unu'a trans'pren'is ŝi'a'n labor'o'n, ili ambaŭ mi'n ek'pren'is, supr'e'n'lev'is per tiom da delikat'ec'o, je kiom neni'a anim'hav'a hom'o est'us kapabl'a. Eĉ si'a'n spir'ad'o'n re'ten'ant'e ili port'is mi'n al la kort'o, kie jam star'is aŭt'o, en kiu'n mi est'is en'met'it'a. Zolema sid'is apud mi, ŝi mal'ferm'is sur mi'a brust'o la vest'aĵ'o'n, verŝ'is en mi'a'n buŝ'o'n i'a'n freŝ'ig'a'n fluid'aĵ'o'n, kaj ni ek'vetur'is.

Post kelk'a'j minut'o'j ni halt'is. Ekster'e du vir'o'j ni'n atend'is kun port'lit'o. Ili si'n'gard'e mi'n el'lev'is, kuŝ'ig'is sur la port'lit'o'n kaj transport'is al la tie atend'ant'a special'a elektr'a tram'vagon'o. Ĝi est'is la special'a transport'vagon'o por mal'san'ul'o'j. Ili kuŝ'ig'is mi'n sur mol'e risort'it'a gum-lit'o, kaj la vagon'o ek'ir'is, kio'n mi vid'is nur tra la fenestr'o'j, ĉar neni'a bru'o aŭd'iĝ'is, kaj mov'o'n mi ne sent'is.

Zolema apud'e star'ant'e klin'iĝ'is super mi'n, kovr'is mi'n, zorg'em'e atent'is pri ĉiu mi'a mov'o, kaj mi de'nov'e ek'larm'is. Mi'a'n brak'o'n mi etend'is al ŝi, mi vol'is ŝi'n brak'um'i, sed mi'a brak'o dum'voj'e re'fal'is. Ja ĉio van'a! Terur'a sci'o vid'i ĉirkaŭ'e hom'o'j'n kaj sci'i, ke ĉio est'as tromp'iĝ'o. La am'o ne est'as am'o, la bon'ec'o ne est'as bon'ec'o, la korp'o'j intern'e est'as mal'plen'a'j, kaj mi est'as tut'e sol'a.

Mi'n ek'sku'is sen'esper'a, furioz'a plor'eg'o, mi'a'j larm'o'j flu'kovr'is mi'a'n vizaĝ'o'n.

Ŝi al'port'is vat'o'n kaj sorb'ig'is mi'a'j'n larm'o'j'n. Post'e ŝi mal'ferm'is i'a'n kran'o'n, el kiu ven'is freŝ'ig'a arb'ar'a odor'o.

Post dek minut'o'j ni al'ven'is al la hospital'o. Ĉi tie mi jam est'is atend'at'a per port'lit'o, oni mi'n supr'e'n'port'is per la lift'o en iu'n ĉambr'o'n, kaj tie mi kuŝ'iĝ'is.

Al mi en'paŝ'is kurac'ist'o. Zolema komunik'is, de kie mi est'as en'port'it'a, menci'is, ke mi est'as bel'o'hin'o kaj al'don'is:

— Okaz'e de mort'o vi nepr'e send'u ankaŭ la diagnoz'o'n, ĉu la cerb'o est'as uz'ebl'a, aŭ ni dev'as ĝi'n for'ĵet'i.

Si turn'iĝ'is kaj for'ir'is. Neniam plu mi vid'is ŝi'n.

Mi preskaŭ eksplod'is pro plor'em'o, sed mi ne kuraĝ'is plor'i. Mi dir'is, ke mi'n kapt'is nur pas'em'a sven'o, sed mi jam sent'as mi'n tut'e san'a kaj por pruv'i tio'n, kolekt'int'e mi'a'n tut'a'n fort'o'n, mi ek'star'is.

La kurac'ist'o mi'n esplor'is, en'glut'ig'is kuler'o'n de ekster'ordinar'e mal'bon'odor'a ole'o kaj trans'send'is mi'n al la bel'o'hin'a sekci'o, kie mi en'lit'iĝ'is.

Ok'a Ĉapitr'o

Ver'ŝajn'e menci'i tut'e super'flu'as, ke mi preskaŭ neniom dorm'is. La tromp'iĝ'o'j kaj la sopir'o al la viv'o plen'ig'is mi'n per grand'a dolor'o. Jam maten'iĝ'is, kiam la el'ĉerp'iĝ'o de mi'a fort'o mi'n dron'ig'is en dorm'o'n.

Mi'n turment'is strang'a'j, konfuz'a'j sonĝ'o'j. Mi ŝveb'ad'is, apud mi, en la spac'o, pend'is grand'a'j, mol'a'j glob'o'j, kiu'j ne hav'is pez'o'n. Mi lukt'ad'is sen'ĉes'e kun ia vort'o, sed mi jam ne sci'as, kun kiu.

Mi vek'iĝ'is post'tag'mez'e mal'fru'e. Mi'a har'ar'o est'is ŝvit'a,, taŭz'it'a, mi'a lit'o'tol'aĵ'o mal'sek'eg'a. Mi rapid'is sub la duŝ'o'n, sed ankaŭ tio ne pov'is mi'n trankvil'ig'i. Mi vest'is mi'n, kaj moment'e mi intenc'is el'ir'i por iom aer'um'i mi'a'n kap'o'n.

Sed ankaŭ pri tia mi rezign'is. Jam la nur'a pens'o pri ili'a'j strat'o'j naŭz'is mi'n. Ĉu ne est'as tut'e egal'e, ĉu mi'a karcer'o est'as du'dek kvadrat'metr'o'j aŭ kvin'dek kvadrat'kilo'metr'o'j? Tiu'n aer'o'n, kiu'n mi'a cerb'o bezon'as, mi ja ne trov'as ĉi tie.

Mi re'ir'is al mi'a ĉambr'o. Mi prem'is distr'it'e la buton'o'n de la manĝ'al'port'il'o. El la mur'o el'turn'iĝ'is la mal'grand'a tabl'o, sur ĝi mi'a maten'manĝ'o.

Mi pov'is en'glut'i nur kelk'a'j'n pec'o'j'n. La silent'o, la kun'flu'a mal'plen'o for'muel'is mi'a'j'n nerv'o'j'n. Mi salt'lev'iĝ'is, tie'n-re'e'n kur'ad'is, post'e lac'iĝ'int'e fal'is sur la lit'o'n kaj ne plu sci'is kio'n far'i.

Tiam en'ven'is Zatamon. Li est'is la sol'a, kiu laŭ'ofic'e dev'is interes'iĝ'i pri ĉiu mi'a plend'o (se mi pov'as en'tut'e uz'i ĉi tie la vort'o'n: “dev'o”, antaŭ kiu mi pov'is montr'iĝ'i laŭ mi'a ver'a est'ad'o. Kaj ver'e, neniam mi bezon'is el'plend'i mi'a'n anim'o'n tiel, kiel nun.

Kiam li en'ven'is kaj ek'sid'is sur la rand'o de mi'a lit'o, mi pren'is li'a'n man'o'n kaj sen ia ajn kaŝ'em'o ek'larm'is, pet'eg'ant'e al li aŭskult'i mi'a'j'n vort'o'j'n.

Zatamon cert'ig'is, ke li jam kurac'is mult'a'j'n simil'a'j'n mal'san'ul'o'j'n kaj, kvankam li'a san'a organism'o kompren'ebl'e ne pov'as tra'viv'i la simptom'o'j'n, sed laŭ la nun'a stat'o de la kurac'a scienc'o li sufiĉ'e kon'as tiu'j'n kaj sci'as, ke la mal'san'ul'o'j ĉi-okaz'e bezon'as trankvil'ig'o'n pri la bon'intenc'o de la kurac'ist'o, ĉar en ili'a'j cerb'o'j kre'iĝ'as erar-ide'o'j. Li jam kurac'is kelk'a'j'n behino'j'n, kiu'j supoz'is eĉ pri la kurac'ist'o kaziajn ec'o'j'n, ili'a'j'n cerb'o'j'n konfuz'is la strang'a kurent'o, kiu'n mi nom'as tim'o kaj tia mal'san'ul'o far'as fin'e tio'n, ke la afer'o'j'n li komunik'as ne tiel, kiel ili est'as.

— Tio est'as tre strang'a, kaj ĝis nun ne klar'ig'it'a afer'o — li dir'is, — kio'n mi dev'as al vi eksplik'i. La lingv'o, — kiel ni sci'as, — serv'as por la spirit'a komunik'o, kaj komunik'i oni pov'as nur est'ant'a'j'n afer'o'j'n. Sed ili tiam forges'as, kial kre'iĝ'is la lingv'o, kaj ili prov'as ĝi'n uz'i por la komunik'o de ne'est'ant'a'j afer'o'j, simil'e, kiel se ili vol'us vid'i per si'a'j orel'o'j aŭ lum'ig'i per la bala'il'o.

Vid'ant'e mi'a'n embaras'a'n vizaĝ'o'n, li fort'e emfaz'is, ke tio jam ver'e okaz'is dum li'a praktik'o.

Sed mi'n li ne bezon'is admon'i por sincer'ec'o. Mi'n jam tut'e ne interes'is, ĉu ili rigard'as mi'n behino. Mal'pli bon'a jam ne pov'as est'i eĉ inter la frenez'ul'o'j. Mi plor'is, for'ĵet'ant'e ĉiu'j'n turment'a'j'n katen'o'j'n kaj preskaŭ sufok'int'e pro plor'singult'o, mi laŭt'voĉ'e el'ig'is la ŝarĝ'o'n de mi'a anim'o.

— Ĉu do vi admon'as mi'n al sincer'ec'o, — mi dir'is, — vi, kiu'j ne far'is ali'o'n, ol ig'i mi'n mensog'i?! Sed mi vi'n cert'ig'as, ke tio jam fin'iĝ'is, kaj mi ne kaŝ'os plu mi'a'n anim'o'n!

Zatamon atend'is per sen'ŝanĝ'e rigid'a'j trajt'o'j, kaj mi, tut'e liber'iĝ'int'e, daŭr'ig'is:

— Vi dev'as fin'e ek'kon'i mi'a'n ver'a'n intern'o'n! Kaj se fakt'e trov'iĝ'as en vi bon'intenc'o nun, en ĉi tiu minut'o ne halt'ig'u mi'n per stult'aĵ'o'j, sed prov'u mi'n kompren'i kaj help'i!

— Mi ĉio'n kompren'as.

La varm'a'j vort'o'j son'is de'nov'e tut'e kontrast'e al li'a rigid'a voĉ'o, sed por mi nun eĉ tia pan'er'o est'is grand'a, liber'ig'a donac'o kaj mal'ferm'is en mi la pluv'eg'o'n de la vort'o'j.

— Vi est'as la sol'a hom'o, kiu'n interes'as mi'a sort'o, do toler'u, ke mi el'dir'u ĉio'n, kio sur mi pez'as. Ver'dir'e mi ne koler'as vi'n, kaj tamen mi mal'am'as vi'n, la hino'j'n, ĉar ili sen'ig'is mi'n de ĉio! Ho, ne inter'romp'u, ne dir'u, ke en la magazen'o'j ĉio est'is je mi'a dispon'o. Kio'n vi for'pren'is, tio est'as for'pren'at'a ne per man'o, sed ĝust'e per tio, ke oni tut'e ne tuŝ'as per man'o la viktim'o'n. Vi el'pel'is mi'n el la viv'o per la plej terur'a mort'ig'il'o, per la indiferent'ec'o, kaj pro tio mi vi'a'n ras'o'n mal'am'as. Tamen mi ne est'as vi'a mal'amik'o, nur ali'spec'a ol vi, kaj mi ne pov'as neni'ig'i mi'a'n anim'o'n. Mi ne pov'as forges'i mi'a'n est'int'o'n, la am'at'a'n ter'o'n, kie mi eduk'iĝ'is, mi ne pov'as forges'i mi'a'n patr'in'o'n, mi ne pov'as forges'i la tut'a'n viv'o'n. Mi ne pov'as de'kutim'iĝ'i, ke mi est'as hom'o, ke mi nask'iĝ'is angl'o, eŭrop'an'o, kaj mi sopir'eg'as per ĉiu mi'a fibr'o re'ir'i al mi'a patri'o, al la kultur'o!

Li rigard'is mi'n sen'ŝanĝ'e demand'mien'e, kaj mi daŭr'ig'is:

— Mi tim'as, ke mi ne long'e el'ten'as ĉi tiu'n glaci'a'n karcer'o'n!

Por ke li pli bon'e kompren'u, mi parol'is pri la vari'a kaj kolor'plen'a viv'o de la angl'a civit'an'o, de'post li'a nask'iĝ'o. Mi parol'is pri la unu'a patr'in'a kis'o, post'e pri la ĉarm'a'j lud'o'j de la infan'aĝ'o, pri la student'viv'o, pri gaj'a'j fripon'et'aĵ'o'j, pri sport'o, pri bel'eg'a'j iluzi'o'j de la jun'aĝ'o, pri la dolĉ'a'j sun'radi'a'j jar'o'j de la burĝon'ant'a am'o, post'e pri la beat'a konsci'o de la pan'o akir'it'a per honest'a labor'o, de la famili'a dom'o, de la “mi'a”. Pri la ĝoj'o'j de la varm'a, mol'a famili'a nest'o, kiam vesper'e, apud la susur'ant'a kamen'o sur la genu'o de la patr'o rajd'as la infan'o, en kiu la feliĉ'a'j ge'patr'o'j vid'as la daŭr'ig'o'n de si'a'j viv'o'j, kiu'n ili dorlot'as, eduk'ad'as, kiel la ĝarden'ist'o la plant'aĵ'o'n: la famili'estr'o vid'as, ke li'a viv'o est'as senc'o'plen'a kaj sci'as, ke post li'a mort'o li'a nom'o plu'ekzist'os, li'a'j amik'o'j kaj li'a'j nep'o'j pi'e konserv'os li'a'n memor'o'n kaj ĉiu'jar'e minimum'e unu'foj'e vizit'os li'a'n tomb'o'n por fleg'i la flor'o'j'n per am'ant'a'j man'o'j kaj preĝ'i por si'a av'o.

Mi parol'is pri la batal'o'j de la soci'a'j ide'o'j, pri disput'o'j de filozof'o'j, scienc'ist'o'j kaj politik'ist'o'j, pri la viv'form'ant'a fort'o de la patri'a ter'o, pri la kart'lud'batal'o'j de gaj'a'j amik'a'j rond'o'j, pri elegant'a'j bal'o'j, pri interes'aĵ'o'j de la soci'a viv'o, pri la mult'kolor'a'j strat'o'j, pri la monument'o'j, kiu'j'n star'ig'is la dank'em'a post'epok'o al la memor'o de la grand'ul'o'j, pri konkurs'o'j, teatr'o'j, koncert'o'j, pri literatur'o kaj pri ĉio, kio est'as resum'ebl'a en la nom'o: “hom'a kultur'o”.

— Ho, mi bon'e sci'as, — mi dir'is ek'kri'e, — ke mult'a mal'bon'o, mizer'o kaj mal'just'o trov'iĝ'as en ni'a land'o. Mi stud'ad'is per mal'ferm'it'a'j okul'o'j vi'a'n land'o'n, kaj mi dev'as deklar'i, ke vi est'as laŭ mult'a'j rilat'o'j pli perfekt'a'j. Sed mi vol'as plend'i ne pri la mank'o de ni'a'j mal'bon'aĵ'o'j, sed pri la mank'o de tio, ke vi viv'as sen kor'o, sen la sal'o kaj en'hav'o de la viv'o, kio'n kultur'hom'o ne el'ten'as, ĉar li'a viv'o iĝ'as ne'toler'ebl'a, kaj li mort'as de soif'o. Ĉar kia'n senc'o'n hav'as viv'i, ke ni est'aĉ'u de unu tag'o al la ali'a sen cel'o? Dir'u,mi ek'kri'is ekstaz'e, — kia'n senc'o'n?

— Ĉu vi nom'as la viv'o'n est'aĉ'o? — li inter'romp'is. Ĉu ne por la viv'o viv'as la hom'o?

Sed mi ne est'is halt'ig'ebl'a.

— ... ke ni fin'e mort'u kiel hund'o'j kaj est'u ni'a'j kadavr'o'j pri'labor'it'a'j...

— Kaj ĉu ĉe vi oni ne mort'as?

— ... kaj oni for'bala'os ni'n sen tio, ke ni est'us viv'int'a'j kaj est'us io, por kio ni viv'is...

— Mi konjekt'as, — li dir'is, — vi ne kon'as la esenc'o'n de la viv'o: la viv'o'n mem.

— Ve! — mi inter'kri'is. — Ne ripet'u! Kiom da foj'o'j mi aŭd'is ĉi tiu'n stult'aĵ'o'n kaj fin'e jam est'as tut'e egal'e, mi sat'iĝ'is. Mi ne vol'as plu el ĉi tiu viv'o! Mi ne robot'os plu, degrad'iĝ'int'e en hom-maŝin'o'n por ke post la monoton'a labor'o mi rigard'u la mar'o'n kaj post'e mi hejm'e'n'ir'u en'lit'iĝ'i por ke neniam, kun neni'u mi parol'u, ne am'u, ne entuziasm'u, ne klopod'u por cel'o'j. Mi ne plu el'port'as la stagn'ant'a'n mal'plen'ec'o'n, ĉu vi kompren'as? Esper'ebl'e tio ne est'as kanajl'aĵ'o? Esper'ebl'e tio ne est'as kulp'o? Ĝi est'as la ruĝ'a kolor'o de la viv'o, sen kiu ĝi ne hav'as senc'o'n. Ne hav'as, ĉar tio ne est'as viv'o. Pri ĉio, kio'n ni far'as, vi deklar'as, ke ĝi ne ekzist'as, sed tut'e mal'e: tio ne ekzist'as, kio'n far'as vi! Jen, mi trov'is la ĝust'a'n esprim'o'n: jen, Vi'a viv'o est'as evident'e ne'est'ant'a, kaj ne la ni'a.

Zatamon long'e rigard'is mi'a'n ekscit'it'a'n, spir'eg'ant'a'n brust'o'n kaj vid'ant'e, ke mi fin'is, trankvil'e ek'parol'is:

— Mi est'as kurac'ist'o, do mi ne mir'as pri vi'a'j vort'o'j. Kiu'j imag'as pri la ne'est'o, ke ĝi est'as, tiu'j pov'as far'i tio'n nur, se la est'o'n ili reciprok'e rigard'as ne'est'o. La fotograf'aparat'o pentr'as la blank'o'n nigr'a, sed nur tiel pov'as el'form'iĝ'i bild'o, ke la nigr'a'n ĝi desegn'as reciprok'e blank'a. Se ĝi prezent'us ĉio'n blank'a, ni vid'us neni'o'n.

Mi surpriz'iĝ'is. La profund'a'j vort'o'j mi'n embaras'is. Ebl'e li tamen prav'us? Ebl'e ni'a mond'koncept'o est'as sam'e komplet'a tut'o, kiel ili'a? Du mond'o'j, inter kiu'j ne est'as pont'o, ĉar la ali'a ne est'as apart'a est'ad'o, nur si'a propr'a dors'flank'o?...

Mi re'memor'is, ke kiam mi lern'is pri la glob'form'o de la ter'o, mi mir'is, kiel la amerik'an'a'j infan'o'j ne de'fal'as de la ter'a kaj la amerik'an'a'j infan'o'j ver'ŝajn'e pens'is sam'e pri ni, ĉar ni ne sci'is, ke esenc'e ne ekzist'as supr'e'n kaj mal'supr'e'n. Sed tiam...

Subit'e mi demand'is:

— Jes, ebl'e vi prav'as. Sed se vi sci'as nur tio'n, ke ni viv'as en kontrast'a mond'o, kio pruv'as, ke la ni'a est'as la negativ'a kaj vi'a la pozitiv'a? Ni ja ne pov'as penetr'i en la mond'o'n de la ali'a, ni vid'as nur tio'n, ke ni ambaŭ tra'viv'as ni'a'n viv'o'n, kiom ajn ne'ebl'a ŝajn'as al ni la ali'a, laŭ ni'a propr'a vid'punkt'o.

— La vi'a est'as la negativ'a — li respond'is.

— La pruv'o'n!

— Ne est'as mal'facil'e konklud'i, kiu el'inter la est'o kaj ne'est'o est'as la pozitiv'a.

— Parol'u vi klar'e! Kial ni ne viv'as la real'o'n?

— Ĉe vi la est'ant'a'j afer'o'j est'as nur rimed'o'j por ating'i ne'est'ant'a'j'n cel'o'j'n, kiu'j'n vi nom'as ide'o'j, kvankam ĝust'e ties invers'o'n oni nom'as real'o: tio'n, se ni pens'ad'as tial, ke io kre'iĝ'u. Nur cel'o'n, est'ant'a'n en la real'a viv'o oni pov'as nom'i pozitiv'a, ĉar ating'ebl'a est'as nur tio, kio ekzist'as. Nu vi tamen ne por tio viv'as, ke vi konstru'u dom'o'n, produkt'u vest'o'n, aŭ nutr'aĵ'o'n, sed se vi efektiv'ig'as ĉiu'j'n ĉi, vi far'as ili'n nur por cel'o'j apart'e star'ant'a'j, do imag'it'a'j en la aer'o'n kaj ne'ating'ebl'a'j.

— Sed tamen konstru'iĝ'as la dom'o kaj bak'iĝ'as en la forn'o la pan'o. Ĉu ne est'as tut'egal'e, kun kia cel'o?

— Ne, ĉar la rezult'o de negativ'a funkci'o pov'as est'i nur negativ'a viv'o.

— Kio'n vi vol'as dir'i per tio?

— La negativ'a viv'o est'as la mort'o. Kaj ĉu ne fin'iĝ'as per tiu ĉiu'j vi'a'j pen'ad'o'j? Ĉu el vi'a'j rakont'o'j ne rezult'is ĉiam, ke por la religi'o, por la standard'o, por la am'o, por la bel'o, do, por la vort'o'j, oni dev'as ne viv'i sed mort'i? Sed por,la konstru'o de la dom'o'j oni dev'as viv'i, kaj mort'int'o ne pov'as rikolt'i la gren'o'n de la kamp'o'j.

Post long'a paŭz'o mi ek'parol'is:

— Part'e vi ebl'e prav'as, sed vi ne pov'as ne'i, ke ni viv'as real'a'n viv'o'n. Kio'n mi rakont'is pri la viv'o de la civit'an'o de mi'a patri'o, tio okaz'as plej'part'e en la mond'o, kiu'n ankaŭ vi nom'as real'a, por real'a'j cel'o'j. Aŭ la student'o lern'as, ĉu ne, por post'e per'labor'i si'a'n pan'o'n, aŭ la am'o fin'iĝ'as, ĉu ne, en la kis'o?

— Ne, ankaŭ tio est'as imag'it'a. Vi pens'ad'as, kvazaŭ vi vol'us i'o'n ating'i, sed, se vi ĝi'n akir'is, vi est'as de ĝi ankoraŭ pli mal'proksim'e. La student'o viv'as en si'a'j sonĝ'o'j pri si'a est'ont'o, la am'ant'a jun'ul'o en si'a'j dezir'o'j kaj, se li akir'is si'a'n am'objekt'o'n, ĝi ne plu kontent'ig'as li'n. Li dev'as gener'i infan'o'n por tiu'n eduk'i, por ke nov'a, ankoraŭ ne'ating'it'a cel'o don'u senc'o'n al li'a viv'o. La ating'it'a'j'n cel'o'j'n vi jam sent'as sen'senc'a'j kaj la perfekt'ec'o'n de la viv'o vi nom'as sen'viv'aĵ'o. Sed kial do vi streb'as por ĝi, mult'obl'ig'as vi'a'n energi'o'n; se ĝi jam est'as ating'it'a, vi for'ĵet'as ĝi'n, ĉar ĝi perd'as antaŭ vi si'a'n valor'o'n.

— Kial labor'as vi?

— Por la viv'o. Sed vi por la lukt'ad'o. Iam vi rakont'is, kiom da ĝoj'o est'is por vi la kruc'enigm'o'j, kaj, se vi en la klub'o mal'ferm'ant'e la ilustr'it'a'n gazet'o'n, trov'is ĝi'n jam solv'it'a, vi est'is koler'a anstataŭ ĝoj'i pri tio. Vi menci'is, ke ia poezi'a stil'o rest'as bel'a nur ĝis tiam, kiam la signif'o de la metafor'o'j iĝ'as ĝeneral'e kon'at'a. Tuj, kiam vi al'kutim'iĝ'is, ke fer'o signif'as fort'o'n, printemp'o jun'ec'o'n, vi jam ne nom'as ĝi'n bel'a, ĉar ĝi est'as “tro'uz'at'a”, “enu'a”, kio signif'as, ke vi ating'is la hieraŭ'a'n cel'o'n. La cel'o'n vi puŝ'as ĉiam pli mal'proksim'e'n, ĉar vi viv'as ne por ĝi, sed por la lukt'ad'o. Kaj vi mem dir'is ankaŭ tio'n, ke vi pag'as ĉio'n por la diamant'o, ĉar ĝi trov'iĝ'as en tre mal'mult'a kvant'o, dum la aer'o ne hav'as valor'o'n, kvankam ĉi tiu est'as neces'a, sed tiu ne. Vi klopod'as por la am'o de la vir'in'o, kvazaŭ de'pend'us ne sol'e de la vir'in'o, ĉu ŝi am'as aŭ ne.

— Ĝust'e tial ni klopod'as por ĝi, — mi respond'is mir'e, ĉar ĝi de'pend'as de ŝi kaj ne de ni.

— Sed ankaŭ la vir'in'o est'as hom'o, kaj vi klopod'as por ia pens'o de la hom'a cerb'o, kies ekzist'o de'pend'as nur de vi'a fantazi'o. Mur'o'j'n, desegn'it'a'j'n sur la geografi'a kart'o vi sieĝ'as, kvazaŭ ne vi mem est'us ili'n desegn'int'a'j, vi kurac'as vund'o'j'n de vi mem pik'it'a'j'n kaj paf'it'a'j'n por ke vi de'nov'e pov'u vund'i. Kaj vi lukt'ad'as kontraŭ la ekonomi'a'j kriz'o'j, kvazaŭ ne vi mem est'us halt'ig'int'a'j vi'a'j'n maŝin'o'j'n, vi el'pens'as amik'ec'o'n, bel'o'n, am'o'n, mal'am'o'n, per kiu'j vi mem star'ig'as mal'help'aĵ'o'n por vi mem, por est'ig'i i'o'n, kun kio vi pov'as batal'i, ĉar vi atribu'as mem'star'a'n ekzist'o'n al la el'pens'it'a'j mal'help'aĵ'o'j.

— Ĉu do ne la am'o, mal'am'o, bel'o, unu'vort'e la vari'ec'o don'as senc'o'n al la viv'o? Ĉu ne tial ni sopir'as el la vilaĝ'o al la urb'o, ke tie ni'n plezur'ig'u la mil vari'aĵ'o'j de la soci'a viv'o? Ĉu ne por tio est'as destin'it'a la art'o, ke ĝi ig'u la viv'o'n el'port'ebl'a? Kaj ĉu ne por tio est'as destin'it'a la religi'a kred'o, ke ĝi mild'ig'u la sufer'o'j'n ke ĝi don'u en'hav'o'n kaj cel'o'n en ni'a'n viv'o'n, sen kiu'j ĝi est'us nur nud'a skelet'o kaj mal'plen'a interval'o inter la nask'iĝ'a kaj mort'o?

— Kiu vol'as el'ven'i el la akv'o, tiu dev'as kapt'i la bord'o'n kaj ne si'n mem. Progres'o est'as efektiv'ig'ebl'a nur tia'manier'e, ke ni apog'as ni'n al la real'a mond'o.

— Jes, mi sci'as, ke laŭ vi ekzist'as nur materi'o kaj bon'stat'o. Sed sci'u, ke ni kroĉ'as ni'n ankaŭ al la bord'o. Mult'a'j ni'a'j filozof'o'j labor'as pro la kler'ig'o de la hom'ar'o kaj serĉ'as tiu'n sistem'o'n de reg'ad'o, kiu cel'as progres'o'n al la etern'a pac'o kaj just'a materi'a viv'o.

Mi klar'ig'is al li la ŝtat'o'n de Plat'o'n, la ide'o'j'n de Sankt'a Tomas'o de Akvino pri la di'a komun'ec'o de la labor'frukt'o'j, la labor'komun'o'n de la kataroj kaj de la hus'it'o'j, la falanster'o'n de Furier'o*, la Utopi'o'n de Tomas'o Mor'o*, la popol'bank'o'n de Prudhono*, la naci'a'j'n labor'ej'o'j'n de Ludovik'o Blank'o*, la komun'ec'a'j'n ŝtat'o'j'n de la dominik'an'o'j kaj de la jezuit'o'j en Sud'amerik'o. Fin'e mi tra'ir'is al la scienc'a social'ism'o, al la plej nov'a'j teori'o'j de Marks'o*, Lenin'o, Bakunino, Bernŝtejno*, Kropotkino, Kaŭckio* kaj Pleĥanovo, al la teknokrat'ism'o, al la demokrat'a social'ism'o de la Fabian-Societ'o, de Velso* kaj de la ge'edz'o'j Vebo*. Sed mi parol'is krom'e pri la labor'teori'o de la merkantilism'o kaj fiziokratismo, pri la liberal'ism'o de Adamo Smito*, pri la trade-union-oj, kaj mi ne preter'ir'is ankaŭ la ne'real'iĝ'int'a'j'n ide'o'j'n, ekzempl'e la georg'ism'o'n, sindikat'ism'o'n kaj anarki'ism'o'n.

Neniel li prov'is en'kap'ig'i, kiel ebl'as kun'fantazi'i tiom mult'spec'a'j'n ide'o'j'n pri tiom simpl'a afer'o, kiom la viv'o.

— Nur la vort'o'j kaj la nom'o'j de la teori'o'j est'as vari'ebl'a'j — li respond'is, — sed ne la viv'o, kiu est'as jam tut'e difin'it'a per ni'a komun'e egal'a organism'o. Kaj kiu imag'as al la vort'o'j kre'ant'a'n est'ad'o'n, tiu est'as mal'san'a kaj somnambul'o.

— Sed el tiu'j vort'o'j nask'iĝ'as ekonomi'a'j reĝim'o'j — mi kontraŭ'dir'is.

— Ĉu ne est'as tut'e egal'e, sub kia reĝim'o vi est'as mal'san'a'j? Ĉiam ja rest'os al vi vi'a'j anim'o'j, kiu'j for'tir'as vi'n de la natur'a viv'o.

— Kiel vi aŭdac'as dir'i tio'n? La sentiment'o nask'iĝ'as kun'e kun ni, ĝi est'as natur'a ec'o. Tra'vojaĝ'u la mond'o'n kaj vi ne trov'os popol'o'n sen religi'o, sen art'o, am'o, aŭ mal'am'o.

— Do, ĉu mi ne dir'is, ke vi est'as fundament'e mal'san'a'j, kio'n ne ŝanĝ'os vort'o'j nek kler'ig'o? Vi sonĝ'as, kaj van'e vi dir'as unu al la ali'a, kio est'as bon'a, ĉar vi sonĝ'as eĉ la koncept'o'n de la bon'o mem, kaj ankaŭ vi'a'j filozof'o'j est'as sonĝ'figur'o'j. Vi sen'ĉes'e batal'os kun vi mem, star'ant'e ĉiam sur la sam'a lok'o. Vi'a viv'o est'as stagn'ant'a, dezert'a robot'o por la robot'o mem, en kiu ne est'as progres'o, nur sen'fin'a, enu'ig'a monoton'ec'o, kiu'n progres'em'a hom'o ne pov'as el'ten'i.

Mi konstern'iĝ'is pro la aŭdac'o, ke li pov'as sen'konscienc'e kaj cinik'e kalumni'i ni'a'n soci'o'n per la kulp'o'j de ili'a soci'o.

— Do, laŭ vi la pli super'a'j cel'o'j ne hav'as ekzist'o'rajt'o'n?

— Inter hom'o'j ne est'as imag'ebl'a'j trans'hom'a'j cel'o'j, kaj tia'j tut'e ne pov'as ekzist'i.

— Ne trans'hom'a'j, nur pli super'a'j. Aŭ ĉu la literatur'o ne tem'as pri la hom'a sort'o kaj pri la real'o?

— Vi'a tut'a viv'o est'as imag'it'a. Kaj se pri tiu imag'it'a viv'o vi verk'as rakont'o'n, kiu ankaŭ mem est'as imag'it'a, per tio vi nur mal'proksim'iĝ'as de la real'o.

— Sed ĝi eduk'as ni'a'n intelekt'o'n. Ĝi don'as nov'a'n en'hav'o'n, nov'a'n cel'o'n kaj pli klar'a'n vid'o'n al ni'a spirit'o. Sed ni supoz'u la prav'o'n de vi'a opini'o: ni supoz'u, ke en la afer'o'j, kiu'j'n vi nom'as real'o'j, ni ne progres'is kaj ni mal'ŝpar'is ni'a'n energi'o'n por ideal'a'j afer'o'j. Sed unu fakt'o'n vi ne pov'as refut'i: tio'n, ke almenaŭ en ĉi tiu'j oni dev'as konstat'i nepr'a'n progres'o'n, ĉar la kultur'o evolu'ig'as en ni ĉiam nov'a'j'n problem'o'j'n, nov'a'j'n manier'o'j'n kaj nov'a'n stil'o'n. Aŭ ĉu vi ne konstat'as progres'o'n de Platon'o ĝis Marks'o, aŭ de Fidiaso ĝis Rodeno? Ĉu ne est'as pli progres'int'a la spirit'a viv'o hodiaŭ ol antaŭ du'mil jar'o'j?

— Vi konstru'as por vi turn'iĝ'ant'a'n kaĝ'o'n, kiu'n intenc'e vi imag'as sen'fin'a horizont'o, por ke la re'kon'o ne romp'u vi'a'n iluzi'o'n pri grand'a'distanc'a vet'kur'o.

Mi dir'is ĉagren'e, ke ver'ŝajn'e mi ne pov'as esper'i eĉ er'o'n da kompren'o, kvankam li komenc'e asert'is, ke li ĉio'n kompren'os.

— Vi vid'as la kompren'o'n en aprob'o, sed deklar'o'n, de'ven'ant'a'n el mal'san'o pov'as aprob'i nur ne'kompren'o, la mis'ek'kon'o de la esenc'o de la afer'o'j.

Mi rezign'e man'sving'is kaj ek'sid'is, decid'ant'e, ke mi ne daŭr'ig'os. Sed tuŝ'it'e de subit'a ide'o mi salt'lev'iĝ'is.

— Jes! mi dir'is vigl'e. — Pov'as est'i, ke se ni vol'us nur est'i sur la ter'o, ni dev'us viv'i kiel vi. Sed dir'u: kio'n ni far'u pri ni'a kor'o, se ĝi jam ekzist'as?

— Kial vi uz'as nom'o'n de organ'o ekzist'ant'a en la natur'o por sign'i per tiu ne'ekzist'ant'a'n afer'o'n?

Mi sent'is, ke Di'o don'is li'n en mi'a'n man'o'n kaj mi re'ricev'is mi'a'n ekvilibr'o'n. Du paŝ'o'j'n mi retro'ir'is, kaj met'ant'e mi'a'j'n man'o'j'n al mi'a koks'o, decid'e mi al'kri'is:

— Ĉar ĝi est'as! Ĉar ĝi ekzist'as!

— Kio ne est'as en la natur'o, tio tut'e ne est'as...

— Dir'u, — mi dir'is gal'humor'e, — kial vi manĝ'as?

— Ĉar ni est'as mal'sat'a'j.

— Kial vi trink'as? Kial vi dorm'as? Ĉu ne, ĉar vi soif'as kaj est'as dorm'em'a'j?

— Vi prav'as.

— Nu, sekv'e vi viv'as por la sat'ig'o de vi'a'j dezir'o'j, kaj tiu'j dezir'o'j trov'iĝ'as en vi, en hom'o'j, do, en la natur'o. Sci'u do, — mi daŭr'ig'is laŭt'voĉ'e, — ke ni'n pel'as tia sam'a mank'sent'o al la kultur'o. Se tiu dezir'o bezon'as vort'o'j'n, ni nutr'as ni'n per vort'o'j, sed tio, ke i'a'n soif'o'n oni esting'as ne per akv'o, sed per muzik'o, poezi'o, am'o, aŭ entuziasm'o, tio pruv'as nur la ekzist'o'n de tiu soif'o:

— Sed la vort'o ne est'as real'aĵ'o...

— Ne grav'as! — mi inter'romp'is. — Grav'as nur, ke tiu'j ni'a'j dezir'o'j ekzist'as!

— En la mond'o ekzist'as nur est'ant'a'j afer'o'j...

Mi man'sving'is super'ec'e. Neniam mi est'is tiom cert'a pri mi mem. Mi pik'is en li'n preskaŭ volupt'e la vort'o'j'n:

— Se mi deklar'us pri vi'a manĝ'ad'o-trink'ad'o, ke ĝi est'as stult'aĵ'o, mi far'us tio'n per pli da rajt'o, ĉar ni kon'as ankaŭ la materi'a'j'n dezir'o'j'n, sed vi tut'e ne hav'as koncept'o'n pri la kultur'a'j bezon'o'j. Tiu dezir'o est'as ni'a propr'aĵ'o, dum'e vi mal'hav'as ĝi'n, do, ni est'as en tiu rilat'o pli riĉ'a'j ol vi. Jes, ja pli riĉ'a'j, ĉar kio est'as en vi, tio est'as ankaŭ en ni, sed vi posed'as nur part'o'n de ni'a'j sent'o'j. Kiel aŭdac'as asert'i la kolor'blind'ul'o, ke ekzist'as nur glat'a'j kaj mal'glat'a'j surfac'o'j, sed ne ekzist'as kolor'o?

— La sonĝ'o ne pov'as est'i real'o, — li respond'is obstin'e.

— La sonĝ'o est'as la mem'nask'it'a portret'o de la cerb'o...

— Aŭskult'u: vi asert'as, ke ne pov'as est'i dezir'o, kiu cel'as i'o'n, star'ant'a'n ekster la real'o. Sed en mi ja tamen viv'as la dezir'o, kaj mi asert'as, ke ĝi tamen pov'as ekzist'i. Kio'n ĉi tio pruv'as?

Zatamon atent'e esplor'is mi'a'n vizaĝ'o'n. Post mal'long'a paŭz'o li ek'parol'is:

— Ke vi est'as behino.

En la unu'a moment'o mi vol'is salt'i al li'a gorĝ'o. Mi'n, la ŝtat'an'o'n de Grand'a Briti'o li aŭdac'as cinik'e ofend'i!

Minut'o'j pas'is, ĝis mi, profund'e tra'pens'int'e la natur'o'n de la hinoj, pov'is venk'i mi'a'n ekscit'iĝ'o'n. La cerb'o, kutim'iĝ'int'a al la anim'hav'a, sent'em'a eŭrop'a atmosfer'o, nur mal'facil'e pov'as digest'i, ke ĉe ili ne ekzist'as ofend'a aŭ dorlot'a intenc'o, nur la objektiv'a signif'o de la vort'o'j.

“Vi est'as behino!” Tiu'j'n vort'o'j'n li dir'is sam'e, kvazaŭ li tremp'us la lakmus'paper'o'n en la glas'o'n kaj dir'us: “ĝi est'as acid'o”.

Kiam mi iom trankvil'iĝ'is, mi pov'is medit'i pri la senc'o'j de la antaŭ'a'j vort'o'j kaj subit'e ek'lum'is en mi'a cerb'o, ke laŭ tio la behinoj eĉ ne pov'as est'i ali'a'j, ol anim'hav'a'j hom'o'j, kiu'j'n la ne'kompren'em'o de ĉi tiu'j hom'aŭtomat'o'j ekskomunik'is el inter si. Kiel eĉ pov'us est'i ali'manier'e, ol, ke la frenez'ul'o'j rigard'as la klar'a'n pens'ad'o'n cerb'mal'san'o?

— Do, — mi dir'is kun interes'iĝ'o, -kio est'as la behinec'o?

— Ĝi est'as cerb'o'mal'san'o, bedaŭr'ind'e ĝis nun ne kurac'ebl'a, de kiu provizor'e ni kon'as nur la kaŭz'o'j'n.

— Parol'u! Kio est'as ĝi'a esenc'o?

— Por tio mi dev'as klar'ig'i la natur'a'n funkci'o'n de la cerb'o, direkt'at'a'n de la kosm'a'j radi'o'j de la Sun'o.

— Kaj kiel?

— Vi dev'as sci'i, ke la Sun'o el'ig'as kosm'a'j'n radi'o'j'n kaj la cerb'o funkci'as kiel anten'o kiu sub la influ'o de la radi'o'j far'as si'a'n funkci'o'n laŭ la cel'o de la viv'o, kiu'n vi nom'as “natur'a'j instinkt'o'j”. En la natur'o ne ekzist'as kontraŭ'dir'o'j, ĉar ĉio est'ant'a evolu'is per si mem dum miliard'o'j da jar'o'j kaj la element'o'j de la grand'eg'a mekanism'o, ĉiam frot'ant'e unu la ali'a'n, kun'polur'iĝ'is. Do, la kosm'a'j radi'o'j de la Sun'o indukt'as en la anten'o'n de la cerb'o la funkci'o'j'n de la natur'a viv'o. Sed ni sci'as, ke la radi'o'aparat'o'j kre'as, laŭ si'a grand'ec'o, ankaŭ mem'vibr'ad'o'n. La tub'o'j vibr'ig'as si'n mem, kaj tiu'j vibr'o'j, sen la neces'a ŝirm'ad'o, influ'as ankaŭ la anten'o'n, kiu tia'manier'e kapt'as grotesk'a'j'n ond'o'j'n: la aparat'o fajf'as, knar'as, bru'as, ĉar ĝi kri'ad'as si'a'n propr'a'n voĉ'o'n. Ĉe mal'grand'a'j aparat'o'j tio ne est'as sent'ebl'a, sam'e, kiel la mal'grand'a cerb'o de la best'o'j ne konfuz'as si'n mem, sed ili el'viv'as si'a'n natur'a'n viv'o'n. Jam ĉe la pli grand'cerb'a'j best'o'j kelk'foj'e manifest'iĝ'as nerv'o'mal'san'o...

— Parol'u pri la behinoj! — mi inter'romp'is sen'pacienc'e.

— La cerb'o'j'n de la behinoj influ'as tut'e ties mem'vibr'ad'o kaj ili'a viv'o direkt'iĝ'as ne laŭ la natur'a'j, sed laŭ la el intern'e ven'ant'a'j, art'e'far'it'a'j cel'o'j. Tiu'j ond'o'j de intern'a'j fantasmagori'o'j renvers'as la viv'o'n, kiu oft'e neni'ig'as si'n mem. Ties kurac'ad'o est'as ankoraŭ en eksperiment'a stadi'o, ĉar oni dev'us el'met'i la tut'a'n cerb'o'n, kio ankoraŭ est'as tre danĝer'a operaci'o kaj ni ankoraŭ ne pov'is ĝi'n prov'i ĉe hom'o. Tiel ni provizor'e ne pov'as help'i al la mal'feliĉ'ul'o'j, ni nur las'as ili'n viv'i inter si kaj zorg'as pri ili'a'j viv'bezon'o'j.

Dum li'a'j vort'o'j mi ne pov'is re'ten'i mi'a'n rid'et'o'n. Antaŭ mi'a'j vid'ant'a'j okul'o'j rol'aĉ'is sen'pov'a, blind'a hom'et'o kaj emfaz'e klar'ig'is, kio pov'as kaŭz'i la mani'o'n de la lum'o kaj de la kolor'o'j kaj kiel ĝi est'as kurac'ebl'a.

— Kaj tamen kio'n far'as la behinoj?

— Ne'est'ant'a'j'n afer'o'j'n. La lingv'o taŭg'as nur komunik'i est'ant'a'j'n, do mi eĉ ne pov'as dir'i ili'a'n esenc'o'n, sed tiom mi cert'e pov'as asert'i, ke ili'a'j ag'o'j tre simil'as al tiu'j de vi'a'j patr'uj'an'o'j. Ekzempl'e iu farb'is si'a'n ŝu'o'n, kvazaŭ la farb'o pli'ig'us la util'ec'o'n de la ŝu'o, dum kontraŭ'e: ĝi plen'ŝtop'as la kapilar'o'j'n de la material'o kaj la pied'o ne pov'as aer'um'i. Ankaŭ la vest'o'j'n ili ne sur'met'as en la form'o, kiel ni'a fabrik'o produkt'is, sed ili trans'form'as tiu'j'n, ĉiu aliel, per mult'a, sen'cel'a labor'o.

La antaŭ'a scienc'a grand'ec'o de Zatamon ŝrump'is por mi ĝis nul'o. Mi tut'e ne plu atent'is li'a'j'n vort'o'j'n; mi'n interes'is nur tio, kiel mi pov'us en'ir'i inter la behino'j'n, por larm'okul'e prem'i la man'o'j'n de mi'a'j mal'feliĉ'a'j, ekskomunik'it'a'j, anim'hav'a'j hom'frat'o'j.

— Kie est'as la behinoj? — mi demand'is.

Li rakont'is, ke ili viv'as mal'antaŭ la hospital'o sur grand'etend'a teritori'o, kiu est'as ĉirkaŭ'at'a de mur'o. Inter la mur'o'j ili loĝ'as en normal'a'j loĝ'ej'o'j. Pri ili'a vest'aĵ'o zorg'as la hinoj, sed ceter'e ili viv'as tut'e laŭ si'a'j “mani'a'j” kutim'o'j, ĉar la hinoj en neni'o si'n inter'miks'as, krom se ili inter'bat'iĝ'as. Antaŭ'e la hinoj eĉ en tia okaz'o ne inter'ven'is, sed la inter'bat'ad'o'j pli'akr'iĝ'is, kaj tio neces'ig'is la aranĝ'o'n. Sed la behinoj ne nur el'ten'as si'a'n societ'o'n reciprok'e, sed ili eĉ ne pov'us viv'i ĉi tie, ekster'e. La intern'ig'o ne est'as pun'o, kiu'n la hinoj ja ne kon'as, nur apart'ig'o, dezir'it'a de ambaŭ hom'natur'o'j.

— Kiel mi pov'as ir'i inter ili'n? — mi demand'is.

Mi'a pet'o iom surpriz'is Zatamonon, kaj zorg'em'e li atent'ig'is mi'n pri la “frenez'aĵ'o'j”, al kiu'j oni est'as el'met'it'a inter la “mani'ul'o'j” kaj kiu'j'n normal'a cerb'o ne el'ten'as. Li rimark'is, ke oni kutim'as en'port'i iu'n nur en okaz'o de grav'a cerb'mal'san'o, kaj ver'ŝajn'e est'us pli rekomend'ind'e prov'i provizor'e ali'a'j'n kurac'manier'o'j'n. Ebl'e ankoraŭ “ekzist'as esper'o”.

Mi deklar'is, ke mi sent'as mi'n mem en tut'e “sen'esper'a” stat'o kaj postul'is, ke mi est'u port'ot'a inter la behino'j'n.

— Mi dev'as vi'n atent'ig'i ankoraŭ pri unu afer'o, — li dir'is. Kiu en'ir'as, tiu dev'as pas'ig'i intern'e ses'monat'a'n prov'temp'o'n, ĉar pov'as ekzist'i hom'o, kiu — pro la strang'aĵ'o'j — kred'as, ke li tamen ne aparten'as al ili, sed malgraŭ'e, post iom da temp'o, li re'kon'as inter ili si'n mem. Se antaŭ la ĝust'a temp'o ni el'las'us tia'n hom'o'n, ĉi tie, ekster'e neniam li al'kutim'iĝ'us.

Mi trankvil'ig'is li'n, ke mi tim'as neni'o'n, post kio li konsent'is, ke se ebl'as, morgaŭ li en'port'os mi'n al la behinkoloni'o, li nur dev'as antaŭ'e detal'e tra'stud'i la simptom'o'j'n de mi'a mal'san'o.

Li al'port'is injekt'il'o'n, suĉ'is sang'o'n el mi'a brak'o, kelk'a'j'n mi'a'j'n har'faden'o'j'n li de'tond'is kaj for'ir'is.

Kaj mi de'nov'e pas'ig'is sen'dorm'e la nokt'o'n, sed nun jam pro ĝoj'o. Antaŭ mi'a anim'o, sek'iĝ'int'a en la dezert'a land'o de la hinoj, pli kaj pli ruĝ'e ek'krepusk'is la esper'o de la de'long'e ne gust'um'it'a, varm'a, kolor'plen'a hom'a viv'o.

Ho, se tiam mi est'us konjekt'int'a la sekv'o'j'n!

Naŭ'a Ĉapitr'o

La sekv'ant'a'n tag'o'n de'nov'e mi'n vizit'is Zatamon kaj dir'is, ke la afer'o detal'e est'is pri'trakt'it'a: li pet'is la opini'o'n de la sav'ist'a kurac'ist'o, demand'esplor'is Zoleman kaj laŭ la rezult'o de tio ĉi ne est'as mal'help'o, ke mi en'ir'u inter la behino'j'n.

Li'a'j vort'o'j mi'n iom surpriz'is, kaj mi rimark'is, ke mi mir'as pri tia sever'ec'o. La hinoj ja ne kutim'as influ'i la individu'a'j'n decid'o'j'n, kaj ĉiu hom'o far'as laŭ si'a opini'o.

Zatamon dir'is, ke ĉi tio est'as la sol'a dezir'o, kiu ne est'as plen'um'ebl'a laŭ la vol'o de la individu'o, ĉar, — laŭ li'a'j vort'o'j, — ekzist'as cerb'o'mal'san'ul'o'j, kiu'j pro mani'o imag'as si'n behinoj, kvankam la mal'san'o est'as nur “simpl'a” paranoj'o, kiu est'as kurac'ebl'a, kaj ili'a opini'o ne est'as ali'a, ol la ordinar'a fiks'a ide'o, kiam la mal'san'ul'o ekzempl'e kred'as, ke li est'as el vitr'o, aŭ imag'as si'n kork'tir'il'o. Tiu'j'n “pli facil'a'j'n” okaz'o'j'n oni dev'as re'ten'i al la grand'a'j perturb'o'j de la behina viv'o, kaj ĝust'e pro la grav'a'j sekv'o'j de tiu decid'o ili esplor'is mi'a'j'n simptom'o'j'n tiom detal'e.

Li'a'j vort'o'j de'nov'e ig'is mi'n rid'et'i, kaj mi cert'ig'is, ke mi ĉio'n el'ten'os.

Nun li star'iĝ'is, kaj ni ek'ir'is.

Ni tra'ir'is la park'o'n, kaj post mal'long'a temp'o ni star'is antaŭ alt'a mur'o.

Ĉe la pord'o ni dev'is sonor'ig'i. Jen, est'is la unu'a pord'o, sur kiu mi vid'is serur'o'n. Je mi'a demand'o li klar'ig'is, ke inter la behinoj okaz'as mult'a'j strang'a'j afer'o'j. Ili uz'as la objekt'o'j'n por ali'a'j cel'o'j, ol tiu'j est'as far'at'a'j. Ili oft'e postul'as super'flu'a'j'n afer'o'j'n, kaj se la postul'o'n oni rifuz'as la vizaĝ'o de la behino strang'e de'form'iĝ'as, li'a voĉ'o simil'iĝ'as al tiu de la meleagr'o, li kri'ad'as, eĉ, se oni star'as al li tut'e proksim'e; ili super'flu'e romp'as romp'ebl'a'j'n objekt'o'j'n, ankoraŭ pli, ili oft'e ek'bat'as iu'n, kvankam neni'u pet'is tio'n. Ver'ŝajn'e tio signif'as pli grav'a'n stadi'o'n de la mal'san'o. Tial sur tiu pord'o est'as bezon'at'a tiu strang'a mekanism'o, kies ec'o est'as, ke nur per konven'a instrument'o ĝi est'as ven'ig'ebl'a en mal'ferm'ebl'a'n stat'o'n.

Kaj kiam la pord'o mal'ferm'iĝ'is, li pren'is la ŝlos'il'o'n el la man'o'j de la pord'ist'o kaj klar'ig'is ĝi'a'n funkci'o'n, rimark'ant'e, ke ĝi'n plan'is la inĝenier'a sekci'o de la hospital'o.

Ĝi est'is la plej simpl'a pord'eg'a ŝlos'il'o kun glat'a ŝlos'il'flug'il'o. Ĉe ni mal'ŝlos'us tiu'n pord'o'n eĉ la plej mal'lert'a ŝtel'ist'o.

Mi aŭskult'is la vort'o'j'n kaŝ'rid'e, kaj ĝoj'plen'e mi atend'is la renkont'iĝ'o'n kun la unu'a behino.

Ho, se tiu'temp'e mi est'us sci'int'a, ke tut'e mal'e: mi ven'as en la plej terur'a'n frenez'ul'ej'o'n de la mond'o; ke en mi'a viv'o sekv'as ĉapitr'o, pri kiu la nur'a re'memor'o kun'prem'as mi'a'n kor'o'n!

Ni en'paŝ'is kaj ven'is al long'a koridor'o. Apud fenestr'o star'is hom'o en kompat'ind'a vest'aĵ'o. Sur li'a vest'o faŭk'is grand'a'j tru'o'j, kaj kelk'a'j part'o'j pend'is de li ĉifon'e. Ee mi'a el'ven'o li rigard'is mi'n per kun'tir'it'a'j brov'o'j.

— Ĉu vi vid'as, dir'is Zatamon, — sur li'a kap'o est'as long'a tranĉ'o.

Mi ek'tim'e al'rigard'is, sed mi vid'is nur la mez'e dis'komb'it'a'n friz'aĵ'o'n, kiu ig'is mi'n ĝoj'i. Unu'a sign'o de hom'a anim'a kultur'o!

Li konduk'is mi'n en ĉambr'o'n, en kiu star'is lit'o, tabl'o, seĝ'o kaj ŝrank'o. Plej'part'e konstru'it'a'j en la mur'o. Post'e li las'is mi'n sol'a.

Ĉirkaŭ'rigard'ant'e mi'a unu'a ek'vid'o est'is, ke kvankam la loĝ'ej'o est'is sufiĉ'e normal'a, tamen ĉiu objekt'o est'is en mult'e pli el'uz'it'a stat'o ol ĉe la hinoj. Eĉ pli, sur kelk'a'j mebl'o'j mi konjekt'is mal'kovr'i la post'sign'o'j'n de intenc'a difekt'ad'o.

Precip'e mizer'a est'is la stat'o de iu elektr'a kuir'forn'o. Ĝi'a'j lamen'o'j est'is dens'e tru'it'a'j, la kroĉ'il'o'j romp'iĝ'int'a'j, la du'on'o de unu pied'o mank'is kaj est'is apog'it'a per brik'o'j.

Sed nun ĉio ĉi ne interes'is mi'n. Mi vol'is ek'kon'i mi'a'n nov'a'n patri'o'n.

Mi el'ir'is al la kort'o. Mi vid'is antaŭ mi grand'a'n teritori'o'n, kiu est'is border'it'a part'e per mur'o'j, part'e per konstru'aĵ'o. Ĝi'a fin'o apenaŭ est'is vid'ebl'a. Iu'lok'e en la fon'o lev'iĝ'is mont'et'o, sur'kresk'it'a de arbust'o'j. Bel'a, sun'a veter'o est'is, mult'a'j hom'o'j promen'ad'is. Ĉi tie mi vid'is unu'a'foj'e hom'o'j'n en grup'o'j. Ili'a vest'o est'is sam'e en pli-mal'pli ĉifon'a stat'o, kio'n mi tiam atribu'is al la mal'zorg'em'o de la hinoj, kaj mi tiom pli simpati'is kun la behinoj.

Sub arb'o iu hom'o star'ig'is akv'o'glas'o'j'n sur la tabl'o, li verŝ'is pli-mal'pli da akv'o en ili'n kaj ek'frap'ad'is sur ili kant'o'n. La ceter'a'j ĉirkaŭ'star'is, kelk'a'j kant'ad'is kaj — rid'is!

Post la terur'a dezert'o tio signif'is al mi ver'a'n re'freŝ'iĝ'o'n. Mi al'kur'is preskaŭ flug'ant'e pro ĝoj'o. Do, tamen!

Mi elekt'is la unu'a'n.

— Mi est'as Gulivero, — mi dir'is rid'et'ant'e, liber'iĝ'int'e, kaj mi etend'is al li mi'a'n man'o'n.

Li serioz'mien'e turn'iĝ'is al mi.

— Pricc-prucc — li dir'is, kaj si'a'n montr'o'fingr'o'n li met'is sur si'a'n naz'o'n.

Tia'j'n vort'o'j'n mi ne kon'is, kaj ili tut'e ne pov'is trov'iĝ'i en la hina vort'ar'o, kie nek la liter'o “r” ekzist'as, nek du konsonant'o'j sekv'as unu la ali'a'n. Kaj tiu mov'o per ia montr'o'fingr'o!

Mal'varm'o tra'kur'is mi'a'n dors'o'n. Ebl'e li tamen est'as frenez'ul'o? Kvankam li aspekt'is antaŭ'e tiom normal'a! Kio'n nun far'i? Se mi for'kur'os, ebl'e li furioz'iĝ'os.

Vid'ant'e mi'a'n embaras'o'n li ek'rid'eg'is.

La histeri'a rid'eg'o frost'ig'is la sang'o'n en mi'a'j vejn'o'j, kaj mi rigard'is trem'ant'e al la pord'o, kiu ne'ŝanĝ'ebl'e mal'ferm'iĝ'is mal'antaŭ mi.

En mi'a embaras'o mi serĉ'is i'a'n pretekst'o'n por li'n trankvil'ig'i. I'a'n kaŭz'o'n, kial mi li'n al'parol'is.

— Mi vol'is nur demand'i, — mi dir'is, — kiam kaj kie ni manĝ'os?

Sur li'a'j lip'o'j subit'e frost'iĝ'is la rid'o, kaj li tuj turn'is al mi la dors'o'n. Ankaŭ la ceter'a'j mal'estim'e for'turn'iĝ'is.

Uz'ant'e la moment'o'n, mi rapid'e mal'aper'is. Dum kelk'a temp'o mi rigard'is ĉiu'direkt'e kaj serĉ'is okaz'o'n al'parol'i pli normal'a'n hom'o'n, ĉar mi nepr'e vol'is ek'kon'i mi'a'n strang'a'n medi'o'n. En mi mem mi grav'e riproĉ'is Zatamonon, ke oni mi'n en'port'is sen ia inform'o. Tamen mi konsent'is, ke se ĉi tie ja viv'as anim'hav'a'j hom'o'j, la hinoj cert'e ne pov'is mi'n ĝust'e inform'i.

Mi vid'is, ke mi pov'as mi'n konfid'i nur al mi'a propr'a pov'o. Mi nepr'e dev'is i'o'n ek'sci'i pri ili.

Iu sid'is sur benk'o kaj leg'is libr'o'n. Post mal'long'a hezit'o mi li'n al'parol'is:

— Ĉu mi ĝen'as vi'n per mi'a demand'o?

Tiu met'int'e si'a'n fingr'o'n sur la naz'o'n, dir'is:

— Pricc-prucc — kaj rid'et'is.

Do, ankaŭ ĉi tiu! Mi'a'j genu'o'j kun'frap'iĝ'is pro angor'o. Mi star'is sen'konsil'e.

Sur li'a'j lip'o'j frost'iĝ'is la rid'et'o, kaj li turn'is al mi la dors'o'n.

Sed mi nepr'e dev'is parol'i kun ili, mi ja neni'o'n sci'is kaj est'is en la plej grand'a ne'cert'ec'o.

— Mi est'is ĵus en'port'it'a — mi dir'is pet'ant'e, — mi est'as sen'spert'ul'o. Mi pet'as, respond'u al mi. Kial vi dir'as priccprucc kaj for'turn'iĝ'as?

Tiu subit'e mol'iĝ'ant'e turn'iĝ'is al mi.

— Ho! Mi ne sci'is. Tiam la okaz'o est'as ja ali'a. Mi kompren'as. Do, mi instru'os vi'n. Pricc-prucc est'as belki.

— Kio? — mi demand'is embaras'e.

— Belki, — li respond'is sen'hezit'e, dum mi ŝtel'e rigard'is kiel rifuĝ'i, — vi ja ne kompren'as tio'n, ĉar vi ne sci'as, kio est'as la ketni.

— Ketni?

— Ketni. Se oni dir'as, pricc-prucc, vi dev'as re'dir'i tio'n kaj met'i vi'a'n fingr'o'n sur vi'a'n naz'o'n, kaj tio est'as la belki, Kaj la belki est'as ketni. Se vi ne far'as tio'n, vi ne kondut'as ketni-manier'e, kaj oni kompren'ebl'e enoos pro vi.

— Enoos?

— Natur'e! Ĉu oni tut'e ne enous, se iu kondut'as ne laŭ ketnia manier'o? Kiel vi imag'as?!

— Natur'e, natur'e — mi dir'is trankvil'ig'ant'e — kaj kio est'as tio?

— Jes. Ankaŭ pri tio vi ne sci'as. Do, kiam mi re'rigard'is en la libr'o'n, per tio mi montr'is, ke mi intern'e enoas pro vi. Atent'u, ĉar vi eĉ risk'as, ke vi est'os batat'a, se vi ne est'as ketnia hom'o.

— Se mi ne dir'as “pricc-prucc”?

— Natur'e! Kial vi mir'as? Ĉu ne mem'kompren'ebl'a?

— Kaj se mi dir'as “pricc-prucc”?

— Tiam oni rid'et'as kaj grat'as vi'a'n post'aĵ'o'n, post kio vi re'grat'as li'a'n. Tio signif'as, ke vi ambaŭ ne enoas unu pro la ali'a, kaj vi ambaŭ est'as ketniaj hom'o'j.

— Tio ja est'as kreten'aĵ'o! — mi dir'is ek'koler'e.

Li kun'tir'is si'a'j'n brov'o'j'n.

— Mi vi'n admon'as ne parol'i tiel pri la ketnio, ĉar vi est'os el'met'it'a al la plej grav'a enoo. Mi sci'as, ke vi est'as ĵus'ven'int'o, sed el'lern'u la ketnion, kiu lev'as ni'n super la ekster'a'n bivag-amas'o'n.

— Bivago?

— Bivago. Ĉar ili kondut'as kiel bivag. Se ni belki-as al ili, ili ne pri'atent'as. Eĉ se ni grat'as ili'a'n post'aĵ'o'n, ili nur gap'as idiot'e. Ili tut'e ne hav'as koncept'o'n pri la ketni.

Nun li grat'is mi'a'n post'aĵ'o'n, kaj mi dev'is re'grat'i li'a'n! Por ke mi pruv'u mi'a'n san'a'n cerb'o'n!

La Leg'ant'o ver'ŝajn'e koler'et'as pro la mult'a'j behinaj vort'o'j kaj akuz'as mi'n pri neglekt'em'o, aŭ ebl'e pri grav'mien'a fanfaron'em'o, ĉar mi ne dir'as ili'n en angl'a traduk'o. Do, mi jam komenc'e dev'as deklar'i, ke la ne'traduk'it'a'j vort'o'j konform'as al neni'a vort'o en la angl'a lingv'o. Ili ĉiu'j reprezent'as tia'j'n special'a'j'n mani'o'j'n, kiu'j est'as traduk'ebl'a'j al neni'a kultur'lingv'o, ĉar tiu'j koncept'o'j ĉe ni absolut'e ne ekzist'as.

Por klar'ig'o imag'u la Leg'ant'o, ke iu pik'as si'a'n fingr'o'n per pingl'o, for'sving'as ĝi'n kaj ŝov'as en si'a'n buŝ'o'n. Tiu mov'o hav'as ordinar'a'n angl'a'n nom'o'n: dolor'o. Sed se iu sen iu ajn normal'a kaŭz'o met'as si'a'n fingr'o'n sur si'a'n naz'o'n kaj tio'n nom'as belki, kiel mi traduk'u tio'n al la lingv'o de la san'cerb'a'j civit'an'o'j de mi'a patri'o?

Nun ali'a hom'o proksim'iĝ'is al la benk'o. Strang'a figur'o est'is la kompat'ind'ul'o. De'super li'a'j genu'o'j, lig'it'e per ĉen'o'j, pend'is du pez'a'j kupr'a'j kuboj, kiu'j ĉiu'paŝ'e dolor'ig'e frap'iĝ'is al li'a'j krur'o'j, pro kio li paŝ'ad'is nur tre mal'rapid'e. Mi kompat'is la mal'feliĉ'ul'o'n.

Mi'a kon'at'ul'o subit'e salt'lev'iĝ'is, si'a'n dekstr'a'n pied'o'n kapt'is per si'a man'o kaj dolor'mien'e ve'kri'is: vake! vake!

Tiu halt'is, kun sen'lim'e serioz'a grimac'o ek'sku'is la kupr'a'j'n kubojn sur la gamb'o'j kaj dir'is afabl'e rid'et'ant'e:

— Kiel vi'a naz'o kresk'as, kaleb?

— Vake, daŭr'e.

El ĉi tio mi vid'is, ke la ek'kapt'o de la pied'o kaj la vake est'is ne esprim'o de dolor'o, sed ia nov'a frenez'aĵ'o. Sed por ke oni ne rigard'u mi'n bivag, ankaŭ mi salt'lev'iĝ'is, kaj met'ant'e mi'a'n fingr'o'n sur mi'a'n naz'o'n mi dir'is:

— Pricc-prucc.

Respond'e mi ricev'is profund'e riproĉ'a'n rigard'o'n. Mi'a kon'at'ul'o ek'pugn'is mi'a'n koks'o'n kun tim'a embaras'o, post kio, eĉ pli embaras'it'e, mi ek'grat'is la post'aĵ'o'n de la kupr'o'kub'ul'o.

La kupr'o'kub'ul'o mal'estim'e tra'rigard'is mi'n de la kap'o ĝis la pland'o kaj intenc'is plu'ir'i, sed mi'a kon'at'ul'o salt'is antaŭ li'n, kaj met'int'e si'a'n dekstr'a'n man'plat'o'n sur si'a'n kap'o'n pet'eg'ant'e klar'ig'is:

— Elak betik! Ho, kvari al la bivago! Ĵus en'ven'is la sen'valor'ul'o kaj ne sci'as, kio est'as la ketni!

La kupr'o'kub'ul'o konsider'ind'e mild'iĝ'is, per amik'a rid'et'o ek'tuŝ'is la naz'o'n de mi'a kon'at'ul'o kaj post'e la mi'a'n.

— Tio est'as ja io ali'a — li dir'is grac'plen'e. — Kiel vi'a naz'o kresk'as, kaleb? — li demand'is mi'n.

Mi gap'is idiot'e, mi vol'is dir'i, ke ĝi ne kresk'as, sed mi'a kon'at'ul'o de'nov'e koks'pugn'is mi'n, do mi prefer'is silent'i. La kupr'o'kub'ul'o for'ir'is, kaj mi'a kon'at'ul'o de'nov'e kapt'ant'e si'a'n dekstr'a'n pied'o'n ve'kri'is vake-vakeon kaj hurl'is tiel, ke mi jam vol'is help'i li'n, sed li for'puŝ'is mi'n.

Mi larĝ'e mal'ferm'is buŝ'o'n kaj okul'o'j'n, kaj mi'a'j pied'o'j radik'iĝ'is en la ter'o'n.

Kiam la kupr'o'kub'ul'o jam sufiĉ'e mal'proksim'iĝ'is, li turn'iĝ'is al mi kaj koler'e riproĉ'is mi'n:

— Kiel vi aŭdac'is dir'i pricc-prucc al betiko, vi bivag!

— Ĉu ne vi mem tio'n instru'is? — mi balbut'is.

— Sed al betiko! Ĉu vi ne vid'is sur li'a'j krur'o'j la bilev-o'j'n?

— Ĉu la kupr'a'j'n kubojn?

— Tiu'j ne est'as kupr'a'j kuboj, tiu'j est'as bilevoj!

— Do, ili ne est'as el kupr'o?

— Nu... nu... — li dir'is ĝen'at'e, — ebl'e se ni esplor'as el tiu vid'punkt'o... ili ebl'e est'as el kupr'o, sed oni ne rajt'as tio'n dir'i.

— Kaj kial ne, se ili est'as tamen el kupr'o? — eksplod'is el mi.

— Ĉar vi dev'as ek'sci'i, ke ili ne est'as el kupr'o! — li kri'is. — Ili ne est'as el materi'o, ili est'as anebao! Pri tio oni ne rajt'as dir'i, ke ili est'as materi'o, ĉar ili est'as nur la materi'a simptom'o de la est'ad'o de la bikruo, kaj oni ne rajt'as eĉ pri'pens'ad'i, ĉu ili est'as el materi'o aŭ ne.

Mi tut'e ne hav'as ide'o'n pri tio, kio est'as la anebao kaj bikruo, sed, ke la kubo est'is el materi'o, tio est'as cert'a. Kia frenez'o est'as ne'i tio'n, kio'n oni vid'as per si'a'j okul'o'j!

Jam nun anticip'e mi rimark'as, ke neniam, neni'u dir'is pri la bilevoj ke ili est'as el materi'o. Iam mi vid'is serur'ist'o'n, kiu ĝust'e tiam polur'is du bilevo'j'n, kaj ankaŭ li est'is konvink'it'a, ke li hav'as inter la man'o'j esenc'e neni'o'n; pli ĝust'e, ke ili est'as la materi'a simptom'o de la est'ad'o de la bikru, kiu est'as nek vid'ebl'a, nek palp'ebl'a, kvankam ĝi trov'iĝ'is inter li'a'j man'o'j, kaj li ĝi'n vigl'e palp'ad'is.

Pro tiu'j vort'o'j mi'n kapt'is angor'o. Mi demand'is ŝajn'e trankvil'e:

— Kaj kio est'as la bilevo?

— Ĝi signif'as, ke ĝi'a port'ant'o est'as betiko.

— Kio est'as la betiko? Kio'n li far'as?

— Neni'o'n! Betiko! Kaj la betiko est'as elak! Ĉu vi kompren'as? kaj al elak-ul'o la belki est'as ne pricc-prucc, sed kiel mi far'is: vi kapt'as per la man'o vi'a'n pied'o'n kaj ve'as: “Vake! Vake!”, signif'e, ke vi'a pied'o dolor'as, ĉar vi ne rajt'as port'i sur ĝi bilevo'j'n.

— Ĉu pro tio, ĉar mi ne port'as bilevo'j'n? — Mi tut'e konfuz'iĝ'is. — Ĝi ja dolor'us ĝust'e, se mi port'us ili'n!

— Silent'u! — li dir'is tim'e ĉirkaŭ'rigard'ant'e. — Mi volont'e instru'as vi'n, sed vi almenaŭ ne met'u mi'n en ĝen'a'j'n situaci'o'j'n. Do, i'o'n tia'n vi ne rajt'as dir'i!

— Fi! — mi kri'is ek'koler'e. — Esper'ebl'e vi ne intenc'as al mi imag'ig'i, ke mi'a'j pied'o'j dolor'as, ĉar mi ne port'as bilevo'j'n, kiu'j ili'n bat'ad'us? Eĉ la plej primitiv'a san'a cerb'o protest'as kontraŭ tia afer'o!

— Mi konsil'as je vi'a propr'a interes'o — li dir'is sever'e, — ke vi ne parol'u tiel. Ekzist'as afer'o'j, pri kiu'j ne ebl'as disput'o aŭ apelaci'o al la san'a cerb'o, ĉar tiu'j est'as anebaj afer'o'j, kaj ĉiu ja sci'as, ke ni ĉiu'j tre volont'e port'us la bilevo'j'n, ĉar la betiko est'as elako!

— Prefer'e mi ne est'u betiko kaj elako — mi dir'is kun profund'a konvink'iĝ'o, post kio li ek'rid'is.

— Ho, vi bivag! Mal'feliĉ'a sen'sci'ul'o! Mi konsil'as dir'i neni'o'n tia'n, ĉar la ceter'a'j vi'n pri'rid'eg'os! Kaj, se vi persist'e asert'ad'os vi'a'j'n stult'aĵ'o'j'n, ebl'e oni eĉ koler'iĝ'os kaj dir'os al vi: lamiko, kaj vi est'os el'met'it'a al tio, ke vi dev'as li'n tuj tra'pik'i per tranĉ'il'o.

— Ĉu pro tio, ĉar oni dir'as “lamiko”?

— Mem'kompren'ebl'e!

— Kiu dev'ig'as mi'n pro tio tra'pik'i li'n per tranĉ'il'o?

Li rigard'is mi'n kompat'e.

— Ĉu vi toler'us, se iu dir'us al vi “lamiko”?

— Kial mi ne toler'us, se mi hav'us pro tio neni'a'n mal'util'o'n?

— Kompren'u fin'e: ĉar tiu vort'o est'as borema! — li dir'is kun sen'lim'a solen'ec'o.

Tio jam eksplod'ig'is el mi la rid'o'n.

— Nu, ili nur dir'u tio'n trankvil'e! Est'u ĝi borema! Mi'n tut'e ne incit'as. Fin'o!

Li preskaŭ sven'is pro konstern'iĝ'o.

— Do, ĉu vi fakt'e est'us far'ant'a, ke vi ne ek'kapt'as la tranĉ'il'o'n, se iu vi'n nom'as lamik? — li demand'is minac'e.

La rid'o frost'iĝ'is sur mi'a'j lip'o'j. Mi ver'e komenc'is ek'tim'i.

— Kial? — mi demand'is. — Kia'n danĝer'o'n signif'us al mi, se mi ne tranĉ'il'pik'as iu'n?

— Kia'n danĝer'o'n? Ho, vi kompat'ind'a fremd'ul'o! Do, ĉu vi ankoraŭ ne kon'as la konsekvenc'o'j'n?

— Ne. Absolut'e ne. Klar'ig'u jam!

— Nu, atent'u. Se vi ne ek'kapt'as tranĉ'il'o'n okaz'e de borema, la behinoj kun'sid'as, koncept'as protokol'o'n kaj deklar'as vi'n tranĉ'il-ne'kapabl'a!

— Kaj kio'n tio signif'as al mi?

— Kaj tio signif'as, ke — (nun li iom'e re'tir'iĝ'is kaj si'a'n montr'o-fingr'o'n puŝ'is al mi'a brust'o) — ke post'e eĉ vi'n ne tranĉ'il'pik'os ali'iu'j!

Li met'is si'a'j'n man'plat'o'j'n sur si'a'n koks'o'n kaj atend'is la efik'o'n.

Unu minut'o'n mi buŝ'mal'ferm'e gap'is, post'e de'nov'e erupci'is el mi la rid'o.

Mi vid'is, ke ĉi tie oni rajd'ad'as sur kreten'e kun'port'it'a'j vort'o'j: antaŭ ĉi tiu vort'o oni humil'iĝ'as, de la ali'a naŭz'iĝ'as, sed la ĉef'a kvalit'o de ĉiu vort'o est'as, ke ili hav'as neni'a'n inter'rilat'o'n al la real'o.

Mi'a kon'at'ul'o,koler'e man'sving'is:

— Vi hav'as neni'a'n kapabl'o'n pri la ketnio! Atent'u, ĉar, se mi ne instru'os vi'n, vi est'os el'met'it'a al la plej grand'a enoo!

Mi jam konjekt'is, ke la enoo signif'as mal'estim'o'n, koler'o'n aŭ i'o'n simil'a'n, al kiu pov'as lig'iĝ'i eĉ la tranĉ'il'o, do mi prefer'e re'ten'is ja protest'o'n de mi'a mens'o kaj re'ven'is al la tem'o.

— Dir'u, kial la betikon interes'is la kresk'ad'o de ni'a'j naz'o'j?

— Ne la betikon, sed la elak-betikon!

— Vi mem dir'is betikon!

— Jes, mi dir'is, sed se vi dir'as, por vi li est'as elak-betiko. Mi sid'is sur ĉi tiu benk'o antaŭ vi.

Mi est'is firm'e decid'int'a brid'i mi'a'n san'a'n cerb'o'n.

— Bon'e — mi dir'is ŝajn'e tut'e trankvil'e, — do, kial li'n interes'is la kresk'ad'o de ni'a'j naz'o'j?

— Unu'e li'n ne interes'is, ĉar betikon ne interes'as la afer'o'j, li nur demand'as. Du'e, eĉ se ĝi li'n interes'us, li demand'as nur pro kutim'o. Sed atent'u: vi ne rajt'as demand'i pri la naz'o de la betiko, nur li pri la vi'a. Tio est'as la ketnio.

Mi jam sat'iĝ'is per la ketnio. Mi intenc'is parol'i pri pli san'a'j afer'o'j.

— Dir'u: kiel oni kutim'as ĉi tie manĝ'i? Kiel ni ricev'as la manĝ'aĵ'o'n?

Li terur'e ek'trem'is. Si'a'j'n man'plat'o'j'n li met'is sur si'a'n buŝ'o'n kaj angor'e ĉirkaŭ'rigard'is.

— Pst! Ne dir'u tia'n bivagaĵ'o'n! Vi dev'as dir'i: “Kiam kaj kiel ni ricev'as la spiritualaĵon?”

— Spiritualaĵon? Ĉu ĉi tie oni ne manĝ'as?

— Pst! Pst! Almenaŭ ne tiom laŭt'e!

Li sid'iĝ'is pli proksim'e'n kaj flustr'e klar'ig'is:

— La spiritualaĵo est'as la sam'a, kio'n vi demand'is, sed tiel dir'i est'as mal'permes'at'e, ĉar tio est'as kave.

— Do, la manĝ'aĵ'o'n oni ne rajt'as nom'i manĝ'aĵ'o, ĉar vi el'pens'is la vort'o'n “kave”. Unu sen'senc'e far'it'a'n vort'o'n vi pruv'ig'as per la ali'a, kaj vi fabrik'as amas'e tia'j'n koncept'o'j'n imag'it'a'j'n en la aer'o'n. La viv'o'n vi konfuz'as en labirint'o'n kaj mal'facil'ig'as, kaj la hom'o, kiu ne danc'as tiu'n ĉi ĥimer'a'n danc'o'n de Vit'o, pro tiu vi “enoas”. Do dir'u: ĉu inter vi ne trov'iĝ'as inteligent'a hom'o, kiu sen'indulg'e frakas'us tiu'n stult'eg'a'n mond'o'n kaj manifest'us ne ni viv'as por la vort'o'j, sed la vort'o'j est'as por la viv'o?

Li jam rigard'is mi'n kompat'e.

— Mi intenc'is help'i vi'n — li dir'is. — Mi mem pardon'as vi'a'j'n vort'o'j'n, ĉar mi est'as kompren'em'a hom'o, kiu ĉiam dir'is, ke la mal'bon'a'j ag'o'j ne dev'as de'ven'i nepr'e el mal'bon'a intenc'o, sed ili'a kaŭz'o pov'as est'i ankaŭ la ne'sci'o. Vi atak'is tiom fort'e la anebaon, ke pro tio ĉiu'j est'us enoantaj kaj nom'us vi'n lamiko, eĉ vi ricev'us grav'a'n pun'o'n.

— Pun'o'n? — mi dir'is konstern'it'e. — Do, al kiu mi vol'is mal'util'i? Ĉu ne mi vol'is nur pli'facil'ig'i por vi la viv'o'n? Mi vol'is liber'ig'i vi'n de la idiot'aĵ'o'j, kiu'j super'flu'e mal'facil'ig'as la viv'o'n, kaj ĉu vi eĉ enoas pro mi?

— Ne plu dir'u idiot'aĵ'o'j'n! — li kri'is kun fajr'er'ant'a'j okul'o'j.

Mi ek'tim'is. Anstataŭ ke ili dank'us la help'o'n, ili eĉ persekut'as tiu'n, kies san'a vid'o vol'as pli'bon'ig'i ili'a'j'n viv'o'j'n. I'o'n tia'n fakt'e pov'as far'i nur frenez'ul'o'j.

Ĝeneral'a kutim'o est'is inter ili, ke ili postul'is unu de la ali'a ne la bon'ec'o'n kaj moral'ec'o'n, sed kelk'a'j'n dev'ig'a'j'n mensog'o'j'n. La ne'o de la material'a ekzist'o de la kupr'o'kub'o est'is pli grav'a dev'o, ol tio, ke neni'u mort'paf'u la apud'e star'ant'a'n hom'o'n.

Do, mi konsil'as al ĉiu, kiu ven'os inter la behino'j'n, ke li nenio'kaz'e prov'u est'i bon'a kaj help'em'a, ĉar ili'a plej karakteriz'a trajt'o est'as, ke ili facil'e ek'kapt'as la gorĝ'o'n de la san'cerb'ul'o.

Do, mi prefer'is ced'i kaj li daŭr'ig'is:

— Prefer'e vi dank'u, ke vi'a bon'a sort'o vi'n konduk'is al mi. La ali'a'j jam de'long'e est'us vi'n port'ant'a'j al la betiko. Sed mi ne vol'as pri vi supoz'i mal'bon'vol'o'n, kaj malgraŭ vi'a'j akr'a'j atak'o'j ankoraŭ nun mi em'as kred'i, ke vi pli'bon'iĝ'os per la el'lern'o de la ketni, ĉar vi nun ne konsci'as pri la terur'ec'o de vi'a'j vort'o'j. Nu, pricc-prucc.

— Pricc-prucc — mi dir'is, met'ant'e mi'a'n fingr'o'n sur mi'a'n naz'o'n, pro kio li evident'e ĝoj'is. Ni reciprok'e grat'is la post'aĵ'o'n unu de la ali'a, kaj mi for'rapid'is.

La Leg'ant'o ver'ŝajn'e rimark'is, ke mi uz'is jam tia'j'n vort'o'j'n, kiu'j ne ekzist'as en la hina lingv'o, kiel la bon- kaj mal'bon'intenc'o, pun'o, rid'o, ĝoj'o, ktp. Tiu'j est'is ankaŭ por mi tut'e nov'a'j, sed la senc'o'n mi el'trov'is el la fraz'o'j, kaj mi don'as ili'n en angl'a traduk'o. Mi komunik'as nur tiu'j'n vort'o'j'n en si'a'j original'a'j form'o'j, kiu'j signif'as real'e ne'ekzist'ant'a'j'n afer'o'j'n, do en lingv'o, far'it'a de la prudent'o, ne pov'as ekzist'i vort'o pri tiu'j.

Mi intenc'is atent'e ĉirkaŭ'stud'ad'i mi'a'n nov'a'n patri'o'n, do mi ek'ir'is al la kort'o.

Post la long'a, “L”-form'a konstru'aĵ'o, mi vid'is kelk'a'j'n gren'ej-simil'a'j'n konstru'aĵ'o'j'n, pri kies destin'o ankoraŭ mi neni'o'n sci'is, sed tiom mi jam vid'is, ke ili trov'iĝ'as en tre neglekt'it'a stat'o. Mi pens'is, ke la behinoj ne sci'as konstru'i.

Tiom pli mi est'is surpriz'it'a, kiam mal'antaŭ tia dom'o mi vid'is mason'ist'a'n trab'ar'o'n, kiu kovr'is sufiĉ'e bon'e aspekt'ant'a'n, konstru'at'a'n dom'o'n.

Sed la ver'a surpriz'iĝ'o sekv'is nur nun.

Unu angul'o de la konstru'aĵ'o trans la trab'ar'o jam est'is pret'a, kaj la ali'a grup'o de la labor'ist'o'j ĝi'n detru'ad'is per hak'pioĉ'o'j!

Mi ne kompren'is la inter'rilat'o'n kaj, pren'int'e al mi kuraĝ'o'n, demand'is iu'n labor'ist'o'n por kia cel'o serv'as la konstru'aĵ'o.

Li respond'is, ke ĝi est'os loĝ'ej'o por la behinoj.

— Kial do vi detru'as la pret'a'n part'o'n?

Por ke ni ne est'u sen'loĝ'ej'a'j.

Mi gap'is pro mir'eg'o. Plur'foj'e mi ripet'is la demand'o'n, sed li respond'is ĉiam, ke la konstru'it'a dom'o dev'as est'i detru'at'a, ĉar, se ĝi rest'us star'ant'a, la hom'o'j est'us sen'loĝ'a'j.

— Mi tut'e ne kompren'as — deklar'is mi fin'e.

— Mir'ind'e — li respond'is suspekt'em'e esplor'ant'e mi'a'n vizaĝ'o'n. — Ĝi ja est'as klar'a eĉ por la last'a skatol'sku'ant'o.

— Skatol'sku'ant'o? Kio est'as tio?

La mason'ist'o nun de'met'is la hak'pioĉ'o'n kaj far'is unu paŝ'o'n al mi.

— Ĉu eĉ tio'n vi ne kompren'as? — kaj en li'a'j okul'o'j ek'bril'et'is strang'a lum'o.

Mi'a tut'a korp'o frost'o'trem'is.

— Sed jes... natur'e... mi balbut'is terur'iĝ'ant'e, kaj subit'e mi turn'iĝ'is kaj for'kur'is. Feliĉ'e, la mal'san'ul'o mi'n ne sekv'is.

Nun jam sen'halt'e mi rapid'is en mi'a'n ĉambr'o'n, sed eĉ tie mi ne sent'is mi'n sekur'a, ĉar ĝi ne hav'is serur'o'n sur la pord'o.

Mi las'is la pord'o'n mal'ferm'e, por ke mi bon'e vid'u la preter'ir'ant'o'j'n. Mi tim'is ĉio'n, kio sekv'os, sed mi vol'is vid'i ĉio'n por ke mi laŭ'ebl'e rest'u mal'proksim'e de ili kaj sen skandal'o'j el'lern'u tiom, kiom est'as neces'a por evit'i la insult'o'j'n.

Kiam mi kaŝ'e sid'is en mi'a ĉambr'o, post kelk'a'j minut'o'j en la mur'o per si mem de'klin'iĝ'is mal'grand'a tabl'o, kaj post tio tra la klap'pord'o oni ŝov'is sur ĝi'n plad'o'n da manĝ'aĵ'o, kaj post'e la pord'o de'nov'e ferm'iĝ'is.

Do, la problem'o de la manĝ'aĵ'o feliĉ'e solv'iĝ'is dank’ al la ĉio'n'zorg'a'j hinoj, kaj mi bon'apetit'e ek'manĝ'is. Ĉi tie mi ja van'e demand'us, ĉiu'j est'us konstern'it'e for'turn'iĝ'int'a'j aŭd'ant'e pri la “spiritualaĵo”, kaj mi ebl'e mort'us de mal'sat'o pro la “ketni”.

Post kelk'a'j minut'o'j preter'ir'is vir'in'o sur la koridor'o. Ŝi halt'is antaŭ la mal'ferm'it'a pord'o kaj ĵet'is al mi rigard'o'n. Ŝi ten'is poŝ'tuk'o'n antaŭ si'a buŝ'o (mi tiam ankoraŭ pens'is, ke ŝi'a dent'o dolor'as), sed ankaŭ tiel mi rimark'is, ke ŝi rid'et'as.

Sed ĉio ĉi daŭr'is nur unu moment'o'n, ĉar kiam ŝi'a rigard'o traf'is la manĝ'aĵ'o'n, ŝi ek'kri'is, sven'is kaj teren'fal'is.

Mi salt'lev'iĝ'is por help'i ŝi'n, sed jam ali'a'j, ekscit'it'e demand'is unu la ali'a'n, kio okaz'is, kaj kiam unu el ili ek'vid'is sur mi'a tabl'o la manĝ'aĵ'o'n kaj en mi'a man'o la kuler'o'n, li kri'eg'is al mi kun furioz'a mien'o:

— Se vi spiritualaĵas, ferm'u la pord'o'n, vi bivag!

— Oni dev'us el'tranĉ'i la pulm'o'n de tia ul'o! — dir'is la ali'a.

El ie aŭd'iĝ'is mal'laŭt'a grumbl'o:

— Lamik...

La sang'o frost'iĝ'is en mi'a'j vejn'o'j. Jen la vort'o, pro kiu mi dev'as tuj pik'i, nur mi ne sci'as kial. Mi'a'j fingr'o'j hezit'e manipul'is per la tranĉ'il'o.

Ekster'e murmur'o de konstern'iĝ'o. Oni serĉ'is la grumbl'ant'o'n kaj rigard'is mi'n, kio'n mi far'os.

— Tio'n oni tamen ne rajt'as dir'i — ek'parol'is unu.

— Li rajt'as dir'i, kio'n li vol'as — dir'is la ali'a.

— Ne rajt'as.

— Rajt'as!

— Kiu dir'is lamik?

— Vi'n ne koncern'as la afer'o! — kaj li turn'iĝ'is al mi:

— Kia beha vi est'as: kona aŭ kemon?

La mond'o turn'iĝ'is antaŭ mi, kaj mi sci'is nur, ke mi i'o'n dev'as respond'i por evit'i la danĝer'o'n, ĉar ĉi tie ĉio de'pend'as de la vort'o'j.

— Kona — mi dir'is aŭdac'e.

La vort'o far'is mirakl'o'n. La situaci'o tuj ali'form'iĝ'is. La amas'o, kiu ĝis nun sen'escept'e vol'is mi'n for'manĝ'i, dis'iĝ'is en du part'o'j'n. Unu part'o intenc'is tuj dis'ŝir'i mi'n, la ali'a part'o, sub la gvid'o de la antaŭ'a demand'ant'o, star'is antaŭ mi'a pord'o kaj klopod'is ili'n re'puŝ'i. Sovaĝ'a blek'ad'o ek'muĝ'is, kaj baldaŭ eksplod'is akr'a inter'bat'ad'o.

Mi pens'is pri la sven'e kuŝ'ant'a vir'in'o, pri kiu ĉiu'j forges'is. Mi pet'is ili'n kri'e, ke ili ne tret'u ŝi'n mort'a, sed ŝi mal'pli forges'is pri si mem, ĉar ricev'int'e la unu'a'n pied'bat'o'n ŝi inter'romp'is si'a'n sven'o'n kaj for'kur'is, kio mi'n ne mal'pli surpriz'is, ol ĉiu'j ĝis'nun'a'j strang'aĵ'o'j.

Kaj sur la koridor'o ĉiam pli kaj pli mult'a'j miks'iĝ'is en la batal'o'n. Iu el mi'a'j defend'ant'o'j tiel puŝ'iĝ'is al la pord'o, ke ĝi klak'ant'e el'ŝir'iĝ'is el si'a'j ĉarnir'o'j, la vitr'o'tabul'o'j tint'ant'e de'fal'is, mi est'is prem'it'a en angul'o'n, kaj eĉ help'o'n mi ne pov'is vok'i, ĉar ebl'e ĝust'e per tio mi ofend'as i'a'n anebaon, aŭ simil'a'n. Ver'dir'e mi plej'e dezir'is, ke ambaŭ parti'o'j eksterm'u unu la ali'a'n ĝis la last'a frenez'ul'o, sed almenaŭ tiu'j pere'u, kiu'j mi'n vol'as bat'i.

Mi'a ĉi last'a dezir'o feliĉ'e plen'um'iĝ'is, ĉar post ĉirkaŭ kvin'minut'a viv'risk'a batal'o mi'a'j atak'ant'o'j venk'it'e for'kur'is kun sovaĝ'a hurl'ad'o.

Mi'a defend'ant'o spir'eg'ant'e en'ven'is al mi, sed vid'ant'e la manĝ'aĵ'o'n sur la tabl'o, li ruĝ'iĝ'ant'e for'turn'iĝ'is.

— Kvari, kvari — li dir'is, kaj el'ir'ant'e li prov'is ferm'i la pord'o'n, pro kio ĝi simpl'e el'ĉarnir'iĝ'is kaj dis'fal'is.

Nun mi, kapt'it'e de subit'a ide'o, ĵet'is la lit'kovr'il'o'n sur mi'a'n manĝ'aĵ'o'n, kio fakt'e subit'e solv'is la situaci'o'n. Mi'a vizit'ant'o afabl'e rid'et'ant'e re'ven'is kaj met'ant'e si'a'n fingr'o'n sur si'a'n naz'o'n, spir'eg'ad'is varm'a'n pricc-pruccon kaj post reciprok'a grat'o de ni'a'j post'aĵ'o'j, est'iĝ'is inter ni tre amik'a humor'o.

Mi hav'is definitiv'e la sent'o'n, kiel dum sorĉ'ist'a prezent'ad'o, kiam la sorĉ'ist'o dir'as: “hokus-pokus”, kaj el la cilindr'a ĉapel'o el'flug'as kolomb'o. La spekt'ant'o nur ne sci'as, kia'spec'a rilat'o est'as inter la hokus-pokus kaj la kolomb'o.

Malgraŭ la konfuz'a situaci'o mi klopod'is kondut'i laŭ ĝentil'hom'a manier'o. Kelk'vort'e mi pardon'pet'is, ke mi ne pov'as esprim'i la agrabl'a'n sent'o'n pro li'a'j ag'o'j, sed sincer'e konfes'ant'e mi est'as fremd'ul'o, kaj en la hina lingv'o al tio ne trov'iĝ'as esprim'o.

Nur post'e mi ek'kompren'is, kia'n danĝer'o'n pov'us kaŭz'i mi'a sincer'ec'o, ĉar per tio mi konfes'is ja tio'n, ke mi tut'e ne hav'as ide'o'n pri la esenc'o de la kona, kaj mi tamen deklar'is mi'n kona antaŭ kelk'a'j minut'o'j.

Sed la behina koloni'o est'as la patri'o de la surpriz'o'j.

Nom'e, mi'a vizit'ant'o anstataŭ riproĉ'o, per gaj'a rid'et'o esprim'is si'a'n ĝoj'o'n, ke mi jam komenc'e konfes'is mi'n kona, kio pruv'as, ke mi tuj tra'sent'is la boeton, kiu'n la kona don'as.

Mi jam nun anticip'as, ke pri la esenc'o de la boeto, mi neniam akir'is i'a'n ajn kon'o'n, sam'e, kiel ili mem. Kio ĝi est'as, neni'u sci'as, ili nur diskut'as, ĉu la kona, aŭ la kemon don'as la ver'a'n boeton. Ĉirkaŭ tiu problem'o el'form'iĝ'is la du parti'o'j, aŭ mi ne sci'as, kiel nom'ebl'a'j grup'o'j, kiu'j sen'ĉes'e kverel'as.

Mi'a nov'a kon'at'ul'o klar'ig'is, kiel oni nom'as tiu'n sent'o'n, kiu'n ni hav'as, kiam ni'a mal'amik'o kuŝ'as sur la ter'o aŭ kiam ni'n mal'just'e bat'as pli'fort'ul'o; kio'n ni sent'as kontraŭ tiu'j, kiu'j batal'as kun'e kun ni, kia'n sent'o'n vek'as la ek'vid'o de la spiritualaĵo aŭ kio'n ni sent'as kontraŭ betiko aŭ bivago.

Tia'manier'e mi mult'o'n lern'is, kiel ekzempl'e la vort'o'j'n ĝoj'o, ĉagren'o, dank'o, glor'o, mal'venk'o, konstern'iĝ'o, respekt'o, ktp. Mi kompren'is, ke la kvari signif'as spec'o'n de pardon'o, ketni est'as viv'regul'o, kave est'as simil'a al hont'o, sed ankaŭ tiu'j ne tut'e konform'as al la traduk'o kaj la ceter'a'j absolut'e ne hav'as respond'aĵ'o'j'n en la angl'a lingv'o. Kio'n signif'as la vake, elak, betik, bilev, lamik, borema, boeto, bivag, tio'n mi nek tiam, nek post'e ek'sci'is, van'e mi demand'ad'is. Ankaŭ ili tut'e ne sci'is, nur klar'ig'ad'is, ke ekzempl'e mal'respekt'i la anebao'j'n est'as mal'permes'at'a, ke oni dev'as humil'e kondut'i kontraŭ la betikoj, sed pri la esenc'o neni'u sci'is i'o'n kaj eĉ demand'i est'is mal'dec'a, ĉar tiam oni rigard'is mi'n suspekt'e.

Ĝust'e tio karakteriz'as ili'a'j'n vort'o'j'n, ke oni ne nur ne rajt'as pri'dub'i ili'a'n ver'ec'o'n, sed eĉ pri'pens'i est'as mal'permes'it'e. Oni dev'as nur kred'i, sed ili oft'e eĉ ne dir'as, kio'n kred'i, nur kred'i.

La situaci'o fort'e re'memor'ig'is mi'n pri ni'a'j frenez'ul'ej'o'j, kie oni sam'e sent'as la ĝoj'o'n, dank'em'o'n, am'o'n, mal'am'o'n respekt'o'n, sed unu ĝoj'as, se li blu'pentr'as si'a'n naz'o'n, ali'a ador'as anser'plum'o'n, ali'a indign'e atak'as la tri'a'n, se tiu ne vol'as tri'foj'e klin'iĝ'i antaŭ la akv'o'kran'o kaj dir'i “abrakadabra”, sed se tiu dir'as la abrakadabron, li ricev'as man'kis'o'n.

Kaj tia'spec'a'j abrakadabroj ĉi tie trov'iĝ'is mult'eg'a'j, ekzempl'e la vort'o “kona” mem.

Nom'e, mi'a defend'ant'o, kiu ceter'e nom'iĝ'is Zemoki, trankvil'ig'is mi'n, ke mi ne tim'u, kaj se mi est'as ie ajn minac'at'a de atak'o, mi nur ek'kri'u: “vake kona!”, post kio mult'a'j, aparten'ant'a'j al la kona, ven'os mi'n help'i, kiu'j ĉiu'j est'as brav'a'j kaj hero'a'j behinoj, dum la parti'an'o'j de la kemono est'as aĉ'ul'o'j, kiu'j mal'am'as la konaan'o'j'n, sed li ne pov'is dir'i kial. Li dir'is nur, ke la kemonan'o'j kred'as, ke la kemono don'as la ver'a'n boeton, kvankam est'as ĝeneral'e sci'at'a, ke ekster la kona eĉ parol'i oni ne pov'as pri ver'a boeto. Ĉiu'j erar'vag'ad'as, kiu'j ne re'kon'as tio'n. Tial mi dev'as mal'am'i la kemonan'o'j'n.

Post'e, per ne'atend'it'a ŝanĝ'o, mi ricev'is la instrukci'o'n, se mi ek'vid'os cirkl'o'n desegn'it'a'n sur la mur'o, mi for'grat'u ĝi'n, kaj al ĉiu lok'o mi klopod'u desegn'i kvadrat'o'n. Ceter'e, se iu kiu desegn'as kvadrat'o'j'n sur la mur'o'j, est'as atak'at'a de la kemonan'o'j, mi ne hezit'u tuj help'i al li, ĉar ni dev'as kun'labor'i por la defend'o de la kvadrat'o kaj, se neces'e, eĉ ni'a'n viv'o'n ofer'i por la anebaoj.

Mi'a nov'a amik'o adiaŭ'is per varm'a pricc-prucc, kaj mi intenc'is iom'e re'freŝ'ig'i mi'a'n konfuz'it'a'n kap'o'n.

Mi mal'ferm'is la fenestr'o'n, post'e mi vol'is varm'ig'i mi'a'n mal'varm'iĝ'int'a'n manĝ'aĵ'o'n, kiu est'is ver'a problem'o, ĉar la kaduk'a elektr'a kuir'forn'o ne vol'is funkci'i.

Sur ĝi'a romp'iĝ'int'a kroĉ'il'o mi sukces'is tiom ripar'ad'i per mi'a poŝ'tranĉ'il'o, ĝis fin'e ĝi em'is varm'ig'i, sed tiam ĝi'a'j romp'iĝ'int'a'j pied'o'j kolaps'is. Fin'e mi laŭ'cirkonstanc'e sukces'is ili'n apog'i; mi varm'ig'is mi'a'n vesper'manĝ'o'n (la pord'o'n mi kurten'is per la lit'kovr'il'o), kaj, konsider'ant'e la kondiĉ'o'j'n, mi bon'apetit'e sat'iĝ'is. Feliĉ'e, tiam mi ankoraŭ ne sci'is, kiel mi'a kuir'forn'o far'iĝ'is tiom kaduk'a.

La Leg'ant'o ebl'e trov'as amuz'a la idiot'aĵ'o'j'n apenaŭ kred'ebl'a'j'n en Eŭrop'o. Eĉ ĉe ni oft'e okaz'as, ke la frenez'ul'o for'manĝ'as si'a'n poŝ'tuk'o'n, aŭ si'n imag'as kaze'a kuk'o, aŭ mal'pac'iĝ'as kun la ali'a, ĉar tiu ne kred'as, ke la kolbas'o est'as reĝ'a sceptr'o, tamen, ĉe ni eĉ inter la frenez'ul'o'j ne est'as imag'ebl'e, ke por ne'ekzist'ant'a'j afer'o'j ili per pen'a cerb'o'labor'o far'u sen'senc'a'j'n vort'o'j'n, pro kiu'j, kaj pro sen'senc'a'j geometri'a'j figur'o'j, la tut'a frenez'ul'ej'o pere'ig'us kaj eksterm'us unu la ali'a'n.

Do, la Leg'ant'o plen'rajt'e pov'as dub'i pri mi'a ver'dir'em'o kaj supoz'i, ke ebl'e mi aŭdac'as por facil'a efekt'o kolor'ig'i mi'a'n vojaĝ-pri'skrib'o'n per afer'o'j, kiu'j ebl'e ne tut'e konform'as al la ver'o, laŭ la metod'o de kelk'a'j vojaĝ'ant'o'j, kiu'j por fanfaron'i per si'a'j geografi'a'j kaj etnografi'a'j kon'o'j kaj fid'ant'e je la mal'facil'a kontrol'ebl'ec'o de si'a'j rakont'o'j, oft'e tro'uz'as la kred'em'o'n de la leg'ant'ar'o. Mi tim'as, ke la dub'o de la Leg'ant'o eĉ kresk'as dum la sekv'ont'aĵ'o'j; tial mi deklar'as, ke mi mult'foj'e tra'rigard'is mi'a'j'n vojaĝ'not'o'j'n, kaj mi skrib'is en mi'a'n libr'o'n prefer'e pli mal'mult'e ol kiom est'is la efektiv'a ver'o.

Sed tio est'as cert'a, ke post la vesper'iĝ'o de la unu'a tag'o mi ĝem'ant'e re'memor'is pri la “terur'aĵ'o'j” dum la “stagn'ant'a” viv'o inter la hinoj. Mi est'is soif'a je okaz'o'j, nu, mi do ricev'is ili'n, mi nur pov'u el'ten'i per nerv'o'j!

Dek'a Ĉapitr'o

Post kelk'a'j tag'o'j Zemoki en'paŝ'is en mi'a'n ĉambr'o'n kun mien'o radi'ant'a de la ĝoj'o kaj tut'kor'e grat'ant'e mi'a'n post'aĵ'o'n li sci'ig'is, ke mi'n traf'os grand'a ĝoj'o. Je mi'a'j ekscit'it'a'j kaj ĝoj'plen'a'j demand'o'j mi ricev'is la respond'o'n, ke mi est'as akcept'it'a en la konao.

La respond'o mi'n iom'e mal'varm'ig'is; mal'cert'e mi demand'ad'is pri ĝi'a praktik'a valor'o, sed mi ricev'is de'nov'e la respond'o'n, ke est'i konaan'o est'as grand'a feliĉ'o, ĉar tio don'as la ver'a'n boeton. Kaj al la demand'o, kio est'as la boeto, li respond'is, ke la akir'o de la boeto est'as ĝoj'o kaj feliĉ'o.

Do, per tio mi de'nov'e ne iĝ'is pli saĝ'a, kaj anstataŭ feliĉ'o mi sent'is konfuz'o'n, sed tio'n mi ne kuraĝ'is tre laŭt'e publik'ig'i. Jam nun mi rimark'as, ke la boeto est'as sam'e sen'en'hav'a vort'o, kiel la ketni: ia ag'o est'as ketni, ĉar oni dev'as ĝi'n far'i tiel, kaj invers'e: tial oni dev'as ĝi'n far'i, ĉar ĝi est'as ketni. La plej ĉef'a karakter'trajt'o de ili'a'j konfuz'a'j stult'aĵ'o'j est'as ĝust'e tiu circulus vitiosus, tiu argument'ad'o per si mem, mal'hav'ant'a la fiks'a'n punkt'o'n, per kiu ĝi al'kroĉ'iĝ'us al la koordinat'o'j de la real'a viv'o.

Do mi tiel el'met'it'a al ili'a'j kapric'o'j, ne tre kuraĝ'is diskut'i, sed eĉ simul'ant'e ĝoj'o'n, mi demand'is si'n'gard'e, kiel mi dev'as kondut'i por akir'i la favor'o'n de la boeto.

Zemoki mi'n trankvil'ig'is, ke li ĉio'n aranĝ'os, kaj for'ir'is.

Post'e li re'ven'is kun iu ali'a amik'o, kiu — kiel mi ek'sci'is — nom'iĝ'is Zeremble.

Zemoki kaj Zeremble vok'is mi'n por plen'um'i mi'a'n adept'ig'o'n. Ni tra'ir'is sur la grand'a kort'o kaj en'paŝ'is en mal'proksim'a'n konstru'aĵ'o'n, tra pord'o, kies supr'a part'o est'is tiom kovr'it'a de lign'o'tabul'o'j, ke ni dev'is klin'iĝ'i. Mi eĉ ne konjekt'is, kial ĝi est'is far'it'a tiel.

Nun ni ven'is en tre strang'a'n ĉambr'o'n, kie eĉ unu mebl'o ne est'is en tiu lok'o kaj stat'o, kiel ĝi dev'us est'i. Mi vid'is tabl'o'n, el kiu rest'is nur ĝi'a fram'o, sen la supr'a tabul'o, sed ĝi hav'is dors'part'o'n, simil'e al la seĝ'o'j. El la mal'plen'a fram'o sur ŝnur'o'j pend'is flav'a'j ŝton'er'o'j. Sur la dors'part'o vid'iĝ'is la makul'o'j de divers'a'j farb'o'j, el kiu'j tir'iĝ'is de'flu'a'j stri'o'j ĝis la tabl'o.

Ali'a tabl'o star'is renvers'e, kun la pied'o'j supr'e, kaj la pied'o'j est'is kovr'it'a'j per strang'a lit'o'tuk'o, sed kiu jam est'is uz'ebl'a nek por lit'o'tuk'o, nek por tabl'o'kovr'il'o, ĉar ĝi est'is plen'e tru'it'a kaj tra la tru'o'j est'is tra- kaj tra'plekt'it'a dik'a bast'o'ŝnur'o, sur kies fin'o'j pend'is flav'a'j ŝton'er'o'j.

Mal'antaŭ la tabl'o star'is seĝ'o. La rand'o de ĝi'a sid'plat'o est'is breĉ'it'a kaj pint'ig'it'a tiel, ke la femur'o'j de la sur'sid'ant'o est'is en la plej grand'a danĝer'o; ĝi hav'is tri'obl'e tiel grand'a'n dors'apog'il'o'n ol kiel neces'as, kaj ankaŭ tio est'is sen'ord'e skulpt'it'a, kaj sur la sid'plat'o dorn'o'j est'is fiks'it'a'j, ke oni eĉ sur'sid'i ne pov'is.

En'tut'e la ĉambr'o far'is la impres'o'n, kvazaŭ ĉio est'us ruin'ig'it'a de vandal'o'j, aŭ kvazaŭ mi est'us ven'int'a en la hejm'o'n de furioz'ant'a'j fantom'o'j.

Mi'a'n kor'o'n kun'prem'is angor'o kaj abomen'o, kaj mi'n turment'is mal'bon'a'j antaŭ'sent'o'j. Tim'e mi demand'is Zemokion:

— Kio okaz'is ĉi tie?

Zemoki mir'is per grand'a'j okul'o'j, komenc'e li ne kompren'is mi'a'n demand'o'n, kaj nur mal'facil'e mi ek'sci'is, ke la ruin'ig'o'n far'is ne mal'amik'a arme'o, sed la posed'ant'o'j mem. Al mi'a demand'o, kial ili tio'n far'is, li respond'is.

— Ĉar tiel ĝi est'as kipu.

Do, ali'a nov'a vort'o, el'trov'it'a por pruv'i per tiu ali'a'n stult'aĵ'o'n. Nom'e, mi jam avert'as la Leg'ant'o'n, ke li ne serĉ'u i'a'n ajn senc'o'n en ĉi tiu vort'o. Ankaŭ ĝi est'is unu el tiu'j sen'senc'a'j vort'o'j, kies signif'o'n neni'u sci'as, sed por kiu dev'is ĉiu sufer'i, mizer'iĝ'i kaj viv'i en mal'komfort'o.

La ek'sci'o, ke la ruin'ig'o'n far'is ili mem, eĉ pli'fort'ig'is mi'a'n mal'bon'a'n antaŭ'sent'o'n pri mi'a est'ont'o.

Post kelk'a'j minut'o'j en la fon'o mal'ferm'iĝ'is pord'o, kaj tra ĝi en'paŝ'is strang'a hom'o. De'sur li'a'j genu'o'j pend'is la jam menci'it'a'j kupr'o'kub'o'j, do ankaŭ li est'is betiko. De sur li'a'j ŝultr'o'j pend'is grand'a, akr'a'kolor'a teks'aĵ'o, kio'n kun iom da bon'vol'o oni pov'us rigard'i pluv'mantel'o kaj ver'ŝajn'e ĝust'e tial ĝi est'is plen'e tru'it'a, sen'ord'e en'tranĉ'it'a kaj plen'pend'ig'it'a per vitr'o'romp'aĵ'o'j, por ke eĉ por tiu cel'o ĝi ne est'u uz'ebl'a.

Nun la betiko lig'is sub si'a'j'n pland'o'j'n du grand'eg'a'j'n lad'a'j'n teler'o'j'n, paŝ'is antaŭ mi'n kaj murmur'ant'e ne'kompren'ebl'a'j'n vort'o'j'n, ek'bat'is mi'a'n kap'o'n per mal'plen'a lad'a kugl'o.

Mi, vid'ant'e, ke la ĉe'est'ant'o'j tut'e ne rid'is pri la grotesk'aĵ'o'j, ne kuraĝ'is ek'rid'i. Ili rigard'is la tut'a'n scen'o'n kun kor'tuŝ'a solen'ec'o kaj ek'kri'is vake-vake, kiam la teler'pland'ul'o aper'is.

Post la fin'o de la manipul'o ĉiu ĉirkaŭ'is mi'n, grat'is mi'a'n post'aĵ'o'n kaj tre ĝoj'is, ke mi iĝ'is kona kio, laŭ ili'a asert'o, est'as grand'a ĝoj'o, ĉar mi tiel sukces'is akir'i la ver'a'n boeton.

Ankaŭ mi ĝoj'is, ke ĝi tiel facil'e fin'iĝ'is, ĉar post la antaŭ'aĵ'o'j mi atend'is mult'e pli mal'bon'a'j'n afer'o'j'n. Bedaŭr'ind'e mi'a ĝoj'o est'is tro fru'a, kiel la Leg'ant'o baldaŭ vid'os. Sed mi ne vol'as romp'i la kronologi'a'n vic'ord'o'n.

El'ven'int'e de la betiko, mi jam ne pov'is re'ten'i mi'a'n rid'et'o'n. Nom'e, mi re'memor'is pri mi'a fil'et'o, kiu ĝoj'is kaj ĉarm'e aplaŭd'is, se li ricev'is frand'aĵ'o'n, kaj mi imag'is la konfuz'o'plen'a'n vizaĝ'et'o'n, kiu'n li est'us montr'int'a, se mi dir'us al li: “Ĝoj'u fil'et'o, vi far'iĝ'is kona kaj vi sukces'is akir'i la ver'a'n boeton!” Evident'e, li hav'us la plej mal'bon'a'j'n konklud'o'j'n pri la cerb'o de si'a patr'o. En kia mal'lum'o viv'as la plen'kresk'ul'o'j rilat'e eĉ al la infan'o'j de la glor'a angl'a ŝtat'o!

Dum'voj'e mi serioz'e demand'is Zemokin, kia'n profit'o'n mi hav'os el tio, ke mi iĝ'is kona. Mi postul'is, li dir'u fin'e i'o'n pozitiv'a'n, ne menci'ad'u ĉiam nur la boeton.

Ili'a'j frenez'iĝ'int'a'j cerb'o'j tiom sen'korp'iĝ'is en la fantasmagori'o'j, ke li komenc'e tut'e ne kompren'is la esenc'o'n de mi'a demand'o. Li asert'ad'is, ke la anebaoj, al kiu'j aparten'as la kona, boeto, ketni, kipu kaj ceter'a'j fantom'o'j, ĉiu'j est'as pozitiv'a'j real'aĵ'o'j, ĉar ili sub'ten'as la hom'ar'o'n kiu sen ili ne pov'us viv'i. Kiu ne tra'sent'as la anebao'j'n, tiu est'as bivago, al kiu eĉ klar'ig'i est'as van'e. Li deklar'is ankoraŭ, ke la bivago est'as perd'it'a hom'o, en kiu mank'as la en'hav'o.

Nur post long'a pen'ad'o mi sukces'is li'n tir'i sur la griz'a'n, sed cert'a'n fundament'o'n de la real'a viv'o, ĝis fin'e li el'buŝ'ig'is la unu'a'n konkret'aĵ'o'n:

— Est'ont'e ankaŭ vi rajt'os part'o'pren'i en la bukuo.

— Kio est'as buku?

— Vi rajt'os bat'ad'i la kemonan'o'j'n, se ili sur la mur'o'j desegn'os si'a'j'n aĉ'a'j'n cirkl'o'j'n, aŭ se ili mal'honor'ig'as la kvadrat'o'n.

— Kiel oni pov'as mal'honor'ig'i geometri'a'n figur'o'n?

— Tial, ke oni for'viŝ'as ĝi'a'j'n pint'o'j'n, aŭ desegn'as en ĝi diagonal'o'j'n.

Mi trov'iĝ'is en iom da embaras'o.

— Nu, kaj post'e? — mi demand'is post iom da paŭz'o.

— Kia “nu kaj post'e”? Aŭ ĉu vi pov'us toler'i, ke en la kvadrat'o'n oni desegn'u diagonal'o'j'n?

Se konfes'i sincer'e, mi ja est'us kapabl'a por tio. Sed el la ton'o mi konjekt'is, ke pli konsil'ind'e est'as respond'i per ne'o, do mi klopod'is protest'i kontraŭ tia kalumni'a supoz'o. Mi deklar'is, ke mi tuj el'tret'us la intest'o'j'n al tiu, kiu desegn'as diagonal'o'j'n en la kvadrat'o'n. Tio evident'e re'star'ig'is mi'a'n ek'ŝancel'it'a'n reputaci'o'n. Zemoki trankvil'iĝ'int'e deklar'is ke mi est'as brav'a hom'o, kvankam mi tut'e ne konjekt'is kial. Almenaŭ tiom mi ek'sci'is, ke mi est'as ind'a por tio, ke la betiko ek'tuŝ'u mi'a'n naz'o'n, kio est'as, laŭ ili, tre bon'a afer'o kaj kiu okaz'as nur kun tre brav'a'j konaan'o'j.

Mi'n mult'e pli interes'is la inter'bat'ad'o, kiel nov'a danĝer'o, sed kiam mi demand'is pri ĝi, li respond'is:

— Ĝi ne est'as inter'bat'ad'o, ĝi est'as bukuo.

— Antaŭ'e vi dir'is, ke mi dev'as bat'i la kemonan'o'j'n kial ĝi ne est'as inter'bat'ad'o, se ni dev'as bat'i unu la ali'a'n?

— Ne unu la ali'a'n, sed la kemonan'o'j'n.

— Kaj, la kemonan'o'j la konaan'o'j'n.

— Jes.

— Nu, kial ne unu la ali'a'n?

— Ĉar ni bat'as ne ni'n mem, sed la kemonan'o'j'n. Tio ja est'as io ali'a. Ĝi ne est'as inter'bat'ad'o, sed bukuo, kiu'n tra'penetr'as la boeto. La inter'bat'ad'o est'as aĉ'a afer'o, kiu'n ketnia hom'o ne far'as, dum la buku est'as por tio, ke ĝi far'u la hom'o'n pli bon'a kaj nobl'a kaj evolu'ig'u la solidar'ec'o'n kaj la reciprok'a'n respekt'o'n.

Mi demand'is ankaŭ du'a'foj'e, sed evident'iĝ'is, ke mi bon'e kompren'is. Ĉi tiu'j firm'e kred'as, ke ili tiel est'as solidar'a'j kaj tiel respekt'as unu la ali'a'n, ke ili per baston'eg'o'j draŝ'as al si reciprok'e la kap'o'n.

Minut'o'j'n daŭr'is, ĝis mi sukces'is aranĝ'i mi'a'j'n pens'o'j'n. Ne tial kvazaŭ dum sol'a moment'o mi dub'us pri la valor'o de mi'a'j privilegi'o'j, sed la plej grav'a problem'o por la san'a cerb'o est'as kontraŭ la mani'ul'o'j tiel si'n esprim'i, ke oni li'n ne mort'bat'u kaj tamen li parol'u logik'e. Ankaŭ post'e mi'n oft'e en'danĝer'ig'is tiu ec'o de la san'a cerb'o, ke ĝi pov'as nur rekt'e ir'i facil'e kaj se ĝi prov'as lam'i, teren'fal'as. Ver'e, la behinoj oft'e aper'is al mi kvazaŭ talent'a'j, ke ili sci'as lam'i tiel rutin'e.

Do, ankaŭ nun mi respond'is, ke el la vid'punkt'o de la kona ebl'e plej oportun'e est'us tiel venĝ'i si'n je la aĉ'a'j kemonan'o'j, ke ni tut'e ne zorg'as pri la kvadrat'o. Ili nur stump'ig'u ĝi'n kaj en'desegn'u diagonal'o'j'n laŭ'plaĉ'e. Se ni ne re'ag'os, ili mem krev'os pro koler'eg'o.

Zemoki kaj Zeremble konstern'it'e rigard'is unu al la ali'a kaj deklar'is, ke nur mi'a ne'sci'o pov'as mi'n sen'kulp'ig'i ĉar la cinik'a ofend'o de la anebaoj est'as grand'a pek'o, kaj per mi'a'j vort'o'j mi el'met'is mi'n al la suspekt'o, ke mi kun'sent'as kun la kemonan'o'j.

La sen'frukt'a pen'ad'o ver'e muel'is mi'a'n cerb'o'n. Nur mal'facil'e mi pov'is brid'i mi'a'n ribel'ant'a'n san'a'n cerb'o'n, kaj mi promes'is, ke mi klopod'os al'propr'ig'i la kapabl'o'n pri la anebaoj.

Mi'a plej grand'a zorg'o est'is kiel evit'i la minac'ant'a'n inter'bat'ad'o'n, do mi demand'is:

— Kiel komenc'iĝ'as kutim'e la buku?

— Tiel — respond'is Zemoki, — ke la aĉ'a'j kemonan'o'j en'penetr'as ni'a'j'n ĉambr'o'j'n kaj frakas'as ni'a'j'n elektr'a'j'n kuir'forn'o'j'n, post kio ĉiu'j bon'moral'a'j konaan'o'j sam'e en'penetr'as al la kemonaj ĉambr'o'j kaj dis'romp'as ili'a'j'n kuir'forn'o'j'n. Sed okaz'as kelk'foj'e ankaŭ tio, ke la impertinent'a si'n'ten'o de la kemonan'o'j provok'as ni'a'n just'a'n indign'o'n kaj trud'as al ni la bukuon. Tiam ni frakas'as ili'a'j'n kuir'forn'o'j'n, kaj post'e ili la ni'a'j'n.

Konstern'iĝ'e mi ek'sci'is, kial mi'a kuir'forn'o est'as en tiom kaduk'a stat'o. Mi ankoraŭ demand'is, kial oni dev'as far'i tiu'n reciprok'a'n terur'a'n detru'o'n.

— Nu, oni ja dev'as defend'i la famili'a'n kuir'forn'o'n! — li respond'is per la plej natur'a voĉ'o.

Post tio ni dis'iĝ'is, kaj mi en'lit'iĝ'is kun prem'a'j sent'o'j. Fin'e mi decid'is, ke mi est'ont'e simpl'e ne miks'iĝ'os inter ili'n, sed tiel, sen'de'pend'iĝ'int'e de ili, sen danĝer'o'j mi pas'ig'os la du'on'jar'a'n eksperiment'a'n temp'o'n, post kio mi liber'iĝ'os. Feliĉ'e, ekster'e ankoraŭ ekzist'as la prudent'a'j hinoj, kiu'j ĉiu'tag'e en'don'as mi'a'n manĝ'aĵ'o'n, do, mi en'ferm'iĝ'int'e en mi'a ĉambr'o, pas'ig'os en la kort'o nur la plej neces'a'n temp'o'n, kaj eĉ tie mi ne kontakt'iĝ'os kun ili.

Ho, se mi tiam antaŭ'sent'us la sekv'ont'aĵ'o'j'n, ver'ŝajn'e ne est'us ven'int'a al mi'a'j okul'o'j tiu trankvil'ig'a dorm'o, kiu baldaŭ mi'n kapt'is!

Ĉar la frenez'o de la behinoj est'as la plej terur'a el la danĝer'a'j epidemi'o'j. Dum'e ĉe ni oni kon'as nur la hazard'a'n infekt'o'n, ĉe la behinoj mi dev'is ek'kon'i la intenc'a'n infekt'o'n. Nom'e, oni ne pov'as de ili si'n izol'i, ili ir'as post la hom'o kaj dev'ig'as li'n kun'e frenez'iĝ'i. Van'e prov'as la san'a cerb'o la izol'iĝ'o'n, van'e oni promes'as al ili, ke li silent'os malgraŭ si'a ĝust'a sent'o kaj rigard'os sen help'a vort'o ili'a'n mem'mort'ig'a'n frenez'danc'o'n. La frenez'um'o est'as ĉi tie ĝeneral'e dev'ig'a regul'o. Kaj se tem'us nur pri la kred'o de la anebaoj kaj ceter'a'j mani'aĵ'o'j, oni pov'us trans'naĝ'i la tut'o'n per tio, ke oni sen'ĉes'e jes'as al ĉiu afer'o.

Sed ili'a frenez'o kaŭz'as konkret'a'j'n fizik'a'j'n sufer'o'j'n al la an'o'j, el kiu'j ne est'as rifuĝ'o, kiel mi jam la sekv'ant'a'n tag'o'n dev'is spert'i mal'ĝoj'e.

Ĉar la post'a'n tag'o'n, post kiam tra la mur'o mi ricev'is mi'a'n tag'manĝ'o'n, apenaŭ mi al'sid'iĝ'is, kiam Zemoki en'paŝ'is kun ĝoj'radi'ant'a mien'o, akompan'at'e de du ali'a'j kun'ul'o'j kaj komunik'is, ke mi'n traf'is de'nov'e grand'a ĝoj'o.

Sur mi'a frunt'o el'gut'is terur-ŝvit'o pro la nov'a grand'a ĝoj'o, kaj ne sen'motiv'e, ĉar Zemoki deklar'is, ke la konsil'ant'ar'o de la betikoj permes'is al mi part'o'pren'i el la boeto kaj depon'i mi'a'n spiritualaĵon.

Post'e li lig'is tuk'o'j'n sur la okul'o'j'n de si'a'j kun'ul'o'j, kiu'j palp'ir'is al la manĝ'aĵ'o, tiu'n kovr'is per ali'a tuk'o kaj simpl'e for'port'is.

Konstern'it'e mi rigard'is post ili, mi vol'is dir'i, ke mi ne pov'as rest'i mal'sat'a, sed ĉiu vort'o pri la manĝ'ad'o est'as kave, pro kio ili indign'iĝ'as. Do, mi balbut'e kaj ĉirkaŭ'dir'e klar'ig'is al Zemoki, ke sen spiritualaĵo — laŭ mi'a opini'o, — mi dev'os mort'i.

Zemoki bon'vol'e respond'is, ke la spiritualaĵo — laŭ ĝeneral'a sci'o — est'as nur ŝarĝ'o por la viv'o, dum la boeto por la honest'a'j kaj virt'a'j konaan'o'j est'as ne ĉagren'aĵ'o, sed sen'fin'a ĝoj'o, mi'a spiritualaĵo nun ja ven'as al la betiko, per kio ĝi pur'iĝ'os sen'makul'a kaj ŝanĝ'iĝ'os en la substanc'o'simil'a'n manifest'iĝ'o'n de la ekzist'o de la bikru. Per tio do mi serv'as la konaon, la ketni-on, la kipu-on, — do, se mi part'o'pren'as en la favor'o'j de la boeto, ĝi signif'as plezur'o'n kaj honor'ig'o'n al mi mem.

Mi dev'as konfes'i, ke tiu plezur'o mi'n ne tut'e kontent'ig'is, ĉar tem'is pri mi'a viv'o.

Mi ne las'is Zemokin for'ir'i, sid'ig'is li'n kaj pet'is li'n el'trov'i rimed'o'n, ke mi pov'u part'o'pren'i ankaŭ en la favor'o de la spiritualaĵo; fin'e tamen ne est'as refut'ebl'e, ke ĉiu'j hom'o'j kulp'as per tio.

La intim'a kun'est'o mal'lig'is ankaŭ la lang'o'n de Zemoki kaj li flustr'e konfes'is al mi, ke bedaŭr'ind'e eĉ li mem kutim'as ĉiu'tag'e kulp'i spiritualaĵon, kaj li promes'is est'i je mi'a help'o, nur pet'is mi'n diskret'e gard'i li'a'j'n antaŭ'a'j'n vort'o'j'n.

Mi cert'ig'is li'n pri mi'a diskret'em'o, post kio ni detal'e pri'trakt'is la afer'o'n, kaj li konsil'is, ke mi, vol'ant'e part'o'pren'i, en la spiritualaĵo, far'u i'a'n util'a'n labor'o'n, ĉar mi tamen ne pov'as dezir'i, ke la betikoj nutr'u mi'n sen'pag'e.

Pri tio mi eg'e mir'is, ĉar ĝeneral'e est'as kon'at'e, ke la spiritualaĵon don'as la hinoj, do, ĉi tie ĉiu viv'as sen'pag'e kaj, se ni tamen serĉ'as disting'o'n inter pag'o kaj sen'pag'ec'o, tiam nur la betikoj pov'as est'i sen'pag'e viv'ant'a'j, ĉar ili simpl'e for'pren'as mi'a'n spiritualaĵon.

Kiam mi komunik'is ĉi tiu'n mi'a'n opini'o'n, mi ricev'is respond'e tia'n riproĉ'o'n, kvazaŭ mi mem est'us for'pren'ant'a ili'a'n spiritualaĵon. Li deklar'is, ke tut'e mal'e: kiel la abel'o'j si'a'n miel'o'n ricev'as de la abel'kultur'ist'o, sam'e ni ricev'as de la betikoj ni'a'n spiritualaĵon.

Mi ne pov'is kred'i al mi'a'j orel'o'j, mi pens'is, ke li erar'ŝanĝ'is la vort'o'j'n, sed, kiel evident'iĝ'is, ili fakt'e kred'as, ke la abel'kultur'ist'o don'as la miel'o'n al la abel'o'j, kaj pro tio ni ĉiu'j ŝuld'as dank'o'n al ni'a'j betikoj, kaj mi nur pri'pens'u, kio okaz'us, se iu'tag'e la betikoj ĉes'ig'us si'a'j'n funkci'o'j'n kaj ni ĉiu'j mort'us pro la mal'sat'o.

Al tio mi respond'is, ke mi mem vid'is per mi'a'j propr'a'j okul'o'j, ke la spiritualaĵon don'as la hinoj, sed li respond'e konsil'is pli atent'i pri mi'a'j vort'o'j kaj ĉes'ig'i la argument'ad'o'n per mi'a'j okul'o'j, ĉar ver'a konaan'o ne pov'as dir'i tiu'j'n kaveajn afer'o'j'n. Ni dev'as kred'i, ke la spiritualaĵon don'as la betiko kaj ankaŭ, ceter'e, la hom'o hav'as ne nur okul'o'j'n, sed ankaŭ bruhuon kaj ĉi tiu est'as pli grav'a.

La bruhuo signif'as sam'e ne'est'ant'a'n afer'o'n. Kompren'ebl'e la lingv'o serv'as pri'skrib'i nur koncept'o'j'n, kiu'j hav'as i'a'n est'ant'a'n esenc'o'n, do, mi pov'as neni'o'n dir'i pri ĝi'a esenc'o, mi pri'skrib'os nur tio'n, kiam ili ĝi'n uz'as:

La bruhuo est'as la fin'a kaŭz'o de la tut'a kontraŭ'natur'a mond'koncept'o kaj viv'manier'o.

Ekzempl'e, la difekt'ad'o de la seĝ'o est'as bezon'at'a, ĉar ĝi est'as kipu. Vakeon ve'kri'i est'as neces'a, ĉar ĝi est'as ketni, la kvadrat'o'n mal'honor'ig'i est'as mal'permes'it'e, ĉar la kvadrat'o est'as aneba kaj, se la san'a cerb'o demand'as kial en'tut'e neces'as la ketni, kipu kaj anebaoj, tiam ili respond'as: “Ĉar la hom'o hav'as bruhuon”. Do la bruhuo bezon'as ĉi'a'n tia'n afer'o'n, kiu por la hom'o mem tut'e ne est'as bezon'at'a.

Laŭ ĉi tio est'as mem'kompren'ebl'a la supoz'o, ke la bruhuon kiel pra'kaŭz'o'n ni traduk'u per paranoj'o, sed la mal'san'o de la behinoj super'is la simptom'o'j'n de la paranoj'o kaj ankaŭ, ceter'e, ili parol'is pri la bruhuo ne kiel pri stat'o, sed kiel pri io est'ant'a, eĉ pli; kiel pri io sam'temp'e est'ant'a kaj ne'est'ant'a. Nom'e, se mi demand'is, kiel aspekt'as la bruhuo, ili konstern'it'e rigard'is mi'n, nom'is mi'n bivag, sed ĝi'a'n form'o'n ili ne pov'is pri'skrib'i.

Do Zemoki propon'is bon'vol'e, ke li help'os al mi akir'i util'a'n okup'iĝ'o'n, kaj ĝis tiam li don'os al mi iom el si'a spiritualaĵo.

Post kelk'a'j tag'o'j li fakt'e konduk'is mi'n al iu betiko, kiu, konsider'e al la person'o de Zemoki, akcept'is mi'n tre afabl'e. Mi klopod'is, pren'ant'e mi'a'n dekstr'a'n pied'o'n, super'kri'eg'i eĉ Zemokin per la vake-vake-ve'ad'o, post kio li nom'ant'e ankaŭ mi'n kaleb, interes'iĝ'is pri la kresk'ad'o de mi'a naz'o kaj favor'e deklar'is, ke li est'as em'a don'i al mi ofic'o'n de beratnu, kvankam mult'a'j brav'a'j konaan'o'j konkur'as pri tiu posten'o, eĉ tia'j, kiu'j per mort'o'bat'o de plur'a'j kemonan'o'j pruv'is si'a'j'n kapabl'o'j'n koncern'e la anebao'j'n.

Per tio mi okup'is mi'a'n posten'o'n.

Tio'n, kio'n mi dev'is far'i, mi pri'skrib'as kun hont'ruĝ'a vizaĝ'o. Mi konjekt'as, ke mi'a'j sam'patri'an'o'j mi'n mal'estim'os, ĉar mi, est'ant'e angl'a ŝtat'an'o, tamen tiom profund'e'n merg'iĝ'is. Nur tial mi ne pov'as pri'silent'i la okaz'int'aĵ'o'j'n, ĉar mi'a firm'a intenc'o est'as ĉio'n rakont'i, rekt'e, sincer'e, konform'e al la real'o, dec'e al angl'a ĝentil'hom'o, eĉ se la ver'dir'em'o mal'util'as al mi.

Por mi'a sen'kulp'ig'o mi menci'as nur tio'n, ke mi est'is dev'ig'at'a far'i tio'n, krom'e mi est'us el'met'it'a al la mal'sat'o. Por trankvil'ig'i mi'a'j'n sam'land'an'o'j'n, mi deklar'as krom'e; ke mi neniam forges'is mi'a'n honor'a'n dev'o'n al mi'a patri'o, pro kio mi, en mi'a sen'honor'a stat'o neniam mal'kaŝ'is mi'a'n de'ven'o'n al la behinoj kaj, se mi pri tio est'is demand'it'a, mi ĉiam deklar'is mi'n est'i amerik'a ŝtat'an'o.

Esperant'e ke mi sukces'is iom re'pac'ig'i mi'a'j'n am'at'a'j'n sam'land'an'o'j'n, per mi'a korekt'a kondut'o, mi prov'as pri'skrib'i mi'a'n posten'o'n. Tiu konsist'is el du task'o'j: la unu'a est'is, ke en ĉiu tri'a tag'o oni pend'ig'is al mi'a kol'o strang'a'n pec'o'n de teks'aĵ'o, tru'it'a'n ĝis ĉifon'iĝ'o, kaj mi dev'is ĉirkaŭ'port'i bril'a'n kvadrat'o'n sur la kort'o, dum antaŭ mi ir'is teler'pland'a betiko kun lad'a skatol'o inter si'a'j man'o'j, kaj ĉirkaŭ mi oni lud'is kant'o'n per muzik-instrument'o'j. Ia aparat'o dis'blov'is mal'bon'odor'a'n gas'o'n, kaj fin'e mi dev'is ĵet'i unu tre bon'a'n vest'aĵ'o'n en fajr'o'n.

Mi'a du'a task'o est'is la dis'don'o de la flav'a'j ŝton'er'o'j. Mi sci'as, ke la Leg'ant'o jam antaŭ'e rid'as kaj ne'kred'em'e akcept'as mi'a'j'n vort'o'j'n, sed, se mi vol'as persist'i je la ver'o, mi tamen dev'as pri'skrib'i ĝi'n. Krom mi'a ver'em'o mi'n instig'as al tio ankaŭ mi'a entuziasm'a patriot'ism'o, ke per la kon'at'ig'o de la stult'aĵ'o'j de ĉiu tiu sen'kultur'a kaj idiot'a hord'o mi instru'u mi'a'j'n sam'patri'an'o'j'n al la respekt'o de la prudent'a Grand'a Briti'o.

Do mi'a last'e menci'it'a task'o konsist'is el tio, ke mi dev'is kolekt'i flav'a'j'n ŝton'er'o'j'n, kiu'j'n en difin'it'a'j tag'o'j mi port'ad'is en la jam menci'it'a lad'a skatol'o, laŭt'e tint'ig'ant'e per sku'ad'o. Post'e la betiko paŝ'is apud mi kaj, du'foj'e ek'frap'ant'e ties flank'o'n per el'met'it'a ŝton'er'o, man'sign'is, ke mi dis'don'u la en'hav'o'n. Kaj mi mal'ferm'ant'e ĝi'a'n ferm'o'plat'o'n, don'is al ĉiu po unu pec'o'n. La hom'o'j pro tio delir'a'j pro ĝoj'o kapt'is si'a'j'n dekstr'a'j'n pied'o'j'n per la man'o, vakevakeis kaj kaŝ'int'e la flav'a'j'n ŝton'er'o'j'n sub si'a'j aksel'o'j, dis'ir'is.

Kvankam jam tiu fars'o mem est'as tre komik'a kaj super'as la plej grotesk'a'n karnaval'o'n, tamen la plej komik'a est'as la klar'ig'o: nom'e, tiu'j mal'feliĉ'ul'o'j kred'is, ke la flav'a ŝton'er'o ten'at'a sub ili'a aksel'o est'as nutr'a, eĉ ili est'is konvink'it'a'j, ke ĝi sub'ten'as la viv'o'n, la hom'a'n korp'o'n, kaj ili ben'is pro tio la betiko'j'n. La manĝ'o'n, kiel ni sci'as, la publik'a opini'o mal'estim'is kaj hont'is, kvankam ja ĉiu manĝ'is. (La vort'o “spiritualaĵo” serv'is por narkot'i ili'a'n konscienc'o'n.)

Sed ili'a mani'o ne el'ĉerp'iĝ'is per tio. Al'don'iĝ'is eĉ la kred'o, ke nur tiu ŝton'er'o est'as nutr'a, kies skatol'o est'is tuŝ'it'a de la betiko. Kiam mi ĝi'n kolekt'is, tiam ĝi ankoraŭ ne est'is nutr'a.

Kaj ĝi nutr'is nur sub la aksel'o. Ili ĝi'n ne nur ne en'glut'is, sed jam tuŝ'i ĝi'n per la buŝ'o signif'is mal'honor'ig'o'n de la ŝton'er'o. Ĉe ili eĉ la ŝton'er'o est'is mal'honor'ig'ebl'a, ĉar, kiel ni sci'as, la manĝ'ad'o kaj la buŝ'o est'is hont'ind'a'j afer'o'j. Mi mem vid'is juĝ'a'n proces'o'n, kiam iu behino est'is akuz'it'a, ke kun flav'a ŝton'er'o sub si'a aksel'o, li manĝ'is buter'pan'o'n. Kaj la juĝ'ist'o'j tut'e serioz'mien'e pri'aŭskult'is ar'o'n da atest'ant'o'j, sed tiu'j refut'is, ke la afer'o tiel est'us okaz'int'a. Tamen la akuz'it'o est'is kondamn'it'a, ĉar pruv'iĝ'is, ke li, kun la flav'a ŝton'er'o sub si'a aksel'o, menci'is la buter'pan'o'n, per kio la ŝton'er'o jam est'is mal'honor'ig'it'a. Ĉar est'is regul'o, ke tiam est'as mal'permes'it'e eĉ pens'i pri la spiritualaĵo.

Sed la frenez'o de la sub'aksel'ig'o de la ŝton'er'o mi'n tre incit'is, kaj foj'e mi risk'is antaŭ Zemoki la opini'o'n, ke ebl'e ĝi tamen ne est'as nutr'a. Por pruv'o mi argument'is, ke neni'u viv'ant'a est'aĵ'o en la mond'o nutr'iĝ'as ĉi-manier'e. Sed Zemoki klar'ig'is, ke ĝust'e tiu fakt'o pruv'as la ŝton'er'teori'o'n, ĉar la hom'o hav'as bruhuon, do li ne aparten'as al la viv'ant'a'j est'aĵ'o'j de la mond'o, kaj li kompren'ebl'e hav'as tut'e ali'a'j'n bezon'o'j'n.

Mi respond'is, ke laŭ tio, kiel mi ek'kon'is en la universitat'o de Oksford'o la anatomi'o'n de la hom'o, ĉiu ni'a organ'o, de la stomak'o ĝis la har'o'j, bezon'as nutr'aĵ'o'j'n kaj ne flav'a'j'n ŝton'er'o'j'n.

Sed Zemoki mi'n atent'ig'is, ke mi de'nov'e argument'as per mi'a'j okul'o'j kaj spert'o'j, kio ne est'as konsil'ind'a, kaj li insist'e mi'n avert'is evit'i si'n'gard'e la pri'dub'o'n de la ŝton'er'nutr'iĝ'o, ĉar tiu est'as ankaŭ aneba, kaj la behinoj est'as tre ĝen'iĝ'em'a'j koncern'e si'a'n bruhuon kaj simil'a'j'n insult'o'j'n, ili jam oft'e sang'e venĝ'is al plur'a'j lamikoj.

Jen mi de'nov'e aŭd'is la danĝer'a'n vort'o'n “lamik”, pro kies menci'o mi dev'as kapt'i tranĉ'il'o'n, kaj pri kies signif'o ankoraŭ tiam mi ne hav'is konjekt'o'n.

En tiu moment'o Zemoki dolor'plen'e ek'hurl'is vakevakeon, kaj al'rigard'ant'e mi vid'is proksim'iĝ'i mi'a'n propr'a'n teler'pland'ul'o'n, antaŭ kiu ir'is ali'a behino kaj per verŝ'il'o akv'um'is la herb'ar'o'n.

Kompren'ebl'e ankaŭ mi ek'kapt'is mi'a'n pied'o'n per la man'o, kaj ni ambaŭ vet'kri'ad'is, ĝis la arleken'a figur'o mal'aper'is. Post'e mi demand'is, kial oni akv'um'as la herb'ej'o'n antaŭ mi'a betiko, sed li pov'is nur respond'i, ke ĉar li est'as betiko. Al mi'a demand'o, kial la betiko bezon'as la akv'um'ad'o'n de la herb'ej'o, li sam'e respond'is: “Ĉar li est'as betiko.”

Mi gap'is al li sen'konsil'e, kaj li klar'ig'is, ke ekzist'as ankaŭ pli elakaj betikoj, antaŭ kiu'j akv'um'ad'as eĉ du-tri behinoj. Ĉar ili est'as — betikoj.

Mi jam kuraĝ'is nur tre mal'laŭt'e kaj tim'em'e esprim'i mi'a'n opini'o'n, ke la akv'um'o est'as ebl'e tamen ne la plej util'a labor'o.

— Re'kon'u — li respond'is, — ke vi ne rajt'as tio'n asert'i!

— Kial?

— Ĉar vi est'as beratnu, kaj beratnu ne rajt'as tio'n dir'i.

Do ne tial, ĉar ĝi ne est'as ver'a, sed ĉar mi est'as beratnu!

Nu, mi prefer'is silent'i kaj nur daŭr'ig'i la dis'don'o'n de la flav'a'j ŝton'er'o'j.

Pli post'e mi sukces'is kon'at'iĝ'i eĉ kun pli fantazi'a'j okup'iĝ'o'j. El tiu'j mi menci'as nur pri la “Rost-Mezur'a kaj Registr'a Ofic'o”, al kiu mi ankoraŭ re'ven'os en sekv'a ĉapitr'o.

Inter la strang'a'j posten'o'j mi dev'as menci'i la figur'gard'ist'o'j'n. En la kort'o, sur la pint'o de iu lign'o'kolon'o polur'it'a lad'a kvadrat'o est'is drat'fiks'it'a. Sub tiu sen'ĉes'e, altern'e neni'farad'is du behinoj, kiu'j pri'gard'is, por ke ne prov'u iu ajn impertinent'a kemonan'a fripon'o, ŝton'ĵet'e aŭ per mal'dec'a'j esprim'o'j sen'honor'ig'i la lad'aĵ'o'n.

Laŭ san'a cerb'o plej oportun'e est'us ĵet'i la tut'a'n lad'a'n brokant'aĵ'o'n al la rub'aĵ'o, por ke ne est'u kio'n ŝton'ĵet'i kaj gard'i, sed natur'e, mi jam ne kuraĝ'is tiel rekt'a'n kaj sincer'a'n opini'o'n laŭt'ig'i. Do, mi foj'e demand'is al Zemoki nur tio'n, ĉu ne est'us pli bon'e prefer'e don'i i'a'n labor'o'n al la gard'ist'o'j, kio pli util'us al la kona. Zemoki indign'it'e mi'n saĝ'ig'is, ke ili far'as por la glor'o de la kona la plej honest'a'n kaj util'a'n labor'o'n.

Mi silent'iĝ'is kaj klopod'is laŭt'ig'i mi'a'n konvink'iĝ'o'n, ke tia honest'a estim'o de la labor'ist'o'j ankaŭ por mi est'as tre agrabl'a.

Sed van'e, inter la behinoj ne ebl'as asert'i i'o'n sen la ofend'o de ia'spec'a fantom'o, ĉar nun mi tial ricev'is riproĉ'o'n, ĉar mi nom'is la figur'gard'ist'o'j'n labor'ist'o'j.

Ceter'e mi ricev'is por mi'a labor'o mon'o'n, kies ekzist'o'n mi jam tut'e forges'is inter la hinoj. Mi dev'is port'i la mon'o'n al la Nutr'a kaj Viv'don'a Ofic'ej'o, kie mi pov'is aĉet'i manĝ'aĵ'o'n, sed mal'pli mult'a'n, ol kiom mi antaŭ'e ricev'is de la hinoj, ĉar ĝi'a'n plej grand'a'n part'o'n for'manĝ'is la betikoj. Rid'ind'e, la plej real'a'j'n okup'iĝ'o'j'n mi vid'is propr'e ĉi tie, en la Nutr'a kaj Viv'don'a Ofic'ej'o. Tiu'j ĉi almenaŭ manipul'is per est'ant'a material'o, kvankam en aĉ'a kaj malic'a manier'o.

Do mi'a nutr'ad'o est'is mult'e pli mal'bon'a, kaj tiel mi ek'kon'is la ali'a'n koncept'o'n, pri kiu mi inter la hinoj sam'tiel forges'is, kvazaŭ ĝi tut'e ne ekzist'us sur la mond'o: la materi'a'j'n zorg'o'j'n. Post ili'a re'viv'ig'o mi de'nov'e komenc'is atent'i la afer'o'j'n el material'a vid'punkt'o, ĉar, dum mi'a manĝ'aĵ'o ne est'is for'pren'it'a, mi tut'e ne pens'is pri tio, kiel la ali'a'j nutr'iĝ'as.

Nun mi ek'sci'is, ke inter la behinoj est'as mult'a'j mal'sat'ant'o'j, de kiu'j oni konfisk'as eĉ ili'a'j'n vest'aĵ'o'j'n, eĉ oni el'ĵet'as ili'n el ili'a'j ĉambr'o'j, kaj mult'a'j tra'nokt'as sub la ĉiel'o. Mi ripet'as: oni ne pov'as rifuĝ'i de la frenez'o de la behinoj. Oni ne pov'as si'n izol'i, ĉar ili ir'as post la hom'o, konfisk'as li'a'n manĝ'aĵ'o'n, vest'aĵ'o'n, kaj van'e oni ced'us kaj dir'us: “bon'e, konfisk'u ĉio'n, nur las'u, ke mi viv'u ermit'e en iu part'o de la kort'o kaj tie mi kultur'u por mi ter'pom'o'n kaj frukt'o'n.” Ankaŭ tio est'as mal'permes'it'a. La sol'a rimed'o est'as por la viv'o, se oni en'miks'iĝ'as kaj aktiv'e part'o'pren'as en ili'a mem'mort'ig'a rabi'o.

La liber'ec'o de la privat'a viv'o absolut'e mank'as. Ili kapt'as la hom'o'n, pri'rab'as, turment'as, ĉiu'tag'e dev'ig'as li'n mal'konfes'i si'a'n san'a'n spirit'o'n kaj li ne hav'as unu sol'a'n minut'o'n de ripoz'o, ĉar la frenez'ul'ej'o sen'ĉes'e kirl'iĝ'as ĉirkaŭ li, sving'ant'e skurĝ'o'n pel'as li'n sufer'i.

Kiel mi jam menci'is, ili konfisk'is eĉ la vest'aĵ'o'n. Ties unu part'o'n for'uz'is la betikoj, ali'a'n part'o'n ili tru'is kaj tranĉ'ad'is ĉifon'a, ĉar nur tiel ili pov'as ĝi'n “uz'i”. Krom'e mi eĉ dev'is — kvankam kor'dolor'e, — en ĉiu tri'a tag'o ĵet'i en la fajr'o'n unu tut'a'n vest'aĵ'o'n; dum mi ten'is alt'lev'e la kvadrat'o'n, la betiko sku'ad'is la ŝton'er-skatol'o'n kaj la amas'o hurl'is vake-vakeon.

La behinoj ricev'is nur uz'it'a'j'n vest'aĵ'o'j'n, kaj ankaŭ tiu'n ili dev'is port'i long'a'j'n jar'o'j'n, dum oni brul'ig'is kaj tranĉ'ad'is antaŭ ili'a'j okul'o'j la tut'e nov'a'j'n, delikat'a'j'n vest'aĵ'o'j'n, ĉe kiu proced'o ili vake-vakeis, ĉar ili kred'is, ke sen tia detru'ad'o ili ir'ad'us sen'vest'a'j!

Mi vol'is foj'e tiel sen'kaŝ'e dir'i mi'a'n opini'o'n al Zemoki, sed pro mi'a'j mal'agrabl'a'j spert'o'j mi demand'is nur, kio neces'ig'as la for'brul'ig'o'n de la vest'aĵ'o sub la kvadrat'o.

— La boeto — li dir'is. — Per tio ni akir'as la eman'ant'a'j'n radi'o'j'n de la bikru por la buku kontraŭ la kemonan'o'j kaj la cirkl'o.

Mi ne pov'is ne rimark'i, ke ĉi-okaz'e mi tamen ne opini'as oportun'a la bukuon, sed por ke mi evit'u la akuz'o'n, ke mi kun'sent'as kun la kemonan'o'j, mi rapid'e al'dir'is, ke mi vol'as prav'ig'i nek la kemonan'o'j'n, nek la konaan'o'j'n, sed mi opini'us plej oportun'a, se ne est'us kvadrat'o, nek cirkl'o, se ili ne kverel'us pro la vort'o'j, se ne est'us neces'e konfisk'i spiritualaĵon kaj vest'aĵ'o'n sub la titol'o de la boeto, se ambaŭ behaoj inter'pac'iĝ'us, ĉes'us la koncept'o'j de la anebaoj kaj la behinoj kun'labor'ant'e pov'us produkt'i pli mult'a'n spiritualaĵon, kaj ĉiu pov'us pli bon'e viv'i kaj ankaŭ la betikoj ne hav'us mal'pli mult'e, sed eĉ ili'a part'o pli'iĝ'us.

Ĉu mi'a'j Leg'ant'o'j kred'as aŭ ne, nun ili atak'is mi'n plej furioz'e. Ili cert'e pli facil'e toler'us, se mi kun'sent'us kun la kemonan'o'j, sed la san'a'n pens'ad'o'n ili ne el'ten'as. Li konsil'is, ke mi brid'u mi'a'n lang'o'n. Ĉar mi'a'j vort'o'j danĝer'e simil'as al tiu'j frenez'aĵ'o'j, kiu'j'n predik'as kelk'a'j impertinent'a'j aŭdac'ul'o'j, sed kiu'j est'is viv'e brul'ig'it'a'j.

Al mi'a demand'o, kial tio est'as krim'o, li respond'is:

— Nu, ĉu por vi ne est'as sufiĉ'e grand'a krim'o puŝ'i la mond'o'n en sang'o'n, flam'o'n kaj mizer'o'n?

Li deklar'is, ke tiu'j'n doktrin'o'j'n dis'vast'ig'as nur frenez'a'j brul'ig'ist'o'j por detru'i la boeton, ketnion, kipuon kaj ĉiu'j'n grandioz'a'j'n frukt'o'j'n de la civilizaci'o, kiu'j nun ni'n feliĉ'ig'as. Kaj, se mi dezir'as sci'i, kiu'j est'as ĉi tiu'j aĉ'a'j brul'ig'ist'o'j, mi ek'sci'u, ke ili est'as la lamikoj!

Jen mi ek'sci'is la signif'o'n de tiu vort'o, kiu est'as ĉe ili la maksimum'o de la honor'insult'o kaj pro kiu mi tuj dev'as pik'i per tranĉ'il'o. Do la san'a'n cerb'o'n ili nom'is lamiko, kio'n mi jam antaŭ'e konjekt'is, sed pri kio nun mi cert'iĝ'is definitiv'e.

Mi ek'silent'is kaj cerb'um'is, kiel mi pov'us tamen help'i pri ili'a kompat'ind'a mizer'o, ne insult'ant'e sam'temp'e ili'a'j'n mem'pere'ig'a'j'n frenez'aĵ'o'j'n.

Fin'e mi dir'is, ke mi tut'e ne intenc'as ofend'i la anebao'j'n: rest'u do la kvadrat'o kaj la buku, sed oportun'a est'us send'i la mult'a'j'n beratnuo'j'n, akv'um'ist'o'j'n kaj konfisk'ist'o'j'n al la kamp'ar'o'j; kultur'i gren'o'n, miel'o'n kaj frukt'o'j'n, per kio ili pov'us akir'i pli mult'a'n spiritualaĵon.

— Ne ebl'as — dir'is Zemoki, — ĉar, se la beratnu ne port'os la kvadrat'o'n kaj la akv'um'ist'o ne akv'um'os, ili ambaŭ perd'os si'a'n spiritualaĵon.

Mi dev'as konfes'i, ke el tio neniu'n vort'o'n mi kompren'is. Mi pens'is, ke li ebl'e ne sci'as, pri kio mi parol'is, kaj por kompren'ig'i mi'a'n ide'o'n, mi komenc'is parol'i pri ali'a ekzempl'o. Mi dir'is, ke se iam ĉiu behino ricev'us ordon'o'n konstru'i dom'o'n, mult'e pli da dom'o'j kre'iĝ'us ol nun, kiam mult'a'j hom'o'j kun'loĝ'as en la sam'a ĉambr'o kun plur'a'j ali'a'j, eĉ ekzist'as, ke iu'j tra'nokt'as sub la ĉiel'o.

Zemoki anstataŭ respond'o brak'plekt'e mi'n konduk'is al la dom'o, kiu'n mi vid'is en la tag'o de mi'a al'ven'o kaj el kiu unu part'o est'is konstru'at'a, la ali'a detru'at'a.

— Ĉu vi vid'as? — li dir'is. — Kiel saĝ'e zorg'as la konao pri tio, ke ĝi'a'j an'o'j hav'u loĝ'ej'o'n?

Ankaŭ la problem'o de tiu strang'a dom'o bor'is mi'a'n kap'o'n per grand'a sci'vol'o, do, uz'ant'e la okaz'o'n, mi demand'is, kial, se ĝi serv'os por loĝ'ej'o, oni detru'as ĝi'a'n ali'a'n part'o'n. Sed li respond'is sam'e, kiel tiam la mason'ist'o:

— Por ke ĝi ne est'ig'u sen'loĝ'ej'ec'o'n.

Mal'kuraĝ'e mi rimark'is, ke pri la sen'loĝ'ej'ec'o help'as ĝust'e la est'ad'o de la loĝ'ej'o.

Mi ne sci'as, kio est'is tiam en mi tiel amuz'a, sed Zemoki komenc'is rid'eg'i pri mi'a'j vort'o'j, nom'is mi'n mal'feliĉ'a bivag kaj deklar'is, ke mi ver'ŝajn'e ne kon'as eĉ la element'o'j'n de la scienc'o de la loĝ'ej'a ekonomi'o. Tiu'j afer'o'j, kiu'j al mi aper'as tre komplik'a'j, ĉe ili est'as mem'kompren'ebl'a'j eĉ por la last'a akv'um'ist'o.

Mi klopod'is gard'i mi'a'n trankvil'o'n, kaj ĝentil'e mi pet'is, ke li klar'ig'u al mi la scienc'o'n de la behinoj pri la loĝ'ej'a ekonomi'o.

Zemoki sid'ig'is mi'n sur benk'o'n kaj komenc'is parol'i.

Li rakont'is, ke iam ankaŭ la behinoj konstru'is dom'o'j'n, baz'e de la fals'a ide'o ke tio mal'grand'ig'os la loĝ'ej'a'n mizer'o'n.

Sed la material'a just'o kompren'ebl'e postul'is, ke el la sen'loĝ'ul'o'j ricev'u loĝ'ej'o'n nur tiu'j, kiu'j part'o'pren'is en la konstru'ad'o. Tial al la konstru'ant'o'j oni don'is ĉiu'monat'e bel'e pres'it'a'n legitim'aĵ'o'n, por kiu ili rajt'is loĝ'i dum unu monat'o.

Kompren'ebl'e komenc'e ili van'e ricev'is legitim'aĵ'o'n, ankoraŭ ne est'is sufiĉ'a'j dom'o'j kaj nur mal'mult'a'j pov'is ricev'i loĝ'ej'o'n, sed ĉe la progres'o de la konstru'ad'o, pli kaj pli el ili ven'is sub tegment'o'n. Do, provizor'e ĉio ŝajn'is est'i en ord'o.

Sed kiam la program'o de la konstru'ad'o fin'iĝ'is, la loĝ'ant'o'j'n oni dev'is unu post la ali'a el'loĝ'iĝ'i sur la kort'o'n, ĉar ili jam ne labor'is konstru'e, do ili ne pov'is ricev'i nov'a'j'n legitim'aĵ'o'j'n.

Tiel ek'kon'is la scienc'ul'o'j, ke la konstru'ad'o est'ig'as sen'loĝ'ec'o'n.

Mi prov'is kontraŭ'dir'i, kial oni postul'is de la konstru'ant'o'j nov'a'n legitim'aĵ'o'n, se la dom'o'j jam pret'iĝ'is, kial oni ne las'is ili'n konstant'e loĝ'i.

Zemoki respond'is, ke tio est'us mal'just'a kaj ke lamikec'o est'us postul'i loĝ'ej'o'n por hom'o, kiu jam ne konstru'as. Sed li konsent'is, ke la problem'o est'as tre komplik'a kaj pro ĝi'a solv'o la kona dung'as mult'a'j'n scienc'ul'o'j'n kun bon'eg'a salajr'o, kiu'j tag'e kaj nokt'e cerb'um'as pri tio. Tiu'j jam sukces'is fiks'i la scienc'a'n tez'o'n de la loĝ'ej'a ekonomi'o, kiu est'as jen'a:

“La loĝ'ej'o el'loĝ'ig'as la hom'o'n.”

Sed la solv'o'n oni ankoraŭ long'e ne mal'kovr'is, ĉar la problem'o est'as dilem'a: dum la daŭr'o de konstru'o ekzist'as legitim'aĵ'o, sed ne ekzist'as loĝ'ej'o, post la fin'iĝ'o de la konstru'o ekzist'as loĝ'ej'o sed jam ne ekzist'as legitim'aĵ'o. Komenc'e oni prov'is tiu'n solv'o'n, ke oni konstru'ig'is eĉ pli mult'a'j'n loĝ'ej'o'j'n kaj inter'temp'e la konstru'ant'o'j pov'is rest'i en si'a'j lok'o'j, sed tiel est'iĝ'is ĉiam pli kaj pli mult'a'j loĝ'ej'o'j, pri kiu'j oni neni'o'n pov'is far'i.

Do ĉiu konjekt'is tiom, ke la loĝ'ej'konstru'a labor'o est'as nur tiel komun-util'a, se per ĝi ne kre'iĝ'as loĝ'ej'o'j. Tiel oni el'trov'is, ke la hom'o'j'n oni dev'as labor'ig'i, sed la loĝ'ej'o'j'n tuj post'e detru'i, por ke oni evit'u la katastrof'a'n sen'loĝ'ej'ec'o'n.

— Sed tio ver'dir'e ne est'as konstru'ad'o! — mi dir'is.

— Kompren'ebl'e ne! Nur tio mank'us! Est'as la saĝ'a pri'zorg'o de la kona pri si'a'j an'o'j, ke ĝi don'as detru'a'n hak'pioĉ'o'n en la man'o'j'n de la hom'o'j, por ke ili ne rest'u sen'loĝ'a'j. Tial ni dev'as estim'i la konaon.

Pli kaj pli mi konvink'iĝ'is, ke ĉi tiu'j'n hom'o'j'n ia mistik'a fort'o for'puŝ'as de la real'o kaj logik'o. Ver'e, ili vol'as est'i frenez'a'j. La real'o est'as ja tiel simpl'a kaj lum'a kaj la frenez'a'j delir'danc'o'j est'as ŝarĝ'o'j muel'ant'a'j korp'o'n kaj anim'o'n kaj tamen ĉi last'a'n ili elekt'as.

Mi dev'as pardon'pet'i de la regn'an'o'j de la civiliz'it'a angl'a ŝtat'o, ke mi ili'n ted'as per la pri'skrib'o de tia'j idiot'aĵ'o'j, nur sen'kulp'ig'u mi'n la klopod'o kompar'i tiu'j'n stult'aĵ'o'j'n kun la inteligent'ec'o de mi'a patri'o, kiu ti'aĵ'o'j'n ne nur ne akcept'us, sed eĉ ne kompren'us. Per tio mi vol'as instru'i mi'a'j'n ŝat'at'a'j'n sam'patri'an'o'j'n alt'e'taks'i kaj estim'i la angl'a'n ekonomi'a'n scienc'o'n kaj la viv'o'form'ant'a'n fort'o'n de la angl'a ter'o.

Por pruv'i tio'n mi vol'as menci'i ankoraŭ ali'a'n tia'n fars'aĵ'o'n de la behina ekonomi'a pens'ad'o kaj matematik'a sen'sci'o, kies leg'ad'o nepr'e plen'ig'as ni'a'j'n ŝat'at'a'j'n sam'patri'an'o'j'n per la fier'a konsci'o de la spirit'a super'ec'o. Tio est'as la sekv'ont'aĵ'o:

En la koloni'o viv'is mil du'cent kona-an'o'j, kiu'j ricev'is sam'tiom da manĝ'a porci'o. La Nutr'a kaj Viv'don'a Ofic'ej'o kompren'ebl'e konfisk'is ĉio'n, sed la betikoj don'is al la popol'o nur tiom da mon'o, ke ili pov'is re'aĉet'i nur naŭ'cent porci'o'j'n. Tri'cent porci'o'j do super'rest'is. Ĉi tiu'j'n aĉet'is la betikoj kaj ili'a'j proksim'ul'o'j, ĉar ili ricev'is mult'e pli da mon'o.

Tio est'as nur aĉ'a kaj mal'human'a ag'ad'o, tamen mi nun vol'as parol'i ne pri tio, sed pri ili'a matematik'a sen'kapabl'o.

Nom'e, iam est'is decid'it'e, ke la salajr'o de la popol'o est'os mal'alt'ig'at'a. Tio fakt'e okaz'is kaj en la sekv'ont'a tag'o ili pov'is anstataŭ naŭ'cent, aĉet'i nur 750 porci'o'j'n kaj la rest'int'a'j'n 150 porci'o'j'n ankaŭ la betikoj ne aĉet'is, ĉar ili hav'is ankaŭ nur unu stomak'o'n.

La popol'o kap'turn'iĝ'is kaj ŝancel'iĝ'ad'is pro mal'sat'o, la manĝ'aĵ'o'j kun'amas'ig'it'e putr'is en la Nutr'a kaj Viv'don'a Ofic'ej'o. En la san'cerb'a Eŭrop'o jam ĉi tio sol'a est'as ne'kred'ebl'a, sed ankoraŭ pli strang'a est'is la decid'o de la betikoj, kun kiu ili vol'is aranĝ'i la problem'o'n.

Ĉu ne, san'cerb'a hom'o tia'okaz'e, konvink'iĝ'int'e pri si'a erar'o, dis'don'us la rest'aĵ'o'n inter la mal'sat'ul'o'j aŭ pli'alt'ig'us la salajr'o'n de la popol'o?

Ne! Kiel ajn ne'kred'ebl'e son'as, la betikoj tamen ordon'is, ke la rest'int'a'n manĝ'aĵ'o'n oni dev'as el'verŝ'i!

Tia'n vandal'a'n detru'o'n mi mem ne vol'is kred'i, ĝis per mi'a'j propr'a'j okul'o'j mi vid'is la el'verŝ'o'n de la manĝ'aĵ'o. Vid'ant'e tio'n mi konsil'is al ili, ke, se jam ili ne sci'as kio'n far'i per la spiritualaĵo, prefer'e ili ne konfisk'u ĝi'n de la behinoj. Sed ili klar'ig'is, ke tio'n oni ne pov'as far'i, ĉar tio est'us rab'ad'o kaj signif'us per'fort'a'n inter'ven'o'n en la individu'a'n viv'o'n, sed la liber'ec'o de la individu'a viv'o est'as la fundament'a tez'o de la behina civilizaci'o!

Ceter'e li avert'is mi'n, ke mi gard'u mi'n de tia'j lamikmanier'a'j vort'o'j.

Tamen la kulmin'o ven'as nur nun! Kiam mi demand'is kial ili el'verŝ'as la rest'int'a'n manĝ'aĵ'o'n, ili respond'is, ke tial, ĉar ĝi est'as tro mult'a!

Sed eĉ nun ni ne ating'is la pint'o'n!

Nom'e, ili est'is tut'e konvink'iĝ'int'a'j, ke ili mal'sat'as tial, ĉar ili hav'as tro mult'a'n manĝ'aĵ'o'n! Kaj pro si'a'j propr'a'j stult'aĵ'o'j ili mal'ben'is ne si'n mem, sed la cirkonstanc'o'j'n kaj la plen'ig'o'n de si'a'j stomak'o'j ili esper'is de la pli'bon'iĝ'o de tiu'j.

Jen est'is do la behina matematik'o!

Post ĉio ĉi ver'ŝajn'e ne est'as surpriz'o, se mi rakont'as, ke sam'e mal'amik'e ili star'is kontraŭ la natur'scienc'o'j. Pli ĝust'e, ili kon'is la ĥemi'o'n kaj fizik'o'n, sed ili ne kuraĝ'is konfes'i si'a'n sci'o'n.

— Kiel tio ebl'as? — demand'as ver'ŝajn'e la Leg'ant'o, kiu en la civiliz'at'a Eŭrop'o est'as kutim'iĝ'int'a, ke la scienc'a'j kon'o'j est'as ne nur ne hont'o, sed glor'o.

Ver'dir'e ankaŭ mi mem ne pov'as tio'n kompren'i kaj anstataŭ vast'a'j filozof'ad'o'j mi prefer'e kon'ig'as sen koment'ar'o'j la fend'ologi'o'n.

La ekzist'o'n de ĉi tiu strang'a doktrin'o mi ek'sci'is tiel, ke foj'e, kiam mi star'is en la kort'o, iu behino retro'paŝ'ad'ant'e al'proksim'iĝ'is kaj al mi puŝ'iĝ'is. Li tiel tret'is mi'a'n pied'o'n, ke mi ek'sibl'is pro la dolor'o.

Kaj li sen ia pardon'pet'o daŭr'ig'is si'a'n retro'ir'ad'o'n.

— Bon'vol'u ebl'e rigard'i antaŭ'e'n! — mi murmur'is grumbl'e, sed tiu stoik'e respond'is:

— Hodiaŭ est'as plen'lun'o.

Mi ne sci'is, pri kio li parol'as, kaj mi eĉ ne est'us pli zorg'int'a pri li, sed sam'tag'e mi vid'is retro'paŝ'ad'i almenaŭ du'cent hom'o'j'n, kiu'j pro neni'a prez'o est'us far'int'a'j unu paŝ'o'n antaŭ'e'n.

Fin'e mi demand'is Zemokin, kiu aŭd'ant'e la afer'o'n, el'kor'e rid'eg'is kaj trankvil'ig'is mi'n, ke mi ne zorg'u pri tio: ili est'as mani'a'j idiot'o'j, kiu'j kred'as, ke se ili dum plen'lun'o ne retro'paŝ'ad'us, ili perd'us la grandboeton.

Mi ver'e surpriz'iĝ'is kaj per sincer'a ĝoj'o mi dev'is konstat'i, ke tiu est'is la unu'a inteligent'a opini'o de Zemoki. Sed mi'a ĝoj'o tuj esting'iĝ'is, ĉar Zemoki deklar'is:

— Kompren'ebl'e el tio eĉ unu vort'o ne est'as ver'a, ĉar kiel ĉiu inteligent'a hom'o sci'as, — la sol'a regul'o de la grandboeto est'as, ke oni ne trink'u akv'o'n, super kiu tra'flug'is vespert'o.

Mi jam ne kuraĝ'is rid'i, mi nur plu demand'is, kaj dum ni'a inter'parol'o mal'kovr'iĝ'is jen'a'j fantazi'a'j afer'o'j:

La behinoj ĝeneral'e kred'as, ke la nub'o'j kelk'foj'e frost'iĝ'as ŝton'rigid'a'j. Tiam de'supr'e ili'n atak'as iu tre strang'a est'aĵ'o kaj ili'n dis'fend'as. La son'o de la fend'iĝ'o est'as la tondr'o.

Pri la figur'o de tiu strang'a est'aĵ'o la opini'o'j est'is divers'a'j. Eĉ ĝi'a agregat'ec'o ne est'is klar'a antaŭ ili kaj kelk'a'j asert'is, ke ĝi fend'as la nub'o'j'n per si'a'j korn'o'j, dum laŭ ali'a'j tio okaz'as per ĝi'a'j pied'o'j. Pri tio daŭr'is grand'a'j disput'o'j, sed fort'e erar'as la Leg'ant'o, se li kred'as, ke eĉ unu sol'a el ili pov'is sub'ten'i si'a'n opini'o'n per pozitiv'a argument'o. Se mi demand'is, kial ĝi est'as tiel, ĉiu respond'is, ke tial, ĉar kiu ĝi'n klar'ig'as ali'manier'e, tiu perd'as la grandboeton. Kaj tio'n ĉiu tim'is.

Kompren'ebl'e ankaŭ pri la grandboeto ili ne hav'as difin'it'a'n imag'o'n. (Mi'a ĝeneral'a spert'o est'is, ke ĝust'e pri tiu'j koncept'o'j kiu'j'n ili mem el'cerb'um'is ili sci'as neni'o'n. La gravit'a'n rapid'iĝ'o'n ĉiu kon'is, la grandboeton neni'u. Imag'i oni pov'as kiel ajn. Kial ili ne imag'is almenaŭ unu'form'e)? El ili'a'j klar'ig'o'j mi pov'is kompren'i tiom, ke la perd'o de la grandboeto est'as ia'spec'a mal'san'o, sed tamen ne tia. Ebl'e mi pov'us nom'i ĝi'n plag'o, sed kial ĝi est'as plag'o, ankaŭ tio'n ili ne sci'as. Oft'e ili dir'is pri iu aŭ ali'a, ke “tiu jam perd'is la grandboeton”, sed ĉe tiu'j mi pov'is konstat'i nek material'a'n mank'o'n, nek san'a'n difekt'o'n. Tial al la Leg'ant'o, kiu prov'as cerb'um'ad'i pri la danĝer'o'j de la perd'o de la grandboeto, mi rapid'as deklar'i, ke ĉio van'a. Ili'a'j vort'o'j ne hav'as senc'o'n, ili tim'as nur la vort'o'j'n mem.

Des'pli est'is surpriz'e por mi ek'sci'i, ke la korn'parti'an'o'j jam oft'e mort'ig'is hom'o'n pro si'a'j teori'o'j kaj long'e batal'is, por ke la hom'o'j imag'u ne tiu'n, sed ĉi tiu'n imag'aĵ'o'n. Trov'iĝ'is eĉ tia'j hom'o'j, kiu'j malgraŭ la tranĉ'il'o'j ten'at'a'j ĉe ili'a brust'o kuraĝ'is deklar'i, ke la nub'fend'ul'o tondr'as ne per si'a korn'o, sed per si'a pied'o, kaj anstataŭ prudent'e ced'i ili prefer'is mort'i. Kia'n senc'o'n hav'is trud'i tia'spec'a'j'n cerb'lud'o'j'n ankaŭ al la ali'a'j, tio est'as sam'e enigm'o por la san'a raci'o, kiel tio, kia'n senc'o'n hav'is la tut'a afer'o.

Malgraŭ ĉia ĝis'nun'a ne'kred'ebl'aĵ'o mi tamen dev'as deklar'i, ke mi ankoraŭ ne ating'is la fin'o'n. Nom'e — kaj nun sekv'os la kulmin'o, — tiu'j hom'o'j bon'e kon'is la esenc'o'n de la tondr'o! Kiam mi prov'is klar'ig'i al Zemoki, ke la tondr'o est'as la son'o, kiu sekv'as la elektr'a'n trans'fajr'er'ad'o'n, li cert'ig'is mi'n, ke tio est'as kon'at'a al ĉiu behino.

Mi demand'is, kial ili tamen parol'as pri la nub'fend'ul'o.

— Ĉar la nub'fend'ul'o ekzist'as — li respond'is.

Kiam mi atent'ig'is li'n pri la kontraŭ'dir'o inter li'a'j vort'o'j, li respond'is, ke mi ver'ŝajn'e hav'as neni'a'n kapabl'o'n por la fend'ologi'o, kio ja est'as grav'a moral'a mank'o. La fend'ologi'o est'as tial ver'o, ĉar oni ĝi'n dev'as tiel dir'i kaj la hom'o est'as raci'a est'aĵ'o, do li dev'as konsider'i la afer'o'j'n ne nur laŭ ties rigid'a real'ec'o, sed li dev'as streb'i pli alt'e'n. Kiu'n ne tra'penetr'as la ver'ec'o de la fend'ologi'o, tiu'n neni'o disting'as de la sen'mens'a best'o, kiu sen'pens'e paŝt'iĝ'as sur la herb'ej'o kaj laŭ blind'a instinkt'o el'kur'as el la ek'brul'ant'a stal'o.

Mi rimark'is, ke ĝust'e tio, ke ni est'as raci'a'j est'aĵ'o'j, postul'as, ke ni klopod'u trov'i ĝust'a'n imag'o'n pri la afer'o'j, sed li sever'e mi'n riproĉ'is, ke la ĝust'a imag'o de la afer'o'j est'as tiu, kiu'n instru'as la fend'ologi'o, ĉar la hom'o tiu'n bezon'as.

Per zorg'em'a tra'pens'ad'o pri mi'a'j oksford'a'j stud'o'j mi tamen ne pov'is re'memor'i pri ia ajn tez'o, laŭ kiu la hom'a organism'o bezon'us fend'ologi'o'n, sed fin'fin'e mi ne intenc'is komenc'i sen'esper'a'n disput'o'n kun la mani'ul'o'j. Anstataŭ'e mi demand'is, kial ni bezon'as ĝi'n.

— Ĉar tiu form'as la behinon al behino! — li respond'is fier'e.

Pri la ver'ec'o de tiu asert'o ankaŭ mi mem est'is profund'e konvink'iĝ'int'a, mi nur ne sci'is, kial fanfaron'i per tio? Sed li eksplik'is, ke la fend'ologi'o est'as firm'a punkt'o, sur kiu la ŝancel'iĝ'ant'o ĉiam pov'as si'n apog'i, kiu defend'as la hom'o'j'n kontraŭ la dub'o'j kaj gvid'as li'n al sekur'a haven'o. La individu'o sam'e kiel la soci'o bezon'as firm'a'n apog'a'n punkt'o'n, sen kiu ni erar'vag'ad'us en la mal'lum'o kaj sen help'o. Kaj sen tiu pilastr'o ruin'iĝ'us ankaŭ la soci'o.

Pri la firm'ec'o kaj neces'ec'o de ĉi tiu punkt'o mi ja hav'is iom da dub'o, sed por ne danĝer'ig'i mi'a'n pozici'o'n per sen'frukt'a disput'o, mi prefer'e pet'is li'n klar'ig'i, kiel rilat'as la fend'ologi'o al la retro'ir'ad'o.

Tiel mi ek'sci'is, ke pri la ec'o'j de la nub'fend'ul'o ili hav'as sam'e divers'a'j'n imag'o'j'n, kiel pri ĝi'a form'o.

Unu grup'o proklam'is, ke la nub'fend'ul'o viv'as en grot'o kaj sen'ĉes'e rid'et'as. Tio'n ili predik'is kiel etern'valid'a'n ver'aĵ'o'n kaj ankaŭ la betikoj ĝi'n toler'is, eĉ aprob'is.

Ali'a grup'o asert'is, ke la nub'fend'ul'o kelk'foj'e koler'as, nom'e tiam, kiam iu behino dum plen'lun'o ne retro'paŝ'ad'as. Tiu behino perd'as la grandboeton. Kompren'ebl'e ankaŭ ĉi tio est'is etern'valid'a ver'aĵ'o: ili instru'is ĝi'n en la lern'ej'o'j al la infan'o'j, kaj la betikoj ĝi'n aprob'is.

Laŭ la tri'a grup'o oni rajt'as ir'i iel ajn dum plen'lun'o, mal'permes'it'e est'as nur trink'i akv'o'n, super kiu trans'flug'is vespert'o ĉar mal'e la nub'fend'ul'o koler'as kaj la behino perd'as la grandboeton.

Kaj ĉiu'j tri, akr'e inter si kontraŭ'dir'a'j el'cerb'um'aĵ'o'j est'is aprob'it'a'j de la betikoj kiel etern'valid'a'j ver'aĵ'o'j. En la sam'a temp'o, de la sam'a'j betikoj!

Sed nur nun ven'as la kulmin'o!

Nom'e, ĉio'n ĉi la betikoj ne nur toler'is, sed tut'e apog'is. Sed se iu behino aŭdac'is asert'i, ke pri la ec'o'j de la nub'fend'ul'o neni'u sci'as i'o'n cert'a'n, ke mank'as unu'ec'a opini'o, do oni ne kre'u al si ne'cert'a'j'n imag'aĵ'o'j'n, sed rest'u sur la fizik'e mal'kovr'it'a'j part'o'j de la natur'o, tiu'n hom'o'n ili deklar'is lamik, li'a'j'n doktrin'o'j'n nom'is infekt'aĵ'o kiu renvers'as la civilizaci'o'n kaj la dis'vast'ig'ant'o est'is grav'e pun'it'a! Ili eĉ deklar'is, ke ankaŭ tiu perd'as la grandboeton, kiu pri'aŭskult'as la fals'a'n doktrin'o'n.

Pet'eg'e mi pet'as la Leg'ant'o'n, ke li ne ĵet'u plank'e'n la libr'o'n! Ĉiu'n vort'o'n mi skrib'as el mi'a vojaĝ'a not'libr'o. Ne ricev'u mi'a anim'o la grac'o'n de la Ĉiel'o, se mi eĉ unu'foj'e mensog'as!)

La plej grotesk'a okaz'aĵ'o de mi'a beratnua ofic'o est'is sen'dub'e la bilevum'ad'o de la orelbetiko, en kiu ankaŭ mi dev'is part'o'pren'i, por ke mi tint'ig'u la lad'skatol'o'n de la flav'a'j ŝton'er'o'j.

Kiel ajn ne'kred'ebl'e son'as tiu histori'o, tamen mi'a vojaĝ'libr'o ne est'us komplet'a sen ties pri'skrib'o.

Do la bilevum'ad'o de la orelbetiko okaz'is tiel, ke sur la orel'o'j de iu betiko oni pend'ig'is du, terur'e grand'a'j'n, sur ĉen'o'j pend'ant'a'j'n kupr'o'kub'o'j'n, post'e du behinoj ek'kapt'is li'a'j'n pied'o'j'n kaj man'o'j'n kaj tiel balanc'ant'e tra'port'is li'n en la kort'o, kie kolekt'iĝ'is ĉiu mal'san'ul'o de la frenez'ul'ej'o. El li'a'j orel'o'j pendol'is la kupr'o'kub'o'j, kaj li tamen rid'et'is. Kun'e kun mi marŝ'is mult'a'j akv'um'ist'o'j kaj post'e ven'is fars'a'j karikatur'aĵ'o'j. Est'is iu, el kies naz'o pend'is long'a ŝtup'o, ali'a, kiu ten'is sur si'a etend'it'a man'o tru'it'a'n brik'o'n kaj ĉiu'j ili est'is tro'ŝarĝ'it'a'j per amas'o da ĉifon'it'a'j delikat'a'j vest'aĵ'o'j, dum ĉirkaŭ'e la du'on'vest'e ĉifon'a amas'o de la mal'san'ul'o'j furioz'is kaj hurl'is, mult'a'j jen ek'kuŝ'is sur si'a'j ventr'o'j, jen supr'e'n'salt'ad'is, kelk'a'j ter'e'n'frap'ad'is si'a'j'n ŝu'o'j'n kaj post'e alt'e'n ĵet'ad'is tiu'j'n, dum el la gorĝ'o'j gargar'is sen'artik'a'j, simi'o'simil'a'j blek'o'j.

Ĉiu'moment'e mi tim'is, ke ili ni'n mort'bat'os, pri kio mi ceter'e tut'e ne est'is mir'ant'a. nur post'e mi ek'sci'is, ke la amas'o hurl'is ne pro indign'o, sed pro ĝoj'o!

Kaj kiam mi demand'is, kio ĝoj'ind'a trov'iĝ'as en tia mal'bel'a kaj abomen'a pri'mok'o de la natur'a hom'a dign'o, ili respond'is:

— Nu, orelbetiko est'as nur unu kaj li est'as bilevum'at'a nur en ĉiu ok'a jar'o!

Dek'unu'a Ĉapitr'o

Ver'ŝajn'e post ĉio ĉi mi jam ne dir'as nov'aĵ'o'n, komunik'ant'e, ke ili'a mal'san'a cerb'o sam'e ne indulg'as la infan'o'j'n, eĉ pli, ĝust'e la sen'kulp'a'n anim'o'n de la infan'o ili infekt'as per la plej grotesk'a'j mensog'o'j.

Por ke ni bon'e kompren'u la sekv'ont'aĵ'o'j'n, mi dev'as rimark'i, ke la mal'san'o de la behinoj hav'as tre klar'e la karakter'o'n de la infekt'a epidemi'o, tamen, kiel kurac'ist'o, kiu sam'e en la oksford'a universitat'o (en la Reĝ'in'a Kolegi'o), kiel dum mi'a dek'du'jar'a praktik'o akir'is iom da modest'a spert'o pri psikiatri'o, mi pov'as firm'e asert'i, ke tiu strang'a mal'san'o ne est'as hered'ebl'a. Pli preciz'e, el la behina mal'san'o est'as hered'ebl'a nur la inklin'o, sed tiu neniam eksplod'us per akut'a'j simptom'o'j sen mal'util'a'j per'fort'ag'o'j.

Sed, — kiel la Leg'ant'o jam sci'as, — la behinoj ne toler'as inter si la raci'ec'o'n kaj, kiel ili vol'is trud'i la frenez'o'n ankaŭ al mi, sam'e, la san'cerb'e nask'iĝ'int'a infan'o ne hav'as kontraŭ ili help'o'n kaj sav'o'n.

Neni'u pov'as si'n for'tir'i de la spirit'a kaduk'ig'o kaj, kiam la infan'o jam el'lern'is parol'i, ili tuj met'as si'a'j'n man'o'j'n sur li'a'n anim'o'n kaj klopod'as konfuz'i li'a'n klar'a'n vid'o'n en kio — mi dev'as konstat'i, — ili akir'is fakt'e grand'eg'a'n rutin'o'n. Ili'a'j metod'o'j est'as preskaŭ mir'ind'a'j pro si'a sagac'o kaj mi dev'is oft'e pri'mir'i, vid'ant'e, ke se ĉi tiu'n grand'eg'a'n fervor'o'n ili uz'us ne por kaduk'ig'o, sed por util'a kler'ig'o de la infan'o, ili ver'ŝajn'e est'us la plej perfekt'a soci'o de la mond'o.

Est'as preskaŭ konstern'e, kiel grand'a'n energi'o'n ili mal'ŝpar'as por tiu cel'o. La infan'o'j est'as send'at'a'j en special'a'n kaduk'ig'a'n institut'o'n, kie oni ripet'ad'as antaŭ ili la plej fantazi'a'j'n mal'ver'a'j'n el'pens'aĵ'o'j'n, ĝis la sen'difekt'a, natur'a intelekt'o de la infan'o konfuz'iĝ'as, ĝis li vid'as ĉio'n laŭ fals'a aspekt'o kaj se li jam perd'is si'a'n natur'don'it'a'n logik'o'n, ili nom'as li'n: skorobehino.

Mi'a'j Leg'ant'o'j pov'as imag'i, kiom mal'taŭg'a est'as tia skorobehino en la viv'o, kaj mi kuraĝ'as asert'i, ke en raci'a soci'o ili tut'e ne est'us uz'ebl'a'j en ia ajn profesi'o.

Nur imag'u ties sekv'o'n, se tia'spec'a skorobehino, kiu la manĝ'aĵ'o'n rigard'as mal'estim'ind'a fi'aĵ'o, hav'us posten'o'n en nutr'aĵ'vend'ej'o. Aŭ, kia'n mal'util'o'n far'us en tajlor'ej'o tiu'j, kiu'j taks'as pli alt'valor'a la vest'o'n ĉifon'ig'it'a'n kaj pez'ig'it'a'n per ŝton'o'j ol la sen'difekt'a'n kaj komfort'a'n form'o'n, se ne menci'i la inter'bat'ad'o'j'n, kiu'j eksplod'us, ĉar unu tabl'o est'as rond'a, ali'a kvadrat'a.

Nu, mi dev'as deklar'i, ke ili ne nur ne for'ig'is la skorobehino'j'n el la posten'o'j, sed ili rigard'is ili'n pli taŭg'a'j, ol la klar'a'j'n kaj ne'degener'int'a'j'n cerb'o'j'n, kaj ju pli konfuz'a'j'n imag'o'j'n hav'is la skorobehino pri la mond'o, des pli grand'a'n respekt'o'n li ricev'is kaj des pli alt'rang'a'j'n posten'o'j'n li akir'is. Kaj en kiu hom'o ankoraŭ bril'et'is la fajr'er'o de la klar'a logik'o, tiu est'is eks'ig'it'a, kiel ne'uz'ebl'a. Kaj tio est'is ankoraŭ la pli mild'a konsekvenc'o, kio okaz'is, se li nur ne laŭt'ig'is sufiĉ'e la lern'it'a'j'n mal'ver'aĵ'o'j'n, sed se li prov'is laŭt'ig'i la natur'a'n real'o'n, tiam li est'is eĉ pun'at'a.

Mi oft'e cerb'um'is, kio sekv'us, se la prudent'a'j hinoj ne zorg'us pri ili, kaj mi ven'is al la konklud'o, ke ĉi tiu sur'kap'e'n star'ig'it'a soci'o mal'sat'mort'us en tre mal'long'a temp'o, ja mort'bat'us si'n mem. Absurd'e est'as deklar'i milit'o'n al la natur'o kaj matematik'o. Mi pov'as asert'i, ke nur vid'int'e la ŝtat'estr'o'j'n de la behinoj, pov'as la eŭrop'a hom'o ver'e estim'i kaj taks'i si'a'n prudent'a'n patri'o'n kaj ties saĝ'a'n reg'ist'ar'o'n.

Mi re'memor'as, kiel mult'e indign'is la kultur'it'a kaj human'a loĝ'ant'ar'o de mi'a patri'o pri la intenc'a kripl'ig'o de la pied'o'j de la ĉin'a'j vir'in'o'j. Mi ne sci'as, kiel ili opini'us ek'sci'ant'e, ke la mond'o hav'as part'o'n eĉ pli mal'lum'a'n ol la mal'lum'a Azi'o, kie ne la pied'o'j de la hom'o, sed li'a kap'o, eĉ pli, li'a di'o'don'it'a san'a cerb'o est'as kripl'ig'at'a, ĝis ĝi far'iĝ'as ne'uz'ebl'a! Ĉar per kripl'a'j pied'o'j oni ankoraŭ pov'as viv'i, sed, se la pied'o, man'o, lang'o kaj ĉiu'j ni'a'j organ'o'j serv'as kripl'a'n cerb'o'n, la viv'o pov'as est'i nur ar'o da grotesk'a'j kaj sen'cel'a'j sufer'o'j, post kio la mort'o ven'as jam kiel sav'iĝ'o.

Mi konced'as, ke tiu'j mal'feliĉ'ul'o'j sent'as la sufer'o'j'n kaj ĝoj'o'n invers'e, sed ĉu est'as imag'ebl'a korp'o, kies san'o pli'fort'iĝ'us per la mal'estim'o de la manĝ'ad'o kaj per la mal'sat'ad'o?

Prav'e demand'as la Leg'ant'o, kiel mi sci'as ĉio'n ĉi? Tiel, ke mi, bedaŭr'ind'e, eĉ person'e dev'is kon'at'iĝ'i kun la institut'o de la skoro.

Jam en la kvar'a tag'o de mi'a beratnua posten'o, la betiko send'is mi'n al la skoro, por ke mi tie dis'don'u la flav'a'j'n ŝton'er'o'j'n inter la infan'o'j.

Pren'int'e al mi la lad'a'n ŝton'er'skatol'o'n mi ek'ir'is. Mi al'ven'is dom'o'n, kiu est'is ĉirkaŭ'it'a de alt'a bar'il'o. Ĝi jam est'is konstru'it'a de la behinoj, do, la Leg'ant'o pov'as imag'i, kiel mizer'e ĝi aspekt'is.

Kio unu'e montr'iĝ'is al mi sur la kort'o, tio est'is long'a lign'o-konstru'aĵ'o, en'hav'ant'a ĉirkaŭ kvin'dek latrin'a'j'n niĉ'o'j'n. Mi konjekt'is, ke tie minimum'e est'as mil infan'o'j intern'ig'it'a'j, mi nur ne sci'is kie, ĉar mi vid'is en'tut'e nur mal'grand'a'n, stal'simil'a'n konstru'aĵ'o'n krom la latrin'o'j.

En'paŝ'int'e tie'n, mi vid'is ĉirkaŭ kvin'dek ge'knab'o'j'n, kaj ankaŭ tiu'j sid'is dens'e unu apud la ali'a. Pli mult'a'j eĉ ne est'us hav'int'a'j lok'o'n, kaj la aer'o est'is preskaŭ ne'toler'ebl'a.

Super la en'ir'ej'o est'is bril'a kvadrat'o. En'ir'int'e, ĉirkaŭ'e sur la mur'o'j pend'is bild'o'j, kies signif'o'n mi ne pov'is kompren'i. Sur la unu'a kuŝ'is behina kadavr'o kun el'ig'it'a'j intest'o'j kaj sur ĝi danc'is ali'a, furioz'a behino. Sur la ali'a bild'o kuŝ'is sur'ter'e hom'o, kies kap'o est'is frakas'it'a. El li'a kap'o flu'is la sang'o. Li rid'et'is kaj sub ĝi est'is sur'skrib'it'e: “Ho, kia plezur'o!.”

Sur la apud'a bild'o ia aĵ'o est'is kovr'it'a per tuk'o, sub kiu vid'ebl'is la rand'o de la plad'o por manĝ'aĵ'o kaj est'is sur'skrib'it'e: “Fi!”. Mi vid'is bild'o'j'n pri kripl'ig'it'a'j mebl'o'j kaj vest'aĵ'o'j: al iu seĝ'o mank'is unu pied'o, en ĝi'a dors'apog'il'o est'is en'ig'it'a mal'rekt'a najl'eg'o. La mez'o de ali'a tabl'o est'is tru'it'a kaj sur ĝi star'is stang'o de bala'il'o, sur kies pint'o pend'is stump'a argil'pot'o, grand'a kalk'ŝton'o kaj mort'int'a rat'o. Sur'skrib'it'e est'is: “Kipu”.

Inter la infan'o'j ir'ad'is la proko kun fajr'er'ant'a'j, koler'a'j okul'o'j. Tiu est'is plen'kresk'ul'o, kies profesi'o est'is ripet'ad'i la mal'ver'aĵ'o'j'n al la infan'o'j, ĝis ili fin'e kred'is tiu'j'n. Ili'a metod'o re'memor'ig'is mi'n pri mi'a mal'nov'a kon'at'ul'o, kiu dres'is si'a'n hund'o'n tia'manier'e, ke li ĵet'is al ĝi paper'pec'et'o'n kaj se li dir'is: “Ho! kiel bon'a!”, la hund'o dev'is ĝi'n kapt'i kaj glut'i. Sed se li ĵet'is pec'et'o'n da viand'o kaj dir'is: “Fi, kiel mal'bon'a!”, la hund'o dev'is si'n for'turn'i. (Parentez'e mi demand'as, kio okaz'us al la hund'a soci'o, se ĝi est'us gvid'at'a de tia'j hund'o'j?) Sed eĉ sonĝ'e mi ne pov'is imag'i, ke tia rezult'o est'as ating'ebl'a ankaŭ per la pens'ant'a hom'a cerb'o. Tamen est'as ver'ŝajn'e, ke la behinoj, kiu'j tra jar'cent'o'j sistem'e kaduk'ig'is si'a'j'n cerb'o'j'n, jam de'nask'e est'as inklin'a'j al la behina mal'san'o.

Kiam mi en'paŝ'is, la proko tie'n-re'e'n paŝ'ad'is inter la infan'o'j kaj kelk'foj'e ek'kri'is:

— Kricc!

Ĉe tiu vort'o la infan'o'j salt'lev'iĝ'is, met'is si'a'n mal'dekstr'a'n man'plat'o'n sur la mez'o'n de la dors'o, la dekstr'a'n man'o'n ili tra'ŝov'is sub la mal'dekstr'a genu'o kaj kapt'is la mal'dekstr'a'n orel'o'n.

Je mi'a demand'o, kial neces'as trud'i al la infan'o'j tia'j'n ne'ord'a'j'n poz'o'j'n, mi ricev'is la respond'o'n, ke la infan'o'j dev'as est'i kutim'ig'it'a'j al la — ord'o!

Post'e li kri'is i'o'n al la infan'o'j, je kio la tut'a grup'o si'n turn'is al mi kaj dolor'e ek've'is vake-vakeon.

Kaj mi mal'ferm'is la lad'a'n skatol'o'n kaj trans'don'is al la proko la flav'a'j'n ŝton'er'o'j'n.

Li ĝi'n trans'pren'is kaj la ŝton'er'o'j'n ŝut'is sur la tabl'o'n, post'e li for'ir'is kaj re'ven'is kun plad'o, kovr'it'a per tuk'o. Mi vid'is, ke sub la tuk'o est'is la plej delikat'a'j frand'aĵ'o'j.

Tiu'j'n li de'met'is apud la ŝton'er'o'j kaj unu post la ali'a el'vok'is la infan'o'j'n. Kiu etend'is la man'o'n al la frand'aĵ'o, ties man'o'n li baston'bat'is tiel, ke ĝi tuj blu'iĝ'is, kaj la ceter'a'j infan'o'j dev'is li'n minac'i per si'a'j pugn'o'j kaj kri'ad'i: “Kave!” Kiu man'etend'is al la ŝton'er'o'j, ties post'aĵ'o'n li ek'grat'is, dum la infan'o'j afabl'e rid'et'is kaj dir'is: “ketni!”

Post la dis'don'o de la ŝton'er'o'j li komenc'is parol'i al la infan'o'j pri tio, ke eg'e ni dev'as estim'i ĉi tiu'n donac'o'n, kiu'n la behinoj el'batal'is al si per tiel mult'a kaj grand'a sang'ofer'o.

Kaj li rakont'is long'a'n histori'o'n pri la est'int'o de la behinoj, kiu'n mi kon'ig'as nur skiz'e al la Leg'ant'o.

Li rakont'is, ke la est'int'o de la behinoj divid'iĝ'as en tri ĉef'a'j'n epok'o'j'n: komenc'e est'is la primitiv'a aŭ kruel'a epok'o, post'e ven'is la trans'ir'a, aŭ du'on'kruel'a epok'o, kaj post'e sekv'is la hodiaŭ'a, aŭ perfekt'a epok'o.

Antaŭ long'a'j jar'cent'o'j, dum la primitiv'a aŭ kruel'a epok'o, la butukoj tiran'is, tromp'is kaj rab'ad'is la popol'o'n. De la kol'o de la butukoj pend'is sur ŝnur'o mal'antaŭ'e grand'a huf'fer'o kaj la popol'o ne nur ne mort'bat'is, sed eĉ estim'is ili'n. (Ĉe tiu'j vort'o'j la infan'o'j laŭt'e ek'rid'is). La belki tiam okaz'is tiel, ke la hom'o'j ĉe renkont'o ŝov'is si'a'n fingr'o'n en la orel'o'n de la ali'a, (la infan'o'j rid'is eĉ pli laŭt'e), kaj ili rigard'is kipu, se oni kudr'is divers'a'j'n flik'o'j'n sur la teks'aĵ'o'n (la infan'o'j ŝancel'iĝ'is pro rid'eg'o).

Sed sekv'is cert'a behino, nom'it'a Zeĉeĉe, kiu nom'is la butuko'j'n mal'nobl'a'j ĉarlatan'o'j, la ketnion kaj kipuon tromp'aĵ'o kaj mani'o. Li deklar'is, ke la putr'int'a reĝim'o de la butukoj dev'as est'i detru'ot'a kaj li postul'is la reĝim'o'n de la raci'o.

La butukoj li'n ek'kapt'is kaj sen'haŭt'ig'is viv'ant'a'n. Sed Zeĉeĉe jam hav'is mult'a'j'n adept'o'j'n, kaj dum kvin'dek jar'o'j verŝ'iĝ'is la sang'o. Fin'e la zeĉeĉist'o'j for'ig'is la butuko'j'n kaj trans'pren'is la reg'ad'o'n de la behinoj. Nun komenc'iĝ'is la trans'ir'a, aŭ du'on'kruel'a epok'o.

Sed la pac'o ne long'e daŭr'is, ĉar la nov'a'j reg'ist'o'j, kiu'j nom'is si'n batakoj, sam'e komenc'is turment'i kaj tiran'i la popol'o'n, kiel la butukoj. Ili for'pren'is ĉio'n kaj neni'o'n don'is al la popol'o. De'sur ili'a'j zon'o'j pend'is sur drat'o grand'a plumb'o'pec'o, kaj la popol'o ne nur mort'bat'is, sed eĉ estim'is ili'n. (La infan'o'j ĉe tiu'j vort'o'j preskaŭ eksplod'is de la rid'eg'o). La belki est'is, ke la hom'o'j grat'is la genu'o'j'n unu de la ali'a, kaj se iu ŝmir'is sur la tol'aĵ'o'n divers'kolor'a'j'n mal'pur'aĵ'o'j'n, tiu nom'iĝ'is kipu. (La infan'o'j jam rul'iĝ'is sur la ter'o).

Kaj tiam ven'is Zaĉaĉa la grand'a, kiu nom'is la batako'j'n ĉarlatan'o'j, pri la ketni kaj kipu kuraĝ'e deklar'is, ke ĝi est'as tromp'aĵ'o kaj mani'o kaj postul'is la reĝim'o'n de la raci'o.

Zaĉaĉa est'is kapt'it'a de la batakoj, li'a ventr'o est'is dis'tranĉ'it'a, li'a'j'n intest'o'j'n dum'viv'e el'tir'it'a'j'n oni ĵet'is al la hund'o'j, kaj post'e li'a'j adept'o'j est'is eksterm'at'a'j per la plej sagac'a kruel'ec'o. (Ĉe tiu'j vort'o'j la infan'o'j ek'plor'is).

Sed la adept'o'j de Zaĉaĉa pli kaj pli mult'iĝ'is, sekv'is ses'dek'jar'a sang'inund'o, dum kiu plur'a'j'n batako'j'n oni kapt'is, post'e ili'n kun'lig'is, ili'a'j'n dent'o'j'n unu'op'e el'romp'is, ili'a'j'n lang'o'j'n el'brul'ig'is, kaj post'e ili est'is laŭ'long'e tra'pik'it'a'j per stang'o. (La infan'o'j salt'ant'e aplaŭd'is kaj ĝoj'is).

Kaj fin'e la zaĉaĉist'o'j venk'is. Ĉi tie komenc'iĝ'as la hodiaŭ'a, aŭ perfekt'a epok'o, dum kiu la reg'ad'o'n far'as la elak betikoj, de sur kies genu'o'j pend'as honor'ind'a'j bilevoj, kiu'j per si'a prudent'o cert'ig'as la reĝim'o'n de la raci'o. Kaj de tiam ĉiu ricev'as el la flav'a'j ŝton'er'o'j, ĉu betiko, beratnu, proko, ĉu nur simpl'a akv'um'ist'o aŭ skoro-infan'o. (La infan'o'j salt'ant'e vakeis).

Li parol'is ankaŭ pri cert'a Zuĉuĉu, kiu hodiaŭ fort'e agit'as kontraŭ la ord'o kaj trankvil'o: li aŭdac'as nom'i la honor'ind'a'j'n betiko'j'n farise'a'j poŝ'ŝtel'ist'o'j, li ribel'ig'as kontraŭ la perfekt'a ketni kaj kipu, li postul'as, ke oni dorn'plen'ig'u ne la seĝ'o'n, sed la ŝrank'o'n, ke la belki okaz'u per la ek'tir'o de la orel-lob'o kaj la reg'ist'ar'a potenc'o est'u trans'don'it'a al la bitekoj, kaj ĉio'n ĉi li far'as en la nom'o de la raci'o, kvankam est'as evident'e, ke tia'j'n afer'o'j'n pov'as asert'i nur frenez'iĝ'int'a'j furioz'ul'o'j, kiu'j pli-mal'pli fru'e gajn'os si'a'n ind'a'n pun'o'n. (La infan'o'j abomen'is, kaj sku'ant'e la pugn'o'n ili postul'is el'brul'ig'i la okul'o'j'n de Zuĉuĉu).

Mi pov'as asert'i, ke eĉ la plej ekstrem'a fantazi'o de Grand Guignol ne el'pens'is ankoraŭ pli abomen'a'n terur'dram'o'n ol tiu, kiu'n ĉi tiu'j rabi'ul'o'j real'e efektiv'ig'is. Kaj anstataŭ kraĉ'int'e pro mem'naŭz'o en la tub'o'n de revolver'o, paf'i al si en la kap'o'n, ili eĉ ĝoj'is, ke ili ĉio'n ĉi far'is kaj ke ili sukces'is ĝi'n el'batal'i. (Kio'n el'batal'i? Neni'u sci'is, ili nur dir'is: la perfekt'a'n epok'o'n).

Ankaŭ mi hav'is kelk'foj'e terur'a'j'n sonĝ'o'j'n kaj okaz'is, ke mi sci'is, ke mi sonĝ'as. Tia'okaz'e mi kolekt'is mi'a'n tut'a'n fort'o'n kaj pen'ad'is vek'iĝ'i. Post long'a fort'o'streĉ'o mi fakt'e sukces'is vek'iĝ'i al ali'a sonĝ'o, kiu al'port'is ebl'e eĉ pli terur'a'j'n bild'o'j'n ol la unu'a. Kaj nur post long'a temp'o mi ek'sci'is, ke ĝi est'as ankaŭ sonĝ'o, kaj de'nov'e mi fort'o'streĉ'is kaj trans'vek'iĝ'is al la — tri'a. Kaj ĉe ĉiu vek'iĝ'o mi kred'is; ke ĝi est'as la definitiv'a kaj sen'dub'a mal'dorm'o.

Sed tiu'j neniam vek'iĝ'os.

Mi dir'as, ke dum la tut'a terur'a rakont'o mi trem'is de frost'o kaj profund'e konvink'iĝ'is, ke la plej bel'a kaj plej nobl'a sav'o est'us, se iu per unu'sol'a pugn'o'frap'o for'viŝ'us de'sur la seren'a vizaĝ'o de la kosm'o ĉi tiu'n putr'a'n ulcer'o'n.

Post'e mi demand'is al Zemoki, kial ili difekt'as la sen'kulp'a'n anim'o'n de la infan'o'j per tia'j terur'a'j abomen'aĵ'o'j. Li respond'is, ke tial, por ke la infan'o pli'riĉ'iĝ'u en si'a moral'o kaj kapabl'iĝ'u sekv'i la pas'int'a'j'n okaz'aĵ'o'j'n kiel ekzempl'o'n!

Sed ni re'ir'u al ni'a tem'o.

La proko fin'is si'a'n rakont'o'n kaj deklar'is, ke nun est'os pri'trakt'at'a la fend'ologi'o, pri kio parol'os al ili la honor'ind'a beratnu.

Mi ek'tim'is, pens'ant'e, ke mi mem dev'as produkt'i ia'spec'a'n kolos'a'n stult'aĵ'o'n, dum kio mi nepr'e est'us konfuz'iĝ'ont'a, sed feliĉ'e aliel okaz'is.

La infan'o'j ek'star'is, ili grup'iĝ'is al du part'o'j kaj la mez'a'j'n benk'o'j'n las'ant'e mal'plen'e, ili sid'iĝ'is ĉe ambaŭ rand'o'j de la ĉambr'eg'o.

Nun en'ven'is du beratnuoj kaj la proko for'ir'is.

Je la en'paŝ'o de la beratnuoj la infan'o'j komenc'is pugn'o'bat'ad'i si'a'j'n frunt'o'j'n kaj vakeis tiom dolor'e, ke la fremd'ul'o, ne'kon'ant'a la cirkonstanc'o'j'n, jur'e pov'us kred'i, ke patr'o'murd'ant'o'j bedaŭr'as kaj pent'o'far'as si'a'j'n krim'o'j'n.

Nun la du beratnuoj star'is antaŭ la du grup'o'j kaj sam'moment'e ek'parol'is.

La unu'a parol'is pri tio, ke tiu hom'o, kiu trink'as akv'o'n, super kiu tra'flug'is vespert'o, perd'as la grandboeton. Kun tia hom'o amik'iĝ'i est'as mal'permes'it'e, ĉar li infekt'as eĉ tiu'n, kiu parol'as kun li. Precip'e mal'permes'it'e est'as trink'i el li'a glas'o.

La du'a klar'ig'is, ke dum plen'lun'o oni rajt'as nur retro'ir'i kaj ne rajt'as amik'iĝ'i kun antaŭ'e'n'ir'ant'a hom'o, ĉar tiu infekt'us ni'n. La ŝu'o'n de tia'spec'a'j hom'o'j oni dev'as for'brul'ig'i.

Ambaŭ deklar'is, ke la ali'a parol'as impertinent'a'j'n mensog'aĵ'o'j'n, kies vort'o'j'n aŭskult'i est'as mal'permes'it'e, ĉar ĉiu'j vort'o'j est'as venen'o. Post'e ili ambaŭ deklar'is:

— Ho infan'o'j,est'u vi pi'a'j!

Al tiu'j vort'o'j ambaŭ grup'o'j de la infan'o'j ek'bru'is, vesp'o'manier'e ili tumult'iĝ'is, atak'is unu la ali'a'n kaj furioz'e inter'bat'ad'is. Ili romp'is la glas'o'j'n unu de la ali'a, per'fort'e de'tir'is kaj dis'ŝir'is la ŝu'o'j'n de kelk'iu'j kaj inter'temp'e ofend'is unu la ali'a'n per tiom mal'dec'a'j kanajl'a'j esprim'o'j, kiu'j'n mi ne pov'as komunik'i al la Leg'ant'o.

La du beratnuoj rigard'is la terur'a'n scen'o'n sen iu ajn emoci'o, kaj fin'e, por mi'a plej grand'a surpriz'o, ili brak-en'brak'e for'ir'is kun la plej grand'a amik'ec'o.

Mi star'is sen'mov'e, kaj per mal'ferm'it'a buŝ'o mi gap'is al ili.

Nur post la pord'ferm'iĝ'o mi pov'is ek'mov'iĝ'i. Mi post'kur'is ili'n kaj trem'voĉ'e demand'is, kial ili parol'is tia'j'n afer'o'j'n al la infan'o'j, kiu'j okaz'ig'is la terur'a'n scen'o'n.

Ili rigard'is al mi, kvazaŭ mi est'us ven'int'a el fremd'a planed'o.

— Ni dev'as nobl'ig'i la karakter'o'n de la infan'o'j — dir'is la unu'a, ceter'e ni ĉiu'j far'iĝ'us ne'kultur'it'a'j kanibal'o'j.

Pro mi'a konfuz'iĝ'o mi apenaŭ pov'is el'balbut'i, ke post ĉi tiu'j vort'o'j mi jam tut'e ne kompren'as la inter'rilat'o'n inter ili'a'j prezent'ad'o'j kaj la nun'a bon'a amik'ec'o.

Ili rid'et'is.

— Ni serv'as ambaŭ al la sam'a nobl'a cel'o, se ebl'e sur divers'a'j voj'o'j — li dir'is. — Sed nun ni dev'as adiaŭ'i, ĉar ni rapid'as.

Feliĉ'e al'ven'is la proko, kiu re'ven'ig'is mi'n al la infan'o'j.

Li antaŭ ĉio ek'tir'is la orel'lob'o'n de iu infan'o, ĉar li el'ig'is la lang'o'n al ali'a knab'o. La proko avert'is ili'n al mild'ec'o kaj al estim'o de ni'a'j hom'frat'o'j, li nom'is la knab'o'n sen'taŭg'a bub'o, al kiu van'e parol'as la bon'kor'a beratnu.

Post'e li deklar'is, ke nun est'os pri'trakt'at'a la geometri'o.

Komenc'e mi ne sci'is, kiel tia serioz'a kaj ekzakt'a scienc'o ven'as ĉi tie'n; mi tamen trankvil'iĝ'is, ke mi fin'e aŭskult'os i'a'n klar'senc'a'n afer'o'n. Baldaŭ ĉio evident'iĝ'is.

Ili pri'trakt'is la cirkl'o'n, sed jam komenc'e mi preskaŭ sven'is pro mir'eg'o, ĉar li asert'is, ke la cirkl'o hav'as du fokus'o'j'n kaj la sum'o de la radi'o-vektor'o'j est'as konstant'a, kio, — ĝeneral'e sci'at'e — est'as la karakteriz'o de la elips'o,

La vort'o jam balanc'iĝ'is sur mi'a'j lip'o'j por korekt'i li'a'n erar'o'n, kiam li rimark'is, ke la cirkl'o hav'as ankoraŭ unu regul'o'n, nom'e, ke est'as mal'permes'it'e dir'i pri ĝi, ke la punkt'o'j de la cirkonferenc'o situ'as de la centr'o en la sam'a distanc'o.

Mi jam tut'e konfuz'iĝ'is. Do, se li sci'as kio est'as la cirkl'o, kial est'as mal'permes'it'e nur korekt'e parol'i pri ĝi?

Tiel mi ne plu kuraĝ'is inter'romp'i li'n, nur sekv'ont'a'tag'e mi demand'is al Zemoki, kiu klar'ig'is ke asert'i pri la cirkl'o, ke ĝi est'as rond'a, est'as tial mal'permes'it'e, ĉar ĝi est'as la insign'o de la kemonan'o'j. Kaj kiam mi pruv'ad'is mi'a'n prav'o'n per la geometri'a'j fakt'o'j, kiu'j tamen est'as ne'ŝanĝ'ebl'a'j, li respond'is, ke ne nur geometri'a'j fakt'o'j ekzist'as en la mond'o, sed ankaŭ anebaoj, kaj tio est'as pli grav'a fakt'o. Fidel'a konaan'o ne rajt'as asert'i la cirkl'o'n rond'a.

Ili publik'e ne'as simpl'a'j'n geometri'a'j'n fakt'o'j'n, kiu'j'n ĉe ni sci'as kaj publik'e asert'as eĉ la et'a infan'o. Kaj la plej interes'a est'as, ke ili mem tio'n ne far'as pro konvink'iĝ'o, eĉ pli, ili'a konvink'iĝ'o est'as tut'e ali'a, sed ili tamen ne'as, ĉar: “tiel oni dev'as dir'i.” La hom'o'j mensog'as eĉ ne por ali'ul'o'j, sed por si mem, kaj tio radik'iĝ'as tiel fort'e en ili, ke ili mort'bat'us tiu'n, kiu kuraĝ'us laŭt'e esprim'i tio'n, kio'n ĉiu sci'as.

Mi ankaŭ demand'is al Zemoki, ĉu li mem kred'as ĉio'n ĉi, post kio li konfes'is, ke li ne kred'as, sed al la popol'o tamen neces'as tiel instru'i la afer'o'j'n, ĉar, kvankam li mem est'as inteligent'a hom'o, se la profan'a amas'o lern'us la cirkl'o'n rond'a, tio kaŭz'us la plej danĝer'a'n renvers'iĝ'o'n. Mi demand'is, kial. Sed li ne pov'is don'i klar'ig'o'n. Li parol'is pri ia'spec'a'j rok'firm'a'j afer'o'j, pri ia fundament'o, pri ide'a apog'il'o, pri ia'spec'a ord'o, kiu dev'as est'i sekur'ig'at'a kaj kompren'ebl'e pri la bruhuo, kiu'n la behino ja hav'as, do, pri ĉiu'j tia'j afer'o'j, kiu'j neni'a'n inter'rilat'o'n hav'as kun ĉi tiu simpl'a geometri'a fakt'o, sed eĉ unu vort'o'n mi ne aŭd'is pri la demand'it'a afer'o mem kaj van'e mi pet'is klar'ig'i la tem'o'n, li dir'is, ke li parol'is ĝust'e pri tiu, nur mi ne kompren'is.

Sed ni re'ir'u al la skoro. Post la elips'ologi'o la infan'o'j el'met'is kajer'o'j'n kaj la proko ordon'is pri'skrib'i la cement'fabrik'ad'o'n.

La infan'o'j ek'sid'is, skrib'is, kaj post dek minut'o'j la proko kolekt'is la kajer'o'j'n, tra'foli'um'is ili'n kaj fin'e elekt'is iu'n.

Ĉi tiu est'as la plej bon'a — li dir'is kaj don'is la kajer'o'n al mi.

Mi komenc'is ĝi'n leg'i, sed mi mir'eg'e vid'is, ke la infan'o tra du foli'o'j skrib'is nur ĉi tiu'j'n du vort'o'j'n: “vake betik, vake betik, vake betik...” ktp.

Mi pens'is, ke mi erar'is, mi re'foli'um'is la kajer'o'n, sed tie mi jam vid'is pli mal'nov'a'j'n skrib'aĵ'o'j'n kun tia'spec'a'j titol'o'j: “La fleg'ad'o de la katara mal'san'ul'o”, “Pri'skrib'o de la planed'o'j de la sun'sistem'o”, “La kalkul'o de la surfac'o de la tri'angul'o.” Post la titol'o'j sekv'is ĉie la sen'fin'a ripet'ad'o de la vakebetik tra paĝ'o'j, kiu'n nur kelk'foj'e inter'romp'is tia'j fraz'o'j: “vake kona!”, “fi'mort'u kemono!” aŭ “fi, spiritualaĵo!”

Ne'imag'ebl'a!

Post'e li klar'ig'is al la infan'o'j strang'a'j'n fremd'a'j'n vort'o'j'n, kiu'j tamen ne signif'is ili'a'j'n mani'o'j'n, sed la objekt'o'j'n de la ĉiu'tag'a viv'o: la tabl'o, seĝ'o, dom'o, man'o, pied'o, do, ĉiu objekt'o..

Mi mir'is, kial neces'as instru'i lingv'o'n, kiu'n neni'u parol'as. Al mi'a demand'o la proko respond'is, ke skorobehino ja dev'as tio'n sci'i. Kompren'ebl'e mi de'nov'e demand'is, kial li dev'as sci'i, sed li de'nov'e respond'is, ke tial ĉar la ne-skorobehinoj ne sci'as la skoro-lingv'o'n.

Post'e li klar'ig'is mult'eg'a'j'n stult'aĵ'o'j'n: se ni ir'as apud iu, kiu est'as pli ol sep jar'o'j'n pli jun'a ol ni, ni dev'as ten'i ni'a'n man'plat'o'n sur ni'a nuk'o; sur la kort'o ni dev'as ir'i pied'pint'e, sed en la ĉambr'o ni de'met'as unu'e la kalkan'o'n. Li klar'ig'is, je kiu tag'o de la monat'o ni dev'as antaŭ'e'n'komb'i ni'a'n har'ar'o'n kaj je kiu'j tag'o'j ni rajt'as port'i blu'pentr'it'a'n ŝu'o'n.

Kiam mi demand'is la kaŭz'o'n de tia'j regul'o'j, li respond'is, ke tia'j est'as neces'a'j, ĉar la ne-skorobehinoj ne kondut'as tiel.

Post mal'long'a temp'o la proko deklar'is, ke ĉiu'j pov'as for'ir'i, kaj ni kun'e kun la infan'o'j for'las'is la kripl'ig'a'n institut'o'n.

Sur la kort'o mi pardon'pet'is, ĉar mi dev'is moment'e flank'e'n'ir'i. Mi vol'is en'paŝ'i al unu el la niĉ'o'j, sed la proko salt'is al mi kaj, ek'kapt'int'e mi'a'n man'o'n, kri'is:

— Kio'n vi vol'as, mal'feliĉ'ul'o?

Mi dev'is sen'kaŝ'e nom'i mi'a'n bezon'o'n laŭ ĝi'a nom'o, sed li mi'n ne en'las'is.

— Sed ek'sci'u, ke tie est'as far'at'a'j nur aĉ'a'j funkci'o'j!

Embaras'e mi respond'is, ke mi hav'as sci'o'n pri la aĉ'a destin'o de tiu'j niĉ'o'j, sed ni ĉiu'j est'as tamen hom'o'j kaj mi'a vezik'o jam streĉ'iĝ'as ĝis krev'o.

— Mi dir'as ĝust'e pro tio — li kri'ad'is plu. — Ĉu vi sci'as, por kio est'as tiu'j niĉ'o'j? Por la spiritualaĵo!

Tiel mi ek'sci'is, ke ĉiu infan'o hav'as apart'a'n niĉ'o'n, kaj ili rajt'as manĝ'i la tag'manĝ'o'n nur tie, en'ferm'iĝ'int'e.

Kaj kiam mi interes'iĝ'is pri ties kaŭz'o, li menci'is de'nov'e la ketnion. Per kio ali'a ili argument'us la kutim'o'j'n ne'argument'ebl'a'j'n per raci'o, ol per fantasmagori'o'j, imag'it'a'j en la aer'o'n? Ĉar ĝi est'as ketni! Ĝi est'is regul'o, sed ne'el'kalkul'ebl'a kaj stult'a. Idiot'a el'cerb'um'aĵ'o, sen ia ajn real'a baz'o, kio'n mi per angl'a vort'o eĉ proksim'um'e ne pov'as traduk'i.

Mi ĉirkaŭ'rigard'is sen'konsil'e en la plej grand'a embaras'o kaj vol'is demand'i, kie est'as ĉi tie la latrin'o'j, kiam mi sen'atend'e ek'vid'is naŭz'a'n spektakl'o'n.

La el'ven'int'a'j infan'o'j sur la kort'o unu post la ali'a el'buton'um'is si'a'j'n vest'aĵ'o'j'n kaj antaŭ la okul'o'j de la proko, sen ia ajn hont'em'o, mal'plen'ig'is si'a'j'n vezik'o'j'n. Mi vol'is ĝust'e konstern'it'e atent'ig'i la prokon, la vort'o jam balanc'iĝ'is sur mi'a'j lip'o'j, kiam mi ek'vid'is, ke la ekzempl'o'n de la infan'o'j ankaŭ li sekv'as sen ia ajn skrupul'o.

Mi for'turn'iĝ'is pro hont'o kaj ne pov'is re'ten'i mi'a'n opini'o'n pri ili'a mal'bel'eg'a kondut'o, sed li tut'e ne ĝen'is si'n en si'a funkci'o, eĉ mir'e demand'is, kial tio est'us hont'ind'a?

— Ĉar tiel postul'as la dec'o! — mi respond'is, sed kompren'ebl'e angl'e.

— Kio est'as dec'o?

Ver'dir'e mi embaras'iĝ'is, serĉ'ad'is la vort'o'j'n, kaj mi dev'is re'kon'i, ke ĉi tiu'j mal'feliĉ'ul'o'j eĉ por la dec'o ne hav'as vort'o'n. La Leg'ant'o pov'as imag'i, en kia mal'facil'a situaci'o mi trov'iĝ'is, sed eĉ proksim'um'e mi ne pov'is traduk'i ĝi'n al la lingv'o, kiu pret'iĝ'is ver'e nur por afer'o'j, ne'est'ant'a'j en la natur'o.

Karakteriz'a est'as pri ili, ke kiam mi tamen prov'is ĉirkaŭ'dir'e klar'ig'i la dec'o'n, li respond'is, ke ĝi pov'as est'i nur stult'a mani'o sen ia real'a baz'o.

Kio'n ali'a'n mi pov'is atend'i de frenez'ul'o'j?

Naŭz'it'e ĝis la profund'o de mi'a anim'o, mi rapid'e dir'is pricc-prucc kaj for'ir'is, por ke hejm'e, aranĝ'ont'e mi'a'j'n neces'aĵ'o'j'n, mi en'ferm'iĝ'u en mi'a ĉambr'o kaj ĝis la morgaŭ'a “labor'o” liber'iĝ'u de ili'a'j frenez'a'j tortur'o'j.

Sed la sort'o, aŭ pli ĝust'e, la frenez'o ne las'is, ke mi fin'u la hodiaŭ'a'n tag'o'n nur per tiom da aventur'o.

Ĉar, kiam mi el'paŝ'is tra la pord'o, infan'o, dum lud'o, rifuĝ'ant'e de si'a kun'ul'o kur'eg'is kaj per tut'a sving'o karambol'is kun mi. Mi koler'e li'n riproĉ'is.

— Mal'ferm'u vi'a'j'n okul'o'j'n, fil'et'o!

La infan'o sen'kompren'e gap'is al mi.

— Kio'n? — li demand'is.

— Vi'a'j'n okul'o'j'n! Rigard'u antaŭ'e'n, se vi kur'as!

— Kio est'as mi'a'j okul'o'j?

Mi jam vol'is li'n insult'i, ĉar mi kred'is, ke li vol'as mi'n nur incit'i, sed la infan'o pet'is kun la plej serioz'a mien'o, ke mi klar'ig'u al li, kio est'as la okul'o'j.

— Tiu'j du bril'a'j kugl'o'j super vi'a naz'o — mi dir'is montr'ant'e.

— Kaj kial mi mal'ferm'u ili'n?

— Por ke vi vid'u!

— Ĉu vid'i per la smerald'o'j? — li demand'is mir'eg'e.

Nun mi jam vid'is, ke la infan'o ne kon'as si'a'j'n okul'o'j'n, kaj malgraŭ mi'a koler'o mi klar'ig'is per kelk'a'j vort'o'j, ke ili ne est'as smerald'o'j, sed okul'o'j per kiu'j ni vid'as, sed la infan'o nur rid'is, post'e subit'e turn'iĝ'is kaj kur'is al la proko.

— Vake, vake, — li kri'is ekscit'it'e. — Tiu hom'o dir'is, ke la smerald'o'j est'as okul'o'j kaj mi dev'as vid'i per ili!

Mi jam ne plu ĝen'is mi'n per li, mi vol'is ek'ir'i al mi'a voj'o, sed la proko per kelk'a'j impet'a'j paŝ'o'j salt'is al mi, ek'kapt'is mi'a'n brak'o'n, flank'e'n'tir'is mi'n kaj tie mi'n riproĉ'is en ekscit'it'a ton'o.

— Kial vi ruin'ig'as tiu'n sen'kulp'a'n et'ul'o'n?

— Ĉu mi ruin'ig'as?

— Ne ne'u! La infan'o sci'as ne per si mem, ke li hav'as okul'o'j'n, kaj li dev'as vid'i per tiu'j! Tio'n li pov'is lern'i nur de vi!

Surpriz'e mi star'is. Mi tut'e ne ne'is, ke mi dir'is tio'n, mi nur demand'is, kial tio est'as ruin'ig'o?

Li rigard'is al mi eĉ pli konstern'it'e.

— Ĉu laŭ vi ne est'as ruin'ig'o, se la infan'o ek'kon'as si'a'j'n organ'o'j'n antaŭ si'a temp'o? Ĉu ne est'as ruin'ig'o, se li ek'kon'as, kio'n oni dev'as far'i per ili?

Kontraŭ tio mi plej intens'e protest'is, deklar'ant'e, ke tia fals'a metod'o hav'as neni'a'n senc'o'n. La infan'o pli-mal'pli fru'e ek'kon'os, por kio est'as la okul'o'j, la organ'o'j'n oni tamen ne pov'as uz'i por ali'a'j cel'o'j. La destin'o'n de la organ'o'j ni ne kaŝ'i, sed plej ebl'e fru'e mal'kaŝ'i dev'as al la infan'o. El la kaŝ'ad'o la infan'o gajn'as nur danĝer'o'j'n.

— Ho, vi aĉ'ul'o! Ĉu al vi ne est'as danĝer'o, se la mal'fort'a burĝon'o mal'ferm'ad'as si'a'j'n okul'o'j'n kaj vol'as vid'i per tiu'j?

Mi jam eg'e koler'iĝ'is kaj ne pov'is mi'n brid'i. Mi konsil'is al li, se li est'as frenez'ul'o, li kurac'ig'u si'n, sed ne molest'u sur la publik'a strat'o normal'cerb'a'j'n hom'o'j'n. Vort'o sekv'is vort'o'n, el la preter'paŝ'ant'o'j mult'a'j kolekt'iĝ'is ĉirkaŭ ni, al kiu'j mi plend'e rakont'is la aĉ'a'n insult'o'n, sed ĉu mi'a'j Leg'ant'o'j kred'as aŭ ne, ili ne silent'ig'is mi'a'n insult'ant'o'n, sed mi'n riproĉ'is atak'e, kaj mi pov'is rifuĝ'i nur per rapid'a kur'o el'inter la frenez'ul'o'j. Kaj ili ankoraŭ tiam kri'ad'is post mi, ke mi detru'as la bruhuon de la infan'o!

Post'e mi demand'is ankaŭ al Zemoki la kaŭz'o'n de tiu idiot'aĵ'o, sed li parol'is de'nov'e pri ord'o, ketni, plant'aĵ'o, kaj fundament'a ŝton'o, nur al mi'a demand'o mi ne ricev'is respond'o'n, kaj mi ankoraŭ hodiaŭ ne sci'as, kiel mi tiam pek'is, sed ver'ŝajn'e en mi'a situaci'o ĉiu raci'a angl'a ŝtat'an'o trov'iĝ'us en la sam'a ne'cert'ec'o.

Tiu konstant'a ne'cert'ec'o kaj tim'eg'o nask'is en mi tre strang'a'n sent'o'n, kiu natur'e, en la san'a Grand'a Briti'o est'as ne'kon'at'a, kaj ĝust'e pro tio est'u al mi permes'at'e, ĉef'e por mi'a'j nerv'o'kurac'ist'o'j-koleg'o'j, ĝi'n menci'i, kiel psikologi'a'n not'o'n.

Nom'e, iom post iom mi'n penetr'is la sent'o, ke mi mem est'as la sen'valor'a, sen'taŭg'a frenez'ul'o. Ke dev'as ekzist'i io, kio'n la behinoj ĉiu'j kon'as, nur mi ne kapabl'as el'lern'i, ĉar tiu kapabl'o mank'as en mi. Kvankam intern'e mi sent'is spit'o'n kontraŭ la idiot'aĵ'o'j, tamen iom post iom mi jam komenc'is kred'i, ke tiu spit'em'o est'as nur la kaŝ'ad'o de mi'a sen'kapabl'o kaj ĝi est'as laŭ'esenc'e nur mi'a mal'estim'o al mi mem.

Por ilustr'i tiu'n sent'o'n, ebl'e mi pov'as kompar'i al tiu, kiel se oni long'e rigard'as de pont'o la river'o'n. Post iom da temp'o oni iluzi'as, ke la river'o est'as la fiks'a punkt'o kaj oni mov'iĝ'as. Ĉe mi'a al'ven'o, kiam mi vid'is ili'a'n mem'turment'a'n stult'ec'o'n, mi'n ankoraŭ plen'ig'is iom da mem'fid'o, mi est'is konvink'it'a, ke mi'a raci'a help'o neni'e est'as tiel bezon'at'a, kiel en ili'a medi'o.

Sed mi dev'is spert'i, ke ju pli publik'util'a'n ver'aĵ'o'n mi dir'is, des pli akr'a'j'n atak'o'j'n mi ricev'is kaj, eĉ se ili laŭ'okaz'e ne sufer'ig'is mi'n, unu afer'o'n mi neniam pov'is akir'i: ke ili kompren'u la du'obl'e-du'o'n. Natur'a'j'n fakt'o'j'n, kiu'j'n eĉ la sen'inteligent'a animal'o per si mem sci'as, ĉi tiu'j neniam pov'is en'cerb'ig'i. Al mi'a'j vort'o'j la respond'o est'is ĉiam nur ĝis'naŭz'a ripet'ad'o de mani'aĵ'o'j kaj ne'est'ant'a'j fantasmagori'o'j. Inter la aŭd'it'a vort'o kaj ili'a cerb'o absolut'e ne est'is inter'lig'o.

Ĉi tiu sen'esper'a sen'frukt'ec'o, la obstin'a kaj ne'ĉes'ig'ebl'a vort'o'draŝ'ad'o, sed ĉef'e la furioz'a persekut'o de la san'a cerb'o en'nerv'ig'is en mi'n la sent'o'n, ke la mal'kler'a, mal'grand'a kaj stult'a est'as mi mem. Kie'n ajn mi paŝ'is, mi ĉiam karambol'is kun fantom'o'j, dum la logik'o kaj la mem'kompren'ebl'a'j natur'a'j ver'aĵ'o'j ĉi tie tut'e ne est'is baz'o de la pens'komunik'ad'o.

Dek'du'a Ĉapitr'o

Por ke oni ek'kompren'u la kipuon, antaŭ'e al la Leg'ant'o mi dev'as rakont'i mal'ĝoj'a'n histori'o'n, al kiu est'is ofer'it'a mi'a delikat'a vest'aĵ'o ricev'it'a de la hinoj.

Mi dev'as re'memor'ig'i la Leg'ant'o'n, ke jam ĉe mi'a al'ven'o mi'n surpriz'is, kia'j'n mizer'aspekt'a'j'n vest'aĵ'o'j'n port'as la behinoj. Ĉiu'j vest'aĵ'o'j est'is tra'ŝir'it'a'j en kelk'a'j lok'o'j tiel, ke jam ĉe la plej mal'grand'a vent'et'o ili frost'o'trem'is. Krom'e ili sur'pend'is la plej divers'a'j'n objekt'o'j'n: ŝton'o'j'n, skarab'kadavr'o'j'n, dent'o'skrap'il'o'j'n, ost'o'j'n, ktp. La cel'o'n de ĉi last'a'j mi ne kompren'is, sed ili'a'j mizer'a'j ĉifon'o'j vek'is en mi malgraŭ mi'a tut'a naŭz'o kompat'o'n. Mi pens'is kun iom da riproĉ'o pri la hinoj, kiu'j, — kiel mi tiam opini'is, — tiel avar'e vest'as ili'n, ankoraŭ pli, eĉ la kudr'o'faden'o'n ili envi'as al la mal'feliĉ'ul'o'j. Mi tim'em'e pens'is pri la temp'o, kiam ankaŭ mi'a pur'a kaj sen'difekt'a vest'aĵ'o el'uz'iĝ'os, kaj ankaŭ mi mem vestiĝ'os kiel almoz'pet'ul'o.

Sed provizor'e kun la agrabl'a kaj fier'a sent'o de la riĉ'ec'o mi port'is inter ili mi'a'n vest'aĵ'o'n. Mi sent'is mi'n ver'a kin'o'stel'o, vid'ant'e la okul'o'j'n post mi turn'iĝ'int'a'j'n kaj aŭd'ant'e la inter'flustr'ad'o'j'n, kiu'j sekv'is mi'a'j'n paŝ'o'j'n.

Ĉi tiu sensaci'o post'e tamen far'iĝ'is al mi iom ĝen'a, Ĉar ĝi'n akompan'is la konscienc'riproĉ'o, kiu'n ĉiu bon'intenc'a hom'o sent'as, se li'a'n riĉ'ec'o'n sekv'as la avid'a rigard'eg'o de la mal'riĉ'ul'o'j.

Mult'e mi cerb'um'ad'is, kiel ebl'us help'i pri la ĉifon'ec'o, de kiu ankaŭ Zemoki ne est'is escept'o. Sur li'a'j genu'o'j kaj sur la mal'dekstr'a sid'vang'o osced'is grand'a'j tru'o'j, de tiu'j pendol'is la ĉifon'a'j ŝir'aĵ'o'j de la drap'o.

Foj'e mi fakt'e menci'is al li mi'a'n bedaŭr'o'n kaj esprim'is mi'a'n kompat'o'n al la mal'riĉ'a'j, ĉifon'it'a'j amas'o'j.

Zemoki kun'sent'e kap'jes'is, deklar'is, ke por la vest'ad'o de la amas'o'j ankaŭ la betikoj far'as ĉio'n far'ebl'a'n, sed la problem'o est'as tre grav'a, ĉar bedaŭr'ind'e la publik'o ne pov'as akcept'i pli mult'a'n vest'aĵ'o'n, ĉar ili hav'as tre mal'mult'a'n.

Mi sent'is iom da konfuz'o kaj deklar'is, ke la fakt'o, ke la hom'o'j hav'as mal'mult'a'n vest'aĵ'o'n, jam per si mem pruv'as ke ili pov'us akcept'i ankoraŭ pli mult'a'n, sed li respond'is, ke tio pruv'as ĝust'e la mal'o'n, nom'e, ke ili ne pov'as akcept'i pli. Por ke la amas'o ricev'u vest'aĵ'o'n, antaŭ'e est'us neces'e, ke ili jam hav'u mult'e. Tio est'as ne'refut'ebl'a ekonomi'a tez'o, kiu'n en la Nutr'a kaj Viv'don'a Ofic'ej'o el'kalkul'is hom'o'j pli saĝ'a'j ol ni.

Sed li tamen konfes'is, ke mult'a'j hom'o'j ir'ad'as en mizer'a'j vest'aĵ'o'j, kaj al'dir'is:

— Ankaŭ vi ne pov'os est'ont'e ir'ad'i en tia plor'ind'a mask'aĉ'o.

Mi tut'e ne est'is prepar'it'a al tia respond'o, sed Zemoki klar'ig'is, ke mi pov'as maksimum'e hejm'e rest'ad'i en tia vest'o, sed kiel beratnu, mi ne pov'as ir'i tiel inter la hom'o'j'n, ĉar tia'n port'as nur la tre mal'riĉ'a'j hom'o'j kaj eĉ tiu'j nur por tre mal'pur'a'j labor'o'j.

Mi ne vol'is kred'i al mi'a'j orel'o'j, sed li du'a'foj'e dir'is la sam'o'n kaj decid'e dezir'is, ke mi tra'tranĉ'u mi'a'n vest'o'n.

Mi firm'e kred'is, ke el li parol'as nur la envi'o. Super'ec'e mi respond'is, ke mi dank'as, sed por mi est'as taŭg'a ankaŭ la sen'difekt'a vest'o, sed Zemoki tre serioz'e kaj bon'kor'e konsil'is ne far'i el mi frenez'ul'o'n; beratnu dev'as ja zorg'i, ke li aper'u en bon'a vest'aĵ'o.

Al tio mi respond'is, ke mi'a vest'o est'as bon'a, ĉar ĝi est'as sen'difekt'a, kaj li pruv'ad'is, ke tut'e kontraŭ'e: la tra'tranĉ'it'a vest'aĵ'o est'as pli bon'a, ĉar ĝi est'as kipu, kaj ĝust'e pro tio ĝi'n port'as pli mult'a'j hom'o'j.

Natur'e mi ne est'is tiom facil'e tromp'ebl'a. Super'ec'e, eĉ kun iom da mok'o mi opini'ad'is pri la kipuo, post kio Zemoki rigard'is mi'n per profund'a mal'estim'o kaj ŝultr'o'lev'ant'e for'ir'is.

Mi pens'is la afer'o'n tut'e aranĝ'it'a, sed post kelk'a'j tag'o'j mi ricev'is nov'a'n al'vok'o'n el mult'e pli grav'a lok'o.

Nom'e, tiam mi'a betiko mem atent'ig'is mi'n, ke mi klopod'u tranĉ'ad'i mi'a'n vest'o'n, ĉar oni postul'as de beratnu, ke li adapt'iĝ'u al la prudent'a'j regul'o'j kaj ne vestiĝ'u kiel idiot'o.

Do, mi de'nov'e dev'is konstat'i, ke en la viv'o ne est'as okaz'o en kiu oni pov'as si'n izol'i de la frenez'o. Ili ven'as post la hom'o'n kaj li'n dev'ig'as kun'frenez'iĝ'i.

Nun est'is risk'it'a mi'a posten'o, mi'a ĉiu'tag'a pan'o, do, kvankam dolor'kor'e, mi dev'is fuŝ'i mi'a'j'n vest'o'j'n.

Dum du tag'o'j mi esplor'ad'is, kiel aspekt'as la ver'a kipuvest'o, sed mi vid'is preskaŭ tiom da manier'o'j da dis'tranĉ'ad'o, kiom da behinoj est'is en la koloni'o.

Fin'e mi konstat'is, ke la plej mult'a'j el'tranĉ'is la drap'o'n sur la mal'dekstr'a brust'o kaj sur la dekstr'a sid'vang'o kaj pend'ig'is sur la kol'um'o'n hirund'a'n plum'o'n kaj maj'skarab'o'n.

Do, inter pez'a'j ĝem'o'j ankaŭ mi tranĉ'is mi'a'n bon'a'n vest'o'n, kaj mi'n konsol'is nur la sci'o, ke per tio mi almenaŭ cert'ig'as mi'a'n ĉiu'tag'a'n pan'o'n kaj mi'a'n pozici'o'n inter ili. Tiu sci'o iom'e trankvil'ig'is mi'n kaj ali'tag'e, kiam mi en mi'a “kipu”-vest'aĵ'o aper'is antaŭ Zemoki, mi jam gaj'e li'n pricc-prucc-is kaj afabl'e rid'et'ant'e montr'is mi'a'n kostum'o'n atend'ant'e la efik'o'n.

Sed Zemoki por mi'a plej grand'a surpriz'o ek'rid'eg'is:

— Ho, vi mal'feliĉ'a bivag, kiel vi pov'is tiom fuŝ'i vi'a'n vest'o'n?

Eĉ halt'is mi'a spir'o, kaj mi pov'is nur balbut'e el'buŝ'ig'i, ke ĝust'e li dir'is antaŭ kelk'a'j tag'o'j, ke mi dev'as tiel far'i, kaj esper'ebl'e mi ne est'as nur viktim'o de mal'sprit'a ŝerc'o.

Je tio li eĉ pli fort'e rid'eg'is kaj dir'is, ke mi ver'ŝajn'e neni'o'n konjekt'as pri la kipu. Nom'e, ĉi tiu tranĉ'ad'o tut'e ne est'as kipu, ĉar ĉi tiu'n tranĉ'manier'o'n jam ĉiu'j port'as!

Tiel mi ek'kon'is, ke nek tio est'as kipuo, kio'n ĉiu port'as, nek tio, kio'n neni'u port'as. Eĉ pli: kio hieraŭ est'is kipu hodiaŭ ne plu est'as.

Mi est'is nur sci'vol'a, kio est'as do la kipuo?

Do, post la difekt'ad'o de mi'a vest'o, en tia murd'em'a humor'o mi grumbl'ad'is dum kelk'a'j tag'o'j, kaj mi rev'ad'is pri tio, per kia'j elekt'it'a'j turment'o'j mi ekzekut'us Zemokin se iam la sort'o li'n don'us al mi'a'j man'o'j.

Post kelk'a'j tag'o'j mi foj'e sid'is sur benk'o, kiam Zemoki kaj Zeremble al'ven'is kaj per amik'a pricc-prucc sid'iĝ'is apud mi.

Mi ĝen'e dir'is kelk'a'j'n ĝentil'a'j'n vort'o'j'n pri la veter'o, je kio ili enu'e respond'ad'is, kaj post'e la parol'o trans'ir'is al la dorn'um'o de la seĝ'o.

Tial mi dev'is el'kroĉ'iĝ'i el la diskurs'o kaj mi sent'is, ke apud ili mi est'as nur toler'at'a bivago.

Dum iom da temp'o mi ĝen'e silent'is, sed fin'e mi sen'kuraĝ'e demand'is, kial en'tut'e la seĝ'o dev'as est'i dorn'um'it'a?

— Ĉar tio est'as kipu — ili respond'is.

— Sed kio est'as kipu? — mi demand'is, kaj mi decid'is, ke nun mi ne las'os mi'n sub'prem'i, sed per logik'a mens'o mi konduk'os la afer'o'n, ĝis fin'e mi ili'n pel'os en konfuz'o'n.

— Kipuo est'as, kio est'as agrabl'a — ili respond'is en la plej natur'a ton'o de la mond'o.

Post tio mi postul'is klar'ig'i, kio est'as por ili agrabl'a. Al tio ili lakon'e respond'is:

— Tio, kio est'as kipuo.

Mi dev'is konvink'iĝ'i, ke ĉi tiu'j'n hom'o'j'n oni ne pov'as konfuz'i. Nom'e, ili'a cerb'o est'as liber'a de la brid'o de la logik'o, kiu re'tir'as la gvid'rimen'o'n antaŭ la erar'o'j kaj kre'as inter'lig'o'n inter la aŭd'it'a'j vort'o'j kaj la funkci'o de la cerb'o.

Mi tamen de'nov'e postul'is klar'ig'i, kia'n senc'o'n hav'as la dorn'um'o de la seĝ'o, sed li respond'is sam'e per demand'o:

— Ĉu por vi est'as tut'e egal'e, ĉu vi sid'as sur glat'a aŭ sur dorn'plen'a seĝ'o?

— Tut'e ne. Ĉar sid'i sur glat'a seĝ'o est'as pli agrabl'e.

Zemoki amuz'at'e rid'is pri mi'a'j vort'o'j, humor'plen'e pugn'o'bat'is mi'a'n dors'o'n, rimark'is, ke mi est'as bon'humor'a knab'o, nur mi dev'as pri'atent'i, ke mi ne mal'kaŝ'u mi'a'n bivagec'o'n al ali'a'j.

Tio jam est'is pli mult'e, ol mi pov'is toler'i. Ke mi tamen ne esprim'is tut'e sen'ĝen'e mi'a'n opini'o'n, kaŭz'o por tio est'is nur, ke inter'temp'e en mi'a cerb'o ek'bril'is grandioz'a venĝ'a ide'o.

Dec'e dank'ant'e la instru'o'n mi hejm'e'n'ir'is kaj tie mi sekret'e fiks'is kelk'a'j'n lign'a'j'n dorn'o'j'n sur mi'a seĝ'o. La sekv'ant'a'n tag'o'n mi atend'is la okaz'o'n en'sid'ig'i Zemokin. Mi'a intenc'o est'is eĉ, por la pli grand'a efik'o, li'n en'puŝ'eg'i dum la ĉe'est'o de atest'ant'o'j.

La sort'o est'is je mi'a help'o, ĉar mi trov'is Zemokin kaj Zeremblen kun'e en la kort'o. Mi el'kor'e invit'is ili'n en mi'a'n ĉambr'o'n, kio'n ili fakt'e akcept'is, kaj kun humor'plen'a inter'babil'ad'o ni ir'is al mi'a hejm'o.

Hejm'e mi atend'is, ĝis Zemoki ven'is antaŭ la dorn'um'it'a'n seĝ'o'n, kaj tiam mi subit'e puŝ'prem'is li'n sur la “kipu”-on.

Li dolor'plen'e ek'hurl'is, kaj mi el'kor'e rid'eg'ant'e demand'is, ĉu est'as bon'gust'a la sid'o en la kipu?

Zemoki salt'lev'iĝ'is, ek'rigard'is la seĝ'o'n, kaj je mi'a grand'eg'a surpriz'o nun li komenc'is rid'i.

— Ho, vi bivago... vi bivago... — li balbut'is singult'ant'e pro rid'eg'o. — Natur'e, ĝi pik'as, se ĝi ne est'as kipuo. Vid'u! — li si'n turn'is al Zeremble, — laŭ li ĉi tio est'as kipuo!

Zeremble al'rigard'is, kaj nun ili ambaŭ ek'rid'is. La mur'o'j ŝancel'iĝ'is, kaj sur mi'a'j lip'o'j frost'iĝ'is la venĝ'plezur'o.

— Kial? — mi demand'is konstern'it'e.

— Kial! Ĉu vi ne vid'as, ke ĉi tiu'j dorn'o'j est'as sen'kolor'a'j? Ho, mi'a amik'o, oni dev'as ĝi'n pentr'i laŭ kipua manier'o.

— Kaj tiam ĝi ne pik'as?

— Kiel ĝi pov'us pik'i? La ver'a kipuo ne pik'as. La ver'a kipuo lul'as, ĉar ĝi est'as kolor'a! Sed ho, kial mi klar'ig'as tio'n al bivag!

Mi jam tut'e konfuz'iĝ'is, kaj tiu'j rid'eg'is plen'buŝ'e. Sur mi'a'j lip'o'j balanc'iĝ'is koler'a respond'o, sed moment'e mi ek'pens'is, ke ebl'e ili sign'as per la “pentr'o” i'o'n ali'a'n, per kio oni mol'ig'as kaj komfort'ig'as la dorn'o'j'n. Mi si'n'gard'e demand'is:

— Kaj kiel oni dev'as ili'n pentr'i?

La vizaĝ'o de Zemoki ŝanĝ'iĝ'is je emfaz'e serioz'a.

— Nu, aŭskult'u: ĉi tiu'j'n ĉe la rand'o ruĝ'e kaj la mez'a'j'n blu'e.

— Tio ja est'as stult'aĵ'o! — mi deklar'is kun profund'a konvink'iĝ'o.

— Vi prav'as! — kri'is al mi Zeremble, kaj pro la mir'eg'o mi'a mandibl'o de'fal'is.

— Vi prav'as! — li daŭr'ig'is pli'laŭt'ig'int'e si'a'n voĉ'o'n. Vi hav'as pli da kapabl'o por la kipuo.

Mi ne sci'is kio'n dir'i. Moment'e mi pens'is, ke li'a cerb'o kontraŭ esper'o re'san'iĝ'is.

— Tio est'as ver'e stult'aĵ'o, — li daŭr'ig'is. — Ĉar oni dev'as la rand'a'j'n pentr'i blu'e kaj la centr'a'j'n ruĝ'kolor'e.

Mi konvink'iĝ'is, ke ĉi tie ne ekzist'as help'o, kaj mi ek'silent'is.

Sed tiu'j akr'e ek'disput'is, cit'is la majstr'o'j'n de la kipuo, kaj post kvin minut'o'j ili si'n ĵet'is unu al la ali'a, ŝir'ant'e kaj bat'ant'e si'n reciprok'e. Al Zemoki romp'iĝ'is du dent'o'j, la kap'o de Zeremble ŝvel'is kiel aer'balon'o kaj, kvankam inter'temp'e ili frakas'is sur si'a'j kap'o'j en pec'o'j'n ankaŭ mi'a'n “kipu”-seĝ'o'n, dis'ŝir'is mi'a'n lit'kovr'il'o'n en ĉifon'o'j'n kaj tret'romp'is la pord'o'n de mi'a ŝrank'o, tamen mi pov'as firm'e asert'i, ke dum mi'a ĉi tie'a rest'ad'o ĉi tiu'j est'is por mi la unu'a'j agrabl'e pas'ig'it'a'j minut'o'j.

Sed mi'a agrabl'a sent'o ne long'e daŭr'is. Kiam mi post'e rest'is sol'a, mi'n kapt'is tim'o, pens'ant'e, ke foj'e ankaŭ mi mem pov'os est'i la pasiv'a subjekt'o de tia kipu-disput'o, kaj tiam, — mi opini'is, — se eĉ la kompetent'ul'o'j de la kipuo est'as tiel draŝ'at'a'j, kio'n oni far'os al mi, mal'feliĉ'a bivago?

Tial mi decid'is, ke kiom ajn vandal'a kutim'o est'as la kipuo, mi el'lern'os la esenc'o'n de la kipu. Mi jam sci'is, ke ĝi est'as sen'cel'a kaj stult'a, sed mi ankoraŭ kred'is je la ekzist'o de ia sistem'o.

Mi komenc'is tiel, ke mi klopod'is kun'ven'i kun la majstr'o'j de la kipu. Demand'ad'i mi ne kuraĝ'is, sed mi solv'is tiel la problem'o'n, ke dir'ant'e ĝeneral'aĵ'o'j'n, mi flat'e laŭd'is ili'a'n labor'o'n, kio — laŭ mi'a spert'o — est'as tre efik'a metod'o kaj ek'ir'ig'as la amik'ec'o'n. La laŭd'ant'o'n ili ne pri'rid'as, eĉ se li dir'as (laŭ ili) stult'aĵ'o'j'n.

Sed ĉiu majstr'o komenc'is per tio, ke li mal'laŭd'is la ali'a'n kaj pruv'ad'is ke oni dev'as difekt'i kaj fuŝ'tranĉ'i la seĝ'o'n ne tiel, kiel la ali'a far'as, ĉar ne tio est'as la ver'a kipuo.

Kaj, fakt'e, ĉiu rigard'is nur si'a'n propr'a'n galimati'o'n kipu, kaj ĉiu difin'is ĝi'n divers'e, kvazaŭ la diskut'o tem'us pri afer'o'j, star'ant'a'j ekster ili'a vol'o, kiel ekzempl'e la evolu'o de la ras'o'j, aŭ la grup'iĝ'o de la elektron'o'j. Sed la kipuo est'as kre'it'a de ili mem, kaj la plej har'star'ig'a est'as ke, dum ili tut'e preciz'e kon'is la evolu'o'n de la ras'o'j kaj la elektron'o'j'n, pri si'a'j propr'a'j el'cerb'um'aĵ'o'j ili hav'is neni'a'n komun'a'n, unu'ec'a'n aŭ preciz'a'n ide'o'n. Ĉu ne est'us pli facil'e el'cerb'um'i unu'sol'a'n ide'o'n?

Jam tiu'temp'e mi konjekt'is, ke mi neniam el'lern'os la regul'ar'o'n de la kipuo, ĉar ĝi absolut'e ne ekzist'as; nur tio'n mi ne pov'as kompren'i ĝis hodiaŭ, sur kiu baz'o ili tamen pov'as diskut'i pri ĝi dum tag'o'j?

Ankaŭ la ceter'a'j viv'regul'o'j de la behinoj est'as ja amas'o da frenez'aĵ'o'j ne'ekzist'ant'a'j en la real'o, sed ili est'as almenaŭ regul'o'j. Sed la regul'o'j'n de la kipuo neni'u sci'is, kaj oni tamen dev'is ili'n sekv'i, kvazaŭ ili ekzist'us. Do, la kipu signif'is ne nur ne'est'ant'a'j'n afer'o'j'n, sed eĉ tio'n oni ne sci'is, kia'manier'e tiu'j ne ekzist'as. La afer'o aspekt'is, kvazaŭ ili est'us kre'int'a'j la kipuon por tio, ke oni pov'u trov'i erar'o'n eĉ en tiu hom'o, kiu el'lern'is ĉiu'n regul'o'n de ili'a sur'kap'e'n star'ig'it'a viv'o. Plej ĝust'e mi pov'us dir'i, ke la kipuo est'as du'a'grad'a kreten'aĵ'o.

Ebl'e tut'e ne neces'as dir'i, ke tiu'n du'a'grad'a'n mal'san'iĝ'o'n de la cerb'o ili ne nur rimark'is, sed ili eĉ rigard'is la kipuon la plej super'a manifest'iĝ'o de la hom'a mens'o kaj est'is tre fier'a'j pri ĝi!

Kaj se iu dir'us ĉe kipudisput'o, ke mult'e pli grav'a est'us la konstru'o de komfort'a seĝ'o, la mal'kovr'o de la serum'o de la tuberkul'oz'o aŭ la en'flik'ad'o de iu tru'a dom'tegment'o, tiu'n li nom'us mal'kler'a kaj idiot'a bivag.

Ili est'is fakt'e konvink'it'a'j, ke la kipu est'as la ĉef'a cel'o de la viv'o kaj la kre'ant'a'j scienc'o'j est'as destin'it'a'j nur sub'ten'i ni'a'n viv'o'n por la “ĝu'o'j” de la pli'alt'grad'a kipuo.

Tiu ĉi mal'san'o amar'ig'is ĉiu'n branĉ'o'n de la viv'o kaj mal'ebl'ig'is ankaŭ la valid'iĝ'o'n de la teknik'o, kurac'ad'o kaj ceter'a'j util'a'j scienc'o'j.

Ekzempl'e ili bor'is mal'grand'a'j'n tru'o'j'n tra la kuler'o tiel, ke la sup'o el'flu'is. La ort'angul'a'n form'o'n de la klink'o ili rekt'ig'is en lini'o'n tiel, ke oni pov'is la pord'o'n mal'ferm'i nur pren'ant'e ĝi'n per ambaŭ man'o'j. En la fenestr'o'j'n ili en'mason'is grand'a'j'n ŝton'o'j'n tiel, ke por la sun'radi'o'j apenaŭ rest'is mal'grand'a tru'o, eĉ pli, la tamen rest'int'a'n vitr'a'n surfac'o'n ili en'ŝmir'is per divers'kolor'a'j ŝmir'aĵ'o'j.

Kaj ili mal'bon'ig'is ne nur la objekt'o'j'n, sed ĉiu'n oportun'a'n funkci'o'n de la viv'o. Se la behin ir'is al si'a cel'o tiel, ke post ĉiu kvin'a paŝ'o li ek'salt'is kaj turn'is ĉirkaŭ si'a aks'o, ankaŭ tio est'is specimen'o de la kipuo. Mult'a'j eĉ akompan'is ĝi'n per monoton'a, konfuz'a hurl'ad'o. Kaj fin'e, se por la komunik'o de la pens'o'j ili uz'is ne tiu'j'n vort'o'j'n, kies signif'o konform'as al la komunik'aĵ'o, sed konfuz'a'n galimati'o'n, kiu hav'is neni'a'n inter'rilat'o'n al la tem'o, ankaŭ tio nom'iĝ'is kipuo.

Sed mi'a'j Leg'ant'o'j aparten'as plej'part'e al la kultur'it'a laik'a publik'o, kiu serĉ'as en mi'a verk'o prefer'e la pri'skrib'o'n de la ekzot'a'j land'o'j por pli'vast'ig'i si'a'n etnografi'a'n kaj geografi'a'n sci'o'n, postul'it'a'j'n de la civilizaci'o, dum la nerv'o'kurac'ist'a'j analiz'o'j mal'pli interes'as ili'n.

Do anstataŭ super'flu'e el'montr'i mi'a'n modest'a'n psikiatri'a'n sci'o'n per la analiz'o de la kipuo, mi prefer'as prov'i la simptom'a'n pri'skrib'o'n, pli interes'a'n por la laik'a publik'o, nom'e, kia'n seĝ'o'n la unu'op'a'j kipumajstr'o'j opini'is est'i kipuo.

Mi jam menci'is, ke la plej mult'a'j fiks'is pint'a'j'n konus'o'j'n en la seĝ'o'j'n, sed ankaŭ tie ĉi divid'iĝ'is la opini'o'j: unu grup'o fiks'is tiu'j'n en la dors'apog'il'o'n, ali'a asert'ad'is, ke oni dev'as tiu'j'n najl'i en la sid'plat'o'n. Est'is, kiu punt'ig'is la man'apog'il'o'n de la seĝ'o, ke oni ne pov'is ĝi'n pren'i per la man'o, kaj ĝi pik'is la brak'o'n, la ali'a najl'is nod'it'a'j'n ŝnur'o'j'n sur la sid'plat'o'n, pro kies nod'o'j oni ne pov'is sur'sid'iĝ'i.

Sed est'is iu grup'o, kiu asert'is, ke la seĝ'o est'as nur tiam bon'a, kiam ĝi est'as simpl'a.

Sed ho, ne pens'u la Leg'ant'o, ke ties cerb'o san'iĝ'is kaj vol'is pret'ig'i normal'a'n seĝ'o'n sen nod'o'j, dorn'o'j kaj punt'o'j! Tut'e ne! Por ili la simpl'ec'o signif'is, ke unu de'seg'is de la seĝ'o la dors'apog'il'o'n, ali'a la pied'o'j'n, tri'a de'met'is la sid'plat'o'n, kiu'j est'is laŭ ili nur “komplik'aĵ'o” kaj “afekt'aĵ'o”. La kvar'a dir'is, ke ĉio tio ankoraŭ ne est'as sufiĉ'e simpl'a, la perfekt'a kipuo est'as ating'ebl'a nur per la for'ig'o de ĉiu part'o de la seĝ'o. Unu el tia'j majstr'o'j fier'e montr'ad'is si'a'n ĉambr'o'n, en kiu est'is neni'o kaj al la demand'o de la mir'eg'ant'a vizit'ant'o li dir'is:

— Blank'a seĝ'o en blank'a aer'o.

La du grup'o'j tamen konsent'is en tio, ke la seĝ'o est'as por si mem kaj kiu far'as seĝ'o'n nur por sur'sid'i, kiel sen'sent'a best'o, tiu est'as bivago.

— La seĝ'o por la seĝ'o! — ili dir'is facil'gest'e.

Ceter'e mi ĝeneral'e spert'is, ke ju pli raci'e son'is iu ili'a opini'o, real'e ĝi est'is des pli frenez'a, kio'n la Leg'ant'o baldaŭ spert'os.

Nom'e, tamen trov'iĝ'is tri'a grup'o, kiu deklar'is, ke la seĝ'o est'as por ke ni pov'u komfort'e sid'i, do ni ne met'u nod'it'a'j'n ŝnur'o'j'n sur la sid'plat'o'n.

Ĉu ne, kiel raci'e ĝi son'as? Kaj nun mi pet'as la Leg'ant'o'n, ke li apog'u si'n fiks'e!

Ĉar tiu'j, kiu'j nom'is si'n super'ŝnur'ist'o'j, el ĉi tiu tut'e korekt'a premis'o ven'is al la konklud'o, ke oni dev'as la nod'o'j'n lig'i ne per la ŝnur'o, sed per — aer'o!

— Ĉar,- ili dir'is,- la kipuo est'as pli alt'grad'a afer'o, sekv'e ĝi hav'as neni'a'n inter'rilat'o'n kun la util'a'j objekt'o'j. La kipuo est'as ali'a kaj la seĝ'o est'as ankaŭ ali'a, kaj la kipuo dev'as est'i tut'e sen'de'pend'a de la seĝ'o, por ke ĝi manifest'iĝ'u en si'a absolut'a pur'ec'o.

Ĉi tiu'j star'iĝ'is sur la plac'o'j, si'a'j'n okul'o'j'n ekstaz'e supr'e'n'turn'is kaj per si'a'j man'o'j tut'tag'e far'is gest'o'j'n kvazaŭ ili lig'us nod'o'j'n. La amas'o rigard'is ili'n kun pi'a respekt'o, mult'a'j ĵur'is, ke ili vid'as la nod'o'j'n, kiu ne vid'is tiu'n ili nom'is mal'progres'em'a bivag kaj asert'is, ke tiu'j nod'o'j super'as ĉiu'j'n ĝis'nun'a'j'n. Tamen ekzist'is kelk'a'j, kiu'j pri'rid'is la tut'a'n afer'o'n, deklar'is ĝi'n est'i frivol'a kaj sen'senc'a ĉarlatan'aĵ'o, akuz'is la super'ŝnur'ist'o'j'n per dekadenc'o, sed por evit'i, ke la Leg'ant'o de'nov'e kre'u al si fals'a'n opini'o'n, mi rapid'as dir'i, ke tiu'j est'is ŝnur'parti'an'o'j kaj opini'is, ke la nod'o est'as tamen bon'a nur, se ĝi est'as lig'it'a per ŝnur'o, kaj sur la seĝ'o ĝi penetr'as en ni'a'n post'aĵ'o'n.

Simil'a tromp'iĝ'o traf'is mi'n ne mal'oft'e. Tia okaz'o est'is ekzempl'e, kiam iu kipu-majstr'o dir'is al mi per tre serioz'a ton'o:

— Kiu'j'n vi vid'as ĉi tie ĵongl'aĉ'i ĉirkaŭ la kipuo, ĉiu'j est'as frenez'ul'o'j kaj ĉarlatan'o'j. La seg'o est'as destin'it'a, por ke ni sid'u, kaj tiam ĝi est'as bon'a, se ĝi est'as komfort'a. La nod'o'j kaj dorn'o'j sam'e ne taŭg'as sur ĝi, kiel sur la aer'o.

Mi esprim'is mi'a'n varm'a'n kun'sent'o'n kaj demand'is, kiel la behinoj kondut'as kontraŭ li, hav'ant'a tia'n kuraĝ'a'n kaj ver'a'n opini'o'n.

Li respond'is, ke la behinoj li'n rigard'as bivag pro li'a opini'o.

Mi preskaŭ plor'ant'e fal'is al li'a kol'o. Varm'a, amik'a konversaci'o evolu'is, ni kun'e mal'laŭd'is la tut'a'n frenez'ul'ej'o'n, ĝis li foj'e kontraŭ atend'o deklar'is:

— Plej kipua est'as, kio est'as util'a, ĉar la kipuo est'as la util'ec'o mem.

Tiam mi'n komenc'is kapt'i ĝen'a sent'o de la disonanc'o. Mi tim'e demand'is:

— Do, se ne ekzist'as kipuo sen'de'pend'e de la util'ec'o, kial neces'as la apart'a esprim'o: “kipu?”

— Ĉar la kipuo ekzist'as kaj nask'iĝ'as kun'e kun la hom'o.

— Sed tamen, se la kipuo est'as la util'ec'o mem! -mi kontraŭ'dir'is. — Ĉar ĉu ne, kia'n senc'o'n hav'us ĉi tiu fraz'o: “la plej animal'a est'as, kio est'as best'o?”

— Kipuo ekzist'as kaj dev'as ekzist'i — li daŭr'ig'is obstin'e: Mi konsil'as al vi leg'i mult'e, kaj vi kompren'os, ke ĝi'n ni bezon'as, ĉar ĝi est'as la plej alt'grad'a manifest'iĝ'o de la hom'a mens'o, ĝi est'as tio, kio far'as la viv'o'n viv'o. Sen kipuo ni ne pov'us viv'i.

Mi eĉ du'foj'e demand'is, sed pruv'iĝ'is, ke li dir'is kipuon. Ne vitamin'o'j'n kaj ne albumen'o'j'n. Ili firm'e kred'as ebl'e, ke ili sen kipuo mort'us pro beriber'o aŭ skorbut'o.

Li'a'j vort'o'j efik'is al mi kiel mal'varm'a duŝ'o kaj per ĝentil'a grat'o de post'aĵ'o mi rapid'e adiaŭ'is. Sed li ne re'grat'is, ĉar li deklar'is, ke la tut'a ketni est'as idiot'aĵ'o; jam ven'is la temp'o de la pur'ig'a revoluci'o, kiu don'os nov'a'n, raci'a'n ketnion al la mond'o, kiam la hom'o'j ne grat'as la post'aĵ'o'j'n unu al la ali'a kiel frenez'ul'o'j, sed sen'ceremoni'e dir'os: “Raci'a mens'o, vake!” kaj ek'frot'as si'a'n frunt'o'n per la dik'fingr'o.

Mi re'memor'is de'nov'e pri tiu'j horor'plen'a'j sonĝ'o'j, el kiu'j mi klopod'is vek'iĝ'i, sed mi nur trans'vek'iĝ'is al eĉ pli horor'plen'a.

Ĉi tiu'j mal'feliĉ'ul'o'j ek'de jar'cent'o'j far'as neni'o'n ali'a'n, ol lukt'ant'e kun si'a'j sonĝ'at'a'j inkub'o'j, vek'iĝ'i el unu sonĝ'o al la ali'a, el sufer'o al sufer'o, kiu diferenc'as de la antaŭ'a nur laŭ ekster'a kolor'o, kaj ili neniam de'sku'os la katen'o'j'n de la sonĝ'o. Lunatik'a'j erar'vag'ant'o'j, kiu'j neniam pov'os far'iĝ'i hom'o'j.

Kaj nun la Leg'ant'o imag'u mi'a'n situaci'o'n inter tiu'j, kiu do mem ne sci'as la senc'o'n de la vort'o'j far'it'a'j de ili mem en la aer'o'n, vort'o'j'n, kiu'j'n ili koment'is laŭ mil manier'o'j, parol'ant'e pri ili dum'e, kiel pri ver'e est'ant'a'j afer'o'j. Tiu strang'a decid'ec'o, kun kiu ili parol'as pri si'a'j ĥimer'o'j, ver'e embaras'as la aŭd'ant'o'n, ĉar ili predik'as per tia facil'ec'o kaj entuziasm'o, ke la san'mens'ul'o kred'us, ke ili parol'as pri io, kaj li eĉ hont'as, ke ĉio'n ĉi li ne kon'as, li balbut'as kaj decid'as lern'i. Komenc'e tia'n sent'o'n hav'is ankaŭ mi, nur post long'a temp'o mi ek'kon'is, ke ĉio ĉi fakt'e ne hav'as senc'o'n kaj eĉ et'infan'o, hav'ant'e ne konfuz'it'a'n cerb'o'n, sci'as mult'e, mult'e pli, ol ili, kiu'j la kon'o'n de la art'e'far'it'a'j fiks'a'j ide'o'j — kies senc'o'n ili tut'e ne kon'as, — rigard'as nepr'a kondiĉ'o de la kler'ec'o.

Est'as imag'ebl'e, kiel mi sent'is mi'n en tia soci'o, kie la sum'o'n de la du'obl'e-du oni dir'as jen kvin, jen tri kaj laŭ ĉia'spec'a regul'o ali'e kaj ali'e, sed nur nepr'e ne kvar. La mal'feliĉ'a san'cerb'ul'o prov'as tio'n sekv'i, por ke li ne est'u ekskomunik'at'a, sed li est'as sen'pov'a, ĉar li kon'as nur unu regul'o'n: la natur'a'n ver'o'n, kiu'n li pov'as el'kalkul'i per si'a'j fingr'o'j, sed kiu'n al'dir'i est'as terur'a kulp'o. Kaj neniam li sci'as, kiel li dev'as asert'i la afer'o'j'n en ĉi tiu moment'o.

Tia mal'feliĉ'ul'o barakt'as en etern'a ne'cert'ec'o, ĉar kiel ajn li pen'ad'as, li ne pov'as el'lern'i la plej grav'a'n: forges'i la aritmetik'o'n.

Oft'e mi pet'is de Zemoki i'a'n direkt'ig'o'n, el kiu minimum'e mi pov'us ek'kon'i kiel kompren'i la kipuon, kial ĝi en'tut'e ekzist'as kaj kiel util'as, ĉar, se ĝi'a'j regul'o'j jam ne hav'as argument'o'n, ĝi'a ekzist'o tamen dev'as hav'i i'a'n kaŭz'o'n. Sed li man'sving'e aranĝ'is mi'a'n demand'o'n.

— La kipuo est'as instinkt'o, nask'iĝ'int'a kun la hom'o mem. Tiu, kiu nask'iĝ'as sen tio, est'as bivag, al kiu est'as van'e prov'i klar'ig'i.

(Kvankam foj'e mi jam rimark'is, de'nov'e mi ripet'as, ke tio ne prav'as. La behina mal'san'o ne est'as hered'ebl'a. Mi pov'as firm'e asert'i el mi'a propr'a spert'o, he kvar-kvin'jar'a'j infan'o'j, kies instinkt'o'j, do ili'a'j varm'o, — mal'sat'o, — soif'o — kaj ceter'a'j sent'o'j est'is san'a'j, montr'is neni'a'n interes'iĝ'o'n al la dorn'it'a seĝ'o. Vid'ant'e la nod'o'j'n, ili aper'ig'is neni'a'n re'ag'o'n, dum sam'temp'e ili man'etend'is al la buter'pan'o per vid'ebl'a ĝoj'o kaj dum mal'varm'a veter'o ili sid'iĝ'is per si mem apud la forn'o'n. El la behina mal'san'o la infan'o hered'as nur la inklin'o'n, kiu nur per long'daŭr'a, intenc'a infekt'ad'o evolu'as al mal'san'o en la skoro kaj dum la viv'o, pas'ig'it'a inter la behinoj.)

Do, pri la kipuo mi sci'is nur tiom, ke ĝi'a'j'n regul'o'j'n difin'as ĉiu grup'o ali'e, eĉ mi parol'is ankaŭ kun tia hom'o kiu dir'is, ke “la kipuo est'as la hom'o mem”. Mi dev'as menci'i ankaŭ tiu'n strang'aĵ'o'n, ke al la kipuo hav'as inter'rilat'o'n ankaŭ tia'j afer'o'j, kiu'j eĉ laŭ ili hav'as al ĝi neni'a'n inter'rilat'o'n.

Ne konstern'iĝ'u la Leg'ant'o, mi kalkul'is pri tio, ke la konfuz'ec'o de mi'a'j vort'o'j la Leg'ant'o'n jam ig'as dub'i eĉ pri mi'a propr'a mens'o. Sed ĉi tiu specimen'o de ili'a'j frenez'aĵ'o'j jam est'as tiel konfuz'a, ke mi pov'as ĝi'n ankaŭ difin'i nur konfuz'e. Mi'a'j'n vort'o'j'n mi pov'os kompren'ig'i ebl'e pli bon'e per ekzempl'o.

Zemoki rakont'is iam al mi, ke li aĉet'is per mult'a mon'o seĝ'o'n, kiu'n li rigard'is kipuo, kaj eĉ sur'skrib'it'a est'is la nom'o de cert'a kipumajstr'o. (Ver'ŝajn'e mi jam ne dev'as rimark'i, ke la behinoj la difekt'ad'o'n de la seĝ'o'j ne pun'is sed ili eĉ klopod'is, ke ankaŭ ili'a'j seĝ'o'j est'u difekt'it'a'j kaj por la difekt'ant'a ag'o de tia'j “kipu-majstr'o'j” ili eĉ pag'is.)

Nu, post iom da temp'o pri la seĝ'o de Zemoki mal'kovr'iĝ'is, ke ĝi'n difekt'is ne tiu cert'a kipu-majstr'o, sed ali'a, kiu nur sur'fals'is la nom'o'n. Post tio Zemoki kapt'is la fals'ant'o'n kaj li'n tren'is al la betiko, kiu grav'e pun'is li'n, ĉar li — tromp'is!

Nu, mi jam sci'is tiom, ke pri la kipuo oni preskaŭ pov'as dir'i, ke ĉiu behino hav'as pri ĝi ali'a'n opini'o'n. Sed Zemoki ja vid'is la seĝ'o'n antaŭ la aĉet'o, ĉu ne? Do, se oni pov'us parol'i almenaŭ pri individu'a kipu-opini'o, li nepr'e dev'is sci'i, ĉu la kipuec'o de la seĝ'o merit'as la prez'o'n, aŭ ne. Tamen li koler'iĝ'is ne tial, ke ĝi ne est'is sufiĉ'e kipu, sed nur tial, ke ĝi est'is far'it'a de ali'nom'a behino.

Do ver'ŝajn'e ankaŭ la nom'o aparten'as al la kipuo. Mi ankaŭ demand'is, kiel dev'as son'i la kipua nom'o kaj kia'n nom'o'n oni dev'as sur'skrib'i al ia dorn'sistem'o, por ke oni ne est'u pun'at'a, sed li mi'n pri'rid'is kaj nom'is mi'n bivag tiel, ke eĉ hodiaŭ mi ne sci'as, ĉu la son'o aŭ la vic'ord'o de la liter'o'j de la nom'o influ'as la kipuon de la seg'o.

Mi tim'as, ke mi tro'ŝarĝ'as la pacienc'o'n de la kultur'it'a kaj prudent'a Leg'ant'o de Grand'a Briti'o per la pri'skrib'o de ĉi tiu mal'san'o, kiu feliĉ'e furioz'as nur en land'o'j ekzotik'a'j, tiom mal'proksim'e situ'ant'a'j de Eŭrop'o, ke mi'a'j sam'patr'uj'an'o'j neniel dev'as tim'i ties en'port'ad'o'n, tamen mi dev'as ankoraŭ rimark'i, ke la kipu-mal'san'o fuŝ'is ne nur la objekt'o'j'n, sed eĉ la parol'o'n.

Mi jam foj'e menci'is pri tio: nom'e, se iu por komunik'ad'o uz'is ne tiu'j'n vort'o'j'n, kiu'j konform'as al la komunik'aĵ'o'j, sed konfuz'a'n galimati'o'n, kiu hav'as neni'o'n komun'a'n al la tem'o, oni eĉ tio'n nom'is kipu.

Kompren'ebl'e la Leg'ant'o demand'as, kiel ebl'as fuŝ'i la behinan parol'o'n, kiu jam est'as en si mem amas'o de ĥimer'aĵ'o'j.

Nu, dum ili'a normal'a parol'o son'is tiel, kvazaŭ oni parol'us pri io, la cel'o de la kipu-parol'o absolut'e ne est'is komunik'i i'o'n. Kiu'j parol'is tia'manier'e, tiu'j nom'iĝ'is mufruk-oj kaj sam'e ne est'is mort-bat'it'a'j, kiel la kipumajstr'o'j, eĉ pli, ili est'is estim'at'a'j kaj ili'a'j sen'senc'aĵ'o'j est'is pres'it'a'j, kaj ili ricev'is por tiu'j mon'o'n.

La sur'paper'e pres'it'a'j'n vort'o-konglomerat'o'j'n ili nom'is en'spir'o, por ĝi'n disting'i de la “normal'a'j” skrib'o'j. Kial ĝust'e en'spir'o, tio'n ni baldaŭ vid'os.

Foj'e Zemoki kaj Zeremble leg'is la “en'spir'o'j'n” de iu tia mufruko, en kiu li kompar'is la brust'o'n de la vir'in'o al artiŝok'o bol'ig'it'a en lakt'o, al malv'a radik'o kaj al papili'a'j bilevoj, do, al ĉio tia, al kio la vir'in'a brust'o hav'is neni'a'n inter'rilat'o'n. Ĉef'e la last'a rikolt'is grand'a'n sukces'o'n, ĉar ĝi est'is plej mal'proksim'e ne nur de la vir'in'a brust'o, sed ankaŭ de la real'o, konsider'e, ke la papili'o ne hav'as bilevo'j'n.

La Leg'ant'o tut'e ne pov'as imag'i, kiel serioz'e ili diskut'is pri ĉi tio, cerb'um'ant'e, al kio est'as plej simil'a la vir'in'a brust'o.

Fin'e mi, kun mi'a mal'feliĉ'a raci'a kap'o vol'is help'i al ili kaj dir'is:

— La brust'o de la vir'in'o est'as ebl'e plej simil'a al la brust'o de iu ali'a vir'in'o.

Ili ek'rigard'is unu al la ali'a, kaj post'e eksplod'is grand'a rid'eg'o, dir'ant'e, ke tio hav'as neni'a'n senc'o'n, tio el'dir'as neni'o'n, ĉar tio est'as — simpl'e la ver'a fakt'o!

Do, tio hav'as neni'a'n senc'o'n, kio dir'as la ver'a'n fakt'o'n!

— Sed tiam kial vi parol'as afer'o'j'n, pri kies mal'ver'ec'o vi mem est'as tut'e konvink'it'a'j?

— Ĉar tiel ĝi est'as kipuo.

Eĉ imag'i mi ne pov'is, kiel ebl'as dum hor'o'j disput'i kaj romp'i la kap'o'n por fin'e el'cerb'um'i i'o'n, kio absolut'e ne est'as respond'o al la problem'o. Se tio est'as la kipuo, tiam mi tut'e ne sci'as, kial la kipuo est'as neces'a. Mi eĉ el'dir'is, ke la san'a cerb'o ĉio'n ĉi rigard'as idiot'aĵ'o.

— Ho, vi bivag! — ili dir'is. — Ĝi est'as en'spir'o, kiu est'as ne por la cerb'o, sed por la pulm'o!

Kio'n ali'a'n mi pov'us respond'i, ol ke por la pulm'o est'as nur la oksigen'o, kaj la vort'o'j'n akcept'as nur la ĉel'o'j de la cerb'o, sed van'e mi menci'is mi'a'n kurac'ist'a'n diplom'o'n akir'it'a'n en la oksford'a universitat'o, tamen ili eĉ pri'rid'is mi'n, nom'is mi'n de'nov'e bivago, kaj post'e ili deklar'is, ke mi absolut'e ne kompren'as la vibr'o'j'n de la pulm'o; mi ferm'u mi'a'n buŝ'o'n kaj klopod'u prefer'e lern'i, ĉar mi est'as stult'a, kiel iu sen'pulm'a hino.

Ebl'e eĉ menci'i ne neces'as, ke la hinoj spir'ad'as kun pulm'o sam'e, kiel iu ajn ali'a hom'o. Frenez'aĵ'o est'as supoz'i viv'ant'a'n hom'o'n sen pulm'o!

Do oni ver'ŝajn'e em'us akcept'i, ke la kipu-parol'o est'as tio, kio ne est'as ver'a, do est'as ne por la cerb'o, sed por la pulm'o. Tamen eĉ en tio ili est'as ne'konsekvenc'a'j. Nom'e, la plej mir'ind'a kaj por eŭrop'an'o la plej fantazi'a est'as tio, ke se iu sukces'as el'cerb'um'i i'a'n ne'real'a'n kaj sen'senc'a'n vort'konglomerat'o'n, ili tamen ne dir'is, ke ĝi est'as kipu, ĉar ĝi est'as ne'ver'a kaj sen'senc'a, sed ili ek'kri'as: “Kia'n ver'o'n li dir'as!” aŭ: “kia'j senc'plen'a'j, vort'o'j!” Ne'kred'ebl'e!

Zemoki emfaz'e konsil'is, ke vol'ant'e evolu'ig'i mi'a'n pulm'o'n, mi stud'u la “en'spir'o'j'n” de la mufruk, legat'a de ili.

Interes'e est'as, ke ĉiam, kiam mi dev'is ne'i i'a'n evident'a'n ver'aĵ'o'n, ili ĉiam rekomend'is al mi la libr'o'j'n.

Ties kaŭz'o'n mi dev'as klar'ig'i:

En la prudent'a Grand'a Briti'o la libr'o est'as por tio, ke ĝi pli'vast'ig'u ni'a'n sci'o'n kaj akr'ig'u ni'a'n intelekt'o'n, dum ĉe la behinoj la libr'o serv'as tre strang'a'n cel'o'n, nom'e tiu'n, ke ĝi mal'akr'ig'u la intelekt'o'n kaj kred'ig'u la kontraŭ'o'n de ĉio tio, kio est'as al la san'a intelekt'o mem'kompren'ebl'a ver'o. La hont'ad'o de la manĝ'o, la ŝton'er'teori'o, la respekt'o de la boeto, de la bilevoj kaj de la kvadrat'o sam'e ne pov'us dis'vast'iĝ'i sen libr'o'j, kiel sen la skoro.

Mi tamen decid'is stud'ad'i la en'spir'o'j'n de la menci'it'a mufruko kaj iom post iom mi ek'sci'is jen'o'n:

Ĉi tiu hom'o, kiam li ankoraŭ viv'is inter la hinoj, lern'is la kurac'ist'a'n fak'o'n. Jam en si'a du'dek'a jar'o li far'is surpriz'o'n per si'a'j ne'normal'aĵ'o'j. El la elektr'a izol'ruband'o li el'tranĉ'is stri'o'j'n kaj sur'glu'is tiu'j'n al la dors'o de si'a vest'o kaj eĉ al si'a'j har'o'j. Li el'romp'is ĉiu'n tri'a'n dent'o'n de komb'il'o, la kripl'ig'it'a'n komb'il'o'n pik'is en pec'o'n de argil'o, la tut'o'n ŝtop'is en ŝu'o'n kaj star'ig'is sur si'a tabl'o.

Super li'a ban'kuv'o de sur la plafon'o pend'is grand'buŝ'a blu'a botel'o, kiu'n li hejm'e'n'port'is el la universitat'a laboratori'o. (Ĉe ni tio est'us nom'at'a ŝtel'o, sed en la liber'a ekonomi'o de la hinoj mi ne pov'as uz'i tiu'n vort'o'n.) En la botel'o est'is kugl'o'lagr'o, sek'ig'it'a oranĝ'a ŝel'o kaj kadavr'o de lacert'o.

Si'a'n poŝ'tuk'o'n li konsekvenc'e lav'ad'is en la sup'a plad'o kaj la petrol'o'n li el'trink'is.

Jam ĉi tiu'j est'us sufiĉ'a'j ĉe ni, ke li est'u transport'at'a por urĝ'a kurac'ad'o, sed la hinoj, kiu'j nur en la plej escept'a'j okaz'o'j miks'as si'n en la privat'a'n viv'o'n, ne re'ag'is al tia'j “mal'grav'a'j” simptom'o'j, part'e, ĉar tiu'j ne est'is danĝer'a'j al la publik'o, part'e, ĉar ili pens'is, ke li hav'as per tio i'a'n cel'o'n.

Ili konsider'is la afer'o'n pli serioz'e nur, kiam li'a mal'san'o jam ĝen'is ankaŭ ali'a'j'n en ties labor'o'j, kaj li far'iĝ'is danĝer'a por la publik'o.

Nom'e, iu'vesper'e, sur la mar'bord'o li halt'ig'is hinan vir'in'o'n kaj komenc'is klar'ig'i al ŝi, ke la lun'radi'o'j hav'as albumen'o'n kaj vitamin'o'n, kiu'j la hom'o'j'n nutr'as kaj sat'ig'as.

La vir'in'o halt'is kaj respond'is, ke ŝi ne aparten'as al la nutr'aĵ'esplor'a laboratori'o kaj vol'is plu'ir'i.

Sed la mufruk ne las'is ŝi'n.

— Tio ne koncern'as la nutr'aĵ'esplor'o'n, — li dir'is ekscit'it'e kaj komenc'is plu klar'ig'i la radi'a'n vitamin'o'n. Li eĉ firm'e asert'ad'is, ke la lun'radi'o'j en'hav'as la nutr'a'j'n materi'o'j'n nur dum la sam'temp'a ĉe'est'o de la vir'in'o.

— Do, komunik'u ĝi'n al la radiologi'a aŭ optik'a institut'o — respond'is la vir'in'o kaj vol'is ek'ir'i.

Sed la mufruko ŝi'n kapt'is, laŭt'e asert'ad'is, ke ĉio tio ja koncern'as la vir'in'o'n kaj li jam komenc'is parol'i pri tio, ke ia odor'o de la rezed'o la hom'o'n supr'e'n'lev'as de la ter'o kaj, ke la objekt'o'j trans'form'as si'a'n materi'a'n est'ad'o'n, kiam la lun'o lev'iĝ'as.

La vir'in'o, kiu est'is konvink'it'a, ke la hom'a vort'o hav'as baz'o'n, halt'is, not'is li'a'j'n vort'o'j'n kaj ŝi mem raport'is pri la afer'o al la koncern'a'j institut'o'j.

Tie oni esplor'is la lun'radi'o'n per hina ĝis'fund'em'o, sed ne trov'is en ĝi vitamin'o'n, eĉ dum la ĉe'est'o de vir'in'a korp'o. Iu'n hom'o'n ili pes'is sur analiz'a pes'il'o ĝis la mil'on'a part'o de la mili'gram'o kaj post'e star'ig'is apud li rezed'o'n, sed kompren'ebl'e ili trov'is neni'a'n mal'pez'iĝ'o'n. Sam'e fiask'is ili'a esplor'o pri la materi'a mekanism'o de la objekt'o'j.

Ĉar la mufruk ne anonc'is si'n en la institut'o'j, ili sci'ig'is pri la rezult'o la kurac'ist'a'n fakultat'o'n de la universitat'o, kie oni al'vok'is li'n pli detal'e klar'ig'i si'a'j'n spert'o'j'n pri si'a'j tez'o'j.

Anstataŭ respond'o, li parol'is pri tio, ke la kun'funkci'o de la hom'a'j organ'o'j hav'as mem'star'a'n est'ad'o'n, kiu laŭ'esenc'e est'as kolor'o, kiu dum la daŭr'o de la viv'o pli kaj mal'hel'iĝ'as kaj je la temp'o de la mort'o tut'e nigr'iĝ'as. Ke la hom'a son'o hav'as gust'o'n: tiu de la suĉ'infan'o est'as acid'et'a, tiu de la vir'o est'as sal'a kaj tiu de la vir'in'o iom oranĝ-gust'a.

Kaj kiam ili pet'is parol'i pri la tem'o, li respond'is: — ĝis'fin'e mi parol'is ĝust'e pri tiu.

Vid'ant'e, ke la situaci'o ne est'as plu dub'a, ili kapt'is li'n kaj port'is al la behina koloni'o, kie li'a san'stat'o pli kaj pli mal'bon'iĝ'is kaj li akir'is pli kaj pli da respekt'o inter la behinoj.

Do, mi dev'is leg'i la skrib'aĵ'o'j'n de tiu ĉi mufruk.

Li'a'j libr'o'j tem'is part'e pri la boeto, part'e pri la spiritualaĵo konsum'it'a de la vir'in'o'j.

Pri la boeto li asert'is, ke ĝi est'as arb'o el odor'o, kies radik'o'j penetr'as en la pulm'o'n kaj sur kies branĉ'o'j la kona supr'e'n'grimp'as; super'e zum'zum'as la ombr'o de la Sun'o kaj mal'supr'e boj'as nigr'a'j pul'o'j.

Ali'lok'e li asert'is, ke la kun'funkci'o de la organ'o'j est'as ark'o inter la nask'iĝ'o kaj mort'o, sur kies pint'o la sopir'ad'o de la pulm'o muzik'as kaj ĝi est'as neni'o ali'a ol lun'falĉ'il'o, kiu ŝveb'as sur la faden'o'j de la spiritualaĵo, konsum'it'a de la vir'in'o'j, dum mal'supr'e, en plad'o gigant'a, tempest'e ond'as nigr'a lakt'o. (Laŭ'vort'e ĉi tiel!)

Tio jam trans'paŝ'is la lim'o'n de mi'a toler'em'o. Mi koler'e ĵet'is la libr'o'n al Zemoki, demand'ant'e, kio'n li dir'as al tio? Li ĝi'n tra'leg'is kaj ver'e entuziasm'iĝ'is.

— Admir'ind'a! — li ek'kri'is. — Kiel preciz'e li vid'as la viv'o'n kaj la real'o'n! “Ĝi ŝveb'as sur la faden'o'j de la spiritualaĵo konsum'it'a de la vir'in'o'j!” Admir'ind'a!

Li preskaŭ sven'is pro mir'o.

Mi sam'e.

Sed mi ankoraŭ ne fin'is la histori'o'n de la mufruko.

Nom'e, iam aper'is libr'o de li kun la titol'o: “La viv'o de la hom'o”, kies form'o sam'e kiel ĝi'a en'hav'o profund'e diferenc'is al li'a'j ceter'a'j libr'o'j. Inter ali'a'j li deklar'is, ke la patr'in'a lakt'o est'as blank'a, la mont'e'n'grimp'ant'o lac'iĝ'as kaj la tre mal'jun'a hom'o est'as mal'fort'a.

Zemoki kaj Zeremble plur'foj'e tra'leg'is ĝi'n kaj long'e cerb'um'ad'is pri ĝi'a senc'o. Dum hor'o'j ili prov'ad'is el'trov'i, sed malgraŭ ĉiu pen'ad'o ili ne ven'is al konkret'a solv'o. Fin'e ili deklar'is, ke la last'a'temp'a'j en'spir'o'j de la mufruk far'iĝ'as ĉiam pli konfuz'a'j.

Laŭ mi la en'spir'o hav'is tre evident'a'n senc'o'n, kiu'n mi eĉ komunik'is al ili, sed ili per naŭz'a man'sving'o silent'ig'is mi'n.

Sed sam'temp'e ar'o da jun'a'j behinoj deklar'is, ke ili tre bon'e pov'as kompren'i la mufrukon kaj kiu li'n ne kompren'as, tiu est'as bivago kaj li'a cerb'o mal'jun'iĝ'is.

Sed mi'a'j antaŭ'a'j spert'o'j mi'n si'n'gard'em'ig'is, kaj mi ne kuraĝ'is laŭt'ig'i mi'a'n kun'sent'o'n. Mi jam konjekt'is, ke mal'antaŭ la sobr'e son'ant'a'j deklar'o'j kaŝ'iĝ'as des pli frenez'a'j ĥimer'o'j.

Kaj tiu mi'a konjekt'o fakt'e pruv'iĝ'is. Nom'e, ili ĉiu'j pens'is ali'a'n kaj ali'a'n en'hav'o'n sub la deklar'o'j pri la patr'in'a lakt'o, mont'e'n'grimp'ad'o kaj mal'jun'eg'ul'o, sed mi neniam ek'sci'is kia'n, kaj eĉ ili ne komunik'is tio'n, nur diskret'em'e deklar'is, ke tio est'as destin'it'a al la pulm'o kaj ne ebl'as komunik'i per vort'o'j.

Ekzempl'e, se iu tia jun'ul'o ek'vid'is dorn'it'a'n seĝ'o'n, jen'e li ek'kri'is:

— Ho jes, mont'e'n'grimp'i est'as mal'facil'a!

Se iu el tia'j jun'ul'o'j ali'manier'e tranĉ'ad'is si'a'n vest'aĵ'o'n, tio'n li klar'ig'is jen'e:

— Ho, jes, la patr'in'a lakt'o blank'as!

Kio est'as la inter'rilat'o inter la afer'o'j, tio'n natur'e, mi'a'j Leg'ant'o'j demand'u ne de mi. Ĉe la behinoj la vort'o'j ne bezon'as logik'a'n inter'lig'o'n.

La afer'o jam nun son'as sufiĉ'e komik'e. Kial mi tamen okup'iĝ'as tiel long'e per tio, ties kaŭz'o nur nun evident'iĝ'as.

Nom'e, Zemoki foj'e renkont'iĝ'is kun la mufruk kaj demand'is li'n, kio est'as la senc'o de si'a'j en'spir'o'j.

Tiam okaz'is surpriz'a afer'o.

Nom'e, inter'temp'e re'ven'is la san'a cerb'o de la mufruko, pri kio la behinoj natur'e neni'o'n sci'is. Li respond'is jen'e:

— La senc'o est'as preciz'e tio, kio'n mi skrib'is.

Zemoki dum'moment'e konfuz'it'e buŝ'mal'ferm'is. Kiel li post'e al mi deklar'is, tiam li ankoraŭ suspekt'is neni'a'n mal'bon'aĵ'o'n kaj li serĉ'is eĉ sub la last'a'j vort'o'j iu'n “senc'o'n”, sed post'e li tamen demand'is hont'em'e:

— Kiel kompren'i ekzempl'e, ke la patr'in'a lakt'o est'as blank'a?

— Tiel, ke ĝi est'as fakt'e blank'a, — dir'is la mufruko,sam'e, kiel la mont'e'n'grimp'ad'o est'as mal'facil'a kaj la mal'jun'eg'ul'o est'as mal'fort'a. Sed tio'n ĉiu sci'as!

En Zemoki ek'halt'is la spir'ad'o, li rapid'e adiaŭ'is kaj sekv'ont'a'tag'e li rakont'is la tut'o'n al Zeremble.

Ili mult'e cerb'um'ad'is pri la respond'o, sed fin'e ili ven'is al la konklud'o, ke jam tamen dev'as ekzist'i ia'spec'a difekt'o. Do, ili kur'is al la jun'ul'o'j kaj rakont'is la tut'a'n okaz'int'aĵ'o'n.

Tiu'j akcept'is la komunik'aĵ'o'n per furioz'a bru'eg'o, deklar'is la tut'a'n afer'o'n fi'a kalumni'o. Zemoki kaj Zeremble est'is preskaŭ linĉ'it'a'j kaj fin'e oni ek'kapt'is ili'n kaj tren'is al la mufruko.

Al'ven'int'e la jun'ul'o'j prezent'is la afer'o'n, pet'ant'e, ke la mufruk mem deklar'u si'a'n opini'o'n pri ĉi tiu'j obskur'a'j fripon'o'j kaj klar'ig'u si'a'n manifest'o'n pri si'a'j en'spir'o'j.

Tiam okaz'is la katastrof'o.

Nom'e, la mal'feliĉ'a mufruk ne'si'n'gard'em'e ripet'is si'a'n respond'o'n, dir'it'a'n al Zemoki kaj li prov'is ĝi'n pruv'i per si'a medicin'ist'a praktik'o inter la hinoj, ke la patr'in'a lakt'o est'as blank'a kaj la mal'jun'eg'ul'o est'as mal'fort'a!

La amas'o furioz'e ek'bru'eg'is, ili ĵet'ad'is li'a'j'n libr'o'j'n al li'a kap'o, ili postul'is re'pag'i la prez'o'n kaj kri'ad'is, ke se li perd'is si'a'n cerb'o'n, li ne en'man'ig'u la plum'o'n!

La respekt'o de la perd'o de la logik'a asoci'ad'o de la ide'o'j iom re'memor'ig'is mi'n pri unu superstiĉ'o de la obskur'a mez'epok'o: kiam oni honor'is la epilepsi'o'n kiel sankt'a'n ekstaz'o'n kaj nom'is ĝi'n “morbus sacer”, t.e.: sankt'a mal'san'o.

Sed rilat'e al la behinoj, kiom mult'e pli logik'a est'is eĉ la mez'epok'a Eŭrop'o, kiu malgraŭ si'a'j mult'a'j superstiĉ'o'j, tamen bon'e sci'is, ke la epilepsi'o est'as mal'san'o, kaj eĉ por moment'o ĝi ne mal'lev'iĝ'is tiel mal'alt'e'n, ke ĝi respekt'u en tiu la plej supr'a'n manifest'iĝ'o'n de la hom'a mens'o.

Nun la Leg'ant'o pov'as vid'i, kial mi ĉe la komenc'o de ĉi tiu ĉapitr'o nom'is la kipuon du'a'grad'a idiot'aĵ'o.

Sed mi kred'as, ke el ĉi tio jam tro sufiĉ'as la menci'it'a'j afer'o'j ĉar jam mi'a propr'a kap'o turn'iĝ'as ĉe la nur'a pri'skrib'o de la kipuo. Nu, imag'u la Leg'ant'o, kiu en la raci'a Eŭrop'o ĉio'n ĉi ne aŭd'is eĉ laŭ fam'o, kio'n signif'is por mi ĉi tio'n tra'viv'i!

Dek'tri'a Ĉapitr'o

Oft'e mi menci'is, ke oni ne pov'as si'n orient'i en la pens'manier'o de la behinoj. En ili'a natur'o est'as nur unu'sol'a cert'ec'o, nom'e, ke ili neni'o'n asert'as laŭ la real'o, sed tut'e kontrast'e.

Tamen unu fakt'o hav'as oft'e ne nur unu, sed mult'a'j'n kontrast'o'j'n, kaj oni ja ver'e ne pov'as sci'i, kio'n oni dev'as dir'i el la mult'a'j mal'ver'aĵ'o'j. Kiel mi jam menci'is, la san'a cerb'o sci'as nur tio'n, ke la blank'a'n kolor'o'n ĝi ne rajt'as asert'i blank'a, sed neniam sci'as, kia kolor'o est'as dir'end'a.

Tamen ekzist'as okaz'o, kiam la behina opini'o est'as el'kalkul'ebl'a, nom'e je fakt'o'j, kiu'j hav'as nur unu'sol'a'n kontrast'o'n.

Kiel mi jam foj'e menci'is, tia'spec'a est'as la sufer'o, kies sol'a kontrast'o est'as la ĝu'o. Ĉi-rilat'e mi preskaŭ ĉiam pov'is sen'erar'e kombin'i, kaj se mi est'us pas'ig'int'a pli da temp'o inter ili, mi per mi mem ja est'us el'trov'int'a, ke la dorn'a seĝ'o kaŭz'as ĝu'o'n, dum la sid'o en risort'it'a fotel'o est'as sufer'o. Aŭ, se iu kemonul'o de'ŝir'as la orel'lob'o'n de iu konaan'o, tio est'as ĝu'o, sed la konsum'ad'o de la spiritualaĵo est'as sufer'o.

Nu, sam'e cert'e kun'aparten'ant'a'j kontrast'o'j est'as la serioz'ec'o kaj la rid'o, pri kiu ĝust'e nun mi intenc'as skrib'i kelk'a'j'n vort'o'j'n en ĉi tiu ĉapitr'o. Fakt'e, la behinoj rid'is ĉiam pri la tut'e serioz'a'j, senc'hav'a'j, saĝ'a'j afer'o'j kaj kontraŭ'e, tiu'j afer'o'j, kiu'j'n ili nom'is serioz'a'j kaj profund'a'j, la eŭrop'an'o'n est'us rid'ig'int'a'j.

Pri tiu regul'o mi'n konvink'is iu mi'a mal'feliĉ'a aventur'o.

Nom'e, foj'e mi sur la kort'o ek'vid'is ek'terur'it'e kur'ant'a'n hom'o'n. Li kur'is rekt'e al mi kaj kri'ad'is:

— Help'o'n! La danĝer'o en'penetr'is!

Eĉ mi mem ek'tim'is, pens'ant'e, ebl'e laf'o ek'flu'is de sur la mont'et'o, aŭ inund'o super'ŝut'is la koloni'o'n.

— Kio okaz'is? — mi demand'is ekscit'it'e.

— Tie... tie... — li spir'ad'is, — trans la angul'o... aĉ'a atenc'ant'o... mal'ben'it'a brul'ig'ant'o...

— Kio? Kio'n li far'is? — mi urĝ'ig'is li'n.

— Per kreto...

— Per kreto?

— Jes! Li desegn'is diagonal'o'n en la kvadrat'o'n!

Mi ne pov'is re'ten'i la rid'o'n, kiu eksplod'is el mi.

— Lamik! — li kri'is per profund'a mal'estim'o kaj help'kri'ad'ant'e for'kur'is.

Sed post unu minut'o ar'o da behinoj kun fajr'e fulmin'ant'a'j okul'o'j kur'is re'direkt'e'n kaj mont'e'n-val'e'n persekut'is la mal'feliĉ'ul'o'n, kiu sen'honor'ig'is la kvadrat'o'n.

Ali'okaz'e, post mi'a labor'o mi promen'ad'is ĉe la fund'o de la kort'o, kaj mi ek'vid'is fum'o'n serpent'i el sub la tegment'o de iu dom'o. Sub'e, ĉe la angul'o fajr'et'is la rest'aĵ'o'j de brul'ig'a torĉ'o. Evident'e, la dom'o brul'iĝ'is ne per si mem.

Neces'is urĝ'a help'o, antaŭ ol la vent'o for'port'os la fajr'o'n al la brul'em'a'j fuŝ'dom'o'j de la behinoj. Mi ek'kur'is kaj kri'ad'is:

— Help'o'n! Incendi'o!

Mi pens'is, se iu neni'aĵ'o ek'mov'as tiom grand'a'n amas'o'n, tiam la ver'a danĝer'o, la ver'a incendi'o, ek'mov'as mil'o'j'n.

Fakt'e, grand'a konaar'o kur'is al mi.

— Kio okaz'is? — ili demand'ad'is.

— Tie... tie... — mi spir'ad'is. — Iu brul'ig'int'o...

— Kio'n li far'is? — demand'ad'is ili ekscit'it'e.

— Ek'brul'ig'is dom'o'n.

Ĉi-moment'e flam'eg'o erupci'is el la dom'o.

— Sed kial la danĝer'o? — ili demand'ad'is.

— Ĉu ne est'as danĝer'o, se la dom'o brul'as?

— Tie est'as loĝ'ej'o de kona-an'o!

— Des pli grav'a est'as, por ke ni help'u!

Sed ili nun atak'is mi'n mem.

— Kiel vi aŭdac'as pri'mok'i la dom'o'j'n de la konao? — ili kri'ad'is. — Ferm'u la buŝ'o'n, ĉar vi mal'bon'fart'iĝ'os!

Natur'e, la dom'o dis'brul'is ĝis polv'o.

Mi konstern'it'e menci'is la afer'o'n post'e al Zemoki, sed tiu anstataŭ konstern'iĝ'o pri'rid'is mi'n kaj dir'is, ke mi'a si'n'ten'o pov'is est'i komik'a, sed ali'foj'e est'os bon'e, se mi ne renvers'ad'as la trankvil'o'n de la kona per sen'baz'a kri'ad'o, ĉar la konsekvenc'o'j pov'us est'i mal'ĝoj'a'j al mi.

— Ĉu sen'baz'a kri'ad'o? — mi demand'is mir'eg'e. — Kial sen'baz'a kri'ad'o, se la dom'o brul'as?

— Intern'e de la kona la dom'o neniam pov'as brul'i, ĉar tiu'j est'as el ŝtal'o kaj konstru'iĝ'is sur rok'o!

Mi ne kompren'is, kiel pov'as dir'i tio'n ĝust'e behino, kiu jam pov'is spert'i, kia'j'n mizer'a'j'n kaban'aĉ'o'j'n ili konstru'as el kot'o kaj lign'o'tabul'o'j, kiu'j est'as ver'a'j fajr'o'ĝerm'o'j. Sed kiam mi asert'is, ke mi ĉe'est'is kaj vid'is la kan'a'n tegment'o'n kaj la fajr'o'n, li jam sever'e minac'is mi'n, ke mi ne rajt'as asert'i tio'n, ĉar mi'a asert'o jam est'as renvers'o de la publik'a ord'o, brul'ig'ad'o, kaj li atent'ig'is mi'n pri iu leĝ'o'paragraf'o, kiu sever'e pun'as la brul'ig'ant'o'n.

Mi konvink'iĝ'is pri la sen'senc'o de la plu'a disput'o. Mi simpl'e en'cerb'ig'is al mi, ke brul'ig'ist'o est'as tiu, kiu kri'as incendi'o'n.

Sed per tio ilumin'iĝ'is en mi'a kap'o la tez'o, kiu'n mi jam menci'is. Nom'e, la brul'ig'ant'o kaj esting'ant'o est'as unu'sol'a'j kontrast'o'j unu de la ali'a, do, en ĉi tiu okaz'o la behina pens'manier'o est'as el'kalkul'ebl'a.

Mi demand'is Zemokan, ĉu ekzist'as libr'o, kiu tem'as pri la pens'manier'o de la behinoj.

Li'a vizaĝ'o ek'bril'is, li laŭd'is mi'n, ke mi fin'fin'e interes'iĝ'as pri la san'cerb'a pens'ad'o, kaj li propon'is tra'leg'i la verk'o'j'n de kelk'a'j fozofoj, el kiu'j mi ek'sci'os tre serioz'a'j'n kaj grav'a'j'n afer'o'j'n.

Post tio mi'n ver'e interes'is la verk'o'j de la fozofoj. Kvankam mi konjekt'is, ke mi spert'os nur frenez'aĵ'o'j'n, sed mi tamen pens'is, ke mi pov'as serv'i al la scienc'o jam nur per la komplet'a kon'o de la simptom'o'j de la behina mal'san'o, do mi ek'komenc'is pri'stud'i la fozofajn skrib'aĵ'o'j'n.

Mi pov'as firm'e asert'i, ke mi neniam dev'is pent'i mi'a'n pri'stud'o'n. Ĉiu'j humor'ist'o'j de Eŭrop'o kun'e, ne pov'as el'trov'i tiom amuz'a'j'n stult'aĵ'o'j'n, kiom la fozofoj.

La unu'a libr'o, kiu'n mi en'man'ig'is, est'is tre mal'nov'a verk'o sed ĝi'a aŭtor'o est'as ankaŭ nun alt'estim'at'a, ĉar, — kiel ili dir'as, — li konstru'is la baz'o'j'n de la san'a pens'ad'o.

La libr'o asert'is, ke la behinon lev'as li'a cerb'o mem super la best'o'j'n, kiu'j sen'emoci'e en'glut'as la muŝ'o'n anstataŭ pri'pens'ad'i, kiom da pied'o'j la muŝ'o hav'as, sed la behinon la laŭ'regul'a pens'ad'o sen'erar'e konduk'as eĉ al ties el'kalkul'ad'o.

Li'a'n metod'o'n li nom'is paŝ'ad'ism'o kaj li asert'is ĝi'n sen'erar'a, per kiu oni pov'as solv'i ĉiu'n tia'n problem'o'n, kiu'n ni per ni'a'j lim'ig'it'a'j sent'organ'o'j neniam ek'kon'us.

Ekzempl'e la nombr'o'n de la muŝ'pied'o'j tiel ebl'as el'kalkul'i:

paŝ'o: La muŝ'o est'as best'o.

paŝ'o: La best'o mov'iĝ'as.

paŝ'o: La mov'iĝ'o bezon'as pied'o'j'n.

paŝ'o: La destin'o de la pied'o'j est'as mal'help'i la renvers'iĝ'o'n.

paŝ'o: La muŝ'o ne renvers'iĝ'as.

paŝ'o: Por ke iu korp'o ne renvers'iĝ'u, neces'as tri fiks'a'j punkt'o'j.

paŝ'o: Do, la muŝ'o hav'as tri pied'o'j'n.

Tra'leg'int'e ĉi tiu'n part'o'n, mi rimark'ig'is al Zemoki, ke la nombr'o de la muŝ'pied'o'j est'as ek'kon'ebl'a simpl'e per la manier'o, ke ni ek'kapt'as la muŝ'o'n kaj kalkul'as ĝi'a'j'n pied'o'j'n.

Zemoki pri'rid'is mi'a'n propon'o'n, nom'is mi'n bivag kaj al'don'is:

— Simil'a'j'n propon'o'j'n far'is eĉ ali'a'j, sed ili tut'e ne hav'is koncept'o'n pri la fozofologio kaj est'as tre ordinar'a'j hom'o'j kio'n pruv'as tiu nur'a fakt'o, ke ili'a'j konklud'o'j est'is tut'e erar'a'j. Preskaŭ sen'escept'e ili asert'is, ke la muŝ'o hav'as ses pied'o'j'n, kio, — kiel vi leg'is — est'as tut'e kontrast'a al la scienc'a rezult'o, dedukt'it'a per la san'a cerb'o.

Post'e mi leg'is la libr'o'n de ali'a fozofo, nom'e de Zum.

Li'a baz'a tez'o son'is jen'e:

“La behino ne hav'as mens'o'n.”

La kultur'it'a Leg'ant'o ebl'e inklin'us al la supoz'o, ke ĉi tiu behino escept'e tamen hav'is mens'o'n. Tial mi rapid'as komunik'i li'a'n original'a'n spirit'a'n produkt'aĵ'o'n. Nom'e, li klar'ig'is si'a'n tez'o'n jen'e:

— La ĵus nask'iĝ'int'a behino neni'o'n sci'as pri la mond'o. Nur ek'vid'ant'e la unu'a'n ŝrank'o'n aŭ hund'o'n, li ek'sci'as pri ĝi'a ekzist'o. Li dev'as en'flam'ig'i si'a'n fingr'o'n, por ke li ne plu man'etend'u en la fajr'o'n. Do, la tut'a mens'o est'as nur'a konglomerat'o de memor'aĵ'o'j, kolekt'iĝ'int'a el la ekster'a mond'o, kaj neni'a pens'o est'iĝ'as el la behino mem. Do, evident'e est'as, ke la behino ne hav'as mens'o'n.

Zemoki plej emfaz'e rekomend'is al mi iu'n ali'a'n fozofon, nom'e Zantimon, kiu plej profund'e kon'is la pur'a'n intelekt'o'n. Li deklar'is — tut'e kontraŭ'e al Zum, — ke la behino hav'as nur'e mens'o'n, sed nek man'o'n, nek pied'o'n, nek kap'o'n. Eĉ plu'ir'ant'e, li star'ig'is si'a'n tez'o'n, kiu son'as jen'e:

“Neni'u est'ant'a est'as, kaj nur tio est'as, kio ne est'as.”

Mi dev'as pet'i la Leg'ant'o'n, ke li ne tro'ŝarĝ'u jam antaŭ'e si'a'j'n rid'muskol'o'j'n, ĉar la pruv'o nur nun sekv'os.

— Ni'a'j sent'organ'o'j — dir'as Zantim, — est'as fals'em'a'j, kaj ni ek'kon'as la mond'o'n tamen tra tiu'j. Sed ĉi tiel ni neniam ek'kon'os, ĉu la glaci'o est'as ver'e mal'varm'a, ĉar — kvankam ni sent'as ĝi'n per ni'a'j man'o'j mal'varm'a, — pov'as est'i ke ĝi laŭ'esenc'e est'as varm'a, nur ni nom'is tiu'n sent'o'n mal'varm'a. Sam'e ni neniam ek'kon'os la pul'o'n (kiu'n Zantim nom'is pro scienc'ec'o dingas) pri kiu ni ne sci'as, ĉu ĝi pik'as ni'n aŭ kares'as, ĉar ĝi mem pik'as ni'n kaj ne ni ĝi'n. La pik'ad'o'n ni sent'as nur tra ni'a'j sent'organ'o'j, kiu'j ja est'as fals'em'a'j. La pik'ad'o'n, (kiu'n li nom'is lakon'e kategorialattributim — perativus) sent'as laŭ ĝi'a esenc'o (t.e. anteapudad-adversice) nur la pul'o mem, ĉar ĝi ne la pik'ad'o'n sent'as, sed pik'as.

— Sed — daŭr'ig'is Zantim, — la pul'o est'as en la spac'o, kaj la pik'ad'o okaz'as en la temp'o. Sekv'e la spac'o kaj temp'o est'as nur koncept'o'j, imag'ad'o de ni'a mens'o por lok'ig'i en tiu'j la dingason kaj la pik'ad'o'n, sed en si mem nek la spac'o nek la temp'o ekzist'as.

Sekv'e, — ĉar ĉio ekzist'ant'a est'as en la spac'o kaj temp'o evident'iĝ'as se ĉi tiu'j ne ekzist'as, ke en'tut'e neni'u ekzist'ant'a est'as, nur la imag'ad'o ekzist'as, kio nek en la spac'o, nek en la temp'o est'as, do neniel est'as.

Li eĉ plu'ir'is. Li eĉ dedukt'is, ke la anebaoj est'as, ĉar tiu'j ne ekzist'as kaj, ke oni dev'as sub'prem'i la popol'o'n por ke la popol'o viv'u liber'e.

Sed mi konjekt'as, ke ĉi tiu'j idiot'aĵ'o'j jam pli koler'ig'as ol amuz'as la Leg'ant'o'n, kiu en la kultur'it'a Eŭrop'o eĉ ne pov'as imag'i, kiom alt'e la behinoj taks'is tiu'j'n simptom'o'j'n de la paraliz'o.

Do mi dev'as deklar'i, ke la behinoj alt'e'taks'is tio'n, ĝust'e, ĉar ili ne kompren'is. Ili dir'ad'is:

— En tio est'as la ver'a profund'ec'o. Zantim est'as tiom profund'a mens'o, ke li'n eĉ la plej saĝ'a'j hom'o'j ne pov'is kompren'i.

Ankaŭ tial ili alt'e'taks'is, ĉar ili pov'is ĉi'a'n opini'o'n apog'i per Zantim. Nom'e, kelk'ul'o'j asert'is, ke la spac'o kaj la temp'o ekzist'as kaj Zantim ĝust'e tio'n intenc'is dir'i, asert'ant'e, ke la spac'o kaj la temp'o ne ekzist'as. Ĉar, se tiu'j ne ekzist'as, tiu'j dev'as ekzist'i, ĉar li mem dir'is, ke nur tio est'as, kio ne est'as. Natur'e, la kontraŭ'ul'o'j ne'is la ekzist'o'n kaj dir'is, ke la spac'o kaj temp'o ebl'e ekzist'as, sed ne est'as, ĉar, — laŭ ili'a'j vort'o'j — inter “est'i” kaj “ekzist'i” est'as grand'a diferenc'o.

Sed kial dolor'ig'i ni'a'n kap'o'n per tio? Sufiĉ'as, ke de'post Zantim pas'is jar'cent'o'j kaj de tiam la mani'ul'o'j de la behinoj ĉiu'j la tez'o'j'n de Zantim kap'e'n'ĵet'ad'as unu al la ali'a.

Sed ĉiu'n ĉi galimati'o'n komunik'as nur mi mem en ĉi tia simpl'a kaj kompren'ebl'a form'o.

Mi dev'as pet'i la Leg'ant'o'n, ne konsider'u mi'a'j'n nun'a'j'n vort'o'j'n pri'mok'o, ĉar mi fakt'e komunik'is ĝi'n rilat'e al la original'a tekst'o mult'e pli kompren'ebl'e kaj simpl'e. Nom'e, la plej karakteriz'a trajt'o de la original'o est'as, ke Zantim eĉ la plej simpl'a'j'n afer'o'j'n, kiel sent'o, pens'ad'o, pul'o, frot'tuk'o, hajl'o aŭ ter'o mal'lum'ig'is mal'antaŭ komplik'a'j, per grand'a labor'o el'cerb'um'it'a'j vort'o'j, por ke li'a tekst'o far'iĝ'u pli fozofa.

Kaj trov'iĝ'is hom'o'j, kiu'j pas'ig'is si'a'j'n tut'a'j'n viv'o'j'n per tia'spec'a sen'senc'a cerb'um'ad'o, sen kre'i unu'sol'a'n pingl'o'n, aŭ konstru'i unu'sol'a'n et'a'n kok'o'stal'o'n. Post tio jam est'as tut'e natur'e, ke la behinoj menci'ad'is tiu'j'n jen'e:

— Zum est'as grand'a kre'ant'a geni'o!

Aŭ:

— Zantim est'as grand'a konstru'ant'a intelekt'o!

Sed bedaŭr'ind'e, mi eĉ tio'n ne pov'as dir'i, ke la behinoj opini'is tut'e unu'son'e pri tio.

Foj'e, mi renkont'is la jam menci'it'a'n prokon, kiu okup'iĝ'is en la infan'kripl'ig'a institut'o per la behinig'o de la infan'o'j. Mi est'is konvink'it'a, ke tiu terur'posten'a est'aĵ'o, en kiu, — laŭ si'a posten'o — dev'is koncentr'iĝ'i ĉiu mal'lum'aĵ'o de la behina mens'o, nepr'e dev'as opini'i pri la fozofoj per grand'a estim'o.

Tiom pli mi surpriz'iĝ'is, kiam mi al mi'a ĉi-rilat'a demand'o deklaraci'is jen'e:

— Zantim est'as stult'a paper'maĉ'ul'o kun'e kun ĉiu'j fozofoj. Saĝ'a hom'o nur pri'rid'as tiu'j'n stult'aĵ'o'j'n, kiu'j'n ili paper'e'n ŝmir'aĉ'is.

Mi dev'is konfes'i mi'a'n plen'a'n kun'sent'o'n kun admir'o, mi nur pet'is li'n argument'i si'a'n opini'o'n.

— La real'a'n viv'o'n — li dir'is, — oni ne pov'as el'cerb'um'ad'i apud skrib'o'tabl'o. Se mi est'us betiko, mi dev'ig'us ĉiu'j'n ĉi ĉarlatan'a'j'n sen'taŭg'ul'o'j'n al iu util'a labor'o.

Jam iom'e suspekt'em'e mi pet'is li'a'n opini'o'n, kiel kompren'i la real'a'n viv'o'n kaj la util'a'n labor'o'n. Mi'a si'n'gard'em'o pruv'iĝ'is ĝust'a, ĉar li daŭr'ig'is:

— Ĉi tiu'j ink'man'a'j neni'far'ul'o'j ne vid'as, kiel ni'n minac'as la danĝer'o flank'e de la kemonul'o'j kaj se ni ne akr'ig'as sen'ĉes'e ni'a'j'n tranĉ'il'o'j'n, la sort'o de la kvadrat'o mal'esper'iĝ'os. Do, la real'a viv'o postul'as unu'ig'i kaj efektiv'ig'i ni'a'j'n fort'o'j'n por la defend'o de la kvadrat'o. Sed la fozofoj sibarit'ig'as la jun'ul'ar'o'n kaj flank'e'n'ig'as ili'a'n atent'o'n de la grac'o de la tranĉ'il'o.

Do, se iu behino kritik'as la stult'aĵ'o'j'n de ali'a behino, tio est'as nur por dir'i ankoraŭ pli grand'a'n stult'aĵ'o'n.

Post tio oni ebl'e kred'as, ke la “kultur'a'n viv'o'n” de la behinoj signif'is unu'sol'e la arleken'aĵ'o'j de la fozofoj, kaj ili hav'is neni'a'n saĝ'ul'o'n.

Mi dev'as deklar'i, ke ili tamen hav'is saĝ'ul'o'j'n. Sed kia'n kompat'ind'a'n sort'o'n ili dev'is sufer'i!

La Leg'ant'o jam sci'as, ke tiu, kiu publik'ig'us prav'a'j'n kaj inteligent'a'j'n tez'o'j'n, tiu est'us ekskomunik'at'a kaj pun'at'a. Ĝust'e pro tio nur tre mal'mult'a'j saĝ'ul'o'j pov'is evit'i la pun'o'n.

— Sed kiel tamen? — pov'as demand'i la Leg'ant'o. — Se la behinoj hav'is saĝ'ul'o'j'n, ili jam ne pov'is est'i behinoj.

Do, mi dev'as klar'ig'i, ke inter ili trov'iĝ'is preskaŭ san'cerb'a'j hom'o'j, kiu'j'n ili divid'is al du grup'o'j: La unu'a'n specimen'o'n ili nom'is makruoj kaj pri'rid'is ili'a'j'n vort'o'j'n, la du'a specimen'o nom'iĝ'is lamikoj, kaj ili est'is linĉ'it'a'j aŭ brul'ig'it'a'j sur ŝtip'ar'o. (La plu'a'n sort'o'n de la last'a'j mi ankoraŭ pri'trakt'os).

La saĝ'ul'o tiel far'iĝ'as makru, ke ia li'a saĝ'a vort'o est'as foj'e mis'kompren'it'a, pri'rid'it'a kaj de tiam li preskaŭ liber'e rajt'as publik'ig'i si'a'j'n opini'o'j'n.

Kelk'a'j saĝ'ul'o'j kompren'int'e tiu'n kondut'o'n de la behinoj, intenc'e rifuĝ'is al la makrua stat'o. Ili ne tranĉ'ad'is si'a'j'n vest'o'j'n laŭ kipua manier'o, sed ili sur'vest'is tut'e normal'a'n, sen'difekt'a'n vest'aĵ'o'n, kiu jam mem vek'is gaj'a'n rid'o'n. Ili est'is konsider'it'a'j mani'ul'o'j kaj kio'n ajn ili dir'is, re'eĥ'is la rid'o.

La makruoj hav'is eĉ pli grand'a'n kuraĝ'o'n. Se ili vol'is deklar'i i'a'n ekster'ordinar'e saĝ'a'n kaj danĝer'a'n afer'o'n, ili sur'met'is tint'il'a'n ĉap'o'n, la fingr'o'n ili buŝ'en'ŝov'is, kaj buŝ'rand'e ili el'flu'ig'is la saliv'o'n. Kaj la behinoj gaj'rid'e aŭskult'is ili'n, la vort'o'j'n ili not'en'skrib'is kaj don'is al la nutr'ist'in'o por ĝoj'ig'i per tiu'j la plor'ant'a'j'n et'infan'o'j'n.

Do, la sort'o de la makruoj est'is pli bon'a ol tiu de la lamikoj, sed nur, ĉar ili'a rekompenc'o est'is la mal'honest'a viv'o anstataŭ mal'honest'a mort'o. La behinoj rid'ant'e dors'e'n'pugn'is ili'n, pet'ant'e dir'i ia'spec'a'n idiot'aĵ'o'n. Kaj se la makru respond'is: “turn'iĝ'u al la betiko”, tio jam sufiĉ'is por eksplod'ig'i la rid'o'n kaj ricev'i de'nov'e bon'humor'a'n dors'bat'o'n.

Iu tia fam'a makru, nom'it'a Zolter, est'is en'las'it'a la dom'o'n de iu kruel'a orelbetiko. Tiu orelbetiko est'is unu el la plej terur'a'j plag'o'j de la behina koloni'o, kiu per si'a'j dung'it'a'j murd'ist'o'j el'rab'is kaj persekut'is la mal'feliĉ'a'j'n behino'j'n. Mal'sat'o kaj pest'o eksterm'ad'is la popol'o'n. Do ne est'as mir'ind'e, ke la behina histori'o nom'as li'n: “Konstru'ant'a kaj pan'don'ant'a, grand'a San'ig'ul'o.”

Tiu monstr'o tamen en'las'is al si la menci'it'a'n makruon, kiu — laŭ sam'epok'a'j not'o'j — tre bon'e amuz'is li'a'n dom'mastr'o'n. Foj'e li, ek'vid'int'e la orelbetikon, laŭt'e vakevakeis, sed li ek'kapt'is anstataŭ si'a pied'o, si'a'n poŝ'o'n.

Demand'it'e de la orelbetiko, kial li tio'n far'is, li respond'is:

— Apud tia poŝ'ŝtel'ant'a fripon'o mi dev'as ek'kapt'i mi'a'n mon'uj'o'n.

La orelbetiko ek'rid'eg'is tiom'e, ke li'a'j bilevoj danc'is.

La makru nom'is la orelbetikon rab'ist'a bandit'o, patr'o'murd'ist'o, infan-mal'ĉast'ig'ul'o kaj ventr'o'tranĉ'ant'a furioz'ul'o, esperant'e ke dum la rid'o'j, io tamen vek'as la pens'ad'o'n de la betiko, sed van'e. Kaj la orelbetiko nom'is li'n la di'o de la amuz'ad'o, kun'port'is li'n ĉi'e'n kun si kaj pri'rid'is li'n de maten'o ĝis nokt'o, sed — feliĉ'e, aŭ mal'feliĉ'e al la makruo, — neniam kompren'is la senc'o'n de la vort'o'j.

Kelk'ul'o'j sen'kaŝ'e pri'skrib'is la stult'aĵ'o'j'n kaj aĉ'aĵ'o'j'n de la behina viv'o, sed la konaul'o'j kred'is la vort'o'j'n rilat'i al la kemonul'o'j, la kemonul'o'j pens'is pri la konaul'o'j. Kaj kvankam ĉiu'j pri'skrib'it'a'j fi'aĵ'o'j furioz'is inter si mem sam'e, kiel inter la ali'a beha ili neniam pens'is, ke la skrib'it'aĵ'o'j pov'as rilat'i ankaŭ pri ili'a propr'a viv'o. Se iu makru dir'is: “La betikoj est'as fi'a'j krim'ul'o'j”, ili rimark'ig'is: “Nu, li bon'eg'e esprim'is si'a'n opini'o'n al la kemono.”

Iu makru, nom'e Zift, sen'kaŝ'e pri'skrib'is ĉiu'n kanajl'aĵ'o'n kaj terur'aĵ'o'n de la behinoj. Li'a'n libr'o'n pri'trakt'ad'as nun'temp'e la prokoj en la skoro por klar'ig'i al la infan'o'j, kia'manier'e oni pov'as skrib'i gaj'a'j'n komik'aĵ'o'j'n.

Iu saĝ'ul'o, nom'e Zadaĉ skrib'is, ke la behina viv'o rest'os por'etern'e sen'konsol'a sufer'o kaj neniam est'os esper'ebl'a, ke ĉi tiu mal'ben'it'a ras'o iam ajn mol'ig'us si'a'j'n mem'far'it'a'j'n sufer'o'j'n. Tiu'n saĝ'ul'o'n la behinoj nom'is: “La Grand'a Konsol'ant'o” ĉar — kiel ili dir'is, — “li instig'is ni'n al pen'ad'o kaj fid'o pri la pli bon'a est'ont'o”.

Ver'dir'e, la leg'ad'o de la libr'o de Zift vek'is mi'n ek'kon'i mi'a'n dev'o'n, ke post mi'a hejm'e'n'vetur'o ankaŭ mi dev'os publik'ig'i mi'a'j'n spert'o'j'n en Kazohinio, per kio mi nepr'e serv'os util'e al la scienc'o kaj sam'e al la publik'o.

Do, mi komenc'is kompil'i mi'a'j'n vojaĝ'not'o'j'n. Help'e de Zemoki mi sukces'is akir'i skrib'maŝin'o'n. Kompren'ebl'e la afer'o est'is grav'a sekret'o, do mi dir'is al li, ke mi intenc'as mal'kovr'i la fi'aĵ'o'j'n de la kemono per vast'a pri'trakt'ad'o.

Sur la skrib'maŝin'o trov'iĝ'is natur'e nur behinaj liter'o'j, kaj mi intenc'is post mi'a hejm'vetur'o angl'ig'i la tekst'o'n.

Do mi komenc'is mi'a'n labor'o'n. Mi pri'skrib'is la prudent'a'n kaj trankvil'a'n perfekt'ec'o'n de la hinoj, kiu tiam, en tiu idiot'a medi'o ŝajn'is al mi eĉ mult'e pli pur'a kaj majest'a ol nun, observ'ant'e ĝi'n el la kultur'it'a Eŭrop'o. Post'e mi pri'skrib'is la farise'a'n popol'sufer'ig'o'n de la betikoj, la stult'aĵ'o'j'n de Zemoki, la sen'cel'a'n inter'bat'ad'o'n de la behaoj pro la anebaoj, la infan'kripl'ig'o'n en la skoro kaj ĉiu'j'n mem'sufer'ig'o'j'n, per kiu'j ili ne'toler'ebl'ig'as si'a'j'n viv'o'j'n.

Natur'e, Zemoki oft'e interes'iĝ'is pri mi'a labor'o, kiu'n mi evit'is per la pretekst'o, ke ĝi ankoraŭ est'as en komenc'a stat'o. Mi decid'is skrib'i ankaŭ por li kelk'paĝ'a'n stult'aĵ'o'n pri la fi'aĵ'o'j de la kemono por kontent'ig'i li'n mem.

Bedaŭr'ind'e mi las'is ĉi tiu'n al la fin'o kaj tiel okaz'is, ke mi'a labor'o sen'sekret'iĝ'is.

Nom'e, sur mi'a pord'o la serur'o romp'iĝ'is pro la jam menci'it'a inter'bat'ad'o kaj krom'e, ili ne kutim'as antaŭ en'paŝ'o frap'et'ad'i la pord'o'n.

Tiel okaz'is, ke foj'e Zemoki sen ia ajn antaŭ'sign'o, per laŭt'a pricc-prucc en'penetr'is, ĝust'e mez'e de mi'a labor'o.

Mi ek'prov'is rapid'e mal'aper'ig'i la skrib'aĵ'o'j'n, sed per tio mi tiom pli vek'is li'a'n sci'vol'em'o'n. Van'e mi protest'is, li el'tir'is el mi'a'j man'o'j kaj komenc'is ĝi'n leg'i. Mi balbut'e asert'ad'is, ke ĉio ĉi est'as nur skiz'o, kiu bezon'as tut'a'n tra'labor'o'n, kaj mi ne dezir'as leg'ig'i mi'a'n skrib'aĵ'o'n en tia stat'o. Li respond'is, ke li dev'as tiom pli nepr'e tra'leg'i ĝi'n, ĉar li hav'as dev'o'n al mi kaj al la anebaoj, por help'i mi'n en la tra'labor'o.

Do, Zemoki profund'iĝ'is en la leg'ad'o'n, kaj mi kapitulac'is antaŭ mi'a sort'o, pret'ig'ant'e mi'n al la ŝtip'ar'mort'o.

Li jam ĉe la unu'a paĝ'o demand'is, kial mi komenc'as la verk'o'n per la hinoj?

De'nov'e mi respond'is, ke ĉio, kio'n li nun leg'as est'as nur en'konduk'o por pli bon'e kompren'ig'i la fi'aĵ'o'j'n de la kemonul'o'j, kiu'j'n mi pri'skrib'os nur post'e.

Zemoki mal'ĝoj'mien'e plu'leg'is la ĉapitr'o'n pri la pur'a kaj klar'a, trankvil'a viv'o de la hinoj. Oft'e li el'blov'is grav'a'j'n gem'o'j'n en la aer'o'n, kaj fin'e li rimark'ig'is, ke la sufer'o'j de la sen'esper'a viv'o de la hinoj ankoraŭ ne est'is pri'skrib'it'a'j per tiel trem'ig'a stil'o.

Nun li plu'foli'um'is al la behina part'o. Mi'a'j dent'o'j klak'ad'is kaj angor'e mi pens'is pri mi'a mal'feliĉ'a famili'o. Do, mi est'is pret'iĝ'int'a al ĉio, escept'e al tio, kio sekv'is.

Tuj li konstat'is, ke en mi'a skrib'aĵ'o rol'lud'as ĉef'e la konaan'o'j. Al tio mi jam tut'e ne pov'is respond'i, nur ruĝ'iĝ'is kaj ferm'is mi'a'j'n okul'o'j'n.

Kaj kiam li plu'leg'is, li'a vizaĝ'o pli kaj pli ĝoj'iĝ'is. Pli post'e li simpl'e tra'rid'is la paĝ'o'j'n.

Komenc'e mi pens'is, ke ebl'e li ne kompren'as, sed evident'iĝ'is, ke li ĉio'n tre bon'e ek'kompren'is. Li oft'e inter'romp'is la leg'ad'o'n kaj esprim'is, kiom traf'e mi opini'as pri la mult'a'j frenez'aĵ'o'j.

Fin'e li ek'star'is, per long'a'j paŝ'o'j rapid'ir'is en la ĉambr'o tie'n-re'e'n kaj fin'e al'paŝ'int'e mi'n, ekstaz'e ek'grat'is mi'a'n post'aĵ'o'n.

— Grandioz'e vi al'ŝmir'is al ili! — li kri'is. — Ĉi tiu'n libr'o'n ni dev'as el'don'i!

Mi'a gorĝ'o spasm'iĝ'is. Ne unu son'o'n mi pov'is el'ig'i, kaj la mond'o kirl'ad'is ĉirkaŭ mi. Kaj Zemoki plu'kur'ad'is tie'n-re'e'n, daŭr'ig'ant'e la laŭd'ad'o'n. Foj'e subit'e ek'halt'is li kaj demand'is:

— Mi leg'is eĉ mi'a'n nom'o'n. Ĉu vi em'us komunik'i, kiu'n hom'o'n signif'as ĉi tiu nom'o?

Komenc'e mi pens'is, ke li postul'as re'honor'ig'o'n pro si'a person'a ofend'iĝ'o. Fin'fin'e ja, ĉiu'n stult'aĵ'o'n, pri'skrib'it'a'n sub li'a nom'o, li mem dir'is, publik'ig'is, far'is! Sed li demand'ad'is mi'n tiom amik'em'e kaj interes'iĝ'em'e, ke mi dev'is konvink'iĝ'i pri li'a tut'a naiv'ec'o. Fakt'e li ne ek'kon'is si'n mem!

La subit'a ŝanĝ'o malgraŭ si'a fantazi'ec'o tamen est'is por mi ĝoj'ig'a, ĉar mi dev'is evit'i la koler'o'n de Zemoki. Pro mi'a embaras'o mi pov'is dir'i nur tio'n, ke li'a nom'o est'as mem'kompren'ebl'e simbol'o, sed mi ne em'as mal'kaŝ'i, kiu'n hom'o'n ĝi signif'as.

Tiam li prov'ad'is el'trov'i. Li konjekt'is iu'n beratnuon, kaj post'e li konjekt'is, ke la kaŝ'it'a hom'o dev'as est'i alt'rang'ul'o, se mi ne kuraĝ'as li'n nom'i, do li serĉ'ad'is, kiu'n betikon ĝi pov'as signif'i.

— Tut'egal'e! — li fin'is la pens'ad'o'n. — La libr'o est'as bon'a, kaj ni dev'as ĝi'n el'don'i!

Ĉe tio jam re'ven'is mi'a voĉ'o.

— Sed la betiko! — mi dir'is. — Kio'n mi'a betiko dir'os pri la afer'o?

— Neni'o'n! Li amuz'iĝ'os pri ĝi.

— Sed pro la grac'o de Di'o, ĉu vi ne leg'is, kio'n mi skrib'is pri mi'a propr'a betiko? Mi nom'is li'n plad'pland'a fars'ul'o, popol'tromp'ant'a poŝ'ŝtel'ist'o, stult'a simi'o, al kiu oni vakeas nur, ĉar li est'as betiko, sed valor'as neni'o'n!

— Nu, — li respond'is, — eĉ vi mem sci'as, kiel stult'a simi'o li est'as. Kiel vi imag'as, ke li ek'kon'os si'n mem en vi'a libr'o? Li kred'os, ke vi pri'trakt'as iu'n kemonan betikon, aŭ, ke ĉio ĉi koncern'as nur la trans'ir'a'n, aŭ du'on'kruel'a'n epok'o'n. Se li tamen demand'os vi'n pri tio, eĉ vi respond'os al li tiel kaj fin'it'e!

Li ankoraŭ long'e entuziasm'iĝ'is, esprim'is si'a'n ĝoj'o'n, ke mi tiel vid'al'vid'e, mal'kaŝ'e kaj kuraĝ'e publik'ig'as ĉi'a'j'n idiot'aĵ'o'j'n de tiu soci'aĉ'o.

Ver'ŝajn'e, ĉi tio est'is mi'a plej grand'a surpriz'iĝ'o inter la behinoj. Eĉ unu vort'o'n mi ne kompren'is el la tut'o.

Fin'e li ek'star'is kaj adiaŭ'is dir'ant'e, ke li rapid'as al iu vest'aĵ'ĉifon'ant'a majstr'o, ĉar morgaŭ li ir'os al la jubile'o de iu betiko, kie li dev'os dir'i la gratul'a'n oraci'o'n, kaj pro tio li dev'as kipuig'i si'a'n vest'aĵ'o'n. Krom'e li pet'is de mi kelk'a'j'n flav'a'j'n ŝton'er'o'j'n por sub'aksel'ig'i tia'j'n ĉe la betiko kaj entuziasm'iĝ'e for'kur'is.

— Ceter'e la libr'o dev'as est'i el'don'ot'a — li re'kri'is el la pord'o. — Vi ek'vid'os, kiel rid'aĉ'os tiu stult'a simi'o pri la libr'o, kaj ni pri li!

La propon'o est'is al'log'a, sed post kelk'minut'a pri'pens'ad'o mi konvink'iĝ'is, ke ĝust'e pro tio ĝi ne merit'as el'don'iĝ'i. Ĉu est'us imag'ebl'e, ke la leg'ad'o de mi'a libr'o nur er'e pli'saĝ'ig'us ili'n, aŭ pli'toler'ebl'ig'us ili'a'n viv'o'n ĉe tiel grand'a ne'kompren'em'o? Ĉu el'don'i mi'a'n libr'o'n, ind'a'n al pli bon'a sort'o, por far'ig'i ĝi'n objekt'o de idiot'a rid'ad'o de rabi'a'j frenez'ul'o'j?

Kaj se ĝi tamen est'us kompren'ot'a? Ho, pri mi'a tia'okaz'a sort'o eĉ parol'i mi ne kuraĝ'as!

Ĝust'e pro tio mi rest'is ĉe mi'a original'a intenc'o, hejm'e'n'port'i mi'a'n libr'o'n al la kultur'it'a Grand'a Briti'o, kie la publik'o, kun'e kun la honest'a'j gvid'ant'o'j de mi'a patri'o, cert'e bon'e amuz'iĝ'os pri la frenez'aĵ'o'j de la behina soci'o kaj precip'e pri la sen'lim'a stult'ec'o de Zemoki.

Tiel mi sukces'is evit'i, ke mi far'iĝ'u makruo, la objekt'o de la publik'a pri'rid'o.

Dek'kvar'a Ĉapitr'o

Jam antaŭ'e mi dev'as pardon'pet'i la ne'kurac'ist'a'n, laik'a'n Leg'ant'o'n, ĉar post la kap'dolor'ig'a'j mani'aĵ'o'j de la kipu kaj la fozofoj, eĉ ali'a'n mi pri'trakt'as. Por sen'kulp'ig'i mi'n, est'u permes'at'a menci'i, ke la difekt'ad'o de la hom'a parol'o per la mufrukoj ne est'us kompren'ebl'a laŭ ĝi'a tut'a en'hav'o, se mi pri'silent'us mi'a'n aventur'o'n, sufer'it'a'n dum la konĉo, kie mi est'is, — malgraŭ mi'a vol'o, konsider'at'a namuko, kvankam laŭ mi'a spert'o namuko kaj mufruko est'as sufiĉ'e simil'senc'a'j koncept'o'j.

La Leg'ant'o jam sci'as, ke mi komunik'as laŭ original'a form'o nur la ne'angl'ig'ebl'a'j'n vort'o'j'n, do, ankaŭ ĉi tiu'j vort'o'j signif'as special'a'j'n behinajn mani'aĵ'o'j'n.

Konĉo signif'as la okaz'o'n, se mult'a'j hom'o'j kolekt'iĝ'as al iu lok'o kaj konfuz'e kri'ad'as. Tial ebl'e ĝi pov'us nom'iĝ'i kun'ven'o, aŭ kongres'o, sed ĝi natur'e ĝis'fund'e diferenc'as de ni'a'j kun'ven'o'j.

Ankaŭ en mi'a patri'o est'as kutim'o, ke la civit'an'o'j kun'iĝ'ant'e en societ'o'j, laŭ'okaz'e kun'ven'as por pli'kler'iĝ'i per reciprok'a inter'ŝanĝ'o de si'a'j spert'o'j. Sam'e est'as nom'ebl'a'j kun'ven'o'j tiu'j de ni'a'j saĝ'a'j parlament'an'o'j, kie ni'a'j plej eminent'a'j orator'o'j per grandioz'a'j parol'ad'o'j eksplik'as al la aŭskult'ant'ar'o, kiel batal'i por la pli'fort'iĝ'o de la pac'o kaj krist'an'a civilizaci'o, kontraŭ la danĝer'o'j, minac'ant'a'j flank'e de la intrig'o'j de fremd'a'j land'o'j, aŭ flank'e de la kontraŭ'a'j parti'o'j.

La baz'o de ĉi tiu'j kun'ven'o'j est'as mem'kompren'ebl'e la prudent'o, sen kiu est'us van'a ĉiu ofer'em'a pen'ad'o de ni'a'j orator'o'j, ĉu ne?

Sed kiel traduk'i al la lingv'o de mi'a patri'o la konĉon, kies sol'a cel'o est'as esting'i la ebl'e rest'int'a'n hom'a'n prudent'o'n per sen'senc'a'j galimati'o'j?

Post tio jam ebl'e super'flu'as menci'i, ke namuko nom'iĝ'as, kiu dum la konĉo rakont'as si'a'n galimati'o'n, aŭ, tiu'n de ali'a'j preleg'ant'e kun paper'o.

Kiel mi jam menci'is, dum la konĉo ĉiu'j kri'ad'as sam'temp'e, sed nek la vort'o'j de la namuko, nek tiu'j de la hor'o (aŭskult'ant'ar'o mi ja ne pov'as ili'n nom'i) hav'as senc'o'n. Pli korekt'e, la vort'o'j mem ebl'e pov'as hav'i senc'o'n, sed tio'n pov'as imag'i nur la naiv'a observ'ant'o, ĉar ili mem tut'e ne kompren'as unu la ali'a'n.

Nom'e, se iu parol'as kun behino kaj dir'as al li ekzempl'e: “la sun'o bril'as”, la behino kompren'as ĝi'n. Sed se iu dir'as la sam'o'n al li dum la konĉo, pov'as okaz'i, ke la behino ek'kapt'as tranĉ'il'o'n kaj respond'as: “jes, li dev'as est'i mort'pik'ot'a?”

Ebl'e mi'a pri'skrib'o ŝajn'is est'i iom'e konfuz'a, sed bon'vol'u konsider'i, kiom mal'facil'a est'as la pri'skrib'o de sistem'o, kies plej karakteriz'a trajt'o est'as la sen'sistem'ec'o. Mi'a task'o est'as ebl'e kompar'ebl'a al tiu matematik'ist'o, kiu intenc'us sent'ig'i per analitik'a'j funkci'o'j la kurb'lini'o'n, desegn'it'a'n de infan'et'a man'o.

Unu regul'o est'as tamen deklar'ebl'a: dum la konĉo adici'iĝ'as ĉiam la stult'aĵ'o kaj neniam la prudent'o. Strang'e, la inteligent'o de la behinoj est'as invers'e proporci'a al la nombr'o de la ĉe'est'ant'a'j: mult'a'j ĉe'est'ant'o'j hav'as mal'mult'a'n inteligent'o'n.

Sed mi intenc'as pri'skrib'i jam la konĉon mem, kiu'n eĉ mi part'o'pren'is. Pro tio mi dev'as menci'i la antaŭ'a'j'n okaz'int'aĵ'o'j'n.

Foj'e mi ek'vid'is, ke kelk'a'j behinoj pentr'as si'a'j'n orel'o'j'n blu'a'j, kaj ek'vid'int'e unu la ali'a'n ili ek'frot'as si'a'j'n menton'o'j'n per si'a'j montr'o'fingr'o'j.

Komenc'e mi ne surpriz'iĝ'is inter la mult'a'j behinaĵ'o'j, sed post'e mi ek'vid'is ankaŭ flav'orel'ul'o'j'n, kiu'j frot'is si'a'j'n frunt'o'j'n per si'a'j dik'fingr'o'j.

Al mi jam ŝajn'is, ke tiu mani'o ankaŭ aparten'as al la kipuo, kaj se mi ne mal'pur'ŝmir'as mi'a'j'n orel'o'j'n, okaz'os la sam'a afer'o, kiel foj'e, kiam mi dev'is mi'a'n vest'aĵ'o'n ĉifon'i pro la ordon'o de mi'a betiko.

Do mi pri'parol'is la afer'o'n kun Zemoki, kaj mi demand'is, ĉu ne est'us rekomend'ind'e blu'pentr'i mi'a'j'n orel'o'j'n?

— Ho, vi mal'feliĉ'ul'o! — li ek'koler'is. — Ĉu vi ankaŭ frenez'iĝ'is, sam'e kiel tiu'j idiot'o'j?

Dum'moment'e mi pens'is, ke la behina mal'san'o est'as san'ig'ebl'a, aŭ almenaŭ okaz'as lucidum intervallum'o'j*, sed mi jam al'kutim'iĝ'is neniam konfid'i al tia'spec'a'j iluzi'o'j. Ĉiu'okaz'e mi provizor'e decid'is las'i pur'a'j mi'a'j'n orel'o'j'n.

Sed post kelk'a'j tag'o'j por mi'a grand'a surpriz'o mi ek'vid'is Zemokin kun flav'a'j orel'o'j, kaj al'proksim'iĝ'ant'e li fervor'e frot'ad'is si'a'n frunt'o'n per si'a dik'fingr'o.

La scen'o mi'n plen'ig'is per profund'a kompat'o kaj mi diskret'e interes'iĝ'is pri li'a fart'o, sed li respond'is per demand'o:

— Kiel? Ĉu vi ankoraŭ ne flav'pentr'is vi'a'j'n orel'o'j'n?

— Sed ja vi mem dir'is ne far'i tio'n — mi dir'is kviet'ig'ant'e.

— Ho, vi kompat'ind'a bivag! — li rid'is. — Do vi jam forges'is, ke vi intenc'is blu'pentr'i vi'a'j'n orel'o'j'n, kiel la blu'orel'ul'o'j, tiu'j fi'a'j krim'ul'o'j. Brav'a konaan'o, kiu hav'as sent'o'n al la anebaoj, flav'pentr'as si'a'j'n orel'o'j'n.

Kio'n mi respond'u? Mi prov'is li'n trankvil'ig'i, ke mi pri'pens'os la afer'o'n, kaj se mi akir'os farb'o'n, mi nepr'e flav'pentr'os. Post'e mi rapid'e pricc-prucc-is, kaj dum la sekv'ont'a'j tag'o'j mi klopod'is evit'i la renkont'iĝ'o'n.

Iu'tag'e, post mi'a labor'o mi re'ir'is kun'e kun mi'a betiko al la ofic'ej'o. La flav'ŝton'er'a'n skatol'o'n (post kiam la betiko tri'foj'e al'frap'et'ad'is ĝi'n per si'a'j kupr'o'kub'o'j) mi ferm'is en la ŝrank'o'n. Post'e la betiko vok'is mi'n. Li supr'e'n'ir'is al la etaĝ'o kaj de'nov'e re'ven'is. Dum'e mi dev'is li'n sekv'i kaj post'port'i dorn'it'a'n seĝ'o'n, kies cel'o'n mi tut'e ne konjekt'is, sed de'post tiam mi dev'is ĉiu'tag'e vesper'e supr'e'n-re'e'n port'ad'i la dorn'a'n seĝ'o'n, ir'ant'e post la betik. Mi ne interes'iĝ'is pri ties kaŭz'o, ĝoj'ant'e, ke almenaŭ unu idiot'aĵ'o ne konfuz'as mi'a'n cerb'o'n.

Ia'foj'e, post la seĝ'port'ad'o, mi de'met'is la dorn'a'n seĝ'o'n. Mi jam vol'is adiaŭ'i per laŭt'a vake-vake, sed la betiko post'kri'is al mi:

— Morgaŭ vi part'o'pren'os en grand'a honor'o!

Natur'e mi frost'o'trem'is jam pro la vort'o'j. Nur balbut'e mi pov'is esprim'i mi'a'n ĝoj'o'n kaj interes'iĝ'i pri mi'a sort'o.

— Vi hav'os la okaz'o'n pruv'i vi'a'n sent'o'n al la anebaoj dum la konĉo de la flav'orel'ul'o'j.

Moment'e mi sent'is akr'a'n si'n'akuz'o'n, kial mi evit'is tiel facil'anim'e Zemokion, anstataŭ si'n'gard'em'e ek'sci'i de li la esenc'o'n de la flav'a mani'o.

Do mi rapid'e aĉet'is flav'a'n farb'o'n, pentr'is mi'a'j'n orel'o'j'n kaj mi vizit'is Zeinokin, al kiu mi jam de mal'proksim'e fervor'eg'e frot'ad'is mi'a'n frunt'o'n per mi'a dik'fingr'o.

Zemoki ĝoj'e konstat'is, ke la prudent'a konvink'iĝ'o fin'e ilumin'is mi'a'n cerb'o'n. Mi varm'e dank'is li'a'n bon'a'n opini'o'n kaj demand'is, kial esenc'e mi flav'ig'is mi'a'j'n orel'o'j'n.

Natur'e, per tio mi mal'kaŝ'is, ke al mi'a far'o nek la konvink'iĝ'o, nek la prudent'o hav'as i'a'n ajn inter'rilat'o'n. Sed mi jam sufiĉ'e kon'is la natur'o'n de la behinoj, mi jam sci'is, ke ĉe ili la prudent'a konvink'iĝ'o signif'as kun'frenez'iĝ'o'n.

Mi'a kalkul'o prav'iĝ'is. Zemoki honor'is mi'a'n prudent'o'n per tiom da laŭd'o, ke jam mi komenc'is mem pri'dub'i mi'a'n san'a'n cerb'o'n.

Sed mi'n pli interes'is la flav'a danĝer'o, kaj mi pet'is li'n rakont'i ĉiu'n sci'ind'aĵ'o'n pri la konĉo.

Por kompren'i la klar'ig'o'n de Zemoki mi memor'ig'as la Leg'ant'o'n, ke la hinoj nur post preciz'a pri'esplor'o las'as la mal'san'ul'o'n en'ir'i al la behina koloni'o, ĉar ekzist'as mal'san'ul'o'j, kiu'j imag'as si'n est'i behino, kvankam ili hav'as nur normal'a'n paranoj'o'n, kiu est'as ĉe ili san'ig'ebl'a.

Por tiu sever'ec'o instig'is la hino'j'n iu tragik'a okaz'o antaŭ kvin'dek jar'o'j, kiam du mal'feliĉ'a'j paranoj'ul'o'j est'is linĉ'it'a'j.

Ekzist'as mult'a'j paranoj'ul'o'j, kiu'j krom unu'sol'a mani'o pens'ad'as tut'e normal'e, ke la laik'o tut'e ne konjekt'us la mal'san'o'n.

Do la mal'feliĉ'ul'o ĉi tie, en la koloni'o, ek'parol'is, ke li vid'is ĉe la hinoj tre util'a'n aparat'o'n, nom'e la lift'o'n. Li rekomend'is al la behinoj ekip'i si'a'j'n pli alt'a'j'n dom'o'j'n per lift'o, kaj ĝi est'os tre bon'a.

Komenc'e li'a'j vort'o'j est'is akcept'it'a'j per bon'humor'a pri'rid'o, kaj li est'is nom'it'a hino, kiu hav'as neni'a'n sent'o'n al la boeto, kiu postul'as de la behino pied'ir'i al la etaĝ'o.

— Kio'n vi dir'us pri tiu sibarit'a behino, — ili dir'is al li, — kiu sid'ant'e en sen'dorn'a seĝ'o, per ŝnur'eg'o tir'ig'us si'n al la etaĝ'o, simil'e al brut'o?

— La lift'o al'port'us putr'iĝ'o'n de la moral'o al la hom'o! — est'is la ĝeneral'a opini'o.

Sam'temp'e est'is en la koloni'o ankoraŭ plur'a'j tia'j mal'feliĉ'a'j paranoj'ul'o'j, kiu'j est'is en'las'it'a'j, sen detal'a pri'esplor'o, nur pro si'a'j dezir'o'j.

Tiel okaz'is, ke mult'a'j propagand'is la ide'o'n de la lift'o, eĉ trov'iĝ'is, kiu'j skrib'is verk'o'n por reklam'i ĝi'n. Krom'e trov'iĝ'is, ali'a paranoj'ul'o, kiu dir'is, ke li ĉe la hinoj oft'e manĝ'is kaze'a'n bul'o'n kaj, kvankam li'a san'a mens'o protest'as kontraŭ la hinaj stult'aĵ'o'j, li tamen dev'as konfes'i, ke la kaze'a bul'o est'is bon'a, kaj li propon'is eĉ al la behinoj tiu'n manĝ'aĵ'o'n.

Sed pro tio jam ek'bru'is la tut'a behinar'o. Ili nom'is la nov'a'n doktrin'o'n jun'ec'a sen'brid'ec'o.

— Fantazi'ul'o'j, — ili dir'is, — kiu'j ne vol'as labor'i kaj util'i al la komun'o per si'a'j fort'o'j, sed post'kur'as ne'real'ig'ebl'a'j'n sonĝ'o'j'n.

Ili skrib'is long'a'j'n trakt'aĵ'o'j'n, ke la kaze'a bul'o ne konform'as al la hom'a natur'o, kaj ke ĝis nun la kaŭz'o de ĉiu mal'sat'mizer'o est'is pruv'ebl'e la sen'pri'pens'a konsum'ad'o de la kaze'a bul'o.

Pri la lift'o kelk'iu'j skrib'is, ke ĝi terur'e lac'ig'as la hom'o'n, ali'ul'o'j asert'is, ke la konao pro la tro'a komfort'iĝ'o pere'us kaj sen'pov'iĝ'us plen'um'i si'a'j'n majest'a'j'n cel'o'j'n.

— La lift'o lac'ig'as kaj sibarit'ig'as! — ili dir'ad'is.

— La lift'o kaj la bul'o mal'akr'ig'as la mens'o'n al la boeto kaj al la anebaoj! — skrib'is ali'a'j. — Tiu'j mal'san'a'j mov'ad'o'j ruin'ig'os la konaon kaj viktim'ig'os ĝi'n al la fi'a kemonar'o.

— Oni intenc'as eksterm'i ni'n per lift'o kaj per kaze'a bul'o — skrib'is iu, — la demand'o est'as nur, ĝis kiam la prudent'a behinar'o toler'as tiu'n konspir'ad'o'n? Jam tem'as pri ni'a ekzist'o mem. La lift'o kaj la kaze'a bul'o jam minac'as ni'a'n viv'o'n, sed ni ne vek'iĝ'as al ni'a konsci'o!

La komfort'ist'o'j (tiel nom'is si'n la parti'an'o'j de la lift'o kaj bul'o) est'is deklar'at'a'j lamikoj, kaj fin'fin'e eksplod'is la koler'o kontraŭ la du paranoj'ul'o'j, kiu'j ambaŭ est'is mort'bat'it'a'j.

Ĝis nun la tut'a afer'o est'is — laŭ behina vid'punkt'o, — tut'e logik'a kaj klar'a, konsider'ant'e, ke la tut'a afer'o est'is preciz'e renvers'it'a kaj star'ig'it'a super la kap'o. La strang'aĵ'o'j sekv'is nur post'e.

Nom'e, post la linĉ'ad'o de la du komfort'ist'o'j, la doktrin'o ne nur ne ĉes'is, sed eĉ pli'fort'iĝ'is inter la behinoj. Eĉ pli: kelk'a'j behinoj adept'iĝ'is kaj akcent'is, ke la mal'feliĉ'a'j viktim'o'j est'is la plej grand'a'j geni'ul'o'j de la konao, nur ili ne est'is kompren'it'a'j.

Kiam la rakont'o de Zemoki al'ven'is al ĉi tiu punkt'o, mi jam konjekt'is, ke ĝi fin'iĝ'os per grand'a stult'aĵ'o, do mi prefer'e interes'iĝ'is pri tio, kiel ĝi konklud'as al la flav'iĝ'o de la orel'o'j?

La flav'orel'ul'o'j est'as la komfort'ist'o'j — li dir'is — kaj la blu'orel'ul'o'j est'as la stult'a'j kontraŭ'komfort'ist'o'j, kiu'j ne kompren'as la voĉ'o'n de la temp'o'j.

Kiel mi kompren'is, ke morgaŭ kun'ven'os al la konĉo la lift'parti'an'o'j por postul'i la akcept'o'n de la lift'o, kiu'n — laŭ Zemoki — jam akcept'is plur'a'j elak-betikoj, eĉ ili jam real'ig'is ĝi'n.

— Ĉu ver'e? — mi demand'is mir'e — Kial tamen ĉe vi ne trov'iĝ'as lift'o?

— Sed ja trov'iĝ'as! — li respond'is koler'et'e. — Laŭ mi'a sci'o eĉ vi mem manipul'as per lift'o!

Iom'e mi embaras'iĝ'is, ĉar mi ankoraŭ ne sci'is pri tia'spec'a mi'a ofic'o.

— Kiel? Kio'n? — mi balbut'is.

Zemoki sulk'ig'is si'a'n frunt'o'n.

— Do, vi ne kutim'is supr'e'n'port'ad'i la dorn'a'n seĝ'o'n al la etaĝ'o? — li demand'is riproĉ'e. — Kia'spec'a beratnu vi est'as, se vi eĉ tio'n ne far'as?

— Ha, jes, jes! — mi rapid'is li'n trankvil'ig'i. — Do ĉi tio est'as la lift'o de la konao?

Kio ali'a pov'us est'i la lift'o, ol lift'o?

Kio'n ali'a'n mi pov'us atend'i de ili? Naŭz'e mi ĉes'ig'is la diskut'o'n, pens'ant'e, ke mi jam ĉio'n kompren'as.

Do, mi'a konjekt'o prav'is.

Tiu mal'feliĉ'a paranoj'ul'o est'is mort'bat'it'a kaj ĉi tiu'j, kiu'j tut'e ne hav'as koncept'o'n pri la lift'o, tiel imag'as la supr'e'n-mal'supr'e'n ir'ant'a'n seĝ'o'n! Tiel de'form'iĝ'is la ide'o, ĝis la behinoj akcept'is ĝi'n!

Sed la fakt'o, ke en'tut'e ekzist'as lift-parti'o, vek'is en mi la pens'o'n, ke mi nun hav'us la okaz'o'n ŝtel'en'port'i inter ili'n util'a'n kaj san'a'n ide'o'n.

Se en'tut'e ekzist'as lift'o'parti'o — mi pens'ad'is — kaj mi asert'os al ili, ke mi postul'as kun'e kun ili la real'ig'o'n de la lift'o, ebl'e ili ne mort'bat'os mi'n, eĉ, se mi postul'os la real'ig'o'n de la ver'a lift'o.

Mi decid'is klar'ig'i morgaŭ, dum la konĉo al ili, kia est'as la ver'a lift'o. Fin'e mi hav'os okaz'o'n util'i al ili sen viv'danĝer'o. Mi pri'pens'ad'is la mekanism'o'n, mi desegn'is skiz'o'n pri ĝi laŭ mi'a kapabl'o kaj pri'labor'is detal'a'n klar'ig'o'n por komunik'i al ili. Ankoraŭ nun mi mir'as pri mi'a tiam'a naiv'ec'o.

La konĉo okaz'is en la ĉambr'eg'o de la infan'kripl'ig'a institut'o, kie mi foj'e trans'don'is la flav'a'j'n ŝton'er'o'j'n al la proko.

La flav'orel'ul'o'j kun'ven'is kaj pro la reciprok'a ĝoj'o fervor'e frot'ad'is si'a'j'n frunt'o'j'n.

Post kelk'a'j minut'o'j, ĉe la fin'o de la ĉambr'eg'o ek'star'is iu behino sur la tabl'o'n. Li'a'n korp'o'n kovr'is ĉifon'e tru'it'a kovr'il'o. El la tru'o'j pend'is sur ŝnur'o'j kolor'a'j ŝton'er'o'j kaj insekt'kadavr'o'j. Li ek'frot'is si'a'n frunt'o'n, kaj la behinoj ekvakeis per kap'dolor'ig'a ve'kri'o.

— Kiu est'as tiu? — mi demand'is Zemokin, kiu ve'ad'is apud mi.

— Iu namuko.

— Kio est'as namuko?

— Namuk est'as, kies destin'o est'as klar'ig'i la real'a'n ver'o'n.

Kiam la kri'ad'o ĉes'is, la namuko ek'parol'is.

— Ni nun kun'ven'is por konduk'i la konaon for de la mort'danĝer'o kaj al la voj'o de la boeto, sav'ant'e ĝi'n el la kirl'akv'o, en kiu'n la aĉ'a'j kontraŭ'komfort'ist'o'j vol'as ĝi'n puŝ'i, por ke ni far'iĝ'u la viktim'o'j de la kemono.

Al tio respond'is ankoraŭ pli grand'a hurl'ad'o.

— Ni postul'as nur — daŭr'ig'is la ĉifon'ul'o, — por ekip'i la minimum'e du'etaĝ'a'j'n dom'o'j'n per lift'o. Sed la kontraŭ'komfort'ist'o'j ni'n, la plej brav'a'j'n konaul'o'j'n, nom'as hinoj, kaj tiu'n mal'nobl'a'n ofend'o'n neni'u konscienc'hav'a konaul'o pov'as toler'i.

Menci'i tut'e super'flu'as, ke la hurl'ad'o de'nov'e ek'bru'is kaj ĝust'e pro tio, por mal'long'ig'i mi'a'n rakont'o'n, sekv'ont'e mi sign'os la pli'alt'iĝ'o'n de la bru'o per ek'kri'a sign'o inter parentez'o'j. (Nom'e, ili sen'ĉes'e hurl'ad'is, nur ĝi'a laŭt'ec'o vari'is).

— Tiu'j kun'kulp'ul'o'j de la kemono (!) ne hont'is sen'honor'ig'i eĉ la kaze'a'n bul'o'n kaj anonc'as, ke ni kulp'as spiritualaĵon, ankoraŭ pli, dum la ĉe'est'o de la flav'a ŝton'er'o (!), kaj sam'temp'e ili em'as forges'i, ke tiu, kiu ne ek'kapt'as si'a'n pied'karpe'o'n antaŭ la kvadrat'o, hav'as neni'a'n rajt'o'n avert'ad'i ali'a'j'n, ĉar tiu fi'ag'o jam est'as pruv'it'a al plur'a'j kontraŭ'komfort'ist'o'j (!!)

— Do mi pov'as respond'i al tiu intrig'ad'o nur per plu'a postul'ad'o de la lift'o, sed jam ne nur en la du'etaĝ'a'j'n, sed en la unu'etaĝ'a'j'n, eĉ pli: en la ter-etaĝ'a'j'n dom'o'j'n (!!)

— Pri la kaze'a bul'o ni vol'as dir'i al ni'a'j atak'ant'o'j nur, ke tiu, kiu nom'as la bul'o'n spiritualaĵo, tiu est'as lamiko, aŭ almenaŭ la spion'o de la kemono. La kaze'a bul'o est'as bon'a, don'as fort'o'n, kaj ni ne nur ne rezign'as pri ni'a postul'o, nom'i la flav'a'n ŝton'er'o'n kaze'a bul'o (!), sed ni postul'as, ek'kon'u ili fin'e, ke la flav'a ŝton'er'o nutr'as ni'n nur sub la glor'a nom'o de la kaze'a bul'o kaj nur tiu don'as al ni la ver'a'n fort'o'n kontraŭ la kemono (!!)

Post tio li salt'is ter'e'n de'sur la tabl'o. La flav'orel'ul'o'j plen'fort'e vakeis, mult'a'j ĉirkaŭ'is li'n, kaj per si'a'j dik'fingr'o'j ili preskaŭ de'frot'is la haŭt'o'n de li'a frunt'o kio, — laŭ Zemoki — signif'is, ke li parol'is prav'e.

Mi jam vid'is, ke la kaze'a bul'o hav'is la sam'a'n sort'o'n, kiu'n la lift'o.

Post li sekv'is ali'a, ebl'e ankoraŭ pli ĉifon'e vest'it'a. Por ne ĝen'i la Leg'ant'o'n, mi ne plu uz'os la ek'kri'a'j'n sign'o'j'n, eĉ tiel est'as imag'ebl'a la terur'a kakofoni'o.

Li komenc'is, ke li klar'ig'os la ide'o'j'n de la grand'a Lift'majstr'o. Tiam li ek'sid'is, pren'is paper'foli'o'n, el kiu li ek'leg'is la skrib'aĵ'o'j'n de la mal'feliĉ'a paranoj'ul'o.

Nun mi pet'as la Leg'ant'o'n firm'e si'n apog'i, ĉar, kvankam mi inter la behinoj spert'is mult'a'j'n ne'kred'ebl'aĵ'o'j'n, tamen, dum la preleg'o mi plur'foj'e dev'is pinĉ'i mi'a'n brak'o'n por cert'iĝ'i, ke mi fakt'e ne sonĝ'as.

Nom'e, la tekst'o en'hav'is la tut'e laŭ'regul'a'n pri'skrib'o'n de la lift'o: la lift'o est'as niĉ'o, en kiu'n oni en'ir'as kaj est'as supr'e'n'tir'at'a al la etaĝ'o per elektr'a fort'o kaj, ke ni pov'as eĉ mal'supr'e'n'iĝ'i per ĝi sen lac'iĝ'o nek pied'ir'o.

Se mi ankoraŭ hav'is iom da pri'dub'o, ke ili ja kon'as la mekanism'o'n de la lift'o, ĉi tiu est'us, for'ig'it'a per la desegn'o'j, kiu'j'n li post'e montr'ad'is kaj kiu'j tut'e konform'is al la skiz'o'j far'it'a'j de mi.

Sincer'e mi dev'is konfes'i, ke mi jam neni'o'n kompren'is el la tut'a afer'o..

Do, se tiu'j kon'as la ide'o'n de la Lift'majstr'o kaj tiom furioz'e adept'iĝ'as al tiu, kiel do far'iĝ'as dorn'a seĝ'o el la lift'o, kiu'n dev'as supr'e'n'port'i la kompat'ind'a skatol'sku'ant'a beratnuo al la etaĝ'o kaj re'e'n?

Post'e li anonc'is prezent'i la vort'o'j'n de la grand'a mufruko, de la Bulmajstro.

Mi tuj pren'is mi'a'n not'libr'o'n por serv'i al mi'a'j koleg'o'j per la skiz'o de la sekv'ant'aĵ'o'j. Do, mi'a'j not'o'j tiu'rilat'a'j atest'as jen'aĵ'o'j'n:

La namuko ek'star'is kaj ek'kri'ad'is per larĝ'a patos'o kaj per grotesk'a'j grimac'o'j:

— La kaze'a bul'o est'as miks'aĵ'o el farun'o kaj kaze'o!

Nun li mal'alt'ig'is si'a'n voĉ'o'n. La amas'o bru'ad'is.

— Laŭ mi'a spert'o ĝi est'as tre bon'a nutr'aĵ'o.

De'nov'e li paŭz'is. Post'e li fort'e en'spirant'e supr'e'n'lev'is ambaŭ si'a'j'n brak'o'j'n, sulk'ig'is si'a'n frunt'o'n kaj ek'hurl'is:

— Dev'as est'i varm'e al'tabl'ig'at'a!

Nun sub'ig'ant'e si'a'j'n brak'o'j'n, li ek'frap'is la tabl'o'n, kaj dent'grinc'ant'e li sku'is si'a'j'n pugn'o'j'n al la plafon'o:

— Ĝi sub'ten'as la fort'o'n de la korp'o!!

Li'a'j'n man'plat'o'j'n li etend'is horizontal'e kaj per rond'ig'it'a'j lip'o'j li flustr'is:

— Manĝ'int'e ĝi'n, ĝi okaz'ig'as bon'a'n sent'o'n...

Nun li re'fal'is al la seĝ'o. Mi pet'as la Leg'ant'o'n absolv'i mi'n de la pri'skrib'o de la ek'bru'ant'a orel'fend'a hurl'ad'o. Ankoraŭ nun zum'as mi'a'j orel'o'j re'memor'ant'e ĝi'n. Sufiĉ'as menci'i, ke la kri'ad'ant'o'j mal'laŭd'is la kemonul'o'j'n kaj postul'is ili'n tuj tra'pik'i. Kia'n inter'rilat'o'n hav'as la kaze'a bul'o al la mal'laŭd'o de la kemonan'o'j, vi ne mi'n demand'u.

Sed la poent'o nur nun sekv'as.

La namuko (la sam'a, kiu ĉio'n ĉi fin'hurl'is kaj rond'lip'is) ek'parol'is, kiom efik'e serv'as la lift'o al la glor'o de la konao.

— En mal'nov'a'j temp'o'j — li komenc'is, — la stult'a'j konservativ'ul'o'j riproĉ'is al la Lift'majstr'o, ke li'a'j ide'o'j sibarit'ig'os la konaon, eĉ pli, kaŭz'os la pere'o'n de la konao. (Grand'a rid'o).

— Jen, mi demand'as: kio don'as la fort'o'n al la konao, kontraŭ la aĉ'a'j kemonul'o'j? Tio est'as la lift'o, kiu la beratnuon, — hard'e tremp'ant'e li'n per la elektr'a fort'o de la boeto — supr'e'n'sving'as al pli super'a'j sfer'o'j! Kaj ĉu ekzist'as pli mir'ind'a anebao ol la sub'aksel'ig'it'a kaze'a bul'o, kiu don'as fort'o'n ni'n re'ten'i de la mal'pur'aĵ'o de la spiritualaĵo kaj don'as fort'o'n por for'viŝ'i de sur la mur'o'j la naŭz'a'j'n cirkl'o'j'n de la kemono?

Post tio li for'las'is la tabl'o'n kaj la amas'o ek'hurl'is en pli streĉ'it'a bru'eg'o. Sed tio jam est'is pli, ol mi pov'us las'i ĝi'n sen'vort'e.

Per grand'a ek'kuraĝ'o mi kubut'e tra'puŝ'is la amas'o'n, supr'e'n'salt'is al la tabl'o, post kio ili interes'iĝ'ant'e ek'atent'is mi'n, kaj mi, per kelk'a'j improviz'it'a'j vort'o'j pet'is pri'aŭskult'i mi'n, ĉar ankaŭ mi mem dezir'as la lift'o'n kaj pri tiu afer'o mi vol'as dir'i kelk'a'j'n vort'o'j'n.

Post tio mi ek'prov'is konciz'e inform'i ili'n pri ili'a'j erar'o'j, spit'e al ĉiu'j danĝer'o'j.

La elektr'a fort'o — mi dir'is — ne est'as kompren'end'a simbol'e, sed tem'as pri real'a elektr'a fort'o.

— Prav'e! Prav'e! — kri'ad'is la amas'o.

— La plej plen'a real'aĵ'o!

— Pere'u la aĉ'a'j kemonul'o'j! — Tia'spec'a'j inter'kri'ad'o'j flug'ad'is.

— Kaj la lift'o — mi daŭr'ig'is, — supr'e'n'lev'as ni'n ne simbol'e, sed ni en'paŝ'as, kaj ĝi supr'e'n'port'as ni'n al la etaĝ'o.

— Supr'e'n al la etaĝ'o! — ili kri'ad'is. — Pere'u la aĉ'a'j kemonul'o'j!

— Kaj la kaze'a bul'o ne est'as flav'a ŝton'er'o, sed farun'aĵ'o, kiu est'as manĝ'ebl'a, kaj tiel ĝi don'as al ni fort'o'n.

— Fort'o'n! Fort'o'n! — ili kri'ad'is. — Fort'o'n kontraŭ la kemonan'o'j!

— Sed hom'o'j! — mi kri'is, — kompren'u vi: la Lift'majstr'o kaj la Bulmajstro parol'is ne pri la kemonan'o'j, sed ili intenc'is al ni facil'ig'i, ke ni supr'e'n'iĝ'u al la etaĝ'o, kaj manĝ'ig'i la kaze'a'n bul'o'n por viv'ten'i ni'n!

— Supr'e'n al la etaĝ'o! Supr'e'n, supr'e'n! — ili kri'is kaj plur'a'j sving'is tranĉ'il'o'j'n. — Ni postul'as lift'o'n kaj bul'o'n! Fi, aĉ'a spiritualaĵo!

Mi'a pacienc'o komenc'is el'ĉerp'iĝ'i. Sen'kaŝ'e mi esprim'is mi'a'n opini'o'n:

— Do, se vi kon'as la lift'o'n kaj kaze'a'n bul'o'n, kial vi tromp'ad'as vi'n mem per dorn'a seĝ'o kaj flav'a ŝton'er'o? Kompren'u vi: la majstr'o'j vol'is ne tia'j'n sen'senc'aĵ'o'j'n, sed viv'o'n, komfort'o'n kaj nutr'aĵ'o'n!

— Nutr'aĵ'o'n! — ili kri'ad'is tranĉ'il'sving'ant'e.- Mort'bat'i la kemonul'o'j'n!

La situaci'o far'iĝ'is jam danĝer'a, sed ĉi tiu, sen'lim'e profund'a, kirl'iĝ'ant'a marĉ'o de la stult'ec'o ek'bol'ig'is la sang'o'n en mi'a'j vejn'o'j. Mi jam ne pri'pens'is, ĉu mi est'os mort'batat'a, nur intenc'is foj'e sen'kaŝ'e publik'ig'i mi'a'n opini'o'n. Sen'atent'e pri la danĝer'o'j, mi klopod'is ili'n super'kri'ad'i:

— Vi est'as tut'a'j frenez'ul'o'j. Ĉu vi ne pri'pens'as, ke vi tia'manier'e ne viv'os, sed mizer'e pere'os, vi sen'prudent'a brut'ar'o?

Mi pied'frap'is la tabl'o'plat'o'n, ke ĝi fend'iĝ'is.

La furioz'o de la amas'o nun lev'iĝ'is al paroksism'o. Ili pik'ad'is si'a'j'n tranĉ'il'o'j'n en la mur'o'j'n, kaj el'inter ili'a'j grinc'ant'a'j dent'o'j kvik'is la frenez'o:

— Ni est'as brut'ar'o!

— Ni tra'pik'u la furioz'a'j'n kemonan'o'j'n!

La mizer'a'j terur'aĵ'o'j de la scen'o subit'e ek'mov'is en mi grand'a'j'n ŝanĝ'o'j'n. Post unu moment'o mi trans'iĝ'is la kulmin'o'n de la koler'o, kaj mi ek'sent'is kompren'i la intern'a'n esenc'o'n de la behina anim'o.

Nom'e, se sur la pord'eg'o de la infer'o est'as sur'skrib'it'e: lasciate, sur la pord'eg'o de la behina koloni'o plej traf'e est'us sur'skrib'ot'a: van'e.

Mi dir'is al ili kun profund'a mal'estim'o:

— Vi prav'as. Plej ĝust'e vi eksterm'u vi'n, ĝis mort'os la last'a konaan'o, kemonan'o, komfort'ist'o, kontraŭ'komfort'ist'o. Dank'os tio'n la mont'o, val'o, nebul'o, sun'bril'o, la prudent'a verm'o kaj la pi'a tigr'o.

Mi descend'is de la tabl'o kun la aŭdac'o de la profet'o'j, kaj kun'plekt'int'e mi'a'j'n brak'o'j'n sur mi'a brust'o mi firm'e okul'e'n rigard'is la kirl'iĝ'ant'a'n amas'o'n de la frenez'ul'o'j.

Kaj tiu'j vakeant'e ĉirkaŭ'star'is mi'n, ĝoj'kri'is, mal'laŭd'is la kemonan'o'j'n kaj kontraŭ'komfort'ist'o'j'n, dik'fingr'e atak'is mi'a'n frunt'o'n kaj ek'frot'ad'is ĝi'n, ke mi'a haŭt'o preskaŭ ek'brul'is. Post'e ili ŝultr'e'n'lev'is mi'n kaj kri'ad'is, ke mi est'as la plej brav'a konaan'o.

Eĉ iu plad'pland'a betiko ŝov'paŝ'ad'is al mi kaj solen'e ek'tuŝ'is mi'a'n naz'o'n.

— Brav'e, kaleb — li dir'is ek'sku'ant'e la kupr'o'kub'o'j'n sur si'a'j genu'o'j, — ĝis nun neni'u namuko defend'is la konaon kaj anebao'j'n tiom entuziasm'e kaj prav'e kiel vi. Se ni hav'us mult'a'j'n simil'e brav'a'j'n konaan'o'j'n, ni nepr'e akv'e'n dron'ig'us la aĉ'a'n mal'amik'o'n.

Post'e li sur'paŝ'is la tabl'o'n, per varm'a'j vort'o'j deklar'is al mi publik'a'n dank'o'n kaj propon'is al la flav'orel'ul'o'j akcept'i mi'a'n propon'o'n, nom'i si'n mem brut'ar'o kaj glu'i et'a'j'n korn'o'j'n al si'a'j frunt'o'j, por ke ĉi tiu glor'a simbol'o el'montr'u la boeton, kiu lev'as la ver'a'n komfort'ist'o'n — t.e. brut'o'n, — super la aĉ'a'j'n kontraŭ'komfort'ist'o'j'n kaj sam'temp'e don'as fort'o'n kontraŭ la kemono.

Fin'e li fingr'o'montr'is al mi kaj al'vok'is la amas'o'n por vakekri'i al mi por mi'a'j bel'eg'a'j vort'o'j kaj nom'i mi'n est'ont'e ĉef'brut'o.

Mi dev'is eĉ tio'n ĉi tra'sufer'i.

***

Hejm'e'n'ven'int'e mi'n ĉirkaŭ'danc'is la sovaĝ'a kalejdoskop'o de la okaz'int'aĵ'o'j, kaj nur post hor'o'j mi pov'is por mi el'pens'i ia'spec'a'n komentari'o'n. Do, mi imag'as la mens'a'n putr'ad'o'n de la behinoj jen'e:

La baz'a element'o de ili'a stat'o est'as la mal'amik'ad'o unu kontraŭ la ali'a, kiu est'as nom'ebl'a etern'a, ne'ĉes'ig'ebl'a best'aĵ'o, se mi en'tut'e pov'us kompar'i la, por si'a viv'o mort'ig'ant'a'n, san'instinkt'a'n rab'best'o'n al tiu'j, kiu'j mort'ig'as kontraŭ si'a'j viv'interes'o'j.

Ĉiu grup'o hav'as propr'a'n ideologi'o'n el mani'aĵ'o'j, kaj ŝajn'e laŭ tiu'j diferenc'as unu behino de la ali'a. Sed tiu est'as nur el'ekster'a aspekt'o. La real'o est'as, ke ili batal'as ne por mani'aĵ'o'j, sed ili el'cerb'um'ad'as la mani'aĵ'o'j'n por la batal'o mem. Iu far'iĝ'as blu'orel'ul'o nur por diferenc'i de la flav'orel'ul'o'j, kaj reciprok'e. Ili batal'as por la batal'o.

— Sed tia'okaz'e kial la mult'a'j doktrin'o'j kaj disput'o'j? — demand'as rajt'e la Leg'ant'o. — Se la sol'a viv'element'o de la behinoj est'as la batal'o unu kontraŭ la ali'a, kial el'cerb'um'i pro tio konaon, kemonon, kontraŭ'komfort'o'n, boeton, kipuon kaj ali'a'j'n fantast'aĵ'o'j'n, kial ne atak'as sen'per'e ĉiu al si'a najbar'o per baston'eg'o sen iu ajn ideologi'o?

Do, ĝust'e tio'n mi ne kompren'as. Sen'dub'e, mal'sam'e al la best'o, ili hav'as mens'o'n por kapabl'ig'i si'n sub'prem'i si'a'j'n san'a'j'n instinkt'o'j'n kaj klopod'i por ĝust'e kontraŭ'viv'a'j cel'o'j. Tiu'n ili'a'n kapabl'o'n por lukt'i kontraŭ si'a'j viv'o'j ne nur ne pov'as venk'i kaj brid'i ili'a pli bon'a mem'o, sed kontraŭ'e: ili intenc'e evolu'ig'as ĝi'n en si mem.

Sed ebl'e tio'n mi ankoraŭ kompren'as. Sed kiel prav'ig'i la sur'man'paŝ'ad'o'n per doktrin'o'j, kiu'j intenc'as ĝi'n legitim'i tiel, ke ĝi est'as pli komfort'a kaj pli san'a, tio'n mi jam ne kompren'as kaj neniam kompren'os.

Dek'kvin'a Ĉapitr'o

Sed ni re'ir'u al mi'a post'a sort'o, en kiu'n nun miks'iĝ'is la kon'at'iĝ'o kun vir'in'o kaj kio — mi pov'as dir'i — preskaŭ kaŭz'is mi'a'n pere'o'n.

Ili'a'j vir'in'o'j est'is ĝeneral'e tre naŭz'a'j. Ekzempl'e ili'a'j dekstr'a'j orel-lob'o'j est'is plej'part'e de'tranĉ'it'a'j. Nur imag'i est'as terur'e la dolor'o'n, kiu'n ili dev'is tra'viv'i kaj eĉ pli terur'e est'is rigard'i tiu'j'n monstr'a'j'n kaj kripl'a'j'n figur'o'j'n. Sed kiel ajn ne'kred'ebl'e, tiu'j vir'in'o'j est'is stump'it'a'j ne de murd'ist'o'j aŭ sang'avid'a'j furioz'ul'o'j, sed ili mem ig'is si'n stump'ig'i; ankoraŭ pli: ili eĉ pag'is por tio, ĉar ankaŭ tio est'is rigard'at'a kiel kipuo. Kaj la vir'o'j ne nur ne for'turn'is si'n de ili pro naŭz'o kaj kompat'o, sed kontraŭ'e, ili pli ŝat'is la sen'orel'lob'a'j'n vir'in'o'j'n.

Kaj ili ne nur de'tranĉ'ig'is si'a'j'n orel'lob'o'j'n, sed krom'e klopod'is per ĉi'a'j ne'imag'ebl'a'j fi'aĵ'o'j fuŝ'i la natur'a'n bel'ec'o'n de la korp'o. Ili pentr'is si'a'j'n naz'o'j'n blank'a per kalk'o, si'a'j'n sid'vang'o'j'n blu'ig'is per viskoz'a kaj fetor'a farb'o kaj las'is ili'n sen'vest'e, dum sur si'a'j'n stomak'o'j'n ili lig'is dik'a'j'n kusen'o'j'n. Si'a'j'n buŝ'o'j'n — kiel ni jam sci'as, — ili kovr'is sen'ĉes'e per poŝ'tuk'o.

Tiu vir'in'o, kiu'n mi'a mal'feliĉ'a sort'o port'is en mi'a'n viv'o'n, nom'iĝ'is Zukrula, kaj mi ek'kon'is ŝi'n sur la ŝukko.

Tia'temp'e mi ankoraŭ ne sci'is la signif'o'n de la ŝukko, nur Zemoki ĝi'n menci'is iam kaj konsil'is ir'i al la ŝukko, ĉar ĝi est'os tre interes'a.

La sekv'a'n tag'o'n mi fakt'e el'ir'is kun Zemoki kaj Zeremble, kaj dum'voj'e frap'is mi'a'j'n okul'o'j'n, ke ĉe la trunk'o'j de la arb'o'j est'as star'ig'it'a'j mult'a'j, tut'e tra'rust'iĝ'int'a'j lad'plat'o'j, kiu'j'n hieraŭ mi ankoraŭ ne vid'is tie.

Mi demand'is, kial oni ne for'ig'as tiu'j'n el la voj'o, ĝi ja ebl'e pov'as iu'n vund'i.

Al mi'a'j vort'o'j respond'e mi ricev'is tre riproĉ'plen'a'j'n rigard'o'j'n.

— Ek'sci'u — respond'is Zemoki, — ke ĉi tiu'j est'as la grand'rust'o'j, kiu'j est'as ekspozici'it'a'j nur ĉe solen'a'j okaz'o'j.

Mi neni'o'n sci'is, kio est'as la grand'rust'o'j, nur tiom mi kompren'is, ke mi de'nov'e kompromit'is mi'n, do mult'e pli mal'laŭt'e kaj respekt'e mi interes'iĝ'is pri la esenc'o de la grand'rust'o'j.

Evident'iĝ'is, ke ankaŭ ĝi est'as aneba.

— Mi ne est'as fanfaron'em'a — dir'is Zeremble, — sed mi pov'as al vi dir'i, ke mi'a lad'plat'o jam antaŭ ok'dek jar'o'j tru'iĝ'is pro la rust'o.

Kaj li fier'e ĉirkaŭ'rigard'is.

Post'e Zemoki al'dir'is, ke sur li'a lad'plat'o la rust'o est'as jam du fingr'o'j'n dik'a.

Mi jam est'is tre sci'vol'a, kaj por evit'i la kompromit'iĝ'o'n, laŭ mi'a'j mal'nov'a'j spert'o'j mi flat'e laŭd'is la grand'rust'o'n de Zemoki, kvankam mi ne hav'is konjekt'et'o'n, kia ĝi est'as.

Tiu metod'o fakt'e mal'ferm'is ili'a'j'n kor'o'j'n, dum'voj'e ili rakont'is la histori'o'n de ĉiu lad'plat'o.

Apud la grand'rust'o de Zeremble mi dev'is long'e star'i, ĉar li atent'ig'is mi'n pri ĉiu tru'o. Ĝi est'is sen'dub'e en mizer'a stat'o kaj de la dis'fal'o sav'is ĝi'n nur, ke ĝi est'is sur'najl'it'a al tabul'o. Zemoki si'a'vic'e mezur'is la dik'o'n de la unu'op'a'j grand'rust'o'j per mezur'il'baston'o, kaj se iu est'is nur har'faden'e pli mal'dik'a ol la si'a, tiu'n li nom'is tut'e nov'a, uz'ebl'a pec'o kaj eg'e mal'laŭd'is ĝi'n. Pri unu el tiu'j li dir'is, ke ĝi'a posed'ant'o prefer'e pov'us far'ig'i el ĝi plad'o'n por si'a spiritualaĵo, pro kio eĉ Zeremble tim'e ĉirkaŭ'rigard'is kaj admon'is li'n al la ketnio.

Sed Zemoki trov'iĝ'is en plen'a impet'o. Pri sensaci'e dik'a rust'tavol'o li denunc'is, ke ĝi est'as fals'aĵ'o: la posed'ant'o nur al'glu'ig'is la rust'pec'o'j'n al la lad'o. Li esprim'is si'a'n mir'o'n, ke la posed'ant'o tiam ne est'as pun'it'a pro rust'fals'ad'o.

Pri ali'a li dir'is, ke ĝi eĉ ne est'as la propr'aĵ'o de la ekspozici'ant'o; tiu nur rapid'e betikiĝ'is kaj dank’ al si'a betika rang'o aĉet'is ĝi'n de mal'riĉ'iĝ'int'a rust'posed'ant'o.

— Tamen — li dir'is, — ĉiu sci'as pri li, ke li ja ne nask'iĝ'is ĉi tie intern'e, sed antaŭ du'dek jar'o'j li ankoraŭ labor'is ekster'e, inter la hinoj, kiel simpl'a alt'fer'voj-konstru'ist'o, li'a'j fingr'o'j ankoraŭ nun est'as kal'a'j pro la cirkel'o. Sed, bedaŭr'ind'e, ne ebl'as proces'i kontraŭ li, ĉar li sid'as en la Rust'mezur'a kaj Registr'a Ofic'ej'o.

Li est'is eg'e konstern'it'a, ke la afer'o de la Publik'a Rust'o est'as konfid'it'a al tia'j ul'o'j. Tamen li ne forges'is emfaz'i, ke en li'a famili'o (t.e. en la famili'o de Zemoki) jam li'a pra'av'o est'is en'port'it'a, kiam li for'manĝ'is si'a'n ŝu'o'n, kaj li est'is ankaŭ ĉi-intern'e tre eminent'a hom'o. Nom'e li mem el'batal'is, ke la behinoj port'u la flav'a'n ŝton'er'o'n sub la dekstr'a aksel'o; anstataŭ la mal'dekstr'a. Li'a av'o unu kemonan'o'n sen'haŭt'ig'is viv'a; dum semajn'o'j li ŝmir'is si'a'j'n orel'lob'o'j'n per ties gras'aĵ'o, pro kio mult'a'j li'n admir'is, sed li hav'ig'is al si ankaŭ envi'ul'o'j'n, kiel tio jam est'as kutim'a en la viv'o de grand'a'j hom'o'j. Li'a patr'o est'is grand'a scienc'ul'o, unu el la fond'int'o'j de la elips'ologi'o, ĉar est'is li mem, kiu demonstr'is, kial la cirkl'o est'as elips'o por la konao, per kio li grand'rezult'e kun'efik'is por vek'i la special'a'j'n ras'a'j'n scienc'o'j'n, dorm'et'ant'a'j'n en la sin'o de la konao.

Tiel inter'parol'ant'e ni ven'is al la ŝukko. Tie est'is ĉirkaŭ'barit'a plac'o, kaj ekster la bar'il'o'j jam star'ad'is mult'a'j hom'o'j.

Ni apenaŭ pas'ig'is tie kelk'a'j'n minut'o'j'n, kiam subit'e kur'is sur la plac'o'n du furioz'rigard'a'j behinoj kun terur'a'j baston'eg'o'j. Sen ia ajn en'konduk'o ili ek'bat'eg'is la kap'o'n kaj dors'o'n unu al la ali'a, kaj post minut'o jam flu'is la sang'o kaj la haŭt'o'j ĉifon'e pend'is de ili.

Mi kri'is pro help'o, kaj ankaŭ la amas'o hurl'is per sen'koher'a voĉ'o, sed neni'u ir'is dis'ig'i ili'n. Fin'e mi mem en'salt'is tra la bar'il'o, sed la ceter'a'j kapt'is mi'n kaj ŝir'e for'tir'is. Kaj van'e mi postul'is brid'i la du furioz'a'j'n kontraŭ'ul'o'j'n, ili respond'is, ke tio est'as ŝukko; kaj mi ferm'u mi'a'n bus'o'n.

Dum mi disput'is kun la mani'ul'o'j, la krani'o de unu el la lukt'ant'o'j frakas'iĝ'is kun akr'a krak'o; ia amas'o ek'hurl'is kur'is sur la plac'o'n, ĉirkaŭ'star'is la mort'ig'int'o'n, vakeis, la pantalon'o'n sur li'a post'aĵ'o grat'ĉifon'is, ĝis fin'e, pro la sang'o'perd'o kaj la tro'ŝarĝ'o de la kor'o ankaŭ li teren'fal'is.

Kaj kiam mi indign'e demand'is de la ĉirkaŭ'star'ant'o'j, kiel ili pov'as toler'i tia'n barbar'a'n solv'o'n de la dis'opini'o'j, ili respond'is, ke tiu'j ne est'as mal'amik'o'j, sed tio est'as ŝukko kaj cel'as la evolu'ig'o'n de la san'o. Kaj van'e mi menci'is mi'a'n kurac'ist'a'n diplom'o'n, akir'it'a'n en la oksford'a universitat'o, demonstr'ant'e, ke la hom'o kun romp'iĝ'int'a krani'o est'as mal'pli san'a ol la sen'difekt'a, kaj nur frenez'ul'o'j frakas'as la krani'o'n unu al la ali'a, eĉ est'is ili mem kiu'j ek'koler'is. Lev'iĝ'is pugn'o'j, kaj mi cert'e ne est'us evit'int'a la linĉ'ad'o'n, se mi ne rapid'e for'kur'us.

Tia'manier'e mi ek'kon'is la esenc'o'n de la ŝukko. Nom'e se iu mort'bat'as si'a'n hom'frat'o'n, tiu est'as pun'at'a. Sed se li antaŭ'e el'dir'as la sorĉ'vort'o'n: ŝukko, li liber'iĝ'os de la pun'o!

Ĉe la behinoj ĉio de'pend'as sol'e kaj nur'e de la vort'o'j!

Kaj est'is ankoraŭ feliĉ'e, ke ne tiu est'is pun'at'a, kiu ne em'is frakas'i si'a'n kap'o'n sub titol'o ŝukko.

La leg'ant'o ver'ŝajn'e opini'as la last'a'n fraz'o'n mal'fort'a sprit'aĵ'o kaj rid'et'as pri mi'a'j vort'o'j. Bedaŭr'ind'e mi dev'as neni'ig'i ankaŭ ĉi tiu'n ĝoj'o'n, ĉar, jes ja trov'iĝ'is ankaŭ tia sorĉ'vort'o kiu, se la murd'ant'o ĝi'n el'dir'is, ne nur liber'ig'is li'n de la pun'o, sed ĝust'e tiu est'is pun'at'a, kiu ne vol'is mort'ig'i. Tiu vort'o est'is la bukuo. Sed pri tio nur post'e.

Laŭ mi'a opini'o mi far'as plej ĝust'e, se mi met'as neni'a'n koment'o'n pri ĉi tiu simptom'o de ili'a mal'san'o, des'pli, ke tuj post'e mi miks'iĝ'is en mult'e pli grav'a'j'n afer'o'j'n, kiu'j fin'e laŭ'vort'e pere'ig'is mi'n.

Nom'e, inter la publik'o de la ŝukko mi ek'vid'is ĝis'skelet'e mal'gras'iĝ'int'a'n, preskaŭ ŝancel'iĝ'int'a'n vir'in'o'n. En ŝi'a man'o trem'is la poŝ'tuk'o, kiu'n ŝi ten'is sur si'a buŝ'o.

Malgraŭ mi'a tut'a naŭz'o mi tamen ek'kompat'is ŝi'n. Ŝi'a sen'fort'o est'is tiom kompat'ind'a, ke mi — jam nur kiel kurac'ist'o, — ne pov'is ŝi'n rigard'i sen'vort'e. Iom'e embaras'e mi serĉ'is la vort'o'j'n, kiel mi pov'us al ŝi propon'i pli abund'a'n nutr'iĝ'o'n sen la ofend'o de la ketnio. Fin'e mi decid'is, anstataŭ pen'a'j eksperiment'o'j propon'i al ŝi part'o'n de mi'a spiritualaĵo laŭ kavalir'a manier'o.

Do, mi al'paŝ'int'e propon'is, ke mi bon'kor'e trans'don'as al ŝi mi'a'n hejm'e est'ant'a'n spiritualaĵon por konsum'i ĝi'n.

La leg'ant'o tut'e ne pov'as imag'i, kia'n riproĉ'o'n mi ricev'is respond'e. Ŝi nom'is mi'n bivag, kiu eĉ ide'o'n ne hav'as pri la ketnio; kaj ŝi demand'is, kio'n mi imag'as, kia vir'in'o ŝi est'as; esper'ebl'e mi ne opini'as, ke ŝi far'as tiu'n naŭz'aĵ'o'n.

— Ĉu vi parol'as pri la manĝ'ad'o? — glit'is el mi'a buŝ'o.

— Fi! Bivag! — ŝi terur'kri'is, — kiel vi imag'as, ke mi pov'us pens'i pri tia'spec'aĵ'o'j. Kaj almenaŭ ne tiel vi dir'us!

Sed vid'ant'e ŝi'a'n mizer'a'n stat'o'n kaj evident'a'n mal'sat'o'n kiu'n ŝi ne pov'is kaŝ'i, mi'a plej primitiv'a human'a sent'o dikt'is, ke trans'paŝ'ant'e la regul'o'j'n mi mild'ig'u ŝi'a'n mal'sat'o'n. Do mi dir'is al ŝi:

— Kiel ajn ni parol'as, la ver'o est'as, ke ni ĉiu'j konsum'as spiritualaĵon. Ankaŭ mi est'is jam mal'sat'a kaj ĉiu'j ali'a'j. Konvink'iĝ'u, ke mi vol'as nur bon'o'n al vi.

Ŝi kri'e mi'n riproĉ'eg'is, kio'n mi imag'as, ĉu ŝi bezon'as tiu'n abomen'aĵ'o'n? Neniam dum ŝi'a viv'o ŝi'n dezir'is, ĉar ŝi ne est'as ia tia'spec'a vir'in'aĉ'o, kaj tio'n mi dev'as ek'sci'i. Kaj eĉ krom'e, ketnia hom'o dev'as ĉi-okaz'e ne far'i tiel, sed demand'i: “Ĉu vi dezir'is la bikbamon?” kaj ne insult'i sen'defend'a'j'n vir'in'o'j'n per tia mal'honor'a propon'o.

Nun mi far'is mal'feliĉ'a'n paŝ'o'n. Nom'e tia obstin'ec'o de la stult'ec'o koler'ig'is mi'n, kaj mi ne ced'is pri la ver'o. Mi komunik'is, ke mi est'as kurac'ist'o, kaj mi konsil'is al ŝi rigard'i en spegul'o'n: ŝi vid'os, kiom'e montr'iĝ'as sur ŝi'a'j trajt'o'j la mal'sat'o, kaj tio tut'e ne est'as hont'o; ĉar ni ja ĉiu'j kutim'as manĝ'i; kio'n sufiĉ'e pruv'as la fakt'o, ke ni viv'as.

Mi konjekt'is, ke ŝi ofend'iĝ'os, sed mi jam ne mult'e pri'zorg'is ĝi'n, fin'fin'e mi neni'o'n perd'as, kaj ŝi nur gajn'as per mi'a konsil'o.

Sed eĉ sonĝ'e mi ne pov'us imag'i la sekv'ont'aĵ'o'j'n.

La vir'in'o preskaŭ sufok'iĝ'is pro indign'o; sen'vort'e ŝi mal'ferm'ad'is si'a'n buŝ'o'n. Post kelk'a'j moment'o'j ŝi plen'fort'e ek'kri'ad'is por help'o.

Kur'e al'ven'is la gard'ist'o'j, al kiu'j ŝi mensog'is, ke mi atak'is ŝi'n, kaj ke mi intenc'is for'pren'i i'o'n de ŝi, sed ŝi natur'e ne mal'kovr'is, kio'n, nur parol'is pri ia'spec'a si'a plej kar'a trezor'o, kvankam ne eĉ unu'pec'a'n valor'o'n ŝi kun'port'is.

Tia superlativ'o de la impertinent'o koler'ig'is mi'n, kaj mi deklar'is, ke mi tut'e ne vol'is i'o'n ajn for'pren'i de si, sed mal'e: mi vol'is part'o'pren'ig'i ŝi'n en la ĝu'o de la spiritualaĵo.

Nun sekv'is mi'a plej grand'a surpriz'o.

La gard'ist'o'j plen'buŝ'e ek'rid'is pri mi'a'j vort'o'j, deklar'is, ke ĝust'e pri tio tem'as, kaj port'is mi'n al la betiko, kiu kun grand'a indign'o pun'is mi'n per du'semajn'a karcer'o, ĉar “mi vol'is don'i manĝ'o'n al vir'in'o!”

Mi ne vol'is kred'i al mi'a'j orel'o'j kaj pro surpriz'o unu sol'a protest'a vort'o ne ven'is el mi'a buŝ'o; mi star'is, kiel traf'it'a de apopleksi'o kaj ne sci'is, kio okaz'as. Mi jam long'e est'is en la karcer'o, sed nur post hor'o'j mi pov'is aranĝ'i mi'a'j'n pens'o'j'n tiom'e, ke mi re'konsci'iĝ'is, ke mi fakt'e est'as en karcer'o, kiel poŝ'ŝtel'ist'o. Kaj kial? Ĉar mi est'is bon'a kaj san'mens'a.

Post mi'a liber'iĝ'o mi indign'iĝ'e plend'is al Zemoki, sed li anstataŭ kompren'em'o pri'rid'is mi'n, nom'is mi'n bivag kaj admon'is mi'n pri la ketni.

Kvankam mi'n koler'ig'is la arogant'ec'o de mani'ul'o, mi klopod'is pacienc'e fin'aŭskult'i li'a'j'n vort'o'j'n, esperant'e, ke per la ricev'ot'a'j “sci'o'j” mi pov'os almenaŭ ŝirm'i mi'n kontraŭ simil'a'j danĝer'o'j.

Mi pov'as asert'i, ke tut'e fantazi'a'j afer'o'j evident'iĝ'is.

Mi jam sci'is, ke la manĝ'ad'o est'as konsider'at'a mal'dec'a afer'o; sed neniam mi pov'us imag'i, kiom komplik'it'a'j mani'aĵ'o'j al'kroĉ'iĝ'as al ĝi ĉe la vir'in'o'j.

Nun mi ek'sci'is ekzempl'e, ke la kusen'o'j sur la stomak'o kaj la poŝ'tuk'o sur la buŝ'o est'as port'at'a'j, ĉar ambaŭ organ'o'j hav'as rilat'o'n al la manĝ'ad'o.

La buŝ'o'n ankaŭ menci'i est'as mal'permes'at'a. Oni dev'as ŝajn'ig'i, kvazaŭ vir'in'o tut'e ne hav'us buŝ'o'n.

El eŭrop'a vid'punkt'o son'as ne'kred'ebl'e tio nur, ke oni konsider'u hont'o si'a'n natur'a'n kaj honest'a'n viv'funkci'o'n, sen kiu ni tut'e ne viv'us, sed la komplik'a manier'o, laŭ kiu la vir'in'o'j dev'is tiu'n kaŝ'i jam super'as ĉiu'n fantazi'o'n. Renkont'iĝ'ant'e vir'o kaj vir'in'o ambaŭ inter'parol'ad'is tia'manier'e, kvazaŭ ili tut'e ne hav'us ide'o'n pri la ekzist'o de la buŝ'o, kvankam ambaŭ sci'is, ke ĝi ekzist'as kaj ke tio'n bon'e sci'as ankaŭ la ali'a. La buŝ'o'n ili menci'is nur en ne'evit'ebl'a'j okaz'o'j kaj eĉ tiam nur parafraz'e, per art'e'far'it'a'j pseŭdo'nom'o'j, konform'a'j al la ketnio, nom'ant'e ĝi'n foj'e vizaĝ'mez'o, foj'e pens'flor'o, kvankam ĝi hav'is ĝust'e tiom komun'a'n al la pens'o, kiom la spiritualaĵo, pri kio oni dev'is kontest'i eĉ, ke ĝi est'as manĝ'at'a de hom'o'j, sed oni dev'is ĝi'n pri'trakt'i, ke ĝi'n for'port'as la cikoni'o. Natur'e ĉiu sci'is, ke ili mensog'as. Kial tamen oni dev'is dir'i tial, mi'a'j leg'ant'o'j ne demand'u de mi, ĉar ĉi tie jam ek'halt'as kaj fiask'as la hom'a mens'o.

Kaj la mal'feliĉ'a'j vir'in'o'j kun'port'ad'is kun si mem ĉi tiu'n naŭz'a'n mal'pur'aĵ'o'n de la dev'ig'a mensog'o tra si'a'j tut'a'j viv'o'j kaj dum sol'a moment'o ne ek'son'is en ili la protest'a voĉ'o de la hont'o kaj de la honest'a moral'o.

Mi, kiu nur pri'skrib'as tiu'j'n, oft'e pri'pens'ad'is, ĉu en'tut'e est'as dec'a publik'ig'i tia'spec'a'j'n fi'aĵ'o'j'n? Nom'e, inter mi'a'j leg'ant'o'j nepr'e trov'iĝ'os mult'nombr'e la moral'a'j kaj pur'anim'a'j fil'in'et'o'j de mi'a patri'o, kiu'j eduk'iĝ'int'e en la san'a eŭrop'a civilizaci'o ĉiam lern'is, ke la mensog'o est'as mal'moral'a afer'o kaj kiu'j nepr'e ne pov'os leg'i ĉio'n ĉi sen ruĝ'iĝ'o. Por mi'a sen'kulp'ig'o mi menci'as nur, ke mi ne pov'as kaŝ'i mi'a'n just'a'n patriot'a'n fier'ec'o'n, re'memor'ant'e pri la sen'hont'a'j behinaj vir'in'o'j.

Pri la mani'o de la poŝ'tuk-port'ad'o mi pov'as rakont'i fantazi'a'n okaz'o'n.

Foj'e iu vir'in'o aper'is sur la kort'o per ne'kovr'it'a buŝ'o. Mi'a'j leg'ant'o'j ne imag'as, kia skandal'o eksplod'is! La ĉirkaŭ'star'ant'o'j ruĝ'iĝ'e for'turn'iĝ'is, man'plat'kovr'is si'a'j'n okul'o'j'n, la vir'in'o'j kri'ad'e dis'kur'is. Fin'e al'ven'is ia gard'ist'ar'o kaj for'port'is la vir'in'o'n. Sed plej interes'a est'is la argument'ad'o: ili dir'is, ke la vir'in'o — frenez'iĝ'is!

Mi nur dezir'is sci'i, kio est'as la bikbamo, pri kiu la vir'in'o parol'is kaj kiu'n mi est'us dev'int'a al ŝi menci'i. Sed post tiom da kompromit'iĝ'o mi jam ne kuraĝ'is demand'i. Por mi est'is cert'a, ke ĝi est'as ankaŭ ia'spec'a el'cerb'um'it'a stult'aĵ'o, sed mi hav'is neni'a'n em'o'n don'i baz'o'n al la pri'mok'o kaj hont'ig'a super'em'o de Zemoki. Ili pri'rid'as tiu'n, kiu ne kon'as ili'a'j'n fantazi'e fabrik'at'a'j'n vort'o'j'n, kiu'j signif'as ne'natur'a'j'n imag'it'aĵ'o'j'n. Mal'e, se iu ne sci'is, kiu est'as la ekliptik'o aŭ la pankreat'o, tiu'n ili rigard'is respekt'plen'e, ĉar la ne'sci'o don'as nobl'a'n aspekt'o'n.

Do, por ek'sci'i sen rid'ind'iĝ'o, kio est'as la bikbamo, post mi'a liber'iĝ'o mi de'nov'e vizit'is la menci'it'a'n vir'in'o'n, kaj antaŭ ĉio mi pardon'pet'is pro mi'a bivaga kondut'o, kaj post'e mi demand'is, ĉu ŝi dezir'is la bikbamon?.

La vizaĝ'o de la vir'in'o evident'e pli'mild'iĝ'is, ŝi deklar'is, ke ŝi kvarias mi'a'j'n vort'o'j'n, ŝi ne enoas pro mi, kaj la bikbamon ŝi dezir'is.

Tia'manier'e mi sukces'is kon'at'iĝ'i kun ŝi. Mi ek'sci'is, ke ŝi'a nom'o est'as Zukrula. Ni ir'is promen'i, post'e ankaŭ Zemoki akompan'is ni'n. La inter'parol'o'n, se konsider'i mi'a'n sen'spert'ec'o'n, oni pov'as dir'i sufiĉ'e glat'a. Mi klopod'is elekt'i tia'j'n tem'o'j'n, pri kiu'j mi konjekt'is, ke ili situ'as trans la mal'help'aĵ'o'j de la ketnio, kipuo kaj ceter'a'j mani'aĵ'o'j. Kompren'ebl'e ĝust'e tiel mi kompromit'is mi'n jam ĉe la komenc'o.

Nom'e, kun naiv'a kap'o mi aŭdac'is el'buŝ'ig'i ĉi tiu'n tut'e sen'signif'a'n fraz'o'n.

— La ĉiel'o est'as blu'a.

(Mi pens'is, en ĉi tio ja ne pov'as est'i danĝer'o.)

Zukrula emfaz'e respond'is:

— Jes, ĝi est'is blu'a.

Ankaŭ nun ĝi est'as blu'a — mi respond'is naiv'e, je kio la respond'o est'is neni'ig'a riproĉ'rigard'o. Mi ruĝ'iĝ'is, Zemokin mi flank'e'n'vok'is sub iu pretekst'o por demand'i li'n pri la afer'o, sed li ne atend'ant'e mi'a'n demand'o'n, akr'e mi'n riproĉ'is, kiel mi aŭdac'as, parol'i antaŭ vir'in'o en est'ant'a temp'o?

Tiel evident'iĝ'is, ke dum la parol'o inter vir'o kaj vir'in'o oni dev'as dir'i ĉiu'n verb'o'n en est'int'a temp'o. Per est'ant'a temp'o oni rajt'as parol'i nur kun tia vir'in'o, kiu jam de'met'is si'a'n buŝ'tuk'o'n antaŭ ni. Kaj per tio, ke mi al'parol'is per est'ant'a temp'o, mi ŝi'n mal'honor'ig'is, ŝajn'ig'ant'e ŝi'n, kvazaŭ ŝi jam est'us de'met'int'a antaŭ mi la buŝ'tuk'o'n.

Re'ir'ant'e mi klopod'is obe'i ĉi tiu'n regul'o'n, sed mi pov'as asert'i, ke la dev'ig'a uz'o de la est'int'a temp'o oft'e embaras'as, ĉar mi oft'e ne sci'as ĉu ver'e tem'as pri la est'ant'o aŭ pri la est'int'o. Tut'e ne ide'o'n mi hav'is, kial ili tamen far'as. Ĉu la hom'a lingv'o ne est'as por tio, ke ni komunik'u real'e est'ant'a'j'n afer'o'j'n sen mis'kompren'o?

Sed apenaŭ ni komenc'is daŭr'ig'i ni'a'n konversaci'o'n, Zemoki de'nov'e flank'e'n'tir'is mi'n kaj koler'et'e demand'is, kial mi dir'as al la vir'in'o sen'ĉes'e Zukrula kaj kial mi ne nom'as ŝi'n Zajkubu?

— Ĉar ŝi nom'iĝ'as Zukrula — mi respond'is simpl'e.

— Nu, dir'u nur Zajkubu.

— Si mem dir'is, ke ŝi est'as Zukrula.

— Ho, vi bivag! — rid'is Zemoki. — Ŝi dir'as tiel, ĉar la ketni ne permes'as ke ŝi mem nom'u si'n Zajkubu, sed vi nom'u ŝi'n tiel.

Iu ali'a ebl'e est'us frenez'iĝ'int'a en mi'a stat'o, kaj ankaŭ mi mem re'kon'is nur tiam, kiom mult'e el'ten'as la hom'o, se li dev'as. Ni re'ir'is, kaj la plu'a inter'parol'o daŭr'is laŭ tiu regul'o.

Zukrula iom post iom iĝ'is de'nov'e bon'vol'a al mi, kaj post'e ŝi mi'n pet'is, ke mi palp'u kun ŝi bujpiffon.

Mi ek'tim'e rigard'is al Zemoki, ne'sci'ant'e, kia'spec'a nov'a kapt'il'o mi'n embusk'as, sed li kun trankvil'ig'a okul'sign'o respond'is, ke mi nur palp'u sen'ĝen'e.

Per tio kompren'ebl'e ne est'is aranĝ'it'a la afer'o kaj, kvankam balbut'e, mi dev'is konfes'i mi'a'n sen'spert'ec'a'n pri la bujpiffo, kio ig'is Zukrulan al mal'estim'a lip'mov'o, kaj ŝi rimark'is, ke la hodiaŭ'a vir'a generaci'o ver'ŝajn'e ricev'as plej'part'e nur teori'a'n eduk'o'n, kiu ne konform'as al la postul'o'j de la praktik'a viv'o.

Fin'e Zemoki ven'is al mi'a help'o kaj klar'ig'is la afer'o'n.

La bujpiffo konsist'as el tio, ke la vir'o kaj vir'in'o kun'tuŝ'as la fingr'o'pint'o'j'n laŭ divers'e regul'it'a kaj ritm'a ord'o. Jen la poleks'o'n de la vir'o kun la ring'fingr'o de la vir'in'o, jen la ring'fingr'o'n kun la et'fingr'o, jen la ring'fingr'o'n kaj et'fingr'o'n kun la montr'o'fingr'o de la vir'in'o, ktp., kaj kelk'foj'e ili fingr'o'montr'as al la buŝ'o unu de la ali'a.

La bujpiffo hav'as mult'a'j'n vari'aĵ'o'j'n, la sol'a komun'e, gest'o est'as la buŝ'montr'o, kiu trov'iĝ'as en ĉiu vari'aĵ'o, sed ili hont'as tio'n. Ili menci'as ĝi'n nur kiel fagmak-figur'o'n. Tut'e mi ne sci'as, kial ili hont'as ĝi'n, kaj se ili hont'as, kial tamen far'as.

Mi ek'sci'is ankoraŭ, ke oni kutim'as palp'i la bujpiffon eĉ laŭ la ritm'o de muzik'o. Tiu fakt'o est'is al mi tre oportun'a, — ĉar kiam mi pruv'iĝ'is tre sen'talent'a lern'ant'o, mi sen'kulp'ig'ad'is mi'n, ke mi cert'e pli bon'e pov'us ŝi'n palp'ad'i laŭ la ritm'o de muzik'o.

Pro tio ili propon'is — ir'i al la mont'et'a dekliv'o por promen'i. Ni ek'ir'is. Tiam Zukrula subit'e esprim'is si'a'n dezir'o'n, ke ŝi eg'e em'us hav'is mal'hel'brun-flug'il'a'n papili'o'n kun blu'a'j stri'o'j. Post long'a serĉ'ad'o mi sukces'is- kapt'i al ŝi unu, sed ĝi ne konform'is al ŝi'a gust'o, ĉar ĝi est'is mal'hel'brun'a kun blu'a'j stri'o'j, dum ŝi pli dezir'us blu'flug'il'a'n kun stri'o'j mal'hel'brun'a'j, kiu'n, ties flug'il'o'j'n de'tranĉ'int'e kaj punt'ig'int'e, ŝi al'glu'us al la har'o'j de si'a bros'o, kaj tio est'us tre bon'a. Ŝi ja ĉiam dezir'is tia'n vir'o'n, kiu plen'um'as ĉiu'n ŝi'a'n dezir'o'n, fort'a'n kaj despot'a'n, kiu skurĝ'as si'a'n vir'in'o'n, se ŝi ne obe'as.

Post'e ŝi ek'pens'is, ke ŝi em'us vid'i ĉiel'ark'o'n, kies ark'o est'as mal'supr'e kaj la pied'o'j supr'e, kaj ŝi ne kompren'as kial est'as la teknik'o, se eĉ tio'n ĉi oni ne pov'as efektiv'ig'i. Ke bon'e est'us kur'i sur varm'eg'a neĝ'o kun etend'it'a'j brak'o'j, bon'e est'us ĉio'n-ĉio'n el'parol'i dum unu spir'o, sed sen vort'o'j, ĉar tiu est'as la ver'a parol'o kaj ni ating'os la perfekt'ec'o'n nur tiel, se ni ne parol'as kaj se ni pentr'as ni'a'n frunt'o'n flav'a, kaj kiel mi opini'as pri tiu scienc'ul'o, kiu nun mal'kovr'is la solv'o'n de ĉiu'j integral'ekvaci'o'j, ĉu est'as ver'e, ke li kutim'as kovr'i si'a'n spiritualaĵon per ruĝ'viol'kolor'a kvadrat'a tuk'o, ĉar mi ek'sci'u, ke li tre impon'as al ŝi, kaj unu ekzempler'o'n de li'a artikol'o ŝi port'as en si'a poŝ'tuk'o antaŭ si'a vizaĝ'mez'o.

Surpriz'it'e mi aŭskult'is la kon'at'e son'ant'a'j'n vort'o'j'n, kiu'j tiom strang'e diferenc'is de la ĝis'paroksism'a'j frenez'um'o'j de la behinoj. Ankoraŭ pli, mi ek'konsci'is pri tio ke la babil'ad'o, kapric'o'j kaj ide'o'j de Zukrula est'as por mi ver'a freŝ'iĝ'o, ĉar tiu'j klar'e re'memor'ig'is al mi ĉarm'a'n babil'ad'o'n kaj et'a'j'n problem'o'j'n de la sinjor'in'o'j de mi'a ŝat'at'a patri'o kaj la mil'vari'a'n muzik'o'n de la rav'a vir'in'a anim'o, kiu far'as la bel'a'n seks'o'n tiom ekscit'a, problem'a kaj dezir'ind'a, kaj kiu incit'as la vir'o'n persist'e ĉas'sekv'i la bel'a'n bird'et'o'n por ŝi'n ek'kapt'i kaj por solv'i la nod'o'n de la rebus'o, trov'i la real'a'n kaj konkret'a'n en'hav'o'n, kiu tiom ekscit'e kaŝ'as si'n inter la triol'o'j kaj fug'o'j de la flirt'ant'a'j humor'modul'o'j, aŭ almenaŭ ni kred'as, ke ekzist'as kio si'n kaŝ'as.

Mi asert'as, ke en tiu moment'o mi ne sent'is mi'n tro fremd'a, eĉ pli, iom post iom mi sen'ĝen'iĝ'is dum la babil'ad'o, konstat'ant'e, ke ĉe la behinoj, kvankam ĉiu'n kutim'o'n kaj instituci'o'j'n ili star'ig'is kap-al-sub'e, la vir'in'a'n anim'o'n tamen ne pov'is de'voj'ig'i el ĝi'a natur'a kaj ver'a est'ad'o.

Bedaŭr'ind'e mi'a ĝoj'o ne long'e daŭr'is, ĉar foj'e Zukrula subit'e demand'is:

— Mi'a et'fingr'o est'is pli mal'dik'a ol mi'a poleks'o, ĉu ne?

(Natur'e, tio est'as kompren'end'a en est'ant'a temp'o.)

Kvankam la demand'o est'is sufiĉ'e rid'ind'a, mi jam est'is al'kutim'iĝ'int'a, kaj anstataŭ rid'o mi serv'em'e esplor'is ŝi'a'n man'o'n kaj ŝi'n cert'ig'is kun pur'a konscienc'o, ke ŝi'a et'fingr'o “est'is” fakt'e pli mal'dik'a.

Post tio Zukrula salt'lev'iĝ'is kaj mal'estim'e mi'n rigard'mezur'is:

— Bivago! — ŝi kri'is kaj al'don'is:

— Kaj la bikbamon mi ne dezir'is!- Tiel oni tut'e ne pov'as parol'i pri!

Kaj ŝi for'kur'is.

Mi gap'is al Zemoki idiot'e, sed li tut'e ne atend'ant'e mi'a'n demand'o'n, atak'e mi'n riproĉ'is, ankaŭ li nom'is mi'n bivag kaj minut'o'j pas'is, ĝis li tiom'e pov'is trankvil'iĝ'i, ke mi pov'is pet'i de li klar'ig'o'n.

Tiel mi ek'sci'is, ke la vir'o hav'as element'a'n dev'o'n deklar'i la et'fingr'o'n de la vir'in'o pli dik'a ol la poleks'o. Kiu ne tiel dir'as, tiu kulp'as kave-afer'o'n.

La raci'a leg'ant'o nepr'e opini'as, ke tio hav'as i'a'n natur'a'n baz'o'n: ili ia'manier'e mal'dik'ig'as la poleks'o'n, aŭ io ali'a. Mi dev'as deklar'i, ke tio est'as erar'o. Ili'a'j fingr'o'j est'as tut'e simil'a'j al ni'a'j, sed iu el'cerb'um'is, ke la dik'a et'fingr'o est'as fier'o kaj, kvankam ĉiu sci'is, ke tia'n man'o'n neni'u hav'as, tamen oni dev'as tiel asert'i, eĉ pruv'i, trud'e dokument'i kaj batal'i kun la vir'in'o, kiu persist'e asert'as ĝi'n pli mal'dik'a, dum la vir'o pli dik'a. Kaj pri tio ili diskut'as dum hor'o'j, kaj la vir'in'o sent'as si'n feliĉ'a, kvankam ŝi bon'e sci'as, ke la vir'o mensog'as.

Dum ali'a'j hom'o'j estim'as unu la ali'a'n per ver'dir'o, ĉe la behinoj la mezur'o de la estim'o est'as ĝust'e tio, kiel grand'a'n mensog'o'n dir'as unu al la ali'a.

Por ke la frenez'o plen'iĝ'u, mi menci'as ankaŭ tiu'n regul'o'n de ia ketnio, ke ĉi tio'n oni rajt'as nur asert'i pri vir'in'o, kun kiu ni ĝust'e parol'as. Dum ties ĉe'est'o ŝi'n asert'i pri fremd'a vir'in'o est'as la plej grand'a ofend'o al la ĉe'est'ant'o.

Sed la problem'o de la bikbamo mi'n sci'vol'ig'is eg'e. Tial mi sekv'ont'a'tag'e de'nov'e el'serĉ'is Zukrulan, mi de'nov'e pardon'pet'is, deklar'ant'e, ke ŝi mis'aŭd'is mi'a'j'n vort'o'j'n mi ne dir'is pli mal'dik'a, sed pli dik'a.

Mi jam du'obl'e mensog'is, do Zukrula sen'koler'iĝ'is, kaj mi urĝ'ant'e demand'is, ĉu ŝi dezir'is la bikbamon?

Zukrula de'nov'e iĝ'is bon'humor'a. Ŝi deklar'is, ke tia'manier'e est'as jam ĉio ja ali'e, kaj la bikbamon ŝi de'nov'e dezir'is.

Post'e ŝi ven'ig'is mi'n kaj Zemokin al iu betiko, kiu lig'is la teler'o'j'n al si'a'j pland'o'j, post'e ili'n mal'lig'is. Ĉi tio'n li far'is tri'foj'e, post'e li ĵet'is varm'ig'it'a'n kupr'o'kub'o'n en akv'o'n; la akv'o'n li du'on'e el'trink'is, la kubon li volv'is en tru'it'a'n tuk'o'n, per tiu kap'e'n'frap'is ni'n ambaŭ, post'e la kubon li de'nov'e el'volv'is kaj pet'is de mi mon'o'n.

Mi trov'is la sum'o'n iom mult'a, sed intern'e mi ne kuraĝ'is protest'i, nur el'ven'int'e mi menci'is al Zemoki, ke la betiko pov'us pet'i iom pli mal'mult'e por tiel mal'long'a bikbamo, sed Zemoki bon'vol'e klar'ig'is, ke la mon'o'n mi ne don'is al la betiko, sed al la bikru. Mi akr'e protest'is, dir'ant'e, ke la bikru est'as koncept'o, kaj al koncept'o ne ebl'as pag'i, kaj ceter'e, mi vid'is per mi'a'j propr'a'j okul'o'j, ke la mon'o'n trans'pren'is la betiko, sed Zemoki riproĉ'e mi'n silent'ig'is, ĉar tio'n dir'i est'as kave, kaj mi de'nov'e argument'as per mi'a'j okul'o'j, forges'ant'e, ke krom la okul'o'j est'as anebaoj kaj tiu'j est'as pli grav'a'j. Do, mi dev'as por ĉiam not'i, ke la mon'o'n mi don'is al la bikru.

Kompren'ebl'e mi tut'e ne sci'is, kio est'as la bikru, mi konjekt'is en'tut'e nur, ke ĝi est'as koncept'o por resum'i ĉio'n mal'bon'a'n: se mi'a manĝ'aĵ'o est'is konfisk'it'a, ĝi'n for'port'is la bikru; mi'a'n mon'o'n mi pag'is al ia bikru. Se iu ajn mort'is en mal'san'o, li'n mort'ig'is ne bacil'o'j; sed la bikru. Se iu fal'is de la tegment'o, tiu'n de'puŝ'is la bikru. Kiam mi'n Zemoki incit'is bat'i la kemonan'o'j'n, mi dev'is sci'i, ke mi'n incit'is ne li, sed la bikru. Mi dev'is si'n nutr'i per ŝton'er'o anstataŭ manĝ'aĵ'o pro la bikru. Pro la bikru ni dev'is vakei al la betiko, akv'um'i la herb'o'n, brul'ig'i la vest'aĵ'o'n. Kaj ĝeneral'e, la kap-al-sub'ig'o'n kaj ne'toler'ebl'ec'o'n de la viv'o ili atribu'is al la bikru, kies destin'o est'as sen'iĝ'i de respond'ec'o la bacil'o'j'n, fajr'o'n, akv'o'n, konfisk'ant'o'j'n kaj ĉef'e la betiko'j'n. La leg'ant'o jam pov'as imag'i, kiel furioz'is ĉi tie ĉiu mal'bon'aĵ'o kaj mal'san'o, kie oni ne pov'is aŭ ne rajt'is rimark'i la simpl'a'j'n kaj okul'frap'a'j'n kaŭz'o'j'n, kiu'j'n ĉe ni bon'e sci'as eĉ la et'infan'o.

Ĉio, kio okaz'is ĝis nun, est'is nur rid'ind'a stult'aĵ'o. Sed nun sekv'is tragik'a ŝanĝ'o.

Post la bikbam ni adiaŭ'is de Zemoki per varm'a pricc-prucc, post'e Zukrula mi'n kapt'is, kur'ant'e hejm'e'n'tir'is, tie, ferm'int'e la pord'o'n, ŝi de'met'is de si'a buŝ'o la poŝ'tuk'o'n kaj sufok'iĝ'ant'e de ekstaz'o trem'voĉ'is:

— Don'u por manĝ'i, pa'ĉj'o, mi'a'j okul'o'j streĉ'iĝ'as de mal'sat'o! Ĉi tie'n la manĝ'aĵ'o'n, ŝtop'u ĝi'n en mi'a'n buŝ'eg'o'n, en mi'a'n stomak'o'n, por ke mi fin'e sat'iĝ'u!

Eĉ la sang'o frost'iĝ'is en mi'a'j vejn'o'j. Tiom ŝi diboĉ'is en la mal'permes'it'a'j vort'o'j, ke mi, kiu jam al'kutim'iĝ'is al la ketnio, tim'e el'kur'is, por ke mi ne est'u de'nov'e en'karcer'ig'ot'a.

Kaj Zukrula post'kur'is mi'n, kri'eg'ant'e kun insult'a'j mal'laŭd'o'j.

Mi rifuĝ'is, ŝtop'ant'e mi'a'j'n orel'o'j'n, por evit'i la akuz'o'n, ke mi eĉ nur aŭskult'is tiu'j'n terur'a'j'n vort'o'j'n.

Mi'a'j leg'ant'o'j ne imag'as, kio sekv'is.

Mi est'is port'it'a de'nov'e al la betiko, kiu kondamn'is mi'n por unu'monat'a karcer'o, ĉar mi ne don'is manĝ'aĵ'o'n al vir'in'o!

Nom'e, — kiel mi post'e ek'sci'is, — la bikbamo ĉe ili signif'as, ke ĉio'n, kio antaŭ'e est'is hont'o kaj mal'permes'aĵ'o, nun oni dev'as far'i, kaj reciprok'e, kio antaŭ'e est'is ketnio, nun far'iĝ'as kave!

Se mi'a'j leg'ant'o'j en'tut'e kred'as ĉi tiu'j'n frenez'aĵ'o'j'n, cert'e ten'as si'a'j'n ventr'o'j'n per la man'o'j pro la rid'o, leg'ant'e la komik'a'j'n aventur'o'j'n de normal'mens'a hom'o inter la frenez'ul'o'j. La komik'a'n gust'o'n al tio don'as la paradoks'a situaci'o, ke mi el mi'a tut'a fort'o vol'is sekv'i la frenez'a'j'n regul'o'j'n per mi'a mal'feliĉ'a normal'a mens'o por evit'i ili'a'n indign'o'n, kaj ĉio sukces'is tut'e invers'e, ĉar la esenc'o de ili'a frenez'o est'as ĝust'e tio, ke eĉ laŭ si'a'j frenez'aĵ'o'j ili ne est'as konsekvenc'a'j.

Post unu monat'o, re'liber'iĝ'int'e, mi ĉiu'okaz'e vol'is ĉio'n ek'sci'i pri la manĝ'regul'o'j de la vir'in'o'j.

De tiam mi pli atent'e stud'ad'is la vir'in'o'j'n.

Iam mi vid'is unu, kiu mi'n preter'ir'ant'e, por moment'o, ŝtel'mov'e, por ke neni'u vid'u, for'lev'is si'a'n poŝ'tuk'o'n de antaŭ si'a buŝ'o, el kio mi konklud'is, ke ŝi est'as mal'sat'a, ŝi nur ne kuraĝ'as tio'n dir'i mal'kaŝ'e.

Mi tre ĝoj'is pri la okaz'o, esperant'e, ke de ŝi mi, pov'as mult'e ek'sci'i. Do, mi akompan'is ŝi'n, kaj ĉirkaŭ'dir'e mi demand'is, kio'n ŝi opini'as pri la spiritualaĵo. Tiam ŝi urĝ'e mi'n flank'e'n'tir'is kaj per sen'kaŝ'a'j vort'o'j flustr'is, ke ŝi est'as fakt'e mal'sat'a kaj ŝi est'us feliĉ'a, se ŝi pov'us konsum'i part'o'n de mi'a spiritualaĵo.

Mi dev'as konfes'i, ke la vort'o'j mi'n tre agrabl'e surpriz'is. Kun mi'a stult'a kap'o mi pens'is, ke mi sukces'is trov'i la unu'a'n normal'cerb'a'n hom'o'n, kies vort'o'j hav'as logik'a'n inter'rilat'o'n kun la real'a mond'o.

Per mild'a'j vort'o'j mi ŝi'n invit'is kaj konduk'is en mi'a'n ĉambr'o'n, bon'kor'e sen'kovr'il'ig'is antaŭ ŝi mi'a'n rest'int'a'n manĝ'aĵ'o'n, ĉe kiu ŝi al'tabl'iĝ'is, de'met'is si'a'n poŝ'tuk'o'n kaj ek'manĝ'is ĝi'n per vid'ebl'a bon'apetit'o. Ŝi eĉ plur'foj'e laŭt'ig'is si'a'n rav'iĝ'o'n pro la bon'eg'a'j manĝ'aĵ'o'j, kia'j'n pov'as nur mi don'i. Mi rid'et'e dank'is ŝi'a'n entuziasm'o'n, sci'ant'e, ke la manĝ'aĵ'o'j est'is nur la normal'a ĉiu'tag'a hina tag'mez'manĝ'o.

Foj'e la vir'in'o si'a'n buŝ'o'n tut'e mal'ferm'int'e, lev'iĝ'is, kaj tiel ŝi proksim'iĝ'is al mi'a vizaĝ'o. Ŝajn'is, kiel ŝi vol'us en'buŝ'ig'i mi'a'n naz'o'n.

La ne'atend'it'a ŝanĝ'o iom surpriz'is mi'n, ek'tim'e mi re'tir'iĝ'is, kaj ŝi per sam'e mir'ant'a vizaĝ'o re'sid'iĝ'is al si'a lok'o.

— Do, ĉu vi ne vol'as en'rigard'i en mi'a'n gorĝ'o'n? — ŝi demand'is.

— En vi'a'n gorĝ'o'n? Kial en'rigard'i vi'a'n gorĝ'o'n?

Ŝi kap'balanc'is.

— Vi est'as strang'a vir'o. Ali'ul'o'j oft'e postul'as mal'ferm'ad'i mi'a'n buŝ'o'n post ĉiu glut'o.

Mi rimark'is, ke mi tut'e rezign'as pri tia'spec'a'j pretend'o'j, ĉar laŭ mi'a opini'o la manĝ'ad'o est'as por la sat'iĝ'o.

Ŝi daŭr'ig'is la manĝ'ad'o'n kaj dum'e rakont'is, ke foj'e ŝi ĉe iu vir'o for'manĝ'is tut'a'n anser'o'n, kaj post'e ŝi asert'ad'is per petol'em'a rid'et'o, ke ŝi pov'as eĉ pli manĝ'i kaj se mi intenc'as iam ajn manĝ'ig'i vir'in'o'n, nur al'vok'u mi ŝi'n kaj mi ne kred'u al ali'a'j vir'in'o'j, ĉar neni'u el ili pov'as tiom mult'a'n mi'a'n manĝ'aĵ'o'n konsum'i kaj eĉ ne per tiom bon'a apetit'o.

Mi ĉio'n promes'is al ŝi, post kio ŝi don'is si'a'n adres'o'n kaj krom'e ŝi rakont'is pri la menci'it'a vir'o, ke ŝi dev'is pro li'a postul'o la anser'o'n manĝ'i kun ĉokolad'o kaj ne nur mal'ferm'ad'i si'a'n buŝ'o'n, sed krom'e post ĉiu glut'o grinc'ad'i si'a'j'n dent'o'j'n.

Mi'n turment'is jam fort'e disonanc'a'j sent'o'j, sed mi'a ver'a surpriz'iĝ'o sekv'is nur post'e. Nom'e la vir'in'o rimark'is, ke kvankam ŝi tiam dev'is mult'e manĝ'i, ŝi eĉ en'spez'is mult'e. Li est'is ver'e kavalir'a vir'o.

Post tio ŝi viŝ'is si'a'n buŝ'o'n per la teler'tuk'o kaj — pet'is mon'o'n!

La ne'atend'it'a turn'o tiom surpriz'is mi'n, ke nur balbut'e mi pov'is protest'i, dir'ant'e, ke ŝi sat'iĝ'is ja per mi'a spiritualaĵo, kaj ŝi hav'as neni'a'n rajt'o'n krom'e eĉ postul'i pag'o'n.

Ŝi subit'e ruĝ'iĝ'is pro la koler'o, furioz'iĝ'is, mi'n insult'is per ĉi'a'j fi'vort'o'j, nom'is plej grand'a fripon'aĵ'o, ke ŝi ofer'as al mi si'a'n vizaĝ'mez'o'n kaj mi rifuz'as don'i la dev'ig'a'n kompens'aĵ'o'n, kvankam ŝi pet'is relativ'e mal'alt'a'n prez'o'n por la manĝ'ad'o.

Ĉu mi'a'j leg'ant'o'j kred'as, aŭ ne, tiel okaz'is!

Van'e mi pruv'ad'is, ke ŝi hav'as neni'a'n rajt'o'n pet'i ankoraŭ krom'a'n pag'o'n por si'a plezur'o. Ju pli mi prov'is argument'i per la raci'a mens'o, des pli ŝi iĝ'is koler'a.

— Vi sen'valor'a bivago! — ŝi kri'is. — Mi en'ven'as al vi, mi las'as mi'n sat'ig'i, kaj fin'e vi vol'as for'vapor'iĝ'i kun la mon'o? Nu atend'u, vi ricev'os pro tio!

Vort'o sekv'is vort'o'n, mi est'is cert'a, ke ŝi ne kuraĝ'os dis'fam'ig'i si'a'n sat'iĝ'o'n en mi'a loĝ'ej'o kaj mi las'is al mi liber'a la protest'o'n de mi'a raci'a mens'o. Natur'e mi de'nov'e erar'is en mi'a'j kalkul'o'j.

Nom'e, la vir'in'o, kun terur'a hurl'o ŝirm'al'ferm'int'e la pord'o'n for'kur'is.

La sekv'ont'a'n tag'o'n mi est'is de'nov'e invit'it'a al la betiko, kiu deklar'is, ke de'nov'e ven'is akuz'o kontraŭ mi: mi ne pag'is al vir'in'o, kiu'n mi manĝ'ig'is.

La akuz'o mi'n konstern'is. Mi tut'e ne ne'is, ke mi don'is al ŝi spiritualaĵon, ja ĝust'e tio'n mi uz'is kiel argument'o'n, ke mi cert'e ne pov'as ŝuld'i al ŝi ankoraŭ krom'a'n mon'o'n.

Al mi'a'j vort'o'j la betiko sen'atend'e laŭt'e ek'rid'is.

Mi stult'e ĉirkaŭ'gap'is, eĉ ne konjekt'is, kio rid'ind'a est'as en tio, kaj mi al'don'is, ke la vir'in'o mem deklar'is, ke ŝi est'as mal'sat'a kaj, se mi, kompat'ant'e ŝi'a'n turment'a'n mal'sat'o'n, kontent'ig'as ŝi'a'n apetit'o'n, kiel ŝi aŭdac'as dank'i mi'a'n bon'vol'o'n per financ'a'j postul'o'j?

Post tio la betiko eĉ pli laŭt'e rid'is, li nom'is mi'n amuz'a frenez'ul'o kaj baldaŭ ĉiu'j ĉe'est'ant'o'j sku'iĝ'is pro la rid'eg'o.

Ĉi tio jam fin'e el'ig'is mi'n el mi'a trankvil'o, mi rimark'is, ke la afer'o est'as mult'e pli mizer'a ol ke oni pov'us pri ĝi rid'i kaj mi deklar'is, ke mi — en la konsci'o de mi'a prav'o — nun jam prezent'as kontraŭ'pretend'o'n kaj mi mem postul'as la prez'o'n de la plezur'o, al kiu mi hav'as minimum'o tiom da rajt'o, kiel ŝi.

La rid'eg'o, kiu nun eksplod'is, preskaŭ dis'ĵet'is la mur'o'j'n; long'a'j'n minut'o'j'n daŭr'is, ĝis la betiko re'konsci'iĝ'is kaj for'viŝ'int'e si'a'j'n larm'o'j'n, deklar'is, ke li jam de'long'e ne rid'is tiel bon'e, sed la afer'o est'as mult'e pli serioz'a, ol ke ĝi est'us aranĝ'ebl'a per rid'o kaj la leĝ'o est'as tamen leĝ'o, kiu'n li dev'as plen'um'i, ĉar sen tio renvers'iĝ'us la ord'o kaj la prudent'a civilizaci'o.

Ĉu la leg'ant'o kred'as aŭ ne, mi est'is de'nov'e en'karcer'ig'it'a!

Kaj dum unu semajn'o mi pov'is cerb'um'i, kio'n propr'e mi kulp'is.

Post mi'a el'liber'iĝ'o mi plend'is mi'a'n aventur'o'n al Zemoki, sed ankaŭ li pri'rid'is mi'n. Kaj ĉef'e rid'is pri tio, ke mi kred'is al la vir'in'o, ke ŝi est'as mal'sat'a, kvankam mi dev'us sci'i, ke tia'j ne pro mal'sat'o pet'as spiritualaĵon. Van'e mi asert'ad'is, ke la vir'in'o mem pet'is manĝ'aĵ'o'n, li respond'is, ke ĝust'e el tio mi pov'us sci'i, ke ne la spiritualaĵon ŝi dezir'as, nur mon'o'n, ĉar kiu est'as ver'e mal'sat'a, tiu ne el'dir'as tio'n!

Sed per tio jam plen'iĝ'is. Tiu'n danc'o'n inter ov'o'j mi ne pov'is plu toler'i. Neniam mi sci'is, kiam fal'os sur mi'a kap'o la Damokles-glav'o, pend'ant'a super mi.

Ho, kiom'foj'e mi dezir'is, kiel bon'e est'us, se ankaŭ mi'a cerb'o konfuz'iĝ'us, por ke mi simil'u al tiu'j kaj ĉiam mi preciz'e sci'u, kiam mi dev'as dir'i la blank'a'n nigr'a kaj kiam flav'a! Sed kiu kun san'a cerb'o, klar'e vid'as la blank'a'n, ties klar'a vid'kapabl'o est'as por li tiel konfuz'em'a, ke li neniam pov'as laŭ'regul'e mensog'i kaj li pere'os, ĉar jen li kulp'as kontraŭ la ketnio, jen li ofend'as la bikbam-on, jen li detru'as la bruhu-on de la infan'o. Ho, kiom pli feliĉ'a'j est'as la frenez'ul'o'j, kiom beat'a'j est'as la behinoj kaj kiom pli feliĉ'a'j est'as la ŝtat'an'o'j de la glor'a Grand'a Briti'o, kiu'j viv'as inter — al ili tut'e simil'a'j — seren'a'j kaj sam'mens'a'j kun'ŝtat'an'o'j!

Post mal'long'a temp'o oni sci'ig'is mi'n, ke mi, pro la seri'o de mi'a'j skandal'o'j, perd'is mi'a'n posten'o'n.

Nur ĉi tio mank'is al mi'a tragedi'o! Mi kur'ad'is tie'n-re'e'n pet'is Zemokion por help'o, sed jam ankaŭ li turn'is si'n de mi pro mi'a'j “fripon'aĵ'o'j”. Post kelk'a'j tag'o'j mi est'is eĉ el'ig'it'a el mi'a ĉambr'o, kaj mi pov'is ek'ir'i al la grand'a mond'o.

Mi re'ir'is al la betiko kaj preskaŭ preĝ'e mi pet'is, ke se mi jam est'as sen'ig'it'a je mi'a spiritualaĵo, mi est'u almenaŭ ankaŭ mort'ig'ot'a, ĉar tamen est'as ne'refut'ebl'a matematik'a ver'o, ke ĉiu hav'as vizaĝ'mez'o'n por akcept'i la spiritualaĵon. Tio'n mi ne pov'as de'met'i kun mi'a profesi'o kaj kiel mi sent'as, mi mort'os.

Sed la betik mi'n konsol'is, dir'ant'e, ke en la mond'o est'as nur unu ver'aĵ'o: la kona, kiu est'as aneba, sed se mi vol'as re'ricev'i mi'a'n viv'o'n, mi feliĉ'e vizit'is la ĝust'a'n hom'o'n, ĉar li est'as ĝust'e pro tio, ke li don'u nutr'aĵ'o'n al la mizer'ul'o'j kaj erar'vag'ant'o'j.

Larm'e mi balbut'is kelk'a'j'n dank'plen'a'j'n vort'o'j'n kaj li si'a'vic'e pet'is mi'n al'port'i tiu'n grand'a'n skatol'o'n de'sur la bret'ar'o, sur kiu est'as sur'skrib'it'a la nom'o de la bikru.

Kiam mi ĝi'n al'port'is, li pren'is el ĝi flav'a'n ŝton'er'o'n, kelk'foj'e tuŝ'is per ĝi la flank'o'n de la skatol'o kaj post'e ĝi'n trans'don'is al mi, ke mi met'u ĝi'n sub mi'a'n aksel'o'n.

Mi'n konstern'is la sen'kor'a cinik'ism'o, ke ankoraŭ nun li hav'as em'o'n far'i sen'sprit'a'n ŝerc'o'n pri si'a hom'frat'o, pet'eg'ant'a pri si'a viv'o. Bedaŭr'ind'e mi'a sen'defend'a situaci'o ne permes'is konform'e respond'i.

Anstataŭ'e mi dev'is hont'humil'e sur'genu'iĝ'i kaj re'ten'ant'e mi'a'n koler'o'n, pet'eg'i, ke li don'u al mi krom la anebaj ankaŭ spiritualaĵon mi'n nutr'i, por ke mi sub'ten'u mi'a'n viv'o'n.

Sed la betiko, anstataŭ mol'iĝ'o, salt'lev'iĝ'is kaj fulm'okul'e kri'eg'is al mi, ke mi ne aŭdac'u asert'i pri la spiritualaĵo, ke ĝi nutr'as, kaj precip'e mi ne dir'u tia'n aĉ'a'n vort'o'n en la proksim'o de la flav'a ŝton'er'o, ĉar li dev'os tre sever'e pun'i tia'n blasfem'ad'o'n kontraŭ la anebaj.

Nur kiel mal'fort'a pled'o mi ek'prov'is menci'i, ke ni ja ĉiu'j konsum'as la spiritualaĵon, ankaŭ la elak-betikoj, ili eĉ pli mult'a'n.

Ĉi tio pere'ig'is mi'n. Li deklar'is, ke la betikoj — kiel tio est'as publik'e sci'at'a, — ne uz'as spiritualaĵon kaj al'don'is, ke li zorg'os pri mi tiel, ke mi tio'n ne dank'os. Post'e kapt'int'e mi'a'n kol'um'o'n, li el'ĵet'is mi'n tra la pord'o.

Mi long'e trem'is pro sen'pov'a koler'eg'o. Mal'sat'e, sen'okup'e, mi vag'ad'is sen'cel'e, ĝis mi fin'e dev'is rifuĝ'i al la last'a rimed'o: mi sid'iĝ'is sub arb'o kaj almoz'pet'is.

Tiel mi viv'is dum unu semajn'o. Ankaŭ la nokt'o'j'n mi tra'dorm'is tie, kovr'it'e per mi'a'j ĉifon'o'j kaj trem'ant'e pro mal'varm'o. Kaj la nokt'o'j far'iĝ'is pli kaj pli mal'varm'a'j kaj eĉ laŭ'ord'e lav'iĝ'i mi ne pov'is. Mi ek'hav'is pedik'o'j'n kaj skabi'o'j'n, kaj neni'u mi'n pri'zorg'is. Tag'o post tag'o mi mal'gras'iĝ'is kaj mal'fort'iĝ'is pro la mal'sat'o.

Iu'tag'e mi ek'hav'is sav'a'n ide'o'n. Mi ek'memor'is pri la okaz'o de tiu vir'in'o pro kiu mi perd'is mi'a'n ofic'o'n. Mi decid'is sekv'i ŝi'a'n ekzempl'o'n, per kio oni pov'as tre facil'e akir'i manĝ'aĵ'o'n kaj mon'o'n.

Do, la unu'a'n vir'in'o'n mi flank'e'n'vok'is kaj konfidenc'e mi flustr'is, ke mi est'as mal'sat'a kaj mi volont'e konsum'us kelk'a'n manĝ'aĵ'o'n por relativ'e mal'alt'a sum'o.

Sed tiu subit'e furioz'e ek'kri'eg'is, mult'a'j kun'ven'is ĉirkaŭ mi, al kiu'j ŝi du'on'sven'e rakont'is la okaz'o'n.

Terur'a'j afer'o'j sekv'is, per kies pri'skrib'o mi ne vol'as ŝarĝ'i la nerv'o'j'n de la leg'ant'o. Est'u sufiĉ'e, ke post kvin minut'o'j mi sang'kovr'it'e stern'iĝ'is sur la ter'o.

Evident'iĝ'is, ke la manĝ'ad'o por mon'o est'as valid'a nur por la vir'in'o'j, la vir'o'j est'as el tio ferm'it'a'j. Kaj la leg'ant'o eg'e erar'as se li opini'as, ke mi'n linĉ'is la vir'in'a seks'o, konspir'int'a por si'a'j interes'o'j. Kontraŭ'e: la vir'o'j est'is tiu'j, kiu'j plej fort'e mi'n bat'is kaj plej fort'e ĝust'e tiu, kies manĝ'aĵ'o'n kutim'as for'manĝ'i tiu vir'in'o. Kvankam tut'a mond'o mi'n dis'ig'is de tiu mal'feliĉ'a hom'spec'o, tamen mi el'kor'e bedaŭr'is ĉi tiu'n mizer'a'n, kompat'ind'e idiot'a'n kaj tromp'it'a'n vir'seks'o'n, kiu defend'as si'a'n, humil'ig'o'n kaj ekspluat'o'n.

Nom'e, mi ja dev'as rimark'i, ke ĉi tiu'j mizer'e idiot'a'j vir'o'j ne nur ne ek'kon'as si'a'j'n tromp'it'ec'o'j'n, sed kontraŭ'e: la vir'o sen ia ajn dub'o kred'as al si'a vir'in'o, ke li est'us tromp'it'a nur se la vir'in'o for'manĝ'us ne li'a'n propr'a'n manĝ'aĵ'o'n.

Sed tiu'n mi jam eĉ ne eksperiment'as pruv'i, prefer'e mi daŭr'ig'as mi'a'n, histori'o'n, ĉar mi'a'j sufer'o'j eĉ nun ne plen'iĝ'is.

La sekv'ant'a'n tag'o'n paŝ'is al mi oficial'a hom'o, komunik'is, ke Zukrula far'is akuz'o'n kontraŭ mi, ĉar mi pet'is manĝ'aĵ'o'n de ali'a vir'in'o, kaj ver'ŝajn'e mi ricev'os grav'a'n pun'o'n.

Mir'eg'ant'e mi demand'is, kial, je kio li respond'is, ke tio'n rajt'us don'i sol'e Zukrula, ĉar ŝi est'is kap'o'frap'it'a per la kupr'o'kubut'o.

Ĝoj'plen'e mi dir'is, ke mi volont'e akcept'as la manĝ'aĵ'o'n ankaŭ de Zukrula; mi eĉ propon'is, ke asoci'iĝ'u, kvar-kvin vir'in'o'j, kiu'j nutr'os mi'n unu post la ali'a, sekv'e de kio, po unu el ili hav'os pli mal'grand'a'n ŝarĝ'o'n. Sed li abomen'ant'e deklar'is, ke tio est'as absurd'a, ĉar ja Zukrula est'is kap'o'frap'it'a.

Mi propon'is, ke oni kap'o'frap'u ankaŭ la ceter'a'j'n, post kio li rigard-mezur'is mi'n kun profund'eg'a naŭz'o kaj dir'is, ke mi ver'ŝajn'e sen'moral'iĝ'is plej profund'e en la abism'o'n, kaj mi merit'us, ke oni brul'ig'u mi'n sur ŝtip'ar'o.

La sekv'ant'a'j'n tag'o'j'n mi jam pas'ig'is en la mut'a letargi'o de la du'on'frenez'o, kaj mi pens'is, ke io pli mal'bon'a jam ne pov'as sekv'i.

Bedaŭr'ind'e ankaŭ pri tio mi erar'is.

Dek'ses'a Ĉapitr'o

Post kelk'a'j tag'o'j, maten'e, tre mult'a'j kun'ven'is en mi'a proksim'o, pri kio mi ĝoj'is; ĉar ĝi signif'is almoz'o'n.

Iu el ili paŝ'is sur benk'o'n kaj far'is parol'o'n al la ceter'a'j. Li asert'is, ke la cel'o de la kona est'as viv'i en pac'o kaj frat'ec'o kun la kemonan'o'j, cert'ig'i la pac'o'n kaj am'o'n, sub'ten'i la sekur'ec'o'n de la famili'a fajr'uj'o sur ambaŭ flank'o'j kaj reciprok'e apog'i unu la ali'a'n.

La Leg'ant'o ebl'e mir'as pri la raci'a'j vort'o'j, sed mi, aŭd'ant'e tiu'j'n, jam ek'trem'is, suspekt'ant'e mal'bon'o'n.

Mi ja ne sci'is ankoraŭ, kio'n tio signif'as, sed laŭ mi'a'j spert'o'j mi est'is konvink'it'a, ke ne tio'n, kio'n ĝi fakt'e signif'as. Ĝi son'is danĝer'e prudent'e kaj pac'em'e.

Kaj mi de'nov'e prav'is.

Post kelk'a'j minut'o'j al'proksim'iĝ'is tim'ig'aspekt'a procesi'o.

Mult'eg'a'j behinoj ven'is en kvin'op'a'j vic'o'j, kaj ili paŝ'ad'is laŭ'takt'e, kio en la behina sen'ord'ec'o est'is jam en si mem surpriz'e. Sed eĉ pli surpriz'e est'is, ke ĉiu en man'o ten'is tranĉ'il'o'n, per kiu ili post ĉiu du'a paŝ'o pik'sving'is al la ter'o kaj kri'ad'is:

— Zuk!... Zuk!... Zuk!... Zuk!...

Apud ili paŝ'ad'is iu, ankoraŭ pli ĉifon'a figur'o ol la ceter'a'j behinoj, frap'son'ig'ant'e per grand'eg'a tond'il'o kaj kelk'foj'e ek'kri'is i'o'n al la amas'o, pro kio ili orel'fend'e salut'bru'is kaj tranĉ'il'sving'ant'e kri'ad'is:

— Huuu!... Huuu!... Huuu!...

La procesi'o'n ĉirkaŭ'kur'ad'is ali'a arleken'a figur'o, ten'ant'e lad'skatol'o'n kaj dis'don'ad'is el ĝi flav'a'j'n ŝton'er'o'j'n per furioz'a fervor'o.

Kiam ili pli al'proksim'iĝ'is, mi pov'is pli detal'e observ'i la parol'ant'o'n. Sen'karakter'a, stult'a vizaĝ'o, preskaŭ sen'frunt'a. La progres'int'a basedov-mal'san'o terur'ig'is el li'a'j ŝvel'ant'a'j okul'o'j, al kiu simil'is ankaŭ li'a antaŭ'star'ant'a menton'o. Nom'e li'a mal'supr'a dent'vic'o tiom el'star'is, ke li ne pov'is ĝi'n kuŝ'en'ferm'i, pro kio li'a'j vort'o'j apenaŭ est'is kompren'ebl'a'j, kvankam mi jam konjekt'is, ke eĉ mi'a viv'o pov'as de'pend'i de tio, kiom'e mi pov'as kompren'i la okaz'int'aĵ'o'j'n.

Fin'e, kiam ili ĵus preter'marŝ'is nur kelk'paŝ'e de mi, sukces'is mi kompren'i li'a'j'n vort'o'j'n:

— Lund'o, mard'o ĵaŭd'o, merkred'o... Lund'o, mard'o, ĵaŭd'o, merkred'o!...

Gap'e mi rigard'is al li. Do, ĉu ili salut'bru'is pro tio! Ĉu ili entuziasm'iĝ'is pro tio!

Subit'e mi sent'is man'o'n sur mi'a ŝultr'o. Turn'iĝ'ant'e mi ek'vid'is du tranĉ'il'a'j'n behino'j'n apud mi. La unu'a ek'parol'is:

— Kio'n vi far'as ĉi tie?

— Mi almoz'pet'as — mi respond'is.- Sed dir'u, kiu est'as tiu kun la tond'il'eg'o?

— Tiu est'as la tranĉ'ilbetiko. Ĉu vi ne vid'as ili'a'n du'obl'a'n tranĉ'il'o'n?

— Kio'n signif'as tranĉ'ilbetiko?

— Ke li est'as la plej saĝ'a betiko.

— Plej saĝ'a? Kial?

Ĉar li part'o'pren'ig'as ni'n en la grac'o de la tranĉ'il'o.

— Se li est'as la plej saĝ'a, kial li ne dir'as: merkred'o — ĵaŭd'o?

— Tiel ĉiu pov'as dir'i. Li sci'as, kiel ni akir'u la grac'o'n de la tranĉ'il'o, kaj li ĉiam prav'as. Kaj eĉ ceter'e: nun est'as bukuo, kaj tio bezon'as ekster'ordinar'a'j'n pri'zorg'o'j'n. Sed ni parol'u pri la tem'o: ĉu vi hav'as legitim'aĵ'o'n por korp'uz'ad'o?

— Kiooon?

— Do, vi ne hav'as. Tiam vi rajt'as part'o'pren'i en la pac'labor'o.

— Kia'manier'e?

— Vi ek'pren'as tiu'n — kaj li en'man'ig'is al mi tranĉ'il'o'n, — vi ven'as kun ni al la mont'et'a dekliv'o, kaj tie vi cert'ig'as la pac'o'n kaj civilizaci'o'n.

— Kiel?

— Ke vi pik'as la kemonul'o'j'n kaj ili pik'as vi'n.

Nur nun lum'iĝ'is al mi la tut'a terur'aĵ'o de la situaci'o. Tiu'j mal'feliĉ'ul'o'j nun ir'as fakt'e por mort'ig'i. La furioz'iĝ'o, nom'it'a bukuo, pri kio mi jam oft'e aŭd'is, sed mi ne pov'is kred'i ĝi'a'n real'aĵ'o'n, nun fakt'e erupci'is inter ili.

Mi rapid'e deklar'is, ke mi provizor'e ne intenc'as uz'i mi'a'n rajt'o'n, sed li al'kri'is mi'n:

— Mi dir'is jam, ke vi rajt'as part'o'pren'i en la bukuo!

Post'e li pied'bat'is mi'n kaj ĵet'is mi'n en la vic'o'n.

Mi ek'prov'is protest'i, sed subit'e ĉiu'flank'e tranĉ'il'o'j turn'iĝ'is al mi, kaj la vort'o'j frost'iĝ'is en mi'a gorĝ'o.

Do, okaz'is tio, kio'n mi neniam pov'is imag'i pri mi. Mi dev'is en'vic'iĝ'i kaj sen'protest'e marŝ'ad'i kun la furioz'ul'o'j al la hekatomb'o. Ankoraŭ pli, por komplet'ig'i la paroksism'o'n, mi dev'is je ĉiu du'a paŝ'o tranĉ'il'pik'i al la ter'o kaj kri'ad'i:

— Zuk!... Zuk!... Zuk!...

Kaj se la bird'kap'a fantom'o kvik'is al ni la ĵaŭd'o-merkred'o'n, mi dev'is respond'hurl'i:

— Huuu! Huuu!... Huuit!...

Mi pri'skrib'as tia'j'n afer'o'j'n kun la plej profund'a hont'o. Neniam mi est'us kred'int'a, ke mi'n, la oficir'o'n de la angl'a milit'ŝip'ar'o pov'os tiom profund'e'n'ig'i la per'fort'o de la frenez'ul'o'j. Sed la hont'ig'o tut'e ne fin'iĝ'is per tio.

Nom'e, la bird'kap'a inkub'figur'o foj'e al'paŝ'is mi'n kaj li'a'j'n ŝvel'int'a'j'n okul'o'j'n fulm'ant'e al mi, ordon'is, ke mi komand'u la hurl'ad'o'n. Kiam li el'dir'is la merkred'o'n, mi dev'is sign'i per mi'a tranĉ'il'o, kaj la amas'o komenc'is huuui.

Do, ne sufiĉ'is, ke mi dev'is kun'frenez'iĝ'i, sed eĉ mi dev'is frenez'ig'i ali'ul'o'j'n, ali'okaz'e mi est'us mort'pik'ot'a.

Mi'a vizaĝ'o hont'brul'is kaj mi decid'is post mi'a ebl'a re'ven'o al mi'a patri'o tuj abdik'i mi'a'n oficir'a'n rang'o'n. Mi sent'is mi'n mal'kuraĝ'a kanajl'o, kiu terur'it'e de la minac'o de iu bird'kap'a monstr'o, kapabl'is en'marĉ'iĝ'i en la plej mal'hel'a'n frenez'o'n kaj kun'kulp'iĝ'i al la plej fi'a krim'o de la mond'o. Tia'spec'a hom'o ne rajt'os plu mal'pur'ig'i la oficir'ar'o'n de la milit'ŝip'ar'o per si'a ĉe'est'o.

Sed re'ven'int'e mi tamen ne abdik'is. Ties kaŭz'o'n la Leg'ant'o baldaŭ kompren'os. Nom'e, post kelk'a'j minut'o'j mi tamen sukces'is re'konsci'iĝ'i el mi'a fi'stat'o.

Post kelk'minut'a marŝ'ad'o ek'aper'is la mont'et'o, kaj tuj frost'iĝ'is la sang'o en mi'a'j vejn'o'j pro la ek'vid'it'a terur'aĵ'o.

Sur'mont'e la konaan'o'j kaj kemonan'o'j tranĉ'il'sving'e kaj ŝaŭm'buŝ'e kur'eg'is unu al la ali'a, kaj baldaŭ dolor'ig'is mi'a'j'n orel'o'j'n la sovaĝ'best'a hurl'ad'o de la furioz'ul'o'j el la tut'a frenez'ul'ej'o.

La mal'san'ul'o'j sen'brid'e pied'bat'is, ŝir'is, pik'is kaj tranĉ'is unu la ali'a'n, kaj neni'u ekzist'is por halt'ig'i la buĉ'ad'o'n!

Nur tio mank'is al mi, mal'feliĉ'ul'o! La Leg'ant'o pov'as imag'i, kio'n mi sent'is, dev'ig'at'e pere'i mizer'e kaj buĉ'ad'i ali'a'j'n por sen'cel'a'j frenez'aĵ'o'j, kiu'j hav'is neni'a'n, inter'rilat'o'n al la raci'a mens'o. La terur'aĵ'o'j subit'e re'konsci'ig'is mi'n.

Mi ek'prov'is klar'ig'i al ili, kia'n terur'a'n ag'o'n ili far'as, sed ili mir'e turn'is si'n al mi:

— Kiel? Ĉu vi ebl'e vol'us rest'i en viv'o, kiam vi hav'as okaz'o'n mort'i en la bukuo per tranĉ'il'o? Ĉu vi preter'las'us ĝu'i la grac'o'n de la tranĉ'il'o, la plej ĉef'a'n ĝoj'o'n, por kiu sol'e est'as ind'a nask'iĝ'i? Ŝajn'as, ke vi hav'as neni'a'n kapabl'o'n, al la boeto!

Ili jam oft'e dev'ig'is mi'n al ĉia'spec'a'j fi'aĵ'o'j, sed al ĉi tiu terur'aĵ'o jam neni'a potenc'o pov'is mi'n dev'ig'i. Mi firm'e deklar'is, ke mi ne pov'as far'i la postul'it'a'j'n afer'o'j'n, kaj mi ne vol'as pere'i sen'cel'e kaj sen'senc'e.

— Bivag! — ili hurl'ad'is. — Ĉu por vi la boeto est'as sen'senc'aĵ'o? Brid'u vi'a'n lang'o'n, ĉar vi dolor'e bedaŭr'os, se vi insult'as la boeton kaj la konaon!

La tranĉ'il'o'j de'nov'e al'fulm'is mi'n kaj mi tamen pet'is ili'n, las'u mi'n prefer'e plu almoz'pet'i, mi ne intenc'as ofend'i la grac'o'n de la tranĉ'il'o'j kaj de la kona, mi dezir'as al ili ĉio'n plej bon'a'n, ili nur las'u mi'n el'iĝ'i, mi vol'as nur viv'i en pac'o, trankvil'o kaj feliĉ'o, kaj mi dezir'as la sam'a'n al ĉiu konaan'o.

Mi ricev'is terur'a'j'n mal'laŭd'o'j'n kaj mult'a'j'n bat'o'j'n. Ili nom'is mi'n brul'ig'ist'o, frenez'ul'o, hino, sang'man'a ekzekut'ist'o de la hom'ar'o, de la bikruo, de la boeto kaj de la hom'a civilizaci'o. Bivag, kiu hav'as neni'a'n sent'o'n al la glor'a'j anebaoj.

Ili koler'iĝ'is ĉef'e, pro tio, ke mi dezir'is pac'o'n, trankvil'o'n kaj feliĉ'o'n al ĉiu konaan'o.

— Al ŝtip'ar'o la lamikon! — ili kri'ad'is. — Nur tio mank'as, ke li, per fi'a sen'moral'ig'o venen'u la san'a'n soci'o'n kaj renvers'u la ord'o'n!

Ali'a dir'is, ir'u mi al la kemonan'o'j kaj per mi'a putr'ig'a sen'moral'ig'o tie mi renvers'u la ord'o'n kaj trankvil'o'n, sed ne ĉi tie, kie ĉiu vol'as nur pac'o'n kaj just'o'n.

Ĝoj'e mi propon'is ir'i kaj dir'i la sam'o'n al la kemonul'o'j, ili rid'eg'is kaj dir'is, ke tiam la kemonan'o'j mi'n mort'bat'os kaj ceter'e, por tio mi tut'e ne plu hav'as ebl'o'n, ĉar nun est'as bukuo, kaj sam'e pri mi'a korp'o, kiel pri mi'a spirit'o, nun dispon'as ties posed'ant'o, la konao.

Kiam mi asert'is, ke la posed'ant'o de la korp'o est'as la individu'o mem, ili al'kri'is al mi, ke mi ne laŭt'ig'u tia'j'n erar'doktrin'o'j'n, ĉar est'as ĝeneral'e sci'at'e, ke mi'a posed'aĵ'o est'as nur la vest'aĵ'o, kiu'n mi port'as sur mi'a korp'o. Se iu for'pren'as mi'a'n vest'aĵ'o'n, tiu est'os pun'at'a, sed mi'a korp'o ne plu est'as mi'a posed'aĵ'o, ĉar la korp'o kaj spirit'o ne est'as la individu'o mem, sed afer'o'j, kiu'j'n la konao kaj bikruo prunt'e'don'is al mi por est'i iu en'ig'ot'aĵ'o en la vest'o'j'n, signif'ant'a'j'n mi'a'n individu'o'n.

Ĉirkaŭ'e jam ĉiu'j kri'ad'is lamikon kaj postul'is, ke mi, kiel la mal'amik'o de la publik'a pac'o kaj civilizaci'o, est'u port'at'a al la betiko.

Mi konstat'is, ke ĉi tie jam ĉiu vort'o est'as van'a. Plej bon'e est'os, se ili eksterm'os unu la ali'a'n, nur mi pov'u rest'i viv'ant'a. Mi deklar'is, ke mi ne vol'as ili'n mal'help'i en la bukua pac'labor'o, eĉ pli, mi el'kor'e dezir'as la plej efik'a'n labor'o'n de ambaŭ parti'o'j (en tiu mi tut'e ne mensog'is), nur mi'n, mizer'a'n bivagon las'u veget'i en la sen'glor'ec'o.

Sed ili jam ek'kapt'is mi'n kaj tren'is al la betiko.

Sur mi'a dors'o abund'e frap'ad'is la bat'o'j, torent'o de mal'laŭd'o'j inund'is al mi, sed mi, dum ĉi tiu mal'long'a voj'o, anim'e fort'iĝ'int'e tut'e trans'form'iĝ'is.

Ne! Neniam pov'as ekzist'i potenc'o de ia ajn furioz'o, kiu mi'n pov'us dev'ig'i al tia sen'senc'a, sovaĝ'best'a inter'buĉ'ad'o!

Mi'n plen'ig'is la mem'konfid'o, pro tio ke mi fin'e sukces'is re'konsci'iĝ'i el la mal'kuraĝ'a humil'iĝ'o kaj laŭ hero'a manier'o, spit'ant'e eĉ la martir'mort'o'n, per supr'e'n'lev'it'a kap'o, mi fin'e sukces'is kontraŭ'star'i al la mal'san'cerb'a krim'o de la kanajl'ar'o. Mi'n tra'penetr'is la sci'o, ke mi fin'e kondut'as ind'e al oficir'o de la glor'a angl'a milit'ŝip'ar'o.

Mi est'is tren'at'a ĝust'e al la betiko, ĉe kiu mi posten'is kaj kiu last'temp'e el'ĵet'is mi'n. Natur'e, li tuj konstat'is, ke mi est'as lamiko kaj kondamn'is mi'n al mort'o sur ŝtip'ar'o.

En la argument'ad'o de la verdikt'o oft'e son'is la vort'o'j “ekstrem'ist'o”, “mal'pac'ig'ant'o”, sed sam'e “moder'ul'o” kaj “bon'intenc'a”. La Leg'ant'o ebl'e konjekt'as, ke ili nom'is moder'ul'o'j kaj bon'intenc'a'j tiu'j'n, kiu'j vol'is ĉes'ig'i la inter'buĉ'ad'o'n; ekstrem'ist'o'j kaj mal'pac'ig'ant'o'j tiu'j'n, kiu'j sur la mont'et'o kun sovaĝ'a furioz'o el'pik'is la okul'o'j'n unu al la ali'a kaj danc'is en la haladz'ant'a'j intest'o'j de si'a'j hom'frat'o'j.

Ne!

Ili kompren'is ĝi'n tut'e invers'e!

Nun ili don'is al mi beratnuon, kiu mi'n ne bat'is, sed ek'parol'is sen'fin'e pri ĉiu'spec'a'j konfuz'a'j afer'o'j, kiu'j'n mi natur'e ne kompren'is, eĉ tio'n ne, kial mi dev'is ĉio'n ĉi aŭskult'i. Mi nur rimark'is, ke oft'e aŭd'iĝ'is en la parol'o la bikruo, kiu kompren'ebl'e ankaŭ nun est'is la kaŭz'o de ĉiu'j mal'bon'aĵ'o'j. Mi'n kapt'is ne la gard'ist'o'j, sed la man'o de la bikruo. La bikruo konstru'as ekster'e la ŝtip'ar'o'n, ktp. Ĉar jam ĉio est'is al mi tut'e egal'a, mi kuraĝ'is spit'i la rid'ind'iĝ'o'n kaj sen'ĝen'e demand'is, kio est'as la bikruo.

— La bikruo est'as la plej betika betiko — li respond'is.

— Do, ĉu li est'as hom'o?

— Li ne plu viv'as, sed viv'is.

— Kaj kial vi nom'as li'n la plej betika betiko?

— Pro li'a'j sen'lim'e saĝ'a'j instru'o'j.

Mi ek'trem'is jam pro la nur'a vort'o. Kia frenez'aĵ'o pov'as est'i tio, kio'n la behinoj nom'as saĝ'ec'o! Sed pro kurioz'o mi tamen demand'is.

— Kio'n li instru'is?

— Tio'n, ke la tranĉ'il'pik'o ne est'as ĝoj'o, sed sufer'o, ke ni nask'iĝ'is por la viv'o kaj ne por la mort'o, kaj tial est'as mal'permes'it'e pik'i. Li dir'is, ke ne ekzist'as betiko, sed ni ĉiu'j est'as egal'e hom'o'j, ke ne la flav'a ŝton'er'o nutr'as, sed la spiritualaĵo, kiu'n la bikruo nom'is manĝ'aĵ'o kaj ke kiu for'pren'as tiu'n de ia ali'a'j, van'e tiu port'as la bilevo'j'n, ĉar li est'as ver'e nur hipokrit'ul'o kaj poŝ'ŝtel'ist'o. Li dir'is, ke ni dev'as viv'i en pac'o, trankvil'o kaj feliĉ'o, sen behaoj.

La Leg'ant'o kompren'ebl'e viŝ'ad'as si'a'j'n okul'o'j'n kaj ne vol'as kred'i. Nun imag'u, kiel akcept'is mi ĉi tiu'j'n vort'o'j'n! Mi ne vol'is kred'i al mi'a'j orel'o'j.

— Kiel? — mi demand'is mir'eg'e.

Sed la beratnu dir'is la sam'a'n ankaŭ du'a'foj'e.

— Do, li ja est'is lamiko! — mi kri'is.

— Kiel vi pov'as dir'i tia'n insult'o'n pri la plej betika betiko? — li konstern'iĝ'is.

— Ĉu fakt'e viv'is tia hom'o, kaj vi ne ĵet'is li'n sur ŝtip'ar'o'n?

— Nu... nu... kio koncern'as... ni fakt'e ĵet'is li'n tie'n, ĉar tiam ni ankoraŭ ne kompren'is li'n, sed post li'a glor'a martir'a mort'o ni ĉiu'j akcept'is li'a'j'n instru'o'j'n, kaj de tiam ni ĉiu'j viv'as laŭ li'a spirit'o.

— Tial do vi ten'as sub vi'a'j aksel'o'j la flav'a'n ŝton'er'o'n? Tial do la manĝ'aĵ'o'n vi for'pren'as de la mal'sat'ul'o? Tial do vi pik'as la kemonan'o'j'n? — mi demand'is konstern'it'e.

— Ĉio'n ĉi ni far'as por li'a glor'o kaj defend'o.

— Kial? Ĉu tial, ke ebl'e la kemono est'as mal'amik'o de la bikruo? Ĉu vi ne opini'as, ke eĉ tiam tio est'as frivol'a karikatur'o de la tez'o, ke pik'i est'as mal'permes'it'e?

— La kemonan'o'j ne est'as mal'amik'o'j de la bikruo, ili respekt'as li'n sam'e.

Mi'a spir'ad'o nun ek'halt'is. Mi kred'is, ke mi sonĝ'as. Mi dev'is ek'pinĉ'i mi'a'n brak'o'n.

— Sed dir'u, mal'feliĉ'ul'o, — mi kri'is trem'ant'e — kial do vi far'as ĉiu'j'n ĉi abomen'aĵ'o'j'n?

— Por la defend'o de la bikruo, por ke ni efektiv'ig'u li'a'j'n doktrin'o'j'n.

— Kaj la kemonan'o'j?

— Ili vol'as la sam'o'n.

(Parentez'e mi rimark'as, ke ĉi tio'n mi komunik'as al la Leg'ant'o jam nur kun rezerv'o, ĉar mi konfes'as, ke pri tio jam ne nur li, sed ankaŭ mi mem dub'as. Kvankam mi'a'j vojaĝ'not'o'j atest'as la menci'it'a'j'n, kaj ankaŭ mi mem klar'e re'memor'as pri la vort'o'j, tamen la afer'o jam tiom super'as ĉiu'n cerb'a'n difekt'o'n, ke eĉ pri la frenez'ul'o'j mi ne pov'as ĝi'n supoz'i kun trankvil'a konscienc'o, kaj mi ĝi'n atribu'as prefer'e al la delir'sonĝ'o'j de mi'a cerb'o, kiu'n konfuz'is mi'a'j sufer'o'j kaj la frenez'aĵ'o'j. Se mi tamen ĝi'n publik'ig'as, mi far'as tio'n nur por la komplet'ec'o kaj por tio, ke, se la part'o pri la Bikru est'is nur'e halucinaci'o, ĝi pov'u serv'i kiel uz'ebl'a not'o al la nerv'o'kurac'ist'o'j, pri'stud'ant'a'j la nerv'o'stat'o'j'n simil'a'j'n al mi'a tiam'a situaci'o.)

Dek'sep'a Ĉapitr'o

Post'e mi katen'it'e est'is el'port'it'a al la kort'o. Antaŭ mi ir'is la beratnu, alt'e supr'e'n'lev'int'e la kvadrat'o'n. El la mont'et'a dekliv'o aŭd'iĝ'is sovaĝ'a hurl'ad'o kaj dors'frost'ig'a'j stertor'o'j. Oni konduk'is mi'n al la ŝtip'ar'o, kun'lig'is mi'a'j'n man'o'j'n kaj pied'o'j'n kaj sur'ĵet'is mi'n, dum la amas'o furioz'e mi'n riproĉ'is.

Ili hurl'is, ke mi agit'is kontraŭ la el'verŝ'o de la manĝ'aĵ'o por mal'sat'mort'ig'i ili'n; ali'a, ke mi protest'is kontraŭ la konfisk'o de mi'a spiritualaĵo, per kio mi rab'is ali'a'j'n; ke mi obstin'e insist'is pri mi'a mal'nov'a, mal'bon'a vest'aĵ'o, per kio mi okaz'ig'is publik'a'n skandal'o'n; ke mi pri'mok'is la kipuon, mi ne'is la agrabl'ec'o'n de la dorn'o'j, kaj per la frenez'aĵ'o'j de la plej divers'a'j erar'doktrin'o'j mi infekt'is la pur'a'n publik'a'n viv'o'n; en sang'o, flam'o kaj en mal'pur'aĵ'o mi vol'is dron'ig'i la ben'aĵ'o'j'n de la civilizaci'o. Ĉirkaŭ mi kirl'iĝ'is unu'sol'a muĝ'ant'a abel'uj'o kaj hurl'ad'is.

— Vi agit'is kontraŭ la san'a mens'o!

— Vi asert'is rond'a la cirkl'o'n!

— Vi argument'is per vi'a'j okul'o'j kontraŭ la anebaoj!

— Vi indign'ig'is la spiritualaĵ-don'ant'a'j'n betiko'j'n!

— Vi vol'is nutr'i per spiritualaĵo!

— Vi renvers'is la publik'a'n pac'o'n! Vi instig'is al mal'pac'o!

— Vi mal'konfes'is la doktrin'o'j'n de la bikruo!

— Vi don'is manĝ'aĵ'o'n al vir'in'o!

— Vi ne don'is manĝ'aĵ'o'n al vir'in'o!

Kaj mi, ferm'int'e mi'a'j'n okul'o'j'n, apart'iĝ'is pri ĉio kaj rezignaci'e atend'is la bon'far'a'n mort'o'n, kiu fin'e sav'os mi'n de la turment'ad'o'j de tiu'j furioz'ul'o'j. Mal'pez'iĝ'ant'e mi ek'spir'is, kiam fin'e oni ek'brul'ig'is la torĉ'o'n. Rid'et'ant'e mi adiaŭ'is al la ĉirkaŭ'e furioz'ant'a hord'o, kies hurl'ad'o fand'iĝ'is en unu'sol'a terur'a kakofoni'o kun mort-hurl'ad'o, aŭd'iĝ'int'a de la dekliv'o.

***

Kaj tiam okaz'is strang'a afer'o.

Tra la pord'o en'kur'is kelk'a'j aŭt'o'j plen'a'j de gas'mask'it'a'j hinoj. Ili ten'is si'a'j'n man'o'j'n sur ŝpruc'tub'o'j, kiu'j est'is munt'it'a'j sur la aŭt'o'j. El la tub'o'j vapor'is blank'a fum'o. Ili vetur'is rekt'e al la mont'et'o.

Mi ek'kri'eg'is per mi'a tut'a fort'o. La ĉirkaŭ'star'ant'o'j tuj ŝtop'is mi'a'n buŝ'o'n per si'a'j man'o'j kaj sufok'ad'is mi'n, sed feliĉ'e jam mal'fru'e.

Unu aŭt'o turn'iĝ'is el la vic'o kaj kur'eg'is rekt'e al mi.

La aper'o de la hinoj tuj ŝanĝ'is la situaci'o'n. Ĉiu'j ĉe'est'ant'o'j, sen la escept'o eĉ de la betikoj, kapt'is si'a'j'n dekstr'a'j'n pied'o'j'n kaj vet'e hurl'ad'is:

— Vake! Vake!

Ili mir'ind'e respekt'is la hino'j'n, kvankam ili mal'am'eg'is tiu'j'n, kio ne ŝajn'as paradoks'a al tiu, kiu kon'as la frenez'o'n de la behinoj, al kiu'j impon'as ne la sci'o nek bon'kor'ec'o, kiel est'as kutim'e inter kultur'hom'o'j, sed kontraŭ'e, la kruel'ec'o kaj la stult'a, brut'a per'fort'o. Kaj la hinoj hav'is la potenc'o'n super ili.

La hinoj el'paŝ'is el la aŭt'o, de'met'is mi'a'j'n lig'il'o'j'n, apog'is mi'n sur la aŭt'o'n kaj, don'ant'e al mi gas'mask'o'n, la aŭt'o ek'ir'is al la mont'et'o.

Ĉio ĉi okaz'is kvazaŭ dum moment'o'j. Mi apenaŭ pov'is re'konsci'iĝ'i pro la ĝoj'o, kiu ankoraŭ pli'grand'iĝ'is, kiam mi ek'kon'is inter la hinoj Zatamonon. Mi ne pov'is plu brid'i mi'a'j'n sent'o'j'n. Rid'ant'e kaj plor'ant'e de ĝoj'o mi kapt'is la sav'ant'a'n man'o'n, tut'e ne zorg'ant'e, ke mi'a dank'em'o vek'as en li neni'a'n vid'ebl'a'n impres'o'n.

Mi plend'is kun larm'a'j okul'o'j pri mi'a'j sufer'o'j, kaj mi pet'eg'is, ke ili mi'n kun'port'u, ĉar mi tut'e ne sent'as mi'n behino, kaj eĉ nun trem'as ĉiu mi'a fibr'o pro la terur'aĵ'o'j al kiu'j mi est'is el'met'it'a en ĉi tiu renvers'it'a kaj rabi'iĝ'int'a mond'o.

Zatamon respond'is nur, ke ĉi tio est'as la ne'est'ant'a viv'o, la kazi, kiu'n spert'i mi nun hav'is okaz'o'n.

Kvankam mi ne tut'e kompren'is, kio'n li vol'as dir'i per tio, sed per pur'a konscienc'o mi pov'is li'n cert'ig'i, ke ĝis nun neniam mi konvink'iĝ'is tiel profund'e pri la saĝ'a kaj toler'em'a majest'ec'o de la kazoo, kiel nun, post la temp'o, pas'int'a inter tiu'j rabi'a'j frenez'ul'o'j.

Dum'e ni'a vetur'il'o ven'is al la mont'et'o kaj kur'is rekt'e inter la lukt'ant'o'j'n. Ĉi tie la buĉ'ad'o nun ating'is si'a'n kulmin'o'n. La sang'o flu'is en river'et'o'j.

Tie kaj ĉi tie aper'is kvadrat'o aŭ cirkl'o sur stang'o'pint'o'j. La tranĉ'il'o'j bril'is, la sang'o ruĝ'is, en la gorĝ'o'j stertor'is la sovaĝ'best'a furioz'o aŭ la sang'o de la tra'tranĉ'it'a laring'o. Muĝ'is, kirl'iĝ'is kaj murd'is la tut'a sen'brid'iĝ'int'a frenez'ul'ej'o. Terur'o mi'n kapt'is pro la konsci'o, ke mi hav'as sam'e du man'o'j'n kaj du pied'o'j'n, kiel ĉi tiu'j hom'simil'a'j monstr'o'j.

Nun ni ĉiu'j sur'met'is la gas'mask'o'n.

La hinoj kur'is inter ili'n kun fort'a gas'blov'o, krom'e kelk'a'j aŭt'o'j ĉirkaŭ'um'is ili'n tiel, ke neni'u pov'is fuĝ'i.

La sovaĝ'int'a'j frenez'ul'o'j sen'konsci'iĝ'int'e per la unu'a en'spir'o, unu post la ali'a teren'fal'is, sed eĉ dum la fal'o ili spasm'e pren'is la tranĉ'il'o'n, ili'a'j okul'o'j fulm'is kaj la grinc'ant'a'j dent'o'j ŝaŭm'is ankoraŭ dum la last'a, sovaĝ'a stertor'o.

— Bikru! Raci'o! Aneba! Buku!

Post la en'dorm'iĝ'o de la last'a, la hinoj el'paŝ'is, ili'n kolekt'is kaj vest'is per trud'kitel'o'j. Tiam mi vid'is unu'a'foj'e horor'iĝ'i la hino'j'n, kiam ili mal'supr'e'n'ir'ant'e dev'is paŝ'i en sang'o'n.

Nun komenc'iĝ'is konsil'ad'o. Ĉiu'j inter'konsent'is, ke kun ĉi tiu'j ne ebl'as plu eksperiment'i kaj plej bon'e est'us ĉiu'n “ĉes'ig'i”.

Mi inter'ven'is, klar'ig'ant'e al Zatamon, ke ver'ŝajn'e ne ĉiu murd'is mem'vol'e. Mi alud'is mi'a'n propr'a'n okaz'o'n, kiel ili mi'n dev'ig'is kun'marŝ'i kaj propon'is, ke ili elekt'u la ne'kurac'ebl'a'j'n el tiu'j, kies relativ'a re'san'iĝ'o ankoraŭ est'as esper'ebl'a.

La hinoj vid'is, ke mi, kvankam behin-suspekt'ind'a, parol'as raci'e, do ili al'iĝ'is al mi'a opini'o, eĉ demand'is mi'n, kia'n met'ad'o'n mi opini'as taŭg'a por la disting'o.

Kaj mi propon'is balot'ad'o'n: la tut'a behina koloni'o dev'as est'i balot'ig'at'a pri tio, kiu dezir'as la bukuon.

Mi dev'is detal'e pri'skrib'i la proced'o'n de la balot'ad'o, kiu'n ili ne kon'is, ĉar ili tut'e ne pov'is imag'i, ke pov'us ekzist'i viv'problem'o, pri kiu la hom'o'j hav'as divers'a'j'n opini'o'j'n: la komplet'ec'o de la viv'o ja est'as viv'ebl'a nur unu'manier'e. Ili kon'is nur la scienc'a'j'n mal'sam'opini'o'j'n, sed tie la simpl'a blu'iĝ'o de la lakmus'paper'o neni'ig'as la kontraŭ'opini'o'n de cent scienc'ul'o'j.

Al la hinoj plen'e plaĉ'is mi'a'j vort'o'j, kaj ili decid'is, ke konsider'ant'e mi'a'n sufiĉ'e normal'a'n intelekt'o'n kaj mi'a'j'n spert'o'j'n akir'it'a'j'n inter la behinoj, ili komisi'as mi'n pri la aranĝ'o de la balot'ad'o kaj, por ke neni'o okaz'u en kontraŭ'natur'a manier'o, la ĉes'ig'o'n de la ne'kurac'ebl'a'j ili efektiv'ig'os per tiu'j mem: la murd'em'ul'o'j'n ni konduk'os al barit'a part'o de la kort'o, kaj tie ni ekip'os ili'n per tranĉ'il'o'j, por ke ili mem eksterm'u si'n.

La Leg'ant'o pov'as imag'i mi'a'n ĝoj'o'n, ke en mi'a mal'gaj'a viv'o okaz'is agrabl'a ŝanĝ'o!

Ili kolekt'is la dorm'ant'a'j'n behino'j'n kaj port'is ili'n en grand'a'n, ferm'it'a'n hal'o'n, kie dum unu tag'o ili est'is sub sever'a gard'o kaj nur la sekv'ant'a'n tag'o'n pov'is re'ir'i en si'a'j'n ĉel'o'j'n.

Mi est'is el'port'it'a el'inter ili kaj pov'is de'nov'e okup'i mi'a'n lok'o'n en la bel'o'hin'a institut'o, kie mi fin'e ricev'is pur'a'n vest'aĵ'o'n, bon'e mi ban'is, mi raz'is mi'n, mi'a'n hirt'a'n har'ar'o'n tond'is la elektr'a ĉapel'o, mi'a'j pedik'o'j est'is eksterm'it'a'j, mi'a'j'n membr'o'j'n, sur kiu'j ankoraŭ ruĝ'is la post'sign'o'j de la ŝnur'katen'o, oni masaĝ'is per elektr'a'j maŝin'o'j, kaj vesper'e mi kuŝ'iĝ'is sat'a, pur'a, en silent'o, en elektr'e hejt'it'a ĉambr'o, en mol'a lit'o. Neni'u mi'n ĝen'is, mi dev'is tim'i neni'o'n. Mi sent'is la plej grand'a'n plezur'o'n, kiam mi sen'zorg'e etend'is mi'a'j'n membr'o'j'n en la gum'matrac'a lit'o.

Mi pov'as dir'i, ke mi viv'is la plej feliĉ'a'n tag'o'n de mi'a viv'o.

***

Ĉia'manier'e mi intenc'is plen'merit'i la estim'o'n de la hinoj, kaj fervor'e mi aranĝ'is la balot'ad'o'n.

La sekv'ant'a'n tag'o'n mi ir'is inter la behino'j'n kun du gas'aŭt'o'j kaj dek hinoj. Ni'a aper'o okaz'is inter grand'a respekt'o, ĉiu'j betikoj el'ven'is, si'a'j'n kupr'o'kub'o'j'n mal'lig'is de la genu'o'j kaj ten'ant'e ili'n sur la man'plat'o'j, propon'ad'is ili'n al ni, kio'n la hinoj natur'e ne kompren'is, sed mi vid'is, ke tio vol'as est'i ia humil'iĝ'o aŭ honor'o. Por mi est'is grand'a kontent'ig'o vid'i, kun kia humil'a tim'o la betiko, kiu iam mi'n tiel kruel'e kondamn'is, etend'ad'as al mi nun si'a'n sen'valor'a'n brokant'aĵ'o'n, menci'ant'e per monoton'a murmur'ad'o la bruhuon, anebaon, ketnion, konaon kaj ceter'a'j'n idiot'a'j'n stult'aĵ'o'j'n. Kiam eĉ flav'a'n ŝton'er'o'n li vol'is met'i sur mi'a'n man'plat'o'n, mi hav'is fort'a'n inklin'o'n kapt'i li'n ĉe li'a kol'um'o kaj ŝtop'i ili'a'n “nutr'aĵ'o'n” en li'a'n gorĝ'o'n, sed mi re'ten'is mi'a'j'n pasi'o'j'n, ĉar mi tim'is, ke la hinoj hav'os mal'bon'a'n opini'o'n pri mi kaj mi'a kazoa mond'koncept'o.

Mi anonc'is la ordon'o'n, ke ĉiu'j behinoj kolekt'iĝ'u. Ili dis'kur'is, kaj post dek minut'o'j ĉiu'j, ĉirkaŭ du'mil kvin'cent mal'san'ul'o'j, star'is ĉirkaŭ ni, kompren'ebl'e apart'e la konaan'o'j kaj la kemonan'o'j, rigard'ant'a'j unu la ali'a'n kun sovaĝ'a mal'am'o.

Kaj mi anonc'is al ambaŭ flank'o'j, ke morgaŭ est'os balot'ad'o pri la buku, kaj ili hav'os plen'a'n liber'ec'o'n en si'a'j intern'a'j afer'o'j.

Post'e ni re'vetur'is.

La sekv'ant'a'n tag'o'n mi aranĝ'is la balot'ad'o'n apart'e sur la teritori'o'j de la konao kaj de la kemono, por ke ili ne pov'u inter'bat'ad'i.

Sed la rezult'o ni'n ĉiu'j'n surpriz'is, ĉar ili preskaŭ sen'escept'e postul'is la bukuon, kio precip'e mi'n tuŝ'is mal'agrabl'e. Nom'e, la hinoj el tio konklud'is, ke la balot'ad'o ver'ŝajn'e est'is super'flu'a.

Mi prov'is parol'i kun ili unu'op'e, inter kvar okul'o'j. Kiam mi demand'is, kial ili vol'as tranĉ'i la korp'o'j'n de si'a'j hom'frat'o'j, ĉiu respond'is, ke tia intenc'o est'as mal'proksim'e de li, ili vol'as nur vid'i cert'ig'it'a la boeton per la bukuo.

Kaj van'e mi dir'is, ke la boeto ver'e est'as nur'a vort'o kaj la konkret'a esenc'o de la afer'o est'as tamen la vund'o, dolor'o kaj mort'o, ili respond'is, ke ĉio est'as tut'e mal'e.

— La sufer'o — ili dir'is, — est'as nur epizod'o, nur surfac'o, dum la boeto est'as la esenc'o, signif'o kaj intern'a en'hav'o de la afer'o'j. Kiu tio'n ne sent'as, tiu est'as kolor'blind'ul'o, kiu vid'as nur la surfac'o'n kaj ne hav'as kapabl'o'n koncept'i la esenc'o'n, kiu sub'ten'as la viv'o'n.

Ili sen'hezit'e asert'is, ke la esenc'o est'as la sub'ten'o de la viv'o, por kio est'as ind'e — eĉ mort'i!

Inter la el'dir'it'a vort'o kaj ili'a'j cerb'o'j tut'e ne ekzist'is inter'rilat'o.

Do, mi ne plu diskut'is, sed anonc'is, ke tiu'j, kiu'j voĉ'don'is por la inter'bat'ad'o, pov'os la sekv'ont'a'n tag'o'n inter'bat'ad'i tut'e liber'e laŭ si'a'j inklin'o'j. Ni el'konduk'os ili'n al la mont'et'a dekliv'o, proviz'os ili'n per tranĉ'il'o'j kaj liber'ig'os ili'n unu kontraŭ la ali'a; dum tiu'j, kiu'j ne intenc'is inter'bat'ad'i, pov'os rest'i hejm'e.

Feliĉ'e mi jam hav'is sufiĉ'a'n okaz'o'n spert'i ili'a'n ne'konsekvenc'ec'o'n, aliel mi est'us tre surpriz'it'a pro la mal'kontent'a murmur'ad'o, kiu sekv'is mi'a'j'n vort'o'j'n.

Bedaŭr'ind'e, kiom ajn mi est'is kutim'iĝ'int'a al ili'a ne'konsekvenc'ec'o, tamen mi ne pov'is liber'iĝ'i de mi'a logik'em'o, ke mi tut'e ne est'us cerb'um'int'a pri la afer'o. Do ankoraŭ tiam mi serĉ'is klar'ig'o'n por ili'a mal'kontent'o kaj mi opini'is, ke ebl'e la mal'kuraĝ'o ig'as ili'n re'tir'iĝ'i, kiam tem'as pri la efektiv'ig'o de la entuziasm'o.

Mi jam tre hont'is pri la afer'o antaŭ la hinoj kaj tim'is pri mi'a pozici'o pro la mult'a'j mal'sukces'o'j. Post iom da hezit'o mi tamen konfes'is mi'a'n ne'cert'ec'o'n al la gvid'ant'o de la apud'star'ant'a'j hinoj por evit'i, ke la post'ven'ont'a'j mal'sukces'o'j ŝajn'ig'u, ke mi tut'e ne kalkul'is pri tio.

Des pli agrabl'e surpriz'is mi'n, kiam li dir'is, ke mi ver'ŝajn'e van'e ek'kon'is ili'n, mi'a cerb'o est'as tro kazoa por ili'n kompren'i, pli ĝust'e al ili kutim'iĝ'i, ĉar, natur'e, san'cerb'a hom'o ne pov'as trov'i senc'o'n en tio, kies esenc'o est'as la sen'senc'ec'o.

Ĉiu'okaz'e mi decid'is atend'i la morgaŭ'o'n.

Kiel la behinoj inter'konsil'ad'is tiu'nokt'e, mi ne sci'as. Ebl'e neniel kaj tiu'j'n surpriz'o'j'n, kiu'j mi'n traf'is en la sekv'ont'a tag'o, mi dev'as atribu'i al ili'a strang'a frenez'ec'o, kies ĉef'a karakteriz'o est'as, ke kvankam neni'a konsekvenc'o est'as en la behinoj, tamen, mir'ind'manier'e ĉiu'j est'as sam'manier'e ne'konsekvenc'a'j.

Do, sekv'ont'tag'e ni el'konduk'is la inter'bat'em'ul'o'j'n al la mont'et'a dekliv'o.

Tiu'j star'is en du strikt'e dis'iĝ'int'a'j grup'o'j kaj turn'is si'a'j'n dors'o'j'n al la ali'a grup'o.

Karakteriz'e est'as pri la naiv'ec'o de la hinoj, ke ili vid'ant'e tio'n, konsil'is al mi man'um'i laŭ'vic'e la grup'o'j'n: unu'e ni dis'don'u la tranĉ'il'o'j'n al la konao, kaj nur post kiam ili jam eksterm'is si'n mem, ni dis'don'u tranĉ'il'o'j'n al la ali'a grup'o.

Mi dev'is re'ten'i mi'a'n rid'em'o'n kaj klar'ig'i, ke neni'u grup'o inter'bat'ad'as en si mem, ĉar por tio neces'as ankaŭ la ĉe'est'o de la ali'a. Natur'e ili ne kompren'is tio'n, demand'is, kial ne est'as pli facil'e pik'i la pli proksim'e star'ant'a'n, se ili fin'fin'e ĉiu'okaz'e mort'pik'as unu la ali'a'n. Mi deklar'is per la super'ec'o de la spert'ul'o:

— Ĉi tiu grup'o est'as la konao, tiu ali'a la kemono. Ambaŭ inter'bat'ad'as nur, se la ali'a kun'est'as.

Nur, kiam la hinoj rigard'ad'is unu al la ali'a, mi konstat'is, kiom “sen'senc'a'n klar'ig'o'n” mi dir'is, kvankam post iom da pens'ad'o eĉ mi mem dev'is konvink'iĝ'i, ke mi dir'is ver'e sen'senc'aĵ'o'n. Do ver'e, kial ne komenc'i la murd'ad'o'n sur si mem? Do, mi rimark'ig'is al ili, ke la behinajn afer'o'j'n mi pov'as klar'ig'i nur behine, ili ne pretend'u pli el mi.

Post tio ni'a'j aŭt'o'j ĉirkaŭ'ferm'is la behino'j'n en grand'a cirkl'o. Ni dis'don'is la tranĉ'il'o'j'n, kaj fin'e mi anonc'is, ke la buku est'as liber'a.

Kaj tiam mi mir'e vid'is, ke neni'u ek'mov'iĝ'is.

Ĉirkaŭ'e star'is ni'a'j aŭt'o'j, kun ni ĉiu'j, ekip'it'a'j per gas'mask'o'j kaj pret'e ten'at'a'j ŝpruc'tub'o'j; intern'e, unu kontraŭ la ali'a la du mal'amik'a'j parti'o'j, proksim'um'e mil behinoj sen'mov'e.

Minut'o pas'is post minut'o. La hinoj al'rigard'is mi'n demand'mien'e, kaj mi est'is en la plej grand'a embaras'o.

Post ne'long'e inter la kemonan'o'j vir'o star'iĝ'is sur el'hak'it'a'n arb'o'trunk'o'n kaj ek'parol'is al la ali'a'j:

— Vi ebl'e nun opini'as, — li dir'is, — ke la hinoj ni'n help'as en la akir'o de la boeto kaj, ke nun ni hav'os okaz'o'n far'i bukuon por la boeto, viv'o kaj pac'o?

— Vi erar'as. En ni'a'j ketniaj ag'o'j la hinoj ne vid'as la profund'a'n esenc'o'n de la viv'o, sed ili rigard'as tiu'n sen'senc'a inter'bat'ad'o. Sed kiel ja pov'us kompren'i tia bivaga amas'o tio'n, kio'n pov'as en'spir'i nur la viv'ant'a kaj varm'a pulm'o, en kiu ankoraŭ viv'as la sankt'a respekt'o de la anebaoj kaj de la boeto, dum la vak'a kaj dezert'a pulm'o mal'proksim'e post'rest'as kaj erar'vag'ad'as en la dezert'aĵ'o'j. La respekt'o de la anebaoj kaj de la bikruo est'as la rok'firm'a baz'o, kiu don'as en'hav'o'n kaj cel'o'n al ni'a viv'o, kiu disting'as la behinon de la sen'pulm'a'j hinoj, tiu ŝtal'e hard'as ni'a'j'n brak'o'j'n en la nobl'a'j bukuoj, far'as bumbuko'j'n el la fil'o'j de la behaoj, kiu'j sen'hezit'e ofer'don'as si'a'j'n viv'o'j'n por la boeto kaj por la grac'o de la tranĉ'il'o.

(Bumbuko signif'as murd'ist'o'n, sed mi dev'as rimark'ig'i, ke ili hav'is pri tio divers'a'j'n esprim'o'j'n laŭ tio, kiu'n murd'as la murd'ist'o, ĉar ili — laŭ si'a idiot'a pens'manier'o — ne egal'e mal'estim'is la murd'ist'o'n, la bumbukon ili eĉ estim'is. Sed pri la signif'o de ĉi tiu vort'o ili'a'j opini'o'j jam est'is divers'a'j, kio'n mi neniel pov'as kompren'i. Nom'e, laŭ la konaan'o'j bumbuko est'as tiu, kiu mort'ig'as kemonan'o'n, sed laŭ la kemonan'o'j tiu, kiu mort'ig'as konaan'o'n.)

Post'e li daŭr'ig'is:

— La respekt'o de la grac'o de la tranĉ'il'o kaj de la anebaoj est'as la font'o de la viv'o de la behaoj, sen kiu ni'a sort'o est'us mort'o kaj pere'o. (Do, ili firm'e kred'is, ke ili mort'us, se ili ne for'buĉ'ad'us unu la ali'a'n!) Ni fleg'u do en ni'a'j pulm'o'j ĉi tiu'j'n plej alt'a'j'n ideal'o'j'n, ni'a'n firm'a'n si'n'don'o'n al la bikruo kaj al la anebaoj, ĉar ketnia behino viv'as aŭ mort'as kun'e kun si'a tranĉ'il'o kaj boeto.

Nun sekv'is ankoraŭ long'a, — sen'senc'a babil'aĵ'o, kiu'n mi ne vol'as detal'ig'i, tiom pli, ĉar mi ne pov'is memor'fiks'i tiom mult'a'j'n idiot'a'j'n sen'senc'aĵ'o'j'n.

Mi kompren'is nur tiom, ke nun okaz'is perfid'o. Li asert'is, ke ni pri'mok'as la grac'o'n de la tranĉ'il'o, ŝajn'ig'ant'e per ni'a proced'o la nobl'a'n buku-on ordinar'a kaj sen'cel'a inter'bat'ad'o kaj nun ni incit'as la nobl'a'j'n bumbuko'j'n unu kontraŭ la ali'a'n, kiel la vir'kok'o'j'n en aren'o. La defend'o de la boeto ne est'as marionet'a teatr'o, sed la grac'o de la tranĉ'il'o.

— Behinoj! — li kri'is. — Ĉu vi ne vid'as, ke ili'a cel'o est'as ne, ke ni part'o'pren'u en la grac'o de la tranĉ'il'o, sed ke ni mort'ig'u unu la ali'a'n.

(La hom'a cerb'o ĉes'as funkci'i! Ĉu la “grac'o de la tranĉ'il'o” ne est'as la reciprok'a mort'ig'o?)

— Ĉar, li dir'is, — dum ni, bumbukoj, stult'e murd'us unu la ali'a'n, ties util'o'n ĝu'us nur la lamikoj, kiu'j ruz'e kaj perfid'e re'tir'as si'n de si'a'j dev'o'j por la anebaoj kaj kiu'j atend'as nur tio'n, kiam la brav'ul'o'j kaj eminent'ul'o'j de ambaŭ behaoj neni'iĝ'os en la buku ĝis la last'a, por ke post'e tiu'j infekt'ist'o'j de la konao kaj kemono, inter'pac'iĝ'int'e unu'ig'u la du behao'j'n. Kaj ĉu vi sci'as, kio sekv'os, se la du behaoj unu'iĝ'os? Ĉes'os la behaoj mem! Pere'os la trezor'o'j de la kultur'hom'ar'o, kiu'j'n ni'a'j pra'ul'o'j en cent sang'a'j bukuoj defend'is kaj konserv'is por ni! Ĉes'os la anebaoj, la cirkl'o, kvadrat'o, kaj en la kot'o'n ili tret'os ĉio'n, kio la hom'o'n disting'as de la sovaĝ'a best'o!

Koler'a'j inter'dir'o'j ek'son'is:

— Ni ne las'u la anebao'j'n!

— Nun jam tem'as — li daŭr'ig'is, — ne pri tiu aŭ ĉi tiu anebao, sed pri la ekzist'o de la anebaoj kaj pri la ord'o, sen kiu'j la nobl'a bumbuko hav'us neni'o'n, por kio est'us ind'e viv'i aŭ mort'i. Nun tem'as pri la grac'o de la tranĉ'il'o, kiu'n ketnia hom'o dev'as sav'i eĉ kost'e de si'a viv'o kontraŭ la sang'avid'a detru'ad'o de kelk'a'j furioz'a'j frenez'ul'o'j, ĉar kio'n valor'us, se ni viv'us, sed anebao ne ekzist'us? Ni nun dev'as unu'iĝ'i kontraŭ la komun'a mal'amik'o, ne eksterm'i unu la ali'a'n, ĉar tiu est'us ne bukuo, sed fi'a buĉ'ad'o. Do ni inter'pac'iĝ'u, ni ir'u hejm'e'n kaj kolekt'u la lamikajn perfid'ul'o'j'n, kiu'j si'n re'tir'is de la bel'eg'a dev'o de la boeto kaj nun trankvil'e rigard'us, ke la nobl'a'j bumbukoj kvazaŭ marionet'o'j, el'met'it'a'j al publik'a rid'o, flu'ig'u si'a'n trezor'a'n sang'o'n.

La behinoj akcept'is la parol'o'n per ĉiel'sku'a aprob'o. La du parti'o'j dum moment'o'j inter'miks'iĝ'is kaj kun varm'eg'a'j post'aĵ-grat'ad'o'j voĉ'don'is amik'ec'o'n unu al la ali'a kontraŭ la lamikoj, ĉar ne hav'as senc'o'n mort'i, se tio ebl'as.

La du sovaĝ'a'j mal'amik'o'j ĉes'is mal'amik'iĝ'i en moment'o, kiam minac'is la danĝer'o, ke ili est'ont'e ne pov'us est'i mal'amik'o'j kaj tuj inter'pac'iĝ'is por mal'help'i ke iu ver'e far'u pac'o'n. La pac'o de la behinoj pov'as serv'i nur la inter'bat'ad'o'n.

Ĉi tiu klar'ig'o son'as tiel komplik'a, ke mi eĉ ne prov'as ĝi'n plu pri'trakt'i. Jam nun, dum la skrib'ad'o mi sent'as, ke ankoraŭ mi mem tut'e konfuz'iĝ'us, se mi prov'us ĝi'n plu'trakt'ad'i.

Natur'e, la hinoj eĉ unu vort'o'n ne kompren'is el la tut'a afer'o. Ili nur vid'is, ke la behinoj mem la bukuon ne vol'as. Sed tiam, kio'n ili vol'as? Eĉ mi mem ne kompren'is ili'n, sed mi antaŭ'sent'is la danĝer'o'n kaj avert'is la hino'j'n, dir'ant'e, ke ni sur'met'u la gas'mask'o'j'n.

Apenaŭ post la sur'met'o de la gas'mask'o'j ven'is al ni deput'it'ar'o, pet'ant'e, ke ni las'u ili'n hejm'e'n'ir'i, ĉar ili ne vol'as la bukuon.

La hinoj sen'kompren'e aŭskult'is, sed mi rapid'e klar'ig'is al ili la intenc'o'n de la behinoj, kaj jam mi mem propon'is la ĉes'ig'o'n de la tut'a societ'o, ĉar ili est'as ne'kurac'ebl'a'j.

Mi'a'j'n vort'o'j'n la hinoj akcept'is per iom da mal'konsent'o. Natur'e, el naiv'a hina vid'punkt'o mal'facil'e est'as kompren'i, kiel pov'as signif'i pli grand'a'n danĝer'o'n, se iu'j ne vol'as inter'bat'iĝ'i.

Long'a inter'konsil'iĝ'o komenc'iĝ'is. Por mi est'is tre strang'e vid'i la hezit'ant'a'j'n hino'j'n, kiu'j ceter'e est'is tiom cert'a'j pri si'a'j afer'o'j en la hina viv'o, kie preskaŭ tut'e ne est'is imag'ebl'a mal'sam'opini'o.

Post long'a medit'ad'o ili decid'is, ke ĉiu rajt'as hejm'e'n'ir'i, nur ili dev'as de'met'i la tranĉ'il'o'j'n.

La dekret'o est'is akcept'at'a per kakofoni'a hurl'ad'o de protest'o'j.

El la kirl'iĝ'o subit'e antaŭ'e'n'paŝ'is iu kaj, salt'ant'e al mi'a aŭt'o, ek'hurl'is per ŝaŭm'ant'a buŝ'o:

— Jen est'as la perfid'ul'o! Jen, kiu al'port'is la pere'o'n!

Kaj li kraĉ'is al mi, ne zorg'ant'e pri la gas'tub'o, ten'at'a de mi'a'j man'o'j, per kiu mi pov'us li'n ĉiu'moment'e sen'pov'ig'i. Sed mi ne kuraĝ'is funkci'ig'i la tub'o'n, tim'ant'e la ne'kompren'em'o'n de la hinoj.

La vort'o'j'n sekv'is ĉiel'sku'a hurl'ad'o. Pugn'o'j lev'iĝ'is kontraŭ mi'n.

— Teren'bat'i la lamikon! For la sang'avid'a'n ekzekut'ist'o'n de la kultur'o kaj am'o! — ili kri'is, sed ne kuraĝ'is mi'n atak'i.

Fin'e iu ek'kri'is:

— Kial vi hezit'as? Ĉu vi tim'as de lamik? Las'i lamikon viv'a est'as egal'a al tio, kiel se ni dis'romp'us ni'a'j'n tranĉ'il'o'j'n!

Murmur'o de horor'o est'is la respond'o. Inund'o de riproĉ'o'j flug'is al mi:

— Vi est'as, kiu mal'honor'ig'is la boeton!

— Vi est'as, kiu detru'is la ketnion!

— Vi de'moral'ig'is la bruhuon de la infan'o!

— Vi est'as, kiu mal'pur'ig'is la bikbamon!

— Vi renvers'is la pac'o'n!

Kaj la parol'ant'o uz'is la ekscit'iĝ'o'n kaj ĉiu'j'n super'kri'ant'e hurl'is:

— Li est'as, kiu uz'is la tranĉ'il'o'n por la plej mal'nobl'a afer'o!

La amas'o ek'muĝ'is. La respond'o est'is unu'sol'a ŝaŭm'ant'a aprob'o. Iu eĉ el'dir'is:

— Por manĝ'ad'o!

La frenez'ul'o'j eksplod'is en orel'fend'a blek'ad'o. La orator'o raŭk'e klopod'is super'kri'i:

— Jes, ja! Ĉu vi sci'as, kio'n far'as ĉi tiu lamiko per la tranĉ'il'o? Manĝ'as! Manĝ'as! Li sen'honor'ig'as la civilizaci'o'n! Kial vi do hezit'as? Jen, est'os la ver'a buku! Antaŭ'e'n! Vake!

Kaj li kur'is al mi, salt'is sur la ŝtup'o'n, lev'is si'a'n man'o'n al mi, la tranĉ'il'o fulm'is, kaj mi sukces'is nur per la part'o de la sekund'o pli fru'e ek'prem'i la buton'o'n de la gas'tub'o.

La gas'o erupci'is per terur'a fort'o, la behinon for'blov'is de'sur la ŝtup'o kiel pilk'o'n. Sven'e li etend'iĝ'is sur la ter'o.

La ali'a'j tut'e furioz'iĝ'int'e pro la scen'o, hurl'is per ankoraŭ pli infer'a muĝ'o.

— Vake! Vake!

Mult'a'j sam'temp'e salt'is al mi. Mi apenaŭ pov'is mi'n defend'i per la ŝpruc'tub'o. Baldaŭ kuŝ'is ok frenez'ul'o'j sven'e apud mi'a vetur'il'o. La amas'o por moment'o silent'iĝ'is.

Nun okaz'is strang'a afer'o.

En la mez'o iu betik etend'is supr'e'n per unu man'o kvadrat'o'n, per la ali'a cirkl'o'n, kaj la amas'o, kapt'ant'e ĉiu si'a'n dekstr'a'n pied'o'n, eksplod'is en ĉiel'sku'a hurl'ad'o:

— Vake! Vake!

Larm'o'j ek'bril'is en ili'a'j okul'o'j kaj post'e, kvazaŭ laŭ don'it'a sign'o, ili ĉiu'j komenc'is kant'i.

Mi dev'as konfes'i, ke la scen'o malgraŭ si'a tut'a grotesk'a idiot'ec'o, est'is tiom frap'ant'a, ke ĝi eĉ mi'n kor'tuŝ'is kvankam mi sci'is, ke ĉio direkt'iĝ'as kontraŭ mi. Mi tim'is, ke ili'a kondut'o konker'os eĉ la simpati'o'n de la hinoj, ĉar kiel ajn stult'a ĝi est'is, tamen ĝi ŝajn'is edif'a. Mi konfes'as, ke mi tim'is sam'e pri mi'a pozici'o, kiel pri mi'a viv'o.

La kant'o fin'iĝ'is kaj iu ek'kri'is:

Antaŭ'e'n! Eĉ se ni ĉiu'j mort'os, sed la behaoj kaj la boeto etern'e viv'os!

Kaj man'sving'ant'e si'a'n tranĉ'il'o'n al mi li ek'ir'is. La amas'o, kiel unu hom'o bril'ig'is alt'e'n la tranĉ'il'o'j'n kaj li'n sekv'ant'e ek'ir'is kontraŭ mi.

Mi trov'iĝ'is en eg'a embaras'o. Kio'n mi far'u, por ke mi ne perd'u la simpati'o'n de la hinoj? La arm'il'o'j est'is tiom mal'egal'a'j, ke mi ne nur hont'is la amas'venen'ad'o'n, sed kon'ant'e la human'a'n pens'ad'o'n de la hinoj, mi ankaŭ kred'is, ke ili mi'n mal'help'os kaj tiam mi est'os perd'it'a.

Kaj sur la lip'o'j de la amas'o de'nov'e ek'son'is la kant'o kaj ili ven'is kontraŭ mi'n kun alt'e etend'it'a'j kvadrat'o'j kaj cirkl'o'j, kiel la pra'krist'an'o'j ir'is ver'ŝajn'e kontraŭ la glav'o'j'n de la gladiator'o'j. Neniam mi kred'is, ke frenez'ul'o'j, por sen'cel'a'j kaj sen'senc'a'j mani'aĵ'o'j pov'as tiel entuziasm'iĝ'i.

Ili est'is jam je kelk'a'j paŝ'o'j antaŭ mi, kiam en mi'a plen'a mal'esper'o mi ŝpruc'ig'is al ili la gas'o'n, esperant'e, ke mi pov'as ili'n fuĝ'ig'i.

Sed post la teren'fal'o de la unu'a'j, la ceter'a'j ne'ŝancel'ebl'e daŭr'ig'is si'a'n voj'o'n, paŝ'ant'e laŭ la ritm'o de la kant'o. Ĉiam pli kaj pli da behinoj stern'iĝ'is sur la ter'o, sed la amas'o ven'is en ĉiam pli dens'a'j vic'o'j, trans'salt'is la sen'konsci'a'j'n kaj proksim'iĝ'is al mi.

Nun okaz'is ne'atend'it'a ŝanĝ'o. Je mi'a plej grand'a surpriz'o ek'mov'iĝ'is la aŭt'o'j de la hinoj kaj el la tub'o'j ĉie ek'fajf'is la gas'o.

Ĉio ĉi okaz'is sam'moment'e, sen ia ajn komand'o.

La amas'o ek'tim'e halt'is, re'turn'iĝ'is, sed la hinoj ne indulg'is. Ili post'sekv'is la re'tir'iĝ'ant'o'j'n, la ring'o ĉiam pli mal'vast'iĝ'is; blank'a nebul'o super'ŝut'is la plac'o'n. La behinoj dum kelk'a'j minut'o'j prov'is rifuĝ'i, sed la hinoj per gas'radi'o'j ferm'is la el'voj'o'n. Tiam la behinoj halt'is, de'nov'e kolekt'iĝ'is mez'e de la plac'o kaj de'nov'e ek'son'is la kant'o.

Sed la hinoj ankoraŭ tiam ne indulg'is. Mi'a kor'o kun'prem'iĝ'is, kiam mi vid'is, kiel sen'emoci'e ili blov'as la gas'o'n al la amas'o rezign'ant'a pri la kontraŭ'star'o. Mi'n konsol'is nur, ke la gas'o est'as nur dorm'ig'il'o.

La behinoj teren'fal'is unu post la ali'a, la kant'o pli kaj pli mal'laŭt'iĝ'is, subit'e ek'ŝancel'iĝ'is ankaŭ la cirkl'o kaj kvadrat'o sed jam ali'a al'salt'is, ek'kapt'is ili'n el la man'o'j de la fal'ant'o, etend'is alt'e'n, sed ankoraŭ tiu baldaŭ ek'ŝancel'iĝ'is. Tiel ili pas'is el unu man'o al la ali'a, ĝis la last'a pik'is la stang'o'j'n en la ter'o'n, kaj la kant'o frost'iĝ'is en li'a gorĝ'o.

Sur la plac'o ek'reg'is silent'o, kaj mi'a'j'n okul'o'j'n tra'flu'is larm'o'j.

Sed la ver'a terur'aĵ'o sekv'is nur nun. La hinoj el'ŝanĝ'is la gas'o'n kaj ankaŭ al mi don'is nov'a'n mask'o'n. Post'e ili super'ŝut'is la amas'o'n per nov'a gas'o. Terur'it'e mi vid'is, ke la brust'o'j de la kuŝ'ant'o'j ĉes'as lev'iĝ'i kaj mal'lev'iĝ'i. Mi prov'is kri'ad'i, sed la mask'o ne las'is.

Post kvin minut'o'j ili de'nov'e ŝanĝ'is la gas'o'n kaj per la nov'a gas'o ili ŝpruc'ad'is sen'ord'e. Post'e ĉiu de'met'is la mask'o'n. Ver'ŝajn'e ĉi tiu est'is la neŭtral'ig'a gas'o.

La nebul'o jam est'is tiel dens'a, ke komenc'e mi neni'o'n vid'is. Mult'a'j minut'o'j pas'is, ĝis iom'e klar'iĝ'is la aer'o. Kor'ŝir'ant'a spektakl'o aper'is antaŭ mi'a'j okul'o'j: sur du ter'e'n'pik'it'a'j stang'o'j bril'is la kvadrat'o kaj la cirkl'o, dum ĉirkaŭ'e mil sen'mov'a'j kadavr'o'j kovr'is la ter'o'n.

Post la kakofoni'o de la frenez'o pez'iĝ'is terur'a silent'o sur la plac'o. Inter'temp'e la hinoj mal'lig'is si'a'j'n mask'o'j'n kaj de'met'is sen iu ajn vort'o. Mi'a'n kor'o'n prem'is la silent'o de la mort'o. Aŭ tiu de la hina viv'o?

Kiam mi pov'is parol'i, mi tuj demand'is Zatamonon, kio'n ili far'is. Li respond'is, per la kutim'a sen'emoci'a trankvil'o, ke ili ĉes'ig'is la behino'j'n. Al mi'a demand'o, kiu don'is la instrukci'o'n, li mir'ant'e respond'is, ke por tio ne neces'as instrukci'o. Ĉiu san'mens'a hom'o vid'as, ke tiu'j est'is ĉes'ig'end'a'j.

Post'e li klar'ig'is, ke tiu, kiu kun san'a korp'o ek'ir'as al la mort'o, est'as ne'kurac'ebl'a furioz'ul'o kaj tut'e sen'valor'a el la vid'punkt'o de la hom'ar'o.

Sen'dub'e mi'n tuŝ'is tre mal'agrabl'e ĉi tiu rigid'a pens'ad'o sed mi neni'o'n pov'is far'i.

***

Post'e mi re'ir'is en mi'a'n ĉambr'o'n kaj en'pens'iĝ'is.

Long'e mi medit'is pri la mal'feliĉ'a'j behinoj. Fin'e mi konklud'is, ke ili, kiel ajn terur'a'j'n absurd'aĵ'o'j'n far'is, ne nur ne konsci'is pri la terur'ec'o de si'a'j ag'o'j, (kio'n ceter'e oni ankaŭ ne pov'as pretend'i de frenez'ul'o'j) sed ili eĉ ne sci'is, ke ili fakt'e far'as tio'n aŭ ĉi tio'n.

Mal'feliĉ'a'j behinoj, ili kur'as, kur'as, pel'as si'n mem al cel'o'j imag'it'a'j en la aer'o'n, kiu'j'n ating'i ili ne nur ne pov'as (tio ceter'e tut'e ne est'us ebl'a), sed eĉ ne intenc'as ĉar se ili jam pov'us i'o'n ating'i, tuj ili vol'as i'o'n ali'a'n, pli mal'proksim'a'n.

La viv'o de la behinoj est'as absurd'o per si mem. Ne'ebl'iĝ'o. Ebl'e ia verm'o maĉ'is ili'a'j'n nerv'o'j'n, kiu ne'ebl'ig'is al ili la tra'viv'o'n de la viv'o: la kontent'iĝ'o'n, la progres'o'n al la cel'o. Ili'a viv'o sam'e ne hav'is senc'o'n, kiel ili'a'j vort'o'j kaj pen'ad'o'j.

Fakt'e pli bon'e est'is tiel.

Tiu'tag'e mi en'lit'iĝ'is kun pez'a'j sent'o'j, kaj mi decid'is ne plu pens'ad'i pri la afer'o'j, sed dum la sekv'ont'a'j tag'o'j ripoz'ig'i mi'a'j'n lac'a'j'n nerv'o'j'n.

Dek'ok'a Ĉapitr'o

Antaŭ'tag'mez'e mi kuŝ'is en la sun'ban'ej'o sur la tegment'o de la hospital'o, kaj sen'lim'a feliĉ'o de ripoz'o lul'is mi'a'j'n ekscit'it'a'j'n nerv'o'j'n. Mi rigard'is en dorm'em-beat'a humor'o la kontraŭ'a'n mont'o'n, kies flank'o'n long'a, arĝent'kolor'a ŝraŭb'lini'o divid'is en du part'o'j'n. La ŝraŭb'lini'o rotaci'is jen supr'e'n, jen mal'supr'e'n. Eĉ konjekt'o'n mi ne hav'is pri ĝi'a destin'o. Unu est'is el ili'a'j strang'a'j maŝin'o'j, kiu'j'n mi vid'is amas'e en ili'a land'o, sed, se mi viv'us cent jar'o'j'n inter la hinoj, mi ne pov'us ek'kon'i ĉiu'j'n ili'a'j'n kre'aĵ'o'j'n. Sed nun mi'n ne interes'is la esenc'o; nur tre agrabl'a, sugest'iv'a sent'o est'is vid'i tiu'n mistik'a'n perpetuum mobile. Mi'a'j'n ekscit'it'a'j'n nerv'o'j'n tio kares'e trankvil'ig'is.

Mi jam ĝu'is de plur'a'j hor'o'j la neni'farad'o'n, kiam mi ek'sent'is man'o'n sur mi'a ŝultr'o.

Supr'e'n'rigard'ant'e mi ek'vid'is Zatamonon. Li al'tir'is seĝ'o'n kaj sid'iĝ'is apud mi.

— Rakont'u vi'a'j'n impres'o'j'n, kiu'j'n vek'is en vi la viv'o inter la behinoj.

Al mi'a demand'o, kial tio est'as neces'a, li respond'is, ke oni bezon'as tio'n por la diagnoz'o de mi'a nun'a stat'o.

Mi prov'is de'nov'e skiz'i per kelk'a'j vort'o'j mi'a'j'n sufer'o'j'n sed la vund'o'j de mi'a anim'o est'is ankoraŭ tiel nov'a'j, ke mi'n mal'bon'fart'ig'is jam la nur'a re'memor'o. Dum mi parol'is, mi'a'j membr'o'j de'nov'e ek'trem'is, mi'a voĉ'o ek'singult'is, kaj fin'e mi dev'is li'n pet'i, ke ni iom prokrast'u la re'freŝ'ig'o'n de la re'memor'o'j.

— Mi est'as angl'a ŝtat'an'o — mi dir'is, — mi eduk'iĝ'is en estim'o al la raci'a mens'o, tie, kie la jes'o signif'as kun'sent'o'n kaj la ne'o mal'aprob'o'n. La paranoj'o'n mi nur kurac'is kaj vi ja pov'as imag'i, kio'n signif'is al mi est'i el'met'it'a al la furioz'o de tia'grad'a paranoj'o, kia'n ĉe ni eĉ laŭ fam'o oni ne kon'as.

Mi esprim'is mi'a'n sincer'a'n kompat'o'n, ke tiu plej terur'a mal'san'o de la mond'o plag'as ĝust'e ili'a'n pac'em'a'n kaj bon'e prosper'ant'a'n insul'o'n kaj mi pet'is prefer'e klar'ig'i pli detal'e la esenc'o'n de tiu mal'san'o, ĉar mi'n, kiel kurac'ist'o'n, ĝi ekster'ordinar'e interes'as. Li dir'is ja kelk'a'j'n vort'o'j'n jam antaŭ mi'a intern'ig'o pri la kosm'a'j radi'o'j de la Sun'o, sed bedaŭr'ind'e, pro mi'a'j tiam'a'j erar'ide'o'j (kiu'j'n mi nun eg'e hont'as), mi ne atent'is laŭ ties merit'o.

Mi efektiv'e pent'o'far'is kaj tre agrabl'e mi'n fart'ig'is konfes'i mi'a'j'n kulp'o'j'n. Inter la saĝ'a'j hinoj mi sent'is mi'n ver'e kiel infan'o, kiu de la bat'o'j de la mal'nobl'a'j bub'aĉ'o'j rifuĝ'is inter la brak'o'j'n de si'a patr'in'o.

— Mi jam menci'is al vi — komenc'is Zatamon — ke la funkci'o'j'n de la viv'o influ'as la kosm'a'j radi'o'j de la Sun'o. La font'o de ĉiu viv'o est'as la Sun'o, do ankaŭ la vol'o por viv'i de'ven'as el la Sun'o en la form'o de la kosm'a'j radi'o'j ven'ant'a'j kun'e kun la varm'o. Tiu'j'n la cerb'o akcept'as kiel anten'o kaj ĝi'a funkci'o form'iĝ'as laŭ manier'o, difin'it'a de la radi'o'j. Tio est'as la instinkt'o.

— Do, ĉu la radi'o'j influ'as la funkci'o'n de la instinkt'o'j sam'e, kiel la hormon'o'j la funkci'o'j'n de la organ'o'j?

— Prav'e. Eĉ plu, part'e jam ankaŭ vi kon'as la efik'o'n de la kosm'a'j radi'o'j al la viv'o. Vi spert'is la koincid'o'j'n de la protuberanc'o'j kaj de la sun'makul'o'j kun kelk'a'j viv'simptom'o'j. Vi'n surpriz'is la preciz'a korelaci'o, kiu'n vi observ'is inter la sun'funkci'o'j kaj la fluktu'ad'o de kelk'a'j mal'san'o'j, eĉ de la akcident'o'j. Per la fluktu'ad'o de la viv'energi'o vi pov'as konvink'iĝ'i, ke tiu est'as direkt'at'a tut'e per la kosm'a'j radi'o'j de la Sun'o al la nerv'o'sistem'o. La viv'energi'o kaj la instinkt'o'j de'ven'as el la Sun'o. Kaj se la instinkt'o rest'as nur instinkt'o sen pens'ad'o, ĉio ir'as laŭ si'a ord'o. Vi vid'is la kazoan viv'o'n de la formik'o'j.

— Kio? — mi demand'is surpriz'it'e, ĉar li jam foj'e uz'is ĉi tiu'n metafor'o'n. — Kiel ven'as la sen'mens'a animal'o al la kazoo, kiu est'as la komplik'it'a viv'regul'ar'o de la mens'a'j est'aĵ'o'j de la hina soci'o?

— Nur tiu regul'o est'as komplik'it'a, kiu ne est'as la viv'o mem, ekzempl'e la mani'aĵ'o'j de la behinoj. La viv'o est'as simpl'a kaj kompren'ebl'a per si mem. Ĝi est'as konven'e tra'viv'ebl'a nur unu'manier'e kaj mal'konven'e tra'viv'i est'as ne nur mal'facil'a, sed tut'e ne ebl'as. En la natur'o ne trov'iĝ'as kontraŭ'dir'o, ĉar la kontraŭ'dir'o'j neni'ig'as si'n mem kiel vi jam spert'is ĉe la behinoj. Mi dir'as ekzempl'o'n: inter la best'o'j la multiplik'iĝ'o de la long'e viv'ant'a'j kaj viv'energi'a'j best'o'j est'as la plej mal'grand'a. Kontraŭ'e, la mal'long'viv'a'j kaj mal'fortik'a'j ras'o'j est'as tre mult'obl'iĝ'em'a'j. Kompren'ebl'e vi admir'as en ĉi tiu la aranĝ'a'n fort'o'n de la natur'o. Tamen ĝi est'as neni'o ali'a, ol la kazoo, simpl'a matematik'a real'aĵ'o. Fakt'o, kiu eĉ ne pov'as est'i ali'e se la lepor'o'j ne hav'us tiel grand'a'n mult'obl'iĝ'em'o'n, jam absolut'e ne viv'us lepor'o en la mond'o, ĉar ili est'us eksterm'iĝ'int'a'j.

— Nun, vi jam pov'as imag'i, ke ankaŭ hom'o'j ne viv'us, se kontraŭ'dir'o kre'iĝ'us en ili'a viv'o ekzempl'e per tia fuŝ'opini'o, ke oni dev'as si'n nutr'i ne per nutr'aĵ'o, sed per ŝton'er'o aŭ per tranĉ'il'o. Vi pov'as konvink'iĝ'i, ke tia spec'o de hom'o'j sam'e pere'us, kiel la lepor'o sen la grand'a mult'obl'iĝ'em'o. Ĉe vi la pli raci'a'j mens'o'j nom'as tio'n “natur'a selekt'ad'o”.

— Kaj ĉu ĝi ne est'as tio?

— Ne. Mult'e pli simpl'a. Matematik'a formul'o: a — a = 0. T.e.: se mi viv'as kaj mi ne sub'ten'as mi'a'n viv'o'n, mi mort'os. Tio est'as simpl'e la est'ant'a real'o, la kazoo, kiu'n do ni ne dev'as lern'i. La kazoo simpl'e est'as tiel. Per si mem.

Iom mi'n aflikt'is, ke li parol'as tiel, kvazaŭ mi tut'e ne kon'us la element'o'j'n de la aritmetik'o, kaj mi menci'is, ke mi bon'e sci'as la tez'o'j'n de la matematik'o.

— Ni ne parol'u pri tez'o, — li respond'is — ĉar tio jam signif'as i'a'n spirit'a'n kre'aĵ'o'n, dum la kazoon ni ne dev'as kompren'i, ĉar ni'a viv'o tut'e ne aliel est'as imag'ebl'a.

Mi ĝentil'e pet'is li'n parol'i pri la behinec'o.

— Laŭ tio — mi dir'is, la behinec'o tamen hav'as i'o'n komun'a'n al la sen'kapabl'o pri la element'a aritmetik'o, kiam oni ne pov'as solv'i eĉ la plej simpl'a'n subtrah'ad'o'n.

— Vi preskaŭ prav'as; tamen iu est'as behin ne pro si'a sen'kapabl'o pri la aritmetik'a'j proced'o'j, sed ĉar li ne hav'as percept'o'n pri la signif'o de la nombr'o'j. La behin imag'as, ke la ne'manĝ'ad'o est'as ver'e manĝ'ad'o, kaj ke la tranĉ'il'o ne ĉes'ig'as, sed akcel'as la viv'o'n.

— Kaj de kie ven'as en ili'a'n cerb'o'n tia'j terur'a'j erar'ide'o'j?

— El la cerb'o mem. La cerb'o de la hom'o est'as pli komplik'it'a akcept'aparat'o, ol la nerv'o'sistem'o de la formik'o'j, do ĝi el'radi'as ankaŭ mem'vibr'ad'o'n, kiu miks'iĝ'as kun la kosm'a'j radi'o'j de la Sun'o. Kaj la cerb'o jam akcept'as tiu'n miks'aĵ'o'n de la du radi'o'j, per kiu la opini'ad'o de la hom'o pri la afer'o'j de'form'iĝ'as kaj li'a'j viv'funkci'o'j el'glit'as el la rel'o'j de la kazoo. Krom la real'a'j cel'o'j la cerb'o mem produkt'as cel'o'j'n por si mem: ketnion, kipuon, bruhuon, bikbamon kaj mil ceter'a'j'n ne'est'ant'a'j'n afer'o'j'n, per kio ili'a est'ad'o si'n mem pere'ig'as kaj ŝanĝ'iĝ'as en ne'est'o'n.

— Ĉar ili ne kompren'as la matematik'o'n...

— Mi ripet'as: la kazoon oni ne dev'as kompren'i, ĉar ĝi est'as per si mem tiel. Unu plus unu est'as du, kaj la formul'o: 1 + 1 = 3 ne nur senc'o'n ne hav'as, sed ĝi absolut'e ne est'as. Kazio. La kazoo est'as la est'ant'a, la kazio la ne'est'ant'a kaj kiu vol'as kazimanier'e viv'i, tiu jam eĉ ne viv'as. Nek la tranĉ'il'o, nek la en'aer'e'n cerb'um'it'a'j “en'spir'o'j” de la mufruk, nek la flav'a ŝton'er'o est'os iam ajn nutr'aĵ'o'j. Ĉiu'j ĉi est'as ne'est'ant'a'j afer'o'j, kaj la rezult'o est'as sam'e la ne'est'ant'a viv'o. la mort'o, kiel vi ja vid'is: por la boeto, kvadrat'o, ketnio kaj anebao oni dev'as ne sat'iĝ'i kaj viv'i, sed mal'sat'i kaj mort'i. Tut'a ili'a histori'o pas'is nur plen'a de ili'a'j sen'ĉes'a'j inter'buĉ'ad'o'j. Sed por la real'a'j cel'o'j oni dev'as viv'i: nek la dom'o'n konstru'i, nek rikolt'i la grajn'o'n pov'as la mort'int'o.

Mi long'e pri'pens'ad'is pri li'a'j vort'o'j, kiu'j son'is al mi kon'at'ŝajn'e, kiu'j'n mi jam aŭd'is iam, sed mi nun ne cerb'um'is pri tio. Mi'n interes'is la esenc'o.

— Ĝi est'as tut'e kompren'ebl'a — mi dir'is — sed vi menci'is, ke la hom'a cerb'o pro si'a komplik'ec'o est'ig'as konfuz'a'j'n mem'vibr'o'j'n. Kiel do est'as, ke tiu'j konfuz'as la cerb'o'j'n de la behinoj, dum vi'a'j cerb'o'j est'as imun'a'j kontraŭ ili?

Biologi'a'j esplor'o'j pruv'is, ke la pra'loĝ'ant'o'j de ni'a insul'o ĉiu'j est'is behinoj. Tamen afer'o'j dis'harmoni'a'j kun la kazoo — aŭ laŭ vi, kun la natur'o — ne pov'as daŭr'e ekzist'i, sed ili pere'as kaj rest'as la harmoni'a'j. Per tio evolu'as la sol'e ekzist'ebl'a, kazoa organism'o. Vi bon'e sci'as, ke en la sang'o evolu'is la fagocit'o'j, kiu'j for'manĝ'as la bacil'o'j'n kaj sub'ten'as la ekvilibr'o'n de la kazoo. Aliel la hom'o jam de'long'e ne viv'us. Kaj kio est'is la atak'o de la bacil'o'j, tio sam'a est'is en la primitiv'a stadi'o de la sci'o la mem'radi'ad'o. La batal'o'j, kre'iĝ'ant'a'j por la aer'e'n imag'it'a'j cel'o'j konstant'e pere'ig'is la prahinon, aŭ behinon, ĝis fin'e evolu'is en ili la anti'toksin'o.

— Kaj kio ĝi est'as?

— Tio, ke en la cerb'o evolu'is elektr'a'j konduk-tavol'o'j, kiu'j la mem'radi'ad'o'n ombr'o'ŝirm'as. Pro tio la mem'radi'o'j ne pov'as efik'i el'ekster'e kaj ne pov'as konfuz'i la kosm'a'j'n radi'o'j'n. La tia'manier'e evolu'int'a'j est'aĵ'o'j est'as la hinoj. Nun jam vi kompren'as ankaŭ tio'n, kial ni konsider'as la behino'j'n tut'e apart'a ras'o.

— Kaj kial ekzist'as ankoraŭ nun behinoj?

— La behinan stat'o'n kaŭz'as recesiv'a gen'o, kiu trov'iĝ'as ankoraŭ sam'e en ni, sed ni ne ek'kon'as ĝi'n. Per la nupt'o de hinoj, ŝarĝ'it'a'j per tia'j gen'o'j, pov'as okaz'i, ke en la zigot'o'n en'iĝ'as el ambaŭ ge'patr'o'j la gen'o de la behinec'o. Tiu'okaz'e en la cerb'o de la id'o mank'as la elektr'a konduk'tavol'o kaj de la hinaj ge'patr'o'j de'ven'as behina id'o.

— Do, la frenez'ec'o de la behinoj est'as laŭ'esenc'e atavism'a retro'paŝ'o al la pra'stat'o?

— Prav'e. Retro'paŝ'o al la dis'harmoni'o de la pra'stat'o. Vi jam kompren'as, kial ni apart'ig'as la behino'j'n kaj kial ni mal'ebl'ig'as ili'n seks'labor'i kun ni. Per la sen'ĉes'a el'selekt'ad'o de la mal'san'a ras'o ni esper'as mal'aper'ig'i tiu'n regres'ig'a'n gen'o'n dum kelk'a'j jar'cent'o'j.

En tiu moment'o mult'eg'a'j afer'o'j ek'lum'iĝ'is al mi.

— Do tial la behinoj ne est'as hom'o'j? — mi demand'is.

— Tial. La behino est'as prahino. Arka'iĝ'int'a, pra'epok'a ras'o. Ĉu vi jam kompren'as ni'a'n kazoan viv'o'n? Ĉu vi kompren'as, kiel ebl'as la preciz'a kun'funkci'ad'o de la formik'o'j ankaŭ inter pens'ant'a'j hom'o'j?

— Do, ĉu vi re'ven'is al la natur'o?

— Ni ne re'ven'is, ĉar oni ne pov'as el la kazoo el'ir'i, nur neni'iĝ'i, se ni eksperiment'as la el'ir'o'n. Ni est'as la mem'kompren'ebl'a rezult'o de matematik'a proced'o. Ni evolu'iĝ'is el la si'n eksterm'ant'a behina ras'o, kiel la sol'e konstant'ec'a solv'o. Ali'manier'e ne est'as imag'ebl'a la evolu'o.

Mi profund'e en'pens'iĝ'is. Ebl'e Njuton sent'is simil'e al mi, kiam antaŭ li de'fal'is la pom'o, kaj en li nask'iĝ'is la leĝ'o de la ĝeneral'a gravit'ad'o. Mi sent'is, kvazaŭ mi ŝanĝ'iĝ'us dum unu minut'o. Antaŭ mi'a'j spirit'a'j okul'o'j aper'is kolos'a'j perspektiv'o'j, mond'o'j turn'iĝ'is ali'flank'e'n. Subit'e ĉio star'is aliel kaj klar'e antaŭ mi. La afer'o'j simpl'iĝ'is kaj dis'volv'iĝ'is. La flam'o de la brul'ant'a dorn'arbust'o mi'n ek'lum'ig'is, kaj subit'e aper'is al mi la ne'kon'at'a trunk'o de la arb'o de la viv'o, el kiu mi ĝis nun vid'is nur la foli'o'j'n kaj nur la plej grand'a'j biolog'o'j pov'is palp'e re'ir'i ĝis la branĉ'o'j.

Post long'a cerb'um'ad'o ali'a demand'o ven'is al mi'a'j lip'o'j.

— Mi tamen mir'as, ke al la behinoj ne ebl'as kompren'ig'i la simpl'a'j'n real'aĵ'o'j'n. Nom'e ili'a cerb'o est'as sufiĉ'e akr'a. Ili sci'as kalkul'i, eĉ eminent'a'j'n matematik'ist'o'j'n mi trov'is inter ili kaj tamen, ili ĝust'e la plej simpl'a'j'n afer'o'j'n...

— La cerb'o de la behinoj ne disting'as la mem'radi'ad'o'n de la kosm'a'j radi'o'j kaj se la akcept'ant'a aparat'o de'form'ig'as pli komplik'e, tio nur pli'fort'e pruv'as la fakt'o'n de la de'form'ig'o. Ju pli mult'e ili sci'as, des pli mal'raci'e ili pens'ad'as. Ju pli mal'sat'a'j ili est'os, des pli mult'a'n manĝ'aĵ'o'n ili el'verŝ'os. Per jupli mal'mult'a pen'ad'o oni pov'as produkt'i la ĉiu'tag'a'n pan'o'n, des pli furor'e ili murd'ad'os por ĝi unu la ali'a'n, kaj se ili sufer'os mal'sat'o'n, mal'san'o'n kaj turment'o'n, ili esper'os re'akir'i si'a'j'n fort'o'j'n de la flav'a ŝton'er'o, de la kipuo, boeto, de la grac'o de la tranĉ'il'o, aŭ de la “en'spir'aĵ'o'j” de la mufruko.

— Sed tamen trov'iĝ'is eĉ tut'e inteligent'a'j behinoj — mi inter'dir'is. — Mi aŭd'is pri iu Bikru...

— Jes, trov'iĝ'as, kies mens'o kompren'as la neces'o'n de la kazoo, sed tamen, eĉ ties individu'o est'as behin kaj tiu stat'o mal'perfekt'ig'as li'a'n mens'o'n kaj mal'help'as al li la perfekt'a'n konsci'iĝ'o'n.

— Kiel kompren'i ĝi'n?

— La behino'j'n karakteriz'as ili'a'j mani'aĵ'o'j. La imag'it'a'j erar'ide'o'j.

— Kaj ĉu la bikruo?

— Vi ne parol'u pri “la” bikruo. Ne kred'u, ke ili hav'is nur unu bikruon. Mult'a'j ekzist'is. Ebl'e eĉ vi est'us far'iĝ'ont'a bikruo.

— Ĉu ver'e? — mi demand'is surpriz'e.

— Ho, jes. Ĉe ili la bikruec'o komenc'iĝ'as per la ŝtip'ar'mort'o. Post'e ili re'kon'as la brul'ig'it'o'n, ĉar, — kiel vi mem spert'is, — ili hav'as cerb'a'n talent'o'n, ili konjekt'as i'o'n, nur la mem'radi'ad'o mal'ebl'ig'as ĝi'a'n pur'a'n efektiv'iĝ'o'n kaj se la san'a pens'o real'iĝ'as en vort'o'j aŭ en ag'o'j, ĉio renvers'iĝ'as en ili. La bikruoj posed'is la kapabl'o'n pur'e real'ig'i si'a'j'n pens'o'j'n, sed — kiel mi jam menci'is, — ili'a individu'o est'as behina kaj ili ne pov'as liber'iĝ'i de la mal'perfekt'aĵ'o'j kaj de la mani'aĵ'o'j.

— Mani'aĵ'o'j? Kio est'as tiu mani'aĵ'o de la bikruoj?

— La bikruec'o est'as laŭ'esenc'e ankaŭ mani'o: la erar'ide'o, ke ĉe la behinoj ekzist'as lig'il'o inter la aŭd'it'a'j vort'o'j kaj la cerb'o. Bikruo est'as tiu behino, kies sol'a behina karakter'trajt'o est'as, ke li ne ek'kon'as si'a'n medi'o'n, ĉar, ĉu ne, ek'kon'ant'e la behinan mal'san'o'n, ne'imag'ebl'e est'as, ke iu ajn tamen prov'us klar'ig'i la real'aĵ'o'j'n al ili.

Sekv'is profund'a, preĝ'ej'a silent'o, en kiu'n miks'iĝ'is nur la kant'o de la bird'o'j kaj la susur'o de la mal'proksim'e ond'ant'a mar'o.

Zatamon ek'star'is, li'a'n dekstr'a'n man'o'n li etend'is al la Sun'o:

— Nur la kazoo ekzist'as!

Al'rigard'at'e el mi'a kuŝ'ad'o, li aspekt'is tie, en la lum'inund'o de la printemp'a sun'o, kiel la statu'o de la ek'trov'it'a viv'o. La facil'a'j'n fald'o'j'n de li'a vest'aĵ'o flirt'ig'is la vent'et'o, li'a alt'a, bronz'a frunt'o bril'is en la lum'o, dum li'a'j okul'o'j sen'palpebr'um'e akcept'is la radi'o'j'n.

Vid'al'vid'e, sur la mont'a dekliv'o, la flor'plen'a'j arb'o'j, la supr'e'n-re'e'n serpent'ant'a, arĝent'kolor'a ŝraŭb'lini'o, la mar'o, la bird'o'j, mal'supr'e la preter'fulm'ant'a elektr'a vagon'ar'o kaj tiu sen'mov'a statu'o de la san'o kun'fand'iĝ'is en iu mir'ind'a harmoni'o al la ne'dis'solv'ebl'a tut'o de iu pur'a mond'o, sub la bril'ad'o de la kazoo.

Kaj kiam mi re'memor'is pri la sen'esper'a kaj kripl'a lukt'ad'o de la pas'int'a'j tag'o'j, eĉ mi mem aŭtomat'e etend'is mi'a'n man'o'n al la sun'o kaj el mi el'iĝ'is mal'pez'a ĝem'o de la re'nask'iĝ'o.

En mi'a anim'o muzik'is la majest'o de la kazoo. Post mal'san'a'j kaj mal'hel'a'j sufer'o'j mal'ferm'iĝ'is la pord'o'j antaŭ mi, kaj mi, ebri'iĝ'int'e pro la ek'kon'o, beat'e sorb'is la lum'o'n.

Zatamon re'sid'iĝ'is apud mi.

***

Mi nur bedaŭr'is, ke mi lern'is tia'n afer'o'n, kio'n mi ne pov'as util'ig'i por mi'a patri'o. Unu'e, ĉar la behina mal'san'o est'as ne'kurac'ebl'a, du'e, ĉar ĉe ni feliĉ'e ĝi ne trov'iĝ'as.

Re'memor'int'e pri la terur'aĵ'o'j de ili'a'j atavism'a'j cerb'o'j, ili'a tragik'a sort'o jam ŝajn'is al mi aŭtomat'a laŭ'regul'aĵ'o. Mi tut'e konvink'iĝ'is, ke la ĉes'ig'o de la behinoj ne est'is mal'human'aĵ'o, sed la bezon'at'a proced'o mem, la kazoo, kiu pov'is kaj dev'is nur tiel okaz'i.

— Kiel bon'e, — mi ek'kri'is — ke vi el'port'is mi'n, hom'o'n, kutim'iĝ'int'a'n al la raci'a angl'a medi'o el tiu mond'o, por mi tiel terur'a!

Zatamon long'e rigard'is rev'e en la mal'proksim'o'n kaj post'e medit'ant'e dir'is.

— La hom'o propr'e ne kon'as si'a'n voĉ'o'n, ĉar li aŭd'as ĝi'n el'intern'e, tra si'a krani'o...

Mi turn'iĝ'is al li sen'kompren'e.

— Kio'n vi vol'as dir'i per tio?

— Kiam mi aŭd'is unu'a'foj'e mi'a'n voĉ'o'n el parol'maŝin'o, ankaŭ mi ne re'kon'is ĝi'n. Ĝi ŝajn'is al mi fremd'a.

— Al kio rilat'as ĉi tio?

— Al tio, ke ankaŭ vi ne re'kon'is vi'a'n propr'a'n voĉ'o'n inter la behinoj, ĉar vi unu'a'foj'e aŭd'is ĝi'n el'ekster'e.

— Kiel? — mi el'kri'is konstern'it'e. — Esper'ebl'e vi ne vol'as dir'i per tio, ke...

— Vi ne re'kon'is vi'a'n propr'a'n medi'o'n inter ili, ĉar vi'a kultur'o diferenc'as de la behinoj laŭ la form'o. Ili'a viv'o pere'ig'as si'n per ali'a'j vort'o'j ol la vi'a, kvankam ambaŭ est'as sam'a'j: la behinec'o. Aŭ ĉu ne, vi mem dir'is iam al mi, ke la esenc'o de la viv'o ne est'as la hospital'o, fabrik'o pan'o, san'o, sed la anim'o?

Mi salt'lev'iĝ'is. Ĉiu'j mi'a'j membr'o'j trem'is.

— Esper'ebl'e vi ne dir'as tio'n serioz'e?-! — mi kri'is. — Esper'ebl'e vi ne intenc'as kompar'i ni'n kun ŝton'er'port'ant'a'j kaj kupr'o'kub'o'n ador'ant'a'j frenez'ul'o'j?

— ... kaj neniam vi ek'vid'os vi'n mem — li daŭr'ig'is per sen'ŝanĝ'a ton'o, — kiel vi van'e vojaĝ'is ankaŭ en Liliput'o. Vi'a behina ras'o nur la infan'o'j'n distr'as per la amuz'plen'a “ekzotik'aĵ'o”. Kaj vi van'e vojaĝ'is ankaŭ ĉi tie. Vi ĉiu'j ne hav'as intelekt'o'n. Atavism'a, trans'ir'a ras'o, kiu antaŭ'e dev'as si'n elimin'i el la est'ant'a mond'o, por ke la kazoo pov'u evolu'ig'i la harmoni'a'n ras'form'o'n.

Mi est'is dum kelk'a'j moment'o'j proksim'e al tio, ke per mi'a'j man'o'j mi sufok'os la insult'vort'o'j'n en li'a gorĝ'o. Van'e mi sci'is, ke mi parol'as kun sen'intelekt'a'j aŭtomat'o'j, kies gramofon'simil'a'n klaĉ'o'n saĝ'a hom'o ne dev'as pren'i serioz'e. Tiu insult'o jam traf'is mi'a'n naci'o'n, pro kio angl'a ĝentil'hom'o dev'ig'as ĉiu'okaz'e pren'i re'honor'ig'o'n.

Jen, mi est'is proksim'e al tio, ke mi li'n bat'os. Li ja ne re'bat'os mi'n! Ver'e est'is mirakl'o de mem'reg'o, ke mi pov'is tamen brid'i mi'a'n indign'o'n. Nom'e, mi ek'pens'is, ke ili ebl'e ferm'os mi'n en la behin-koloni'o'n, aŭ eĉ ĉes'ig'os mi'n. Fin'fin'e inter la hinoj ne ekzist'as jur'o, just'o kaj reg'ist'ar'o al kiu oni pov'us si'n turn'i por ripar'i la mal'just'aĵ'o'j'n, kiu'j mi'n traf'is.

Post moment'a hezit'ad'o mi rigard'mezur'is li'n kun profund'a mal'estim'o, mi'n turn'is kaj eĉ por respond'o ne trov'ant'e li'a'j'n vort'o'j'n ind'a'j, mi for'ir'is.

Kaj li stult'e gap'is post mi.

Dek'naŭ'a Ĉapitr'o

Tiu scen'o fatal'e decid'is pri mi'a sort'o. La mal'ĝentil'a'j vort'o'j de Zatamon subit'e aper'ig'is al mi la terur'aĵ'o'j'n de la hina viv'o, kiu'j'n la inter'temp'a'j behinaj terur'aĵ'o'j provizor'e forges'iĝ'is. Unu post la ali'a aper'iĝ'is al mi ĉiu'j ne'el'ten'ebl'aĵ'o'j de ili'a dezert'a viv'o: la sol'ec'o, la fremd'ec'o de la hom'o'j, la rigid'a sen'kor'ec'o, mal'ĝentil'ec'o, la tut'a mank'o de la amuz'o, la monoton'a zum'zum'ad'o de la teks'fabrik'o kaj fin'e la plej terur'a memor'aĵ'o: Zolema, la sen'odor'a flor'o.

Neniam mi sent'is mi'n tiom sen'esper'e. La konsci'o pri la sen'esper'ec'o iom post iom super'is mi'a'n koler'o'n kaj mi ek'hav'is tiu'n ŝajn'a'n trankvil'o'n, kiam oni jam per sen'ekscit'a mens'o kalkul'ad'as la mem'mort'ig'o'n.

Sed por mi pov'us trov'iĝ'i ankaŭ tri'a solv'o, kiu ĉio'n pov'us pli'bon'ig'i: se mi pov'us fuĝ'i el tiu mal'ben'it'a insul'o kaj re'ir'i al mi'a patri'o. En'karcer'ig'it'o ne rigard'as tiel avid'e la sun'radi'o'n en'ŝov'iĝ'int'a'n tra la krad'o, kiel mi kapt'is la esper'o'n de la hejm'e'n'ir'o.

Kiam mi'a kor'bat'ad'o trankvil'iĝ'is, mi pov'is far'i prudent'a'n kalkul'o'n kaj mi ven'is al la decid'o, ke mi ĉiel ajn prov'os fuĝ'i kaj nur, se tio mal'prosper'os, mi fin'os mi'a'n viv'o'n.

Cert'e mi star'is antaŭ grand'a task'o. La hinoj ne kon'as la navig'ad'o'n. Por ili ekzist'as nur la ter'o, el tiu ili viv'is. Al tiu est'is lig'it'a ili'a tut'a pens'ad'o. Ebl'e ĝust'e pro tio ili ne pov'is flug'et'i anim'e. Van'e mi est'us serĉ'int'a inter ili la dis'vast'iĝ'a'n febr'o'n de la roman'o'j, la negoc'em'o'n de la fenici'an'o'j, la aventur'em'o'n de la hispan'o'j kaj sam'e la pirat'ad'o'n de la normand'o'j, kiel la destin-konsci'o'n de mi'a patri'o por dis'vast'ig'i la human'ism'o'n kaj la krist'an'a'n kultur'o'n. Ili bon'e sci'is, ke la ter'o est'as rond'a kaj cent'mil'foj'e pli grand'a ol ili'a insul'o, sed ili eĉ ne prov'is inter'rilat'iĝ'i kun ali'a'j popol'o'j. Ili vol'is nek konker'i, nek riĉ'iĝ'i kaj ankaŭ la sci'vol'em'o ne instig'is ili'n trans si'a'j'n lim'o'j'n. Simpl'e neni'o interes'is ili'n krom ili'a'j viv'bezon'o'j. Ili kultur'is nur tiu'j'n scienc'o'j'n, el kiu ili pov'is profit'i.

La scienc'o'n de la navig'ad'o reprezent'is kelk'a'j mal'pez'a'j sport'boat'o'j, per kiu'j ili rem'ad'is nur sur la river'o kaj apud la mar'bord'o, sed el'ir'i sur mar'o'n ili ne kuraĝ'is eĉ dum sen'vent'a veter'o.

Do, se mi vol'is for'vetur'i, mi dev'is antaŭ'e konstru'i mi'a'n ŝip'o'n.

Post long'a hezit'ad'o mi tamen decid'is, ke flank'e'n'met'ant'e mi'a'n koler'o'n, mi parol'os kun Zatamon kaj pet'os li'a'n help'o'n.

La sekv'ant'a'n tag'o'n vesper'e mi vizit'is li'n.

Mi sincer'e mal'kaŝ'is al li, ke mi ne el'ten'as la viv'o'n sur ili'a insul'o, do, se li ne dezir'as mi'a'n mem'mort'ig'o'n, li per'u al mi la help'o'n de la hinoj. Mi klar'ig'is, ke mi kon'as iom la ŝip'konstru'ad'o'n kaj se mi ricev'os kelk'a'j'n hom'o'j'n por help'o, mi pov'os en du semajn'o'j pret'ig'i ŝip'et'o'n taŭg'a'n por mar'vetur'o, kaj ili por etern'e liber'iĝ'os de mi, kio est'as por ambaŭ la plej bon'a solv'o.

Zatamon respond'is, ke li ne kompren'as, kial iu nostalgi'as la ne'perfekt'ec'o'n, sed est'as fakt'o, ke la behinoj hav'as strang'a'j'n fiks'a'j'n ide'o'j'n, pri kies mal'ver'o oni ne pov'as ili'n konvink'i. Tamen la hinoj ne est'as persvad'ebl'a'j far'i tia'n afer'o'n, kiu signif'us mal'util'o'n al mi.

— Kiel vi pens'as, — li dir'is, — ke kazoo-organism'a est'aĵ'o pov'us de'flank'iĝ'i de la kazoo? Vi ne pov'as dev'ig'i la fiŝ'o'j'n, ke ili viv'u sur la sek'a ter'o kaj vi ne pov'as nutr'i la hund'o'n per fojn'o, ĉar se vi tio'n prov'us, ili jam ne plu hav'us viv'o'n.

Tiu superlativ'o de la stult'o mi'n tiom konstern'is, ke dum kelk'a'j moment'o'j mi ne pov'is respond'i. Komenc'e mi opini'is, ke nun el li parol'as nur la indign'o pri mi'a hieraŭ'a. kondut'o, li nur intenc'as kaŝ'i si'a'n koler'o'n, kaj nun li avid'e kapt'as la okaz'o'n por mal'util'i al mi, kaj li kovr'as si'a'n aĉ'a'n mal'bon'intenc'o'n per tia ĝentil'a pretekst'o.

Nur mal'rapid'e mi re'kon'is, ke tiu'j tut'e ne hav'as ide'o'n pri la ĝentil'ec'o kaj pri la element'a'j regul'o'j de la ĝentil'hom'a kondut'o.

Sed, se li fakt'e ne mensog'as, tiam super'flu'a est'as ĉiu plu'a vort'o. Mi ja neni'o'n ating'os.

Mi sen'vort'e mi'n turn'is kaj nun jam for'las'is li'n definitiv'e.

Mi decid'is ĉiel ajn fuĝ'i de tie. Por last'a eksperiment'o mi prov'os konstru'i mem la ŝip'et'o'n kaj se mi ne sukces'os, mi fin'os mi'a'n viv'o'n.

La sekv'ant'a'n tag'o'n mi simpl'e for'las'is la hospital'o'n. Neni'u mi'n re'ten'is, neni'u atent'is mi'a'j'n paŝ'o'j'n.

Mi en'ir'is la urb'o'n. El iu aŭtomobil'ej'o mi akir'is aŭt'o'n kaj il'o'j'n, mi el'vetur'is mal'proksim'e'n de la urb'o kaj apud abund'akv'a river'et'o, inter dens'a'j arbust'o'j, mi el'munt'is la motor'o'n. La sekv'ant'a'n tag'o'n per ali'a aŭt'o mi el'port'is ali'a'j'n il'o'j'n, kelk'a'j'n fer'stang'o'j'n, lad'lamen'o'j'n kaj divers'a'j'n maŝin'part'o'j'n. El pluv'mantel'o'j mi star'ig'is tend'o'n kaj per grand'a pen'ad'o mi sukces'is martel'i el la lad'lamel'o'j primitiv'a'n propeleron kaj la direkt'il'o'n.

Post'e mi el'port'is lign'o'tabul'o'j'n, laŭ mi'a kapabl'o ĉarpent'is ŝip'et'o'n, per takel'o'j mi mal'facil'e sur'akv'ig'is ĝi'n kaj komenc'is la en'munt'o'n de la motor'o.

La el'port'ad'o de la bezon'at'aĵ'o'j okaz'is tre facil'e, ĉar la hav'aĵ'o'j'n neni'u gard'as, sed la labor'o'n mi dev'is far'i kaŝ'e ĉar se mi est'us ek'vid'it'a, ili nepr'e rigard'us mi'n behin.

Mi ne vol'as ted'i la Leg'ant'o'n per la detal'o'j. Est'u sufiĉ'e, ke dum tri monat'o'j mi tag'e labor'is en la arb'ar'o, nokt'e dorm'is en la urb'o. Sed fin'e mi tamen hav'is tia'n labor'o'n, ĉe kiu mi ne enu'is. Mi'n instig'is la patr'uj'am'o kaj la nostalgi'o.

Post tri monat'o'j mi vizit'is per grand'a ŝarĝ'aŭt'o preskaŭ ĉiu'n magazen'o'n. El la unu'a mi sur'ĵet'is tri barel'o'j'n da benzin'o, el la ali'a ole'o'n kaj post'e divers'a'j'n nutr'aĵ'o'j'n: pan'o'n, biskvit'o'n, konserv'o'j'n en kvant'o sufiĉ'a por ĉirkaŭ tri monat'o'j. Kvankam mi'a vojaĝ'o laŭ'kalkul'e ne bezon'is pli da temp'o ol du semajn'o'j, tamen mi pens'is, kial mi ne zorg'u ankaŭ pri rezerv'o, se mi pov'as. Neni'u ja gard'as i'o'n.

Dum mi'a'j vizit'o'j en la magazen'o'j ven'is en mi'a'n kap'o'n la ide'o, kio okaz'us, se iu'tag'e iu fripon'o el'rab'us la magazen'o'j'n. Sed ankaŭ tio est'as ver'a, ke ili'a'j proviz'aĵ'o'j est'as tiom grand'a'j, ke cent, aŭ mil fripon'o'j ne pov'us ili'n sent'ebl'e difekt'i. Kaj krom'e ankoraŭ, tia'j fripon'o'j ne trov'iĝ'as sur la insul'o. Rigard'ant'e ili'a'j'n abund'a'j'n magazen'o'j'n mi pens'is do prefer'e pri tio, ke post mi'a hejm'e'n'vetur'o mi organiz'os ekspedici'o'n, por ke mi unu'a pov'u fiks'i ĉi tie la angl'a'n standard'o'n.

Tiel iom post iom penetr'iĝ'is en mi'n la sci'o pri la edif'a task'o, ke mi'a ven'o en Kazohinion est'as propr'e la special'a favor'o de la Sinjor'o, kiu donac'is al mi tiu'n glor'a'n kaj patriot'a'n misi'o'n.

Tiu sci'o don'is al mi nov'a'n fort'o'n; mi dank'is per varm'a preĝ'o la sen'fin'e indulg'a'n Sinjor'o'n de la ĉiel'o'j kaj post'e mi daŭr'ig'is mi'a'n labor'o'n per du'obl'a fort'o.

Jam mank'is nur la proviz'o de trink'akv'o, sed mi ne hav'is konven'a'n uj'o'n. En benzin'a'n barel'o'n mi ja ne pov'as verŝ'i trink'akv'o'n!

Mi ek'memor'is, ke en la teks'fabrik'o est'as lav'ej'o, en kiu mi vid'is mal'grand'a'n varm'akv'uj'o'n, konform'a'n al mi'a bezon'o.

Do mi vetur'is al la fabrik'o kaj tie mi pet'is la unu'a'n hinon por help'i de'munt'i la akv'uj'o'n. Tiu natur'e tuj ven'is help'i sen ia ajn demand'o. Cert'e, mi jam kon'is ili'n ĉi'rilat'e.

Li help'is eĉ sur'met'i ĝi'n en la aŭt'o'n, kaj mi apenaŭ pov'is re'ten'i la rid'o'n ĉe la pens'o, ke ili morgaŭ van'e turn'os la kran'o'n. Ili nepr'e opini'os, ke mi'n traf'is mort'akcident'o, tial mi ne pov'is re'port'i la uj'o'n el la “ripar'o”.

Dum'voj'e mi ankoraŭ en'ir'is la geofizik'a'n institut'o'n, el kies laboratori'o mi pren'is tre preciz'a'n kompas'o'n, sekstant'o'n, teleskop'o'n kaj ali'a'j'n neces'a'j'n instrument'o'j'n. Tio'n kompren'ebl'e, mi dev'is jam far'i kaŝ'e kaj si'n'gard'e atend'ant'e, ĝis la fizik'ist'o'j for'turn'iĝ'as. Post'e mi ĉio'n transport'is kaj en'ŝip'ig'is.

Ĉar mi jam fin'is mi'a'n patriot'a'n labor'o'n, nun sekv'is nur la ek'ir'o.

Mi intenc'e ek'ir'is tag'e kaj preciz'e mal'fru'e post'tag'mez'e, kiam la hinoj plej'part'e promen'ad'as sur la mar'bord'o. Nur ili koler'iĝ'u, vid'ant'e mi'a'n for'naĝ'ant'a'n ŝip'et'o'n!

Do, antaŭ sun'sub'ir'o mi en'paŝ'is la ŝip'et'o'n, ankoraŭ unu'foj'e mi detal'e ĉio'n revizi'is, post'e rekomend'int'e mi'a'n anim'o'n al Di'o, mi ek'funkci'ig'is la motor'o'n kaj mi el'navig'is al la mar'o.

En ĉirkaŭ'e du'cent-paŝ'a distanc'o de la bord'o mi turn'is la bark'o'n, kaj de tiam mi preter'ir'is Kazohinion laŭ la lini'o de la bord'o.

Baldaŭ mi for'las'is la arbust'a'n part'o'n kaj aper'is la strand'o. Cent'o'j da hinoj promen'ad'is, kuŝ'is, sid'is, aŭ si'n ban'is. Pri mi'a ŝip'et'o mult'a'j ek'atent'is kaj mi, ebri'e de la dolĉ'a ĝoj'o de la liber'ec'o, star'is sur la ferdek'o, sving'ad'is mi'a'n ĉap'o'n kaj plen'gorĝ'e kri'ad'is “hola! hola!”. Subit'e liber'iĝ'is en mi ĉiu'j hom'a'j instinkt'o'j, kiu'j'n mi dev'is inter ili sub'prem'i en mi.

La hinoj evident'e ek'atent'is pri mi, ĉar ĉiu'j vizaĝ'o'j turn'iĝ'is al mi kaj stult'eg'e gap'is.

La sci'o, ke mi jam est'as trans'e de ili'a potenc'o, jam neniel danĝer'as, ke mi est'os suspekt'at'a behino aŭ ne, kaj mi jam far'as, kio'n mi vol'as, don'is, nov'a'n ek'puŝ'o'n al mi'a ĝoj'o, kiu per element'a fort'o dis'romp'is la bar'il'o'j'n. Ĵet'ad'ant'e mi'a'n ĉap'o'n en la aer'o'n, mi salt'ad'is, post'e mi'n ĵet'int'e sur la plank'o'n, mi sving'ad'is mi'a'j'n pied'o'j'n al la ĉiel'o, mi kri'ad'is al ili good bye (ĝis re'vid'o) kaj mi sen'ĉes'e rid'is.

La hinoj dum kelk'a'j minut'o'j gap'e mir'is al mi, ne pov'is kompren'i la situaci'o'n kaj post'e plur'a'j kri'ad'ant'e al mi demand'ad'is, kio okaz'is.

Mi respond'e re'kri'is “ĝis re'vid'o”, pri kio ili ver'ŝajn'e opini'is, ke mi kri'as por help'o kaj kred'ant'e, ke mi'n ek'kapt'is la flus'o, plur'a'j ĵet'is si'n en la mar'o'n kaj naĝ'e proksim'iĝ'is al mi'a ŝip'et'o. En tiu moment'o ek'son'is ankaŭ la siren'o, kiu sign'as, ke iu dron'as, kaj du boat'o'j ekip'it'a'j per sav'zon'o'j ek'rem'is al mi.

La komik'a ŝanĝ'o dev'ig'is mi'n al tia rid'eg'o, ke mi'a'j ventr'o'muskol'o'j ek'dolor'is. Mi las'is ili'n ven'i proksim'e'n, post'e don'ant'e fort'a'n gas'o'n al la motor'o, mi oblikv'e for'ŝov'iĝ'is antaŭ ili kaj de'nov'e star'is sur la ferdek'o, salt'ad'is, danc'ad'is, man'sign'is adiaŭ'o'n kaj el'ig'is mi'a'n lang'o'n al ili.

Tiu'j dum kelk'a temp'o naĝ'ad'is tie'n-re'e'n kaj post'e sen'kompren'e re'ir'is al la bord'o.

Kiam mi ven'is trans la dens'popol'a'n strand'o'n, mi'a kor'o subit'e fort'e ek'bat'is kaj por moment'o mi aflikt'iĝ'is. Ek'aper'is antaŭ mi la sol'ec'a promontor'o, sur kiu mi iam sid'is kun Zolema kaj kie mi kred'is tiam kun grand'a ek'flagr'o, ke mi trov'is i'o'n.

Alt'e, sur la pint'o de la promontor'o ankaŭ nun star'is hino. Ebl'e ĝust'e Zolema? Mi jam est'is iom mal'proksim'e de la mar'bord'o, kaj mi ne pov'is re'kon'i la person'o'n. Pov'as est'i, ke tiu tut'e ne est'as vir'in'o. Ili ja est'as tiom egal'a'j! Unu el la mult'a'j.

Per instinkt'a-gest'o mi pren'is la teleskop'o'n, sed van'e mi esplor'is tiu'n vizaĝ'o'n, mi ne pov'is klar'e vid'i la trajt'o'j'n, ĉar ĝi'a kap'o star'is ĝust'e antaŭ la sub'ir'ant'a sun'disk'o, kaj pro la ĉirkaŭ'e radi'ant'a aŭreol'o mi ne pov'is vid'i la detal'o'j'n.

Mi'a bon'a humor'o subit'e for'vapor'iĝ'is, la dolor'o de la re'memor'o'j prem'is mi'a'n kor'o'n kaj kapt'ant'e la direkt'il'o'n, per plen'a gas'o mi direkt'is mi'a'n ŝip'et'o'n al la sen'fin'a ocean'o.

Sed mi ne pov'is de'flank'ig'i mi'a'n rigard'o'n. Kaj tiu nur star'is, kiel monument'o, sen'mov'e, kvazaŭ el'kresk'int'a el la promontor'o sub si'a'j pied'o'j. La figur'o iom post iom mal'proksim'iĝ'is antaŭ mi'a'j okul'o'j kaj mal'rapid'e tut'e dron'is en la blind'ig'a lum'inund'o de la sun'disk'o. Sam'grad'e, kiel mi mal'proksim'iĝ'is, sub'ir'is ankaŭ la sun'o, kvazaŭ ĝi akompan'us tiu'n figur'o'n fand'iĝ'ant'a'n en la horizont'o'n kaj iom post iom mal'grand'iĝ'ant'e, mal'aper'ant'a'n en la lum'o.

Post unu kaj du'on'a hor'o mi ne plu vid'is la promontor'o'n. La tut'a insul'o naĝ'is en la aŭreol'o de la sun'o, kiu sen'ĉes'e mal'lev'iĝ'is kaj fin'e, kun la last'a ek'flagr'o, mal'aper'is en la sen'fin'a akv'o, for'port'ant'e kun si por etern'e ankaŭ Kazohinion.

Kaj mi sent'is grand'a'n facil'iĝ'o'n, ke tiu'n insul'o'n, kie la kor'o, am'o, bel'ec'o est'as ne'kon'at'a'j koncept'o'j kaj kie la dezert'a karcer'o de la sen'konsol'a viv'o kaŭz'is al mi tiom mult'a'j'n sufer'o'j'n, mi pov'is fin'e las'i mal'proksim'e mal'antaŭ mi.

Kaj kiam mi turn'iĝ'is antaŭ'e'n, antaŭ mi'a'j spirit'a'j okul'o'j jubil'e aper'is al mi la esper'o de la trans'a bord'o: la ter'o de la anim'o.

Mi'a'n ĝoj'o'n ĝen'is iom nur tio, ke mi'a'j okul'o'j ankoraŭ long'e dolor'is, kaj mi far'is al mi grav'a'n riproĉ'o'n, ke est'ant'e kurac'ist'o, mi tamen prov'is rigard'i en la sun'o'n, kvankam mi ja pov'is sci'i, ke la hom'a okul'o ne est'as kre'it'a por ke ni rigard'u en tre grand'a'n lum'o'n.

Du'dek'a Ĉapitr'o

Kun mi'a mal'proksim'iĝ'o ankaŭ mi'a ĝoj'o re'ven'is kaj post unu hor'o mi de'nov'e kant'is, plor'is kaj danc'is, el'ig'ant'e el mi ĉiu'n ĝoj'o'n, ĉagren'o'n kaj anim'o'n en mi sufok'it'a'n, kiu kolekt'iĝ'is en mi dum unu jar'o en la karcer'o de la frenez'ul'o'j.

Tiel mi navig'is dum du tag'o'j. La nokt'o'j'n mi tra'dorm'is nur du'on'e. Tri'a'tag'e mi konstat'is per mi'a'j instrument'o'j, ke mi ating'is la lini'o'n de la hindia ŝip'trafik'o. Mi dev'is al'bord'iĝ'i maksimum'e post du tag'o'j. La situaci'o est'is des pli urĝ'a, ĉar mi'a'n motor'o'n, ne taŭg'a'n por tia sen'ĉes'a labor'o, mi dev'is plur'foj'e halt'ig'i, pur'ig'i aŭ ŝanĝ'i la elektr'a'j'n bugiojn.

En tiu tag'o okaz'is, ke post'tag'mez'e sur la horizont'o subit'e kolekt'iĝ'is nigr'a'j nub'o'j kaj post du'on'hor'o mi traf'is en terur'a'n uragan'o'n.

La vent'eg'o per terur'a fort'o kapt'is mi'a'n ŝip'et'o'n kaj est'is tim'ind'e, ke ĝi dron'os. Per la plen'a streĉ'o de mi'a fort'o mi ĉerp'ad'is la akv'o'n el la ŝip'et'o, kaj per plen'a gas'o mi direkt'is la motor'o'n kontraŭ la vent'o.

Post du'on'hor'a terur'a lukt'ad'o mi'a motor'o subit'e halt'is.

Nur tio mank'is al mi'a mal'feliĉ'o! Mi tuj dis'munt'is kaj mal'sek'e ĝis la haŭt'o, ĉerp'ant'e per unu man'o la akv'o'n, ŝancel'iĝ'ant'e de lac'o mi labor'is, ĝis mi fin'e pov'is konstat'i la terur'a'n ver'o'n: du cilindr'o'j en'prem'iĝ'is pro la varm'eg'o kaj neni'a fort'o pov'is ili'n ek'mov'i.

Mi est'is tut'e el'met'it'a al la kapric'o'j de la element'o'j.

Sed nun ven'is la plej grav'a afer'o.

Kiam la uragan'o kviet'iĝ'is, mi pov'is konstat'i per mi'a'j instrument'o'j, ke mi retro'driv'is. Mi ven'is en la mar'flu'o'n, kiu pel'is mi'n iam al la insul'o de la frenez'ul'o'j.

Mi'n kapt'is ne'pri'skrib'ebl'a mal'esper'o. Stern'iĝ'ant'e sur la ferdek'o, ŝir'ant'e mi'a'n har'ar'o'n mi barakt'is kaj post'e sur'genu'iĝ'int'e, ekscit'plen'e mi preĝ'is al Di'o, ke Li nur unu'foj'e ankoraŭ sav'u mi'n de la de'nov'a tra'viv'o de la terur'aĵ'o'j kaj help'u mi'n re'ir'i en la hom'a'n viv'o'n. Al mi'a'j vort'o'j respond'is nur la muĝ'o de la ond'o'j, kaj mi decid'is, ke se mi ek'vid'os la bord'o'j'n de la insul'o, mi dron'ig'os mi'n en la mar'o.

Vesper'o sekv'is, kaj la horizont'o vest'is si'n per nigr'o, kio far'is la situaci'o'n ankoraŭ pli sen'esper'a. Mi ebl'e est'us pov'int'a brul'ig'i lamp'o'n, ĉar mi'a akumulator'o est'is plen'a, sed mi ne kuraĝ'is mal'ŝpar'i la elektr'o'n. Pro la lac'iĝ'o jam komenc'is ferm'iĝ'i mi'a'j okul'o'j, kiam tre mal'proksim'e, mi ek'vid'is lum'punkt'o'n sur la horizont'o.

La esper'o don'is nov'a'n fort'o'n al mi, mi salt'lev'iĝ'is, pren'is la reflektor'o'n, sving'ad'is ĝi'n en tiu direkt'o kaj kri'ad'is kiel frenez'ul'o; kvankam mi sci'is, ke tio ja ne est'as tie aŭd'ebl'a.

Kvar'on'hor'o'n daŭr'is, ĝis ili mi'n rimark'is. Siren'a muĝ'o respond'is kaj post'e mi vid'is per mi'a teleskop'o, ke la korp'o de la ŝip'o si'n turn'as al mi.

Kio'n mi sent'is en tiu moment'o, mi'a'j leg'ant'o'j ja ne pov'as imag'i kaj mi ne pov'as pri'skrib'i, sed ĝi rest'os al mi etern'e ne'forges'ebl'a memor'aĵ'o. Mi'a'j larm'o'j ek'flu'is kaj de'nov'e sur'genu'iĝ'int'e mi dank'is la pri'aŭskult'o'n de mi'a preĝ'o al la sen'lim'e indulg'a Sinjor'o de la ĉiel'o.

Post ali'a du'on'hor'o la ŝip'o jam star'is en la plej proksim'o kaj kiam mi ek'vid'is la sur'skrib'o'n, mi ek'kri'is de ebri'a ĝoj'o.

Ĝi est'is la Terrible!

***

Kiam la sav'boat'o mi'n ating'is, mi plor'e ĵet'is mi'n al la ŝultr'o'j de la unu'a mar'ist'o kaj kis'is ambaŭ li'a'j'n vang'o'j'n.

Al'ven'int'e al la ŝip'o oni mi'n konduk'is al la ŝip'estr'o. Tie mi ne plu est'is brid'ebl'a. Sur'genu'e mi kis'is la angl'a'n standard'o'n, post'e star'iĝ'int'e, en preskaŭ sen'konsci'a ebri'o, mi kant'is la angl'a'n himn'o'n, dum ĉirkaŭ'e la ĉap'o'j de'flug'is de la kap'o'j, kaj en la okul'o'j aper'is larm'o'j.

Neni'u sci'is, sed ĉiu sent'is, kio okaz'is al mi, kaj neni'u mi'n ĝen'is.

Nur post'e mi ek'pens'is, ke mi dev'as mi'n prezent'i.

Per kelk'a'j mal'long'a'j vort'o'j mi skiz'is la cirkonstanc'o'j'n, post kio la ŝip'estr'o mi'n send'is al la admiral'o akompan'e de leŭtenant'o.

Mi trov'is la admiral'o'n en la manĝ'o'salon'o, kie la oficir'ar'o ĝust'e sid'is ĉe vesper'manĝ'o. Ek'vid'ant'e li'a'n ornam'a'n epolet'o'n mi rigid'iĝ'is en streĉ'a salut'poz'o kaj mal'long'e mi'n prezent'is. La admiral'o man'prem'is kun mi kaj mi'a'j okul'o'j de'nov'e plen'iĝ'is per larm'o'j.

Sed li kun afabl'a man'gest'o propon'is al mi sid'iĝ'i. La tabl'o'serv'ist'o'j al'port'is nov'a'n servic'o'n, kies ĉiu'n pec'o'n ornam'is la angl'a reĝ'a blazon'o, post'e oni don'is glas'et'o'n da viski'o.

Ĉio'n ĉi mi jam ne vid'is, ne gust'um'is de unu jar'o! (Aŭ pli? Mi jam ne sci'as). Pro la ĝoj'o mi pov'is nur mal'facil'e re'konsci'iĝ'i kaj ja ver'e daŭr'is long'e, ĝis mi pov'is mal'supr'e'n'ig'i la unu'a'n manĝ'o'pec'o'n tra mi'a gorĝ'o, kiu'n la plor'em'o kun'tir'is.

Post la vesper'manĝ'o la admiral'o mem pet'is mi'n, ke mi, se mi'a sentiment'a fart'o jam ebl'ig'as, rakont'u iom pri mi'a'j tra'viv'aĵ'o'j.

Kun grand'a en'spir'o mi komenc'is ĉio'n rakont'i. Mi eĉ ne dev'as menci'i, ke post kelk'a'j minut'o'j sur la lip'o'j de mi'a'j kamarad'o'j — malgraŭ ili'a bon'vol'o — mi dev'is ek'vid'i la dub'o'n. Por ke mi ne est'u rigard'at'a frenez'ul'o aŭ mensog'ul'o, mi klopod'is demonstr'i mi'a'j'n vort'o'j'n per objektiv'a'j dokument'o'j. Feliĉ'e, mi'a ŝip'et'o est'is en'lev'it'a, kaj el tiu mi pov'is prezent'i kelk'a'j'n ekzempler'o'j'n de la gazet'o “Teks'industri'o”, uz'it'a'j'n de mi por pak'ad'o kaj kiu'j en'hav'is bild'o'j'n pri la fabrik'ad'o. Nur kiam mi flu'e ĝi'n laŭt'leg'is kaj klar'ig'is la bild'o'j'n, ili komenc'is mi'n konsider'i serioz'e, sed nun jam ĉiu sid'is ĉirkaŭ mi kaj soif'e aŭskult'is mi'a'n histori'o'n. La preĝ'ej'a'n silent'o'n nur mal'oft'e inter'romp'is la spontan'e erupt'ant'a rid'o, kiam mi menci'is iu'n frenez'aĵ'o'n de la hinoj aŭ behinoj, kaj tiu rid'o nur tiam silent'iĝ'is kaj ŝanĝ'iĝ'is en kamarad'a'n kompat'o'n, kiam mi menci'is, ke la pasiv'a subjekt'o de ĉio ĉi est'is mi.

Ekster'ordinar'a'n bon'humor'o'n vek'is, kiam mi parol'is pri la kapt'o de la pied'o, pri la vake-vakeo kaj pri la kupr'o'kub'o de la betiko, kaj ver'e fier'ig'is mi'n, ke mi pov'is hav'ig'i gaj'a'j'n minut'o'j'n precip'e al la admiral'o, kiu pri la ne'kred'ebl'a'j frenez'aĵ'o'j kaj sen'cel'a'j stult'aĵ'o'j rid'eg'is tiel bon'gust'e ke laŭt'e tint'is sur li'a brust'o li'a'j orden'medal'o'j.

Entuziasm'ig'it'e de la afer'o ankaŭ mi mem plen'iĝ'is per bon'humor'o kaj gaj'o; mi fervor'e parol'is pri la flav'a'j ŝton'er'o'j, pri la sen'orel'lob'a'j vir'in'o'j, pri la bikbamo, pri la ne'el'kalkul'ebl'a'j ketnioj kaj kipuoj, pri la fantasmagori'o de la bruhuo, pri la kvadrat'o kaj cirkl'o kaj pri la boeto. La gaj'o lev'iĝ'is de minut'o al minut'o kaj ĝi'a'n kulmin'o'n ating'is, kiam mi rakont'is, ke mi van'e pri'skrib'is ĉio'n ĉi, Zemoki en mi'a vojaĝ'pri'skrib'o ne ek'kon'is si'n mem kaj rid'is pri la tut'a si'a histori'o. Tiam mi dev'is inter'romp'i mi'a'n rakont'o'n, ĉar la ventr'o'muskol'o'j de mi'a'j aŭskult'ant'o'j ek'dolor'is.

Sed kiam mi al'ven'is al la last'a, al la buĉ'ad'o, furioz'ant'a pro la kvadrat'o kaj cirkl'o, la trajt'o'j subit'e serioz'iĝ'is kaj la admiral'o rimark'is, ke li ja ne dub'as pri mi'a ver'dir'em'o, sed ĉi-koncern'e mi observ'is i'o'n ebl'e mal'bon'e, ĉar ke hom'o'j por frenez'a'j mani'aĵ'o'j kaj por geometri'a'j figur'o'j komenc'u sovaĝ'best'a'n inter'buĉ'ad'o'n, tio supoz'us la plen'a'n mank'o'n de la cerb'o, kio ne nur pri hom'o'j, sed eĉ pri sen'mens'a'j best'o'j ne est'as kred'ebl'a. Ankaŭ tio ne est'as ver'ŝajn'a, ke oni nom'u eksterm'ist'o kaj brul'ig'ist'o ĝust'e tiu'n, kiu kun klar'a logik'o predik'as la real'aĵ'o'j'n kaj la san'a'n mens'o'n; kaj est'as ne'kred'ebl'e, ke tia hom'o est'us port'at'a al ŝtip'ar'o, kiel la mal'amik'o de la ord'o kaj civilizaci'o. Tio ebl'e tamen est'as tro'ig'o kaj ne'kred'ebl'a ne nur por la eŭrop'a logik'a, sed eĉ por ĉia imag'o. I'o'n mi cert'e observ'is mal'bon'e aŭ mi'a'j sufer'o'j konfuz'is mi'a'n klar'a'n vid'o'n.

La dub'o pri mi'a'j vort'o'j mi'n preskaŭ incit'is al tio, ke mi kontraŭ'dir'u, forges'ant'e la dev'ig'a'n respekt'o'n. Jam balanc'iĝ'is sur mi'a'j lip'o'j de'nov'e rakont'i la tut'a'n buĉ'ad'o'n kiam mi konstern'iĝ'is.

Nom'e, kiam mi nun de'nov'e tra'pens'is la tut'a'n, tie, en tiu medi'o eĉ mi mem opini'is ĝi'n tiom ne'kompren'ebl'a, ke tiu'vesper'e mi opini'is ĝi'n sonĝ'o. Nur la sekv'ant'a'tag'a tra'leg'o de mi'a'j vojaĝ'not'o'j konvink'is mi'n re'e, ke ĝi est'is ver'o. Sed tiu'vesper'e mi ne kuraĝ'is plu rakont'i. Kaj pri tio mi jam definitiv'e rezign'is, ke mi rakont'u la histori'o'n pri la doktrin'o'j de la bikruo, kiu'n ankoraŭ nun mi ne pov'as tut'e kred'i.

Mult'e pli mal'laŭt'e mi respond'is, ke ankaŭ mi mem ne est'as cert'a pri tio kaj mi prefer'us, se nun, post la hodiaŭ'a'j ekscit'iĝ'o'j mi est'us absolv'it'a el la re'memor'ig'o de la frenez'aĵ'o'j, kaj ni ebl'e trans'ir'us al raci'a'j kaj agrabl'a'j afer'o'j, pri kiu'j mi jam tiom de'long'e ne pov'is aŭd'i de mi'a'j ĉarm'a'j sam'naci'an'o'j.

Mi'a'j'n vort'o'j'n ili akcept'is per konsent'o, post'e la admiral'o star'iĝ'is kaj ten'ant'e la glas'o'n, komenc'is parol'i.

Li salut'is mi'n per sen'per'a'j vort'o'j, esprim'is si'a'n ĝoj'o'n ke mi feliĉ'e re'ven'is el'inter la frenez'ul'o'j al la kultur'mond'o kaj ke mi jam pov'as met'i mi'a'j'n fort'o'j'n de'nov'e en la serv'o'n de mi'a ador'at'a patri'o.

Li parol'is per entuziasm'a'j vort'o'j pri la grand'ec'o de ni'a patri'o kaj pri ties special'a destin'ec'o, kiu ĝi'n far'is gard'ant'o de la pac'o kaj de la krist'an'a civilizaci'o. Kaj la konfid'at'o de tiu edif'a pac'destin'ec'o est'as la arme'o, kiu cert'ig'as la ekvilibr'o'n de la mond'o, la viv'o'n de la krist'a just'o kaj ne mal'pli la trankvil'a'n viv'o'n kaj kre'ant'a'n labor'o'n de la angl'a civit'an'ar'o.

Kun sent'plen'a mien'o, laŭt'voĉ'e li deklar'is, ke ne est'as pli edif'a sci'o, ol aparten'i al la angl'a standard'o, ĉar tiu don'as la ver'a'n anim'a'n perfekt'ec'o'n, kiu plen'ig'as la angl'a'n ŝtat'an'o'n per fier'ec'o kaj lev'as si'n super ĉiu'j ali'a'j ŝtat'an'o'j de la mond'o.

Ĝis la alt'o de ĉi tiu beat'a sent'o — li dir'is, — pov'as lev'iĝ'i nur la viv'ant'a kaj varm'a patriot'a kor'o, en kiu ankoraŭ viv'as la sankt'a respekt'o de la ideal'o'j kaj tradici'o'j, dum la vak'a kaj dezert'a anim'o mal'proksim'e post'rest'as kaj erar'vag'ad'as en la dezert'aĵ'o'j. La respekt'o de la standard'o kaj de la Bibli'o est'as la rok'firm'a baz'o, kiu don'as en'hav'o'n kaj cel'o'n al ni'a viv'o; tiu disting'as ni'n de la sen'anim'a'j best'o'j, tiu ŝtal'e hard'as ni'a'j'n brak'o'j'n en la nobl'a'j batal'o'j, far'as hero'o'j'n el la fil'o'j de la naci'o, kiu'j sen'hezit'e ofer'don'as si'a'j'n viv'o'j'n por la honor'o kaj por la glor'o de la hero'a mort'o.

— La respekt'o de la soldat'a'j virt'o'j kaj de la naci'a ideal'o est'as la font'o de la viv'o de la naci'o'j, sen kiu ni'a sort'o est'us mort'o kaj pere'o. Ni fleg'u do en ni'a'j kor'o'j ĉi tiu'j'n plej alt'a'j'n ideal'o'j'n, ni'a'n firm'a'n — si'n'don'o'n al la Bibli'o kaj al la patri'o, ĉar angl'a patriot'o viv'as aŭ mort'as kun'e kun si'a glav'o kaj honest'o.

— Provizor'e ni ne sci'as, ĉu en la est'ont'a milit'o ni dev'os batal'i kontraŭ la german'o'j, franc'o'j aŭ japan'o'j, sed tio est'as cert'a, ke kie'n ajn ni'n al'vok'as la ordon'o de Li'a Majest'a Moŝt'o, ni rapid'os sen pens'ad'o aŭ hezit'o al la defend'o de la standard'o.

— Mi cert'e kred'as, ke se ek'son'os la trumpet'o, ĉiu ŝtat'an'o ĝoj'e ofer'as si'a'n viv'o'n por la ide'o sen aĝ'a aŭ seks'a diferenc'o ĉar eĉ, se ni ĉiu'j mort'os, Grand'a Briti'o kaj la ideal'o viv'os etern'e!

Li el'trink'is si'a'n glas'o'n je la san'o de Li'a Majest'a Moŝt'o, post'e, lev'ant'e la mal'grand'a'n standard'o'n star'ant'a'n sur la tabl'o, li kri'is tri'foj'a'n hip-hip huraon je la insign'o de ni'a naci'o.

Nun sekv'is emoci'a scen'o.

La oficir'ar'o salt'lev'iĝ'is, en la okul'o'j ek'bril'is larm'o'j kaj sur la lip'o'j de ni ĉiu'j ek'son'is la God save the King (“Di'o gard'u la Reĝ'o'n”).

Post fin'iĝ'o de la last'a akord'o la oficir'o'j brak'um'is unu la ali'a'n kaj daŭr'is dum minut'o'j, ĝis ĉiu okup'is de'nov'e si'a'n seĝ'o'n.

Nun la oficir'ar'o vol'is mi'n aŭd'i. Mi vol'is ind'e dank'i por la ebri'a feliĉ'o, kiu post tiom long'a soif'o mi'n plen'ig'is inter ili'a medi'o.

Mi star'iĝ'is, sed la glas'o trem'is en mi'a man'o, kaj apenaŭ mi pov'is ek'parol'i pro kor'tuŝ'it'ec'o.

— Nun, — mi balbut'is, — de'nov'e en la rond'o de mi'a'j kamarad'o'j... sen pens'ad'o aŭ hezit'o... sen pens'ad'o...

Mi ne pov'is daŭr'ig'i. Mi'a gorĝ'o kun'tir'iĝ'is kaj fin'e mi pov'is nur kri'i:

— Ni'a'n viv'o'n por la ide'o kaj standard'o!

La ceter'a'j'n vort'o'j'n sufok'is mi'a ek'plor'o kaj la tondr'a viv'u'kri'o de mi'a'j kamarad'o'j.

La admiral'o etend'is si'a'n man'o'n al mi.

***

Hejm'e'n'ven'ant'e al Redriff, mi re'trov'is mi'a'n edz'in'o'n kaj mi'a'j'n ge'fil'o'j'n en bon'a san'o.

Mi'a edz'in'o ek'vid'ant'e mi'n preskaŭ mut'iĝ'is pro ĝoj'o de la re'vid'o kaj nur post minut'o'j ŝi dir'is ek'plor'e, ke mi'n jam ĉiu'j kred'is mort'int'o.

Per kares'a'j vort'o'j mi prov'is ŝi'n konsol'i, ke mi jam fart'as tre bon'e, post kio ŝi singult'e konfes'is, ke ŝi jam ricev'is la viv'asekur'a'n mon'o'n kaj eĉ el'spez'is ĝi'n por sub'ten'i la respekt'o'n de la famili'o, ind'e al mi'a memor'o. Pro tio ŝi rekomend'is al mi ebl'e re'vojaĝ'i al Kazohinio kaj tie ĝis'atend'i la tri'dek jar'o'j'n, bezon'at'a'j'n por la jur'a preskript'o de la afer'o.

Bedaŭr'ind'e tio'n mi ne pov'is akcept'i, part'e, ĉar tio jam est'us tromp'o, kiu kontraŭ'as al la angl'a civit'an'a honest'o, part'e ĉar mi'a'n al'ven'o'n jam kon'is la tut'a oficir'ar'o.

Do mi klopod'is ŝi'n trankvil'ig'i, ke mi el'don'os mi'a'n vojaĝ-pri'skrib'o'n kaj el ties en'spez'o mi abund'e re'pag'os la viv'asekur'a'n sum'o'n. Fin'fin'e mi'a'j tra'viv'aĵ'o'j est'as tiom instru'merit'a'j, ke ili'a'n el'don'o'n kaj dis'vast'ig'o'n ĉia'spec'a reg'ist'ar'o nepr'e apog'os, por ke la civit'an'o'j el'lern'u alt'e'taks'i si'a'n soci'o'n, kompar'ant'e ĝi'n kun la behinoj, gvid'at'a'j de mal'moral'a, stult'a kaj mal'bon'intenc'a betikar'o.

Kaj kiam mi'a ĝentil'a, sed firm'a dezir'o for'ir'ig'is el mi'a dom'o ankaŭ la parget'danc'ist'o'n, eĉ kun mi'a edz'in'o re'star'iĝ'is la pac'o, kio est'as tiel ĉarm'a karakter'trajt'o de la intim'a kaj varm'a angl'a famili'a hejm'o.

Fin'o